چرا صدای زنگ قرآن مدارس شنیده نمی شود

 

رضا نباتی مؤلف کتاب های درسی آموزش قرآن دوره ابتدایی در خصوص تغییرات کتاب های قرآن اظهار داشت: کتاب های درسی، دو، سه سالی است که تغییر کرده اند اما درس قرآن پایه های چهارم تا ششم ابتدایی تغییری نداشته اند؛ بنابراین در پایه پنجم امسال تغییری نخواهیم داشت.

 

وی در پاسخ به این پرسش که «چه کنیم تا اشتیاق دانش آموزان به قرآن بیشتر شود؟»، افزود: چند مسئله وجود دارد، یک بخش آن به برنامه ریزان، معلمان و مجریان و نیز اولیای دانش آموزان برمی گردد، اشکال اساسی به نظر من مربوط به حوزه برنامه ریزی و اجراست که در این قسمت دچار یکسری باورهای غلط در جامعه هستیم.

 

نباتی ادامه داد: یک سری به عدم درک درست و کامل معلمان و مدارس از برنامه درسی مربوط می شود؛ می توانم بگویم با وجود اینکه در آموزش و پرورش، هزینه های زیادی به نام قرآن برای برنامه های قرآنی می شود، اما این هزینه ها کمکی به ارتقای اهداف برنامه درسی نمی کند.

 

* بسیاری از فعالیت های قرآنی  که به نام آموزش قرآن در کشور انجام می گیرد در واقع آموزش قرآن نیست

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: در واقع هدررفت اعتبارات و نیز اتلاف وقت و انرژی نیروی انسانی به خاطر آن است که این فعالیت ها در راستای وظیفه و مأموریت ذاتی آموزش و پرورش و مصوبات شورای عالی نیست؛ به عنوان نمونه در این سال ها بودجه نیم درصدی آموزش عمومی قرآن کشور که مصوب شورای توسعه فرهنگ قرآنی است، اعتبارات چند صد میلیاردی را سالیانه در اختیار وزارت آموزش و پرورش به عنوان مسئول آموزش عمومی قرآن قرار می دهد، اما این اعتبارات در راستای وظایف سازمانی و مأموریت ذاتی وزارت آموزش و پرورش هزینه نمی شود.

 

نباتی یادآور شد: می توان گفت اغلب باورهایی که درباره آموزش قرآن در کشور وجود دارد، اشتباه است و عدم موفقیت برنامه ها و آموزش ها در اثر پافشاری درحفظ این باورهاست، در این باره ضرورت دارد در اسرع وقت تجدید نظر لازم صورت پذیرد، برای نمونه می توان به جدا بودن حوزه آموزش مهارت های قرآن از معارف قرآن اشاره کرد که این یک خطای استراتژیک در آموزش قرآن کشور است.

 

وی اضافه کرد: ما مهارت های قرآن مانند روخوانی، روان خوانی و تجوید را یاد می دهیم و نام آموزش قرآن را روی آن می گذاریم، اما آن چیزی که قرآن به خاطرش نازل شده است یعنی هدایت مورد توجه قرار نمی گیرد و اتفاق نمی افتد؛ بسیاری از فعالیت های قرآنی  که به نام آموزش قرآن در کشور انجام می گیرد در واقع آموزش قرآن نیست.

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی گفت: این فعالیت هایی از نوع مقدمات آموزش عربی است مانند (روخوانی قرآن)، و یا مباحث هنری است مانند آموزش تجوید و صوت و لحن که چندان ارتباطی با آموزش قرآن ندارد، بلکه جزء فعالیت های تخصصی و هنری و مکمل آن هم برای افراد خاص به شمار می رود و نباید به عموم مردم تحمیل شود.

 

* وقتی قرآن آموزش داده شده است که بتواند در فرد تغییر رفتار ایجاد کند

 

نباتی بیان داشت: آموزش قرآن یعنی تعلیم کتاب الله، یعنی این که باید هدف اصل آموزش معنادار مبتنی بر نیاز زندگی فرد در آن دوره سنی باشد، طبیعتاً آموزش قواعد و مهارت ها باید در خدمت تعلیم کتاب الله و ابزار آن قلمداد شود و وقتی قرآن آموزش داده شده است که بتواند در فرد تغییر رفتار ایجاد کند.

 

مؤلف کتاب های درسی آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: نمونه کوچکی در این خصوص، تولید برنامه تلویزیونی باغ رویایی است که هر روز ساعت چهار از شبکه قرآن پخش می شد که در آن به جای آموزش مستقیم حروف، حرکات، قواعد مقدماتی و یا هنرهای تجویدی، صوت و لحنی، به این موارد به صورت جنبی و در حد نیاز عمومی اشاره می شود.

 

وی با بیان اینکه یکی از خطاهای استراتژیک ما این است که فکر می کنیم خواندن از فهمیدن جداست، گفت: خواندن یعنی فهمیدن و مگر می شود مطلبی را خواند و نفهمید؛ قرآن، ما را به خواندن، فهمیدن و تدبر و عمل به فرامین می خواند و این انتظارات باید در آموزش های ما نه تنها بروز و ظهور داشته باشد بلکه باید اصل و اساس باشد.

 

این کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی اضافه کرد: نگاه اخباری این است که انسان ها به دلیل محدودیت هایی که دارند نمی توانند به فهم و بهره مندی مستقیم از قرآن بپردازند و باید از منابع دیگر نیز مانند احادیث و تفاسیر در این زمینه استفاده کنند، لذا آموزش قرآن را به خواندن بدون درک و فهم و تدبر محدود کرده اند، این یکی از حجاب هایی است که راه پیشرفت معرفتی از قرآن را مسدود کرده است.

 

نباتی افزود: متأسفانه تعلیم و تربیت غربی نیز کاملا مؤید این نگاه غلط است و باز متأسفانه اسناد تحولی هم این نگاه را تأیید می کند و نیازمند بازنگری است.

 

* آموزش باید معنادار باشد یعنی با نیازهای زندگی فرد در ارتباط باشد

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی اظهار داشت: یکی از باورهای غلط جامعه دینی ما تصور غلط از واژه و مفهوم «ثواب» است؛ ثواب محرک است برای پاسخی به نام عمل صالح؛ ثواب وسیله است اما متاسفانه تبدیل به هدف شده است و این یعنی تقلیل ارزش هایی مانند قرآن و نماز و .. به ثواب و سعادت اخروی و نیز ترویج این فکر که این امور تأثیر سرنوشت سازی بر زندگی دنیوی ما ندارد.

 

این کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی گفت: برای روشن شدن موضوع مثالی می زنم، شما برای اینکه فرزندتان نماز بخواند به او جایزه می دهید تا تشویق شود، این خیلی عالی است، اما اگر مراقبت نکنید و این کار را آن قدر تکرار کنید تا جایزه به هدف تبدیل شود، آن گاه فرزند شما شرطی می شود و نماز می خواند تا جایزه بگیرد و این یعنی نوعی انحراف و خطر برای بروز انحطاط در عرصه تربیت دینی جامعه.

 

وی افزود: ارائه الگوی مناسب برای سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در گروی اصلاح چنین امور و زدودن چنین باورهایی از جامعه است.

 

نباتی با بیان اینکه از باورهای غلط دیگر این است که به بچه ها در کلاس قرآن تعداد حروف، حرکت و قواعد آن را یاد می دهیم، گفت: در صورتی که این ها چیزهایی نیست که آنها احتیاج داشته باشند؛ امروز در دنیا می گویند آموزش باید معنادار باشد یعنی با نیازهای زندگی فرد در ارتباط باشد.

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن یادآور شد: یکی از باورهای غلط در آموزش قرآن این است که همواره بیان می شود می خواهیم در 20 تا 30 جلسه به بچه ها قرآن یاد دهیم تا همه بخش های آن را بخوانند؛ از نظر برنامه ریزی و هدف گذاری باید دید این هدف تا چه حد ضرورت و امکان دارد، همین تفکر باعث بروز آسیب های متعددی در حوزه آموزش قرآن است.

 

وی افزود: ما به جای چنین مطلبی باید بگوییم مخاطب ما در هر گروه سنی و با هر شغل و نگرشی چه بخش هایی از قرآن کریم را باید یاد بگیرد تا در زندگی به آن عمل کند و سپس باید به تعیین روش های آموزش آن آیات بپردازیم.

 

نباتی گفت: اینکه افراد باید با قرآن انس داشته باشند، مهمترین هدف از آموزش قرآن است، اما چرا این اُنس برقرار نمی شود، به دو دلیل مهم است اولاً اینکه خود انس با قرآن محصول آموزش صحیح است و ثانیاً از همان ابتدای آموزش باید مورد توجه و تأکید جدی معلم قرآن و مؤسسان و برنامه ریزان باشد که البته تاکنون چندان مورد توجه نبوده است، به تعبیر دیگر اگر در اهداف برنامه آموزش قرآن موضوع انس با قرآن به صورت شفاف دیده شود و نیز محتوا و روش درست و معنادار باشد خود به خود انس با قرآن ایجاد می شود.

 

* در مقابل هدف ها و فعالیت ها باید برونداد آن نیز بررسی شود

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی یادآور شد: به عنوان نمونه مردم کشور ما اغلب در ماه مبارک رمضان ختم قرآن می کنند، اما چند درصد از آنها بعد از ماه رمضان هم با قرآن انس دارند و این به دلیل وجود باورهای غلط و اشکالات در حوزه آموزش قرآن است.

 

وی با تأکید به کار کارشناسی افزود: بزرگ ترین چالش در این حوزه مربوط به حوزه مدیریت قرآنی کشور است، مدیران به دلیل مسئولیت شان در امور کارشناسی به راحتی ورود پیدا کرده و اعمال نظر می کنند و هیچ گاه هم در مقابل اشتباهاتشان جوابگو نیستند.

 

این کارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی گفت: به عنوان نمونه راه اندازی 10 هزار مدرسه قرآنی با صرف میلیاردها تومان با کدام نظر کارشناسی انجام شد، چرا یک دفعه جمع شد ، چرا در یک سال، سه میلیون و دویست هزار نفر حافظ قرآن معرفی و سال بعد خبری نمی شود، چرا سؤال نمی شود که بین این همه هزینه و برونداد و خروجی این همه تبلیغات چه نسبت معنادار و قابل قبولی وجود دارد ، چرا با مسرفین بیت المال برخورد نمی شود تا این شیوه ادامه نیابد.

 

وی اضافه کرد: بسیاری از مدیران درحوزه قرآن دلسوز هستند اما این دلسوزی کافی نیست زیرا آنها کارشناس نیستند، مدیریت های آنها عموماً تصدیق بلاتصور است، پول خرج می کنند اما درست خرج نمی کنند، به حرف کارشناسی بها نمی دهند و در نتیجه بسیاری از هزینه ها جز اتلاف نیروی انسانی و اسراف بیت المال و به وجود آوردن بدبینی و از بین رفتن انگیزه ها نتیجه ای در بر ندارد.

 

این کارشناس برنامه ریزی درسی گفت: در مقابل هدف ها و فعالیت ها باید برونداد آن نیز بررسی شود تا از نتایج آن برای ادامه کار و نه تکرار آن استفاده شود، یعنی اینکه آیا این هزینه با نتیجه تناسب دارد؛ به عنوان نمونه به این سوال ملی چند ده ساله پاسخ داده شود که چرا آموزش روخوانی قرآن از پیش دبستانی تا مقطع فوق لیسانس که یک واحد روخوانی قرآن دارند ادامه می یابد و چرا نتیجه نمی گیریم.

 

 وی با گلایه مندی از شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور اظهار داشت : اساساً هدف از تشکیل کمیسیون آموزش عمومی قرآن رفع همین مشکل و پاسخ به سؤال بالا بود اما چرا از بودجه های آموزش عمومی قرآن برای اصلاح و بهبود و تقویت ساعات آموزش قرأن استفاده نمی شود و چرا صدای زنگ قرآن مدارس شنیده نمی شود؟

 

* مهمترین آسیب آموزش عمومی قرآن کشور عدم توجه به تربیت نیروی انسانی ماهر است

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی ادامه داد: مهمترین آسیب آموزش عمومی قرآن کشور عدم توجه به تربیت نیروی انسانی ماهر است، تربیت نیروی انسانی مغفول است زیرا هزینه بردار است و بخش اعظم اعتبارات آموزش عمومی قرآن را می بلعد و به دلایلی که گفته شد باز هم مشکل به قوت خود باقی است.

 

وی با اشاره به بودجه آموزش و پرورش عمومی قرآن افزود: 200 میلیارد تومان بودجه آموزش عمومی قرآن آموزش و پرورش است که 70 تا 80 درصد آن تخصیص پیدا کرده است، اما از این بودجه چقدر هزینه برنامه رسمی و مأموریت ذاتی آموزش و پرورش می شود، یعنی بودجه را در جاهایی هزینه می کنیم که هیچ ربطی به وظایف آموزش و پرورش ندارد چرا که وظیفه آموزش و پرورش، آموزش عمومی قرآن یعنی خواندن و فهم اولیه و انس با قرآن است.

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: در بحث آموزش نیروی انسانی، بحث تخصص معلمان، روش های نوین و کارآمد تدریس، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، مهارت های ارتباطی معلمان با دانش آموزان، خصوصیات فردی معلمان، پایبندی عملی معلمان قرآن به مسائل اعتقادی و مذهبی، چیزهایی است که باید برای آن وقت و هزینه اختصاص داده شود.

 

نباتی در پاسخ به این پرسش که «آیا در نگارش کتاب های قرآن، سبک جدیدی به کار برده شده است؟»، گفت: بله، با وجود مشکلات متعدد تا حد توان و بضاعت علمی و مبتنی بر پیوست های پژوهشی و کاربست آنها، توجهات خوبی به ارائه اهداف و محتوا و روش های جدید شده است اما اینکه چقدر معلمان نسبت به آشنایی و استفاده از آنها آموزش دیده و نظارت می شوند، جای بحث دیگری است؛ حقیقت این است که بزرگترین مشکل آموزش و پرورش در این زمینه پس از نیروی انسانی ماهر، بی توجهی به نظارت و ارزیابی وضعیت اجراست، همین مطلب نشان می دهد که نگاه مسئولان هنوز از کمی نگری به سوی کیفی نگری تغییر نکرده است.

 

وی با طرح مثالی ادامه داد: دانش آموزان در دوره ابتدایی هفته ای 3 زنگ قرآن دارند، کتاب درسی داشته و به معلم برای تدریس این درس حقوق داده می شود ولی همین ساعات به دلیل عدم حمایت و نظارت اغلب تشکیل نمی شود و یا درست اجرا نمی شود و مسئولان این ساعات پرارزش موجود را رها کرده و به دنبال فعالیت های غیر مرتبط با مأموریت های ذاتی این وزارتخانه، مانند برگزاری طرح ملی حفظ قرآن که در واقع وظیفه آموزش و پرورش نیست می پردازند.

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی به خبرنگار فارس گفت: در حال حاضر آموزش و پرورش تعداد زیادی مدارس تخصصی قرآن راه اندازی کرده است و خوب است این مدارس که با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش تشکیل شده، مجدداً احیا شود؛ چرا که برنامه درسی و آموزشی این مدارس سطح غنی شده مدارس عادی و کاملاً منطبق با وظایف و ماموریت آموزش و پرورش است.

 

نباتی با بیان اینکه نباید از این بودجه های کمکی صرفاً به عنوان کارهای تبلیغی و رسانه ای استفاده کرد، گفت: امروز شعار تحول بنیادین در آموزش و پرورش مستلزم پرداختن به تربیت و آموزش نیروی انسانی متخصص است و داشته های ما ساعت آموزش قرآن و کتاب درسی و معلمان قرآن هستند؛ تحول بنیادین یعنی اینکه مادامی که ساعت قرآن، کتاب و معلم دچار نقص است و نیاز به آموزش، تکمیل، توسعه و تقویت دارد نباید به کار دیگری بپردازیم.

 

* چرا «یکپارچه سازی فعالیت های قرآن آموزش و پرورش» اجرایی نشد؟

 

مؤلف کتاب های آموزش قرآن دوره ابتدایی افزود: اهداف آموزش عمومی قرآن تصویب شده است، اما مبانی و راهنمای عمل آن که محدوده و چارچوب و تعاریف آن را مشخص می کند، ارائه نشده است؛ در نتیجه هر ارگان و مؤسسه ا ی به سلیقه خود به آن عمل می کند، در این زمینه شورای توسعه و کمیسیون آموزش عمومی باید پاسخگو باشد.

 

نباتی با تأکید بر اینکه مدیران باید مدیریت کنند و کارشناسان باید کارشناسی کنند، گفت: وضعیت موجود زمانی به سوی وضعیت مطلوب پیش خواهد رفت که مدیران، مدیریت کرده و کارشناسان، کارشناسی کنند؛ بسیاری از فعالیت های قرآنی کشور با اینکه خوب تعریف شده اند اما همواره گرفتار سوء مدیریت هستند.

 

وی افزود: یکی از مهمترین آسیب ها از سوی والدین و خانواده ها وارد می شود، سوال این است که در برنامه ریزی ها آیا خانواده ها واقعا پیگیر درس قرآن فرزندان خود هستند.

 

نباتی تصریح کرد: علی اصغر فانی وزیرآموزش و پرورش در برنامه پیشنهادی خود هنگام معرفی برای تصدی وزارت آموزش و پرورش بندی آورده بود و آن «یکپارچه سازی فعالیت های قرآن آموزش و پرورش» بود؛ در طول دو سال گذشته انتظار این بود که این وعده محقق شود؛ چرا که فعالیت قرآنی آموزش و پرورش با توجه به سیستم جزیره ای بودن آن بیش از این توان نداشته و با وضعیت موجود هیچ وقت به موفقیت نخواهد رسید.