در حال بارگذاری ...
    
  • تولد و تحول و مرگ ستارگان (۴)-نجوم پیشرفته


    مرحله کوتوله سیاه

    از آنجائیکه کوتوله های سفید سوختی برای گدازش ندارند، با گذشت میلیاردها سال پیوسته سردتر می شوند و در نهایت به یک کوتوله سیاه، جرمی بسیار کدر، تبدیل می گردند. کوتوله سیاه نماد پایان چرخه زندگی یک ستاره با جرم متوسط است. ستارگان با جرم زیاد، آنهایی که جرمی بیش از ۸ برابر جرم خورشید دارند، به سرعت شکل می گیرند و زندگی کوتاهی دارند. یک ستاره پر جرم ظرف ده هزار  تا صدهزار سال، از دل یک پیش ستاره شکل می گیرد.

    این نوع ستارگان در رشته اصلی بسیار داغ و آبی رنگند. آنها هزار تا یک میلیون بار درخشان تر از خورشید می باشند و شعاع آنها تقریبا ۱۰ برابر شعاع خورشید است. تعداد ستارگان پرجرم نسبت به ستارگان با جرم متوسط و ستارگان کم جرم کمتر است. با این حال به خاطر درخشندگیشان از فواصل بسیار دور نیز قابل رصدند و به همین خاطر تعداد زیادی از آنها شناخته شده اند.

    ستارگام با جرم زیاد، بادهای ستاره ای بسیار قوی دارند. یک ستاره با جرم ۳۰ برابر خورشید می تواند ۲۴ برابر جرم خورشید را پیش از آنکه از رشته اصلی خارج شود، به شکل باد منتشر نماید. وقتی یک ستاره سنگین رشته ی اصلی را ترک می کند، سوخت هیدروژن در لایه های بیرون هسته آغاز می شود. در نتیجه شعاع این ستاره ۱۰۰ برابر شعاع خورشید می شود. با این حال از درخشش آن اندکی کاسته می شود. به دلیل اینکه در این مرحله ستاره تقریبا همان مقدار انرژی قبلی را از سطح بزرگتری منتشر می کند، دمای سطح آن کاهش می یابد. در نتیجه گرایش به سرخ ستاره بیشتر می شود.

    با بزرگ شدن ستاره، دمای مرکز آن به ۱۰۰ میلیون درجه ی کلوین یعنی دمای لازم برای آغاز فرایند سه-آلفا می رسد. پس از تقریبا ۱ میلیون سال، سوخت هلیوم در مرکز به اتمام رسیده و نوبت به هلیوم موجود در لایه های بیرون هسته و هیدروژن موجود در لایه های بعد از آن می رسد. ستاره سنگین ما تبدیل به یک ابرغول سرخ درخشان می شود.

    هنگامیکه انقباض هسته دمای آن را به حد کافی افزایش می دهد، با سوختن کربن، نئون، سدیوم و منیزیوم تولید می شود. این مرحله تنها برای ۱۰۰۰۰ سال ادامه می یابد. پس از آن فرایندهایی متوالی در هسته رخ می دهد. هر فرایند عناصر مختلفی را در بر می گیرد و مدت زمان کوتاهتری به طول می انجامد. وقتی عنصر جدیدی شروع به سوخت می کند، عنصر قبلی سوختن خود را در لایه های بالاتر سر می گیرد. نئون ترکیب شده و اکسیژن و منیزیوم تولید می کند. این فرایند حدودا ۱۲ سال طول می کشد. سپس با سوختن اکسیژن، سولفور تولید می شود. این فرایند حدودا چهار سال طول می کشد. در آخر هم آهن تولید می شود. این فرایند تنها حدود ۱ هفته دوام دارد.

     

    ابر نواختر

    در این هنگام، شعاع هسته آهنی حدود ۳۰۰۰ کیلومتر است. همانگونه که گفتیم سوخت آهن به جای تولید انرژی، انرژی مصرف می کند. در نتیجه ستاره به پایان کار خود رسیده است. چون دیگر نمی تواند برای حفظ تعادل گرانش، انرژی تولید کند.

    وقتی جرم هسته آهنی به ۱/۴ برابر جرم خورشید برسد، اتفاقی مهیب رخ می دهد. نیروی گرانش، هسته را متلاشی می کند. در نتیجه دمای هسته تا نزدیک ۱۰ میلیارد درجه ی کلوین می رسد! در این دما، هسته ی آهن شکسته شده و به هسته های سبکتر و در آخر به پروتون و نوترون تبدیل می شود. با ادامه فشار، پروتونها با الکترونها ترکیب می شوند و نوترون و نوترینو تولید می کنند. نوترینوها ۹۹ درصد از انرژی ایجاد شده از انفجار هسته را در خود حمل می کنند. حالا هسته، یک توپ فشرده شده حاوی نوترون است. وقتی شعاع توپ به ۱۰ کیلومتر برسد حالت ارتجاعی پیدا می کند درست مانند یک توپ پلاستیکی که آنرا فشرده و بعد رها کنیم.

    همه این اتفاقها از فشرده شدن هسته تا ارتجاع توپ نوترونی تنها در مدت یک ثانیه روی می دهند. البته هنوز ماجرا ادامه دارد. ارتجاع توپ نوترونی یک موج کره ای شکل به بیرون از ستاره ارسال می کند. بیشتر انرژی حاصل از این موج صرف شروع گدازش و تشکیل عناصر جدید می شود. با رسیدن موج به سطح ستاره، دما تا ۲۰۰۰۰۰ درجه ی کلوین افزایش می یابد. در نتیجه ستاره منفجر شده و موادی را در فضا با سرعت  زیاد رها می کند. نام این انفجار مهیب ابر نواختر نوع دو است.

    ابر نواخترها فضا را آکنده از گاز و غباری می کنند که ستارگان دیگر از دل آن پا به عرصه گیتی می نهند. این غنی سازی فضا، از نخستین ابر نواختر در میلیاردها سال پیش تا به اکنون ادامه دارد. ابر نواخترهای ستارگان نسل اول، عرصه را برای ستارگان نسلهای بعد مهیا کرده اند.

    احتمالا ستارگان دارای سه نسلند. ستاره شناسان تا کنون جرمی پیدا نکرده اند که متعلق به قدیمی ترین نسل ستارگان یعنی جمعیت سه ستارگان باشد. اما اعضای دو نسل جدیدتر را یافته اند. ستارگان جمعیت دو که دومین نسل از ستارگانند حاوی مقدار نسبتا کمی از عناصر سنگینند. ستارگان سنگینتر این نسل، به سرعت از بین رفته اند بنابراین هسته های بیشتری از عناصر سنگین وارد فضا شده اند. به همین علت جمعیت یک ستارگان که جدیدترین نسل می باشند، حاوی مقادیر بیشتری از عناصر سنگین هستند. البته مقدار عناصر سنگین در این نسل همچنان نسبت به هیدروژن و هلیوم موجود، بسیار ناچیز است. برای مثال، مقدار عناصر غیر از هلیوم و هیدروژن در خورشید که جزء ستارگان جمعیت یک می باشد، تنها ۱ تا ۲ درصد است.

     

    ستارگان نوترونی

    پس از اینکه یک انفجار ابر نواختر نوع دو رخ داد، قسمتی از هسته ستاره ای باقی می ماند. اگر جرم هسته باقیمانده کمتر از سه برابر جرم خورشید باشد تبدیل به یک ستاره نوترونی می شود. این ستاره حداقل جرمی معادل ۱/۴ جرم خورشید را در کره ای که شعاع آن حدودا ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر است نگاه می دارد.

    دمای اولیه ستارگان نوترونی ۱۰ میلیون درجه ی کلوین است اما به دلیل کوچک بودن تشخیص آنها بسیار دشوار است. با این حال ستاره شناسان پالسهای رادیویی این ستارگان را تشخیص می دهند. گاهی از این ستاره ها ۱۰۰۰ پالس در ثانیه دریافت می شود.

    یک ستاره نوترونی معمولا دو موج متوالی رادیویی منتشر می کند. این دو موج در دو مسیر مختلف از ستاره دور می شوند. با چرخش ستاره امواج در فضا مانند نورافکن پخش می شوند. اگر یکی از از این موجها به صورت متناوب به زمین برسد، تلسکوپهای رادیویی یک سری پالس را تشخیص می دهند. این تلسکوپها به ازای هر دور گردش ستاره یک پالس دریافت می کنند. ستاره ای که به این روش شناسایی می گردد، تپ اختر نامیده می شود.

     

    سیاهچاله ها

    اگر هسته باقیمانده از یک ابر نواختر جرمی بیش از ۳ برابر جرم خورشید داشته باشد، هیچ نیروی شناخته شده ای نمی تواند در مقابل گرانش آن مقاومت کند. هسته آنقدر فشرده می شود که یک سیاهچاله به وجود می آید. منطقه ای در فضا با چنان گرانشی که هیچ چیز نمی تواند از نیروی آن بگریزد. سیاهچاله ها نامرئی اند زیرا حتی نور نیز به دام آنها می افتد. همه مواد یک سیاهچاله در نقطه ای در مرکز آن جمع می شود. این نقطه تکینگی نام دارد و اندازه آن از ابعاد هسته یک اتم نیز کوچکتر است.

    ستارگانی که جرم آنها کم است یعنی از ۰/۱ تا ۰/۵ برابر جرم خورشید، دمای سطحی معادل تقریبا ۴۰۰۰ کلوین دارند. درخشش آنها کمتر از ۲ درصد خورشید است. این ستارگان هیدروژن درون خود را به آهستگی می سوزانند. آنها می توانند برای مدت ۱۰۰ میلیارد تا ۱ تریلیون سال در رشته اصلی باقی بمانند. این مدت حتی از عمر جهان که بین ۱۰ تا ۲۰ میلیارد سال تخمین زده می شود نیز بیشتر است، بنابراین هیچ ستاره ای در این گروه تا بحال نمرده است.

    ستاره شناسان تابحال ندیده اند که ستاره ای از این گروه عنصری به غیر از هیدروژن را در گدازش به کار گیرد. بنابراین اگر هم یکی از اعضای این گروه بمیرد، وارد مرحله غول سرخ نخواهد شد. در عوض آنها به طور تدریجی سرد می شوند تا اینکه به یک کوتوله سفید و سپس سیاه تبدیل گردند.

    ستارگان دوتایی از دو پیش ستاره که بسیار نزدیک یکدیگرند، تشکیل می شوند. بیش از ۵۰ درصد از ستارگانی که با چشم غیر مسلح، منفرد دیده می شوند در واقع دوتایی هستند. یک ستاره در یک سیستم دوتایی چنانچه به اندازه کافی به جفت خود نزدیک باشد، می تواند بر زندگی آن تاثیر گذار باشد. بین این دو ستاره منطقه ای وجود دارد که به یاد ریاضیدان فرانسوی، جوزف لوییز لاگرنج (Joseph Louis Lagrange)، نقطه لاگرنج نامیده می شود. در این منقطه نیروهای گرانشی دقیقا برابرند. اگر یکی از دو ستاره بزرگ شود و لایه های آن از این نقطه بگذرد، ستاره دیگر شروع به کشیدن آن لایه ها به سطح خود می کند.

    این فرایند که انتقال جرم نام دارد به چندین روش صورت می گیرد. اگر انتقال جرم از یک غول سرخ به ستاره همدمش که در رشته اصلی می باشد صورت گیرد، عناصری نظیر کربن و یا عناصر سنگینتر در طیف ستاره رشته اصلی نمایان می گردد. چنانچه این دو ستاره به اندازه کافی به هم نزدیک باشند، پس از تبدیل شدن غول سرخ به یک کوتوله سفید، جریان مواد برعکس می شود و مواد به سمت کوتوله سفید بر می گردند. این مواد یک دیسک داغ را اطراف کوتوله سفید تشکیل می دهند. این دیسک در نور مرئی و فرابنفش می درخشد.

    اگر ستاره غول به جای کوتوله سفید، ستاره نوترونی یا سیاهچاله شود، ممکن است یک دوتایی ایکس ری شکل گیرد. در این حالت، ماده ای که از ستاره رشته اصلی منتقل می گردد، بسیار داغ می شود. هنگامیکه این ماده با سطح ستاره نوترونی برخورد می کند و یا به درون سیاهچاله کشیده می شود، اشعه ایکس ری منتشر می شود.

    در حالت سوم، غول سرخ تبدیل به کوتوله سفید می شود و ستاره رشته اصلی تبدیل به غول سرخ می شود. وقتی گاز کافی از غول سرخ در سطح کوتوله سفید اندوخته شد، هسته اتمهای گاز به صورت درخشانی دچار گدازش می شود به این حالت نواختر می گویند. در برخی شرایط، به حدی گاز در کوتوله سفید جمع می شود که این ستاره فشرده و متلاشی می شود. تقریبا به طور ناگهانی کربن می سوزد و کل کوتوله سفید دچار انفجار ابر نواختر نوع یک می گردد. این نوع انفجار بسیار نورانی است به حدی که نور آن می تواند کل یک کهکشان را برای ماه ها تحت الشعاع قرار دهد.


    فایل این قسمت را می توانید از اینجــــا دانلود نمائید.




    مطالب مرتبط

    مجلس شورای اسلامی بالا ترین و اصلی‌ترین ظرفیت آموزش و پرورش برای تحول است

    مجلس شورای اسلامی بالا ترین و اصلی‌ترین ظرفیت آموزش و پرورش برای تحول است

    تهران (پانا) - وزیر آموزش و پرورش گفت آموزش و پرورش به آرامش نیاز دارد و یکی از مسیرهای ایجاد این آرامش ، فعالیت‌هایی است که در حوزه امور مجلس صورت می‌پذیرد لذا نقش کارکنان حوزه امور مجلس وزارت بسیار مهم است که لااقل از آن حیث آسیب نبینیم

    |

    نخبگان موتورهای پیشران تحول در کشور هستند

    نخبگان موتورهای پیشران تحول در کشور هستند

    تهران (پانا) - وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه در هر جامعه‌ای حدود ۱.۵ تا ۳ درصد از آن را نخبگان تشکیل می‌دهند، بر شناخت و مطالعه تاریخ توسط نخبگان برای پیروزی در جنگ روایت‌ها تاکید کرد.

    |

    تحول در مدل تربیتی با تحقق شعار «هر نیاز کشور، یک سمپادی آماده اثرگذاری»

    تحول در مدل تربیتی با تحقق شعار «هر نیاز کشور، یک سمپادی آماده اثرگذاری»

    تهران (پانا) - رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان شعارِ «هر نیاز کشور یک سمپادی آماده اثرگذاری» را به عنوان راهبرد این سازمان معرفی کرد و از مدیران، معلمان و کارشناسان سمپاد خواست برای نهادینه شدن این شعار و تربیت دانش‌آموزان مفید برای حل مشکلات کشور تلاش کنند.

    |

    از پدیده «قمر در عقرب» چه می‌دانید؟

    از پدیده «قمر در عقرب» چه می‌دانید؟

    ماه در ساعت ۶:۲۸ سحرگاه روز شنبه-۱۸ بهمن ماه در کنار قلب عقرب قرار گرفت و این پدیده که به پدیده «قمر در عقرب» معروف است در گذشته به عنوان اتفاقی نامیمون و نامبارک در نظر گرفته می شد. عمران مرادی- ...

    |

    نظرات کاربران