70راه برای آموزش اثر بخش در 3 هفته اول سال تحصیلی
از تجربه های سبز آموزگاران جهان یاد بگیریم
اشاره
شروع همیشه سخت و البته مهم است. شاید تفاوتی هم نداشته باشد که مدیریت کلاسی پرجمعیت یا چند نفره را به عهده بگیریم. در واقع مقر فرماندهی شاید چندان مهم نباشد، تسلط بر اوضاع به ویژه در نقطه شروع مهم است. بررسی های پژوهشگران نشان می دهد که تدریس، کنترل کلاس و برقراری ارتباط مناسب با دانش آموزان در سه هفته نخست شروع سال تحصیلی، سخت تر و مهم تر از هر زمان دیگری است. این شرایط در دوره ابتدایی به مراتب سخت تر وپیچیده تر است؛ چرا که دانش آموزان بخشی از آموخته های سال گذشته را هم فراموش کرده اند و همین موضوع، در هفته نخست شروع سال تحصیلی جدید، وارد شدن به فضای آموزش را به مراتب سخت تر می کند. اما برای شکستن این فضا، مرکز آموزش و تدریس دانشگاه لینکولن نبراسکای شمالی، با بهره گیری از تجربه های معلمان آن دیار، 101 راه کلیدی را برای شروع آموزشی موفق در سه هفته نخست شروع سال تحصیلی پیشنهاد می کند. با بعضی از این نکات آشنا می شویم. البته پژوهشگران این دانشگاه معتقدند، اجرای موفق این راه ها، به شش پیش شرط اساسی زیر نیاز دارد.
* همکاری مناسب دانش آموزان برای ورود به فضای درس و مدرسه پس از گذر از فضای طولانی مدت تابستان و ورود به فضای جدید؛
*آگاهی دانش آموزان به ضرورت فراگیری مفاهیم درسی در ساعت های حضور در کلاس درس؛
*ادبیات کلامی آموزگار؛
*حمایت از دانش آموزان سال های نخست هر دوره تحصیلی به ویژه ابتدایی، برای ورود به فضای آموزش؛
*تشویق دانش آموزان برای درگیر شدن با فضای آموزش و پرورش؛
*ایجاد فضای مشارکت و هم یاری در کلاس؛
و اما 70 راه:
1. در اولین روز شروع سال تحصیلی، فضای کلاس را با آشنایی دانش آموزان با یکدیگر و سپس بازی و سرگرمی شروع کنیم.
2. بازی هایی را انتخاب کنیم که همه بچه ها در آن ها مشارکت داشته باشند.
3. بازی های پایه های دوم و سوم ابتدایی را با هدف یاد آوری مفاهیم درسی سال گذشته انتخاب کنیم.
4. از وسایل کمک آموزشی مانند کارت های بازی و یا هر وسیله کمک آموزشی که کاربرد بازی هم داشته باشد، استفاده کنیم.
5. خودمان را کامل معرفی کنیم و کمی هم درباره خانواده مان برای آن ها صحبت کنیم. مثلا" این که چند فرزند دارم و سن آن ها چه قدر است.
6. تلاش کنیم با گفتار ساده و صمیمی به بچه ها نزدیک شویم.
7. با مطرح کردن موضوعی که احساس می کنیم به آن علاقه دارند، ذهنشان را درگیر کنیم تا زودتر وارد فضای درس و مدرسه شوند.
8. در مقابل پاسخ های آن ها جبهه نگیریم و بگذاریم راحت اظهار نظر کنند؛ حتی اگر اظهار نظرشان درست به نظر نیاید.
9. سعی کنیم در این پرسش و پاسخ ها، خجالت و کم رویی احتمالی شان برطرف شود.
10. دانش آموزان کم حرف و ساکت را با پرسیدن سؤال، وارد بحث کنیم.
11. تشویق کلید موفقیت است. برای هر حرکت مثبت، آن ها را تشویق کنیم.
12. با انجام فعالیت های عملی آموزش را شروع کنیم.
13. برنامه ها یا فعالیت های مشارکتی، بیش از فعالیت های فردی اثر بخش هستند.بهتر است برنامه های درسی یا هر فعالیت دیگری را به صورت گروهی برنامه ریزی کنیم.
14. هرچه زودتر با شرایط تحصیلی و سطح فراگیری دانش آموزان آشنا شویم؛ سریع تر می توانیم الگوی آموزشی-پرورشی را انتخاب کنیم.
15. ویژگی های فردی دانش آموزان را بشناسیم.
16. نحوه برقراری ارتباط روانی و کلامی با دانش آموزان را شناسایی کنیم.
17.زمان بندی را به دانش آموزان بیاموزیم.
18. آشنایی با کتاب خانه مدرسه، نخستین و مهم ترین گام برای آشنا کردن دانش آموزان با کتاب و کتاب خوانی است.
19. آن ها را با منابع معتبر علمی مانند دایره المعارف ها آشنا کنیم.
20. اینترنت و رایانه و طرز استفاده صحیح از آن ها را به تدریج و با برنامه ریزی به دانش آموزان بیاموزیم؛ حتی اگر این آموزش به صورت تئوری باشد.
21. آن چه را از آن ها می خواهیم؛ به دقت برایشان شرح دهیم؛ انضباط در کلاس، نظم در انجام تکالیف، حضور مستامر و...
22. شیوه برگزاری آزمون ها، چه کلاسی و چه آزمون های ترم را برایشان توضیح بدهیم.
23. هر چند دیگر مثل گذشته، نمره تنها ملاک سنجش دانش آموزان نیست، اما در این باره هم با آن ها صحبت کنیم. این که چه سهمی از تلاش آن ها با استفاده از عبارت های گوناگون و چه سهمی از طریق نمره ارزش گذاری می شود؟
24. منعطف باشیم؛ با وجودی که باید به اصول و مقررات تعیین شده پای بند باشیم تا دانش آموزان هم به تعهداتشان به خوبی عمل کنند، اما در بعضی شرایط باید انعطاف پذیر باشیم.
25. در کلاس های پرجمعیت خود دانش آموزان و عملکرد آن ها بسیار مؤثر است. بنابراین تا حد امکان زمینه را برای فعالیت تک تک آن ها فراهم کنیم.
26. قبل از برگزاری آزمون ها، چه کلاسی و چه امتحانات ترم، با ارائه نمونه سؤال، آن ها را با فضای امتحان و نحوه برگزاری و نوع سؤال ها آشنا کنیم.
27. در اولین آزمون ها، برگه ها را همراه خود دانش آموزان تصحیح کنیم تا ترس از امتحان برطرف شود.
28. تفاوت بین همکاری و یا انجام تکالیف به جای دوستان و هم کلاسی ها را برای آن ها شرح بدهیم.
29. با وضیعت تحصیلی و خانوادگی دانش آموزان آشنا شویم.
30. بعضی از بچه ها برای همراهی با والدین، بخشی از وظایف آن ها مثل نگه داری از خواهر ها و برادرهای کوچک تر را به عهده می گیرند. درباره این مسائل آگاه باشیم و از این نظر هم وضیعت بچه ها را بررسی کنیم.
31. بخش مهمی از موفقیت فرایند آموزش و پرورش، به تمرکز دانش آموزان روی فعالیت های فردی بستگی دارد. تلاش کنیم تا دانش آموزان با برنامه ریزی به فعالیت های فردی بپردازند.
32. کلاس درس را با نشاط آغاز کنیم. خواندن یک سرود دسته جمعی، چند حرکت ساده تردستی در کلاس و کارهای دیگری از این دست، باعث ایجاد نشاط در دانش آموزان می شود.
33. کلاس درس را سروقت آغاز کنیم تا در عمل بچه ها را به نظم عادت دهیم.
34. نظم کلاس را حین تدریس حفظ کنیم. این نکته به ویژه درباره کلاس های پرجمعیت بسیار مهم است.
35. هر روز در پایان تدریس، چند پرسش شفاهی مطرح کنیم تا به این ترتیب ارزیابی بهتری از میزان فراگیری دانش آموزان داشته باشیم.
36. برای شروع تدریس، از تصویر، طرح، معما، چند پرسش خاص و یا هر شیوه ی دیگری که ذهن بچه ها را درگیر می کند، استفاده کنیم (توفان ذهن برای فراگیری بهتر مفاهیم).
37. پیش از شروع مبحث جدید، پرسش های دانش آموزان از مبحث قبلی را روی تخته سیاه بنویسیم و بکوشیم با مشارکت بچه ها، پاسخ و پرسش ها را بیابیم.
38. تا پیش از رفع اشکالات دانش آموزان، مبحث جدیدی را آغاز نکنیم.
39. هر جلسه از بچه ها بخواهیم درس جلسه ی آینده را مطالعه کنند و نکاتی را که به نظرشان مبهم می رسد، روی برگه ای بنویسند و به شما بدهند. با این کار، هم شما با نکات مورد توجه بچه ها اشنا می شوید و هم بچه ها به مطالعه ی مباحث درسی پیش از تدریس، عادت می کنند.
40. از بچه ها بخواهیم هر جلسه یک خبر مهم از روزنامه یا مجله ی ویژه ی سنشان را بنویسند و همراه خود سر کلاس بیاورند. روی خبر مورد نظر بحث کنیم و هر جلسه را به بحث روی یکی از موضوع ها اختصاص دهیم.
41. از دانش آموزان بخواهیم برنامه ها و آرزوهای خود را روی برگه ای بنویسند و یک کپی از آن را پیش خودشان نگه دارند و اصل برگه را به شما بدهند. به این ترتیب، شما از اهداف آن ها آگاه می شوید و آن ها هم اهدافشان را از یاد نمی برند.
42. با اجرای برنامه هایی مثل برگزاری جلسه ی بحث و گفت و گو ارائه ی مباحث درسی در کلاس و... آن ها را برای حضور در جمع آماده کنیم.
43. برنامه های پرورشی مانند بازدید ها، برنامه های فرهنگی و... را از همان روزهای نخست شروع سال تحصیلی آغاز کنیم.
44. اجرای برنامه های ورزشی از دیگر نیازهای دانش آموزان هستند. برگزاری بازی ها و برنامه های ورزشی آن ها را از نظرجسمی و روانی آماده می کند.
45. درباره ی فلسفه و هدف آموزش و پرورش با بچه ها صحبت کنیم تا همکاری و همراهی بیشتری با ما داشته باشند.
46. راه های جایگزین را به آن ها بیاموزیم.
47. با همکاری دانش آموزان در فضای کلاس، تغییراتی ایجاد کنیم تا فضا برای آن ها دوست داشتنی تر شود.
48. آموزگار دموکراتی باشیم. هر چند رعایت نظم ضروری است، اما در پایه ی ابتدایی باید کمی آزادانه تر عمل کرد.
49. پژوهش و تحقیق و شیوه ی آن را به دانش آموزان سوم ابتدایی به بعد بیاموزیم و کمک کنیم تا برای پژوهش هایشان از منابع تحقیقاتی استفاده کنند.این کار از شروع سال تحصیلی جدید، برای بچه ها به عادت تبدیل می شود.
50. برای فراگیری (آموزش) مفاهیم درسی هیجان ایجاد کنیم. برای این کار کافی است در کنار تدریس، همان مفهوم درسی، فعالیت علمی، بازدید یا یک کار آزمایشگاهی ترتیب دهیم.
51. شماره تلفن محل کار والدین دانش آموزان را داشته باشیم.
52. دلیل غیبت های آن ها را جویا شویم.برخی از غیبت ها به ویژه در نخستین روزهای شروع سال تحصیلی، ممکن است به دلیل ترس از مدرسه باشد.
53. تشویق نیازی انکارناپذیر برای پیشرفت تحصیلی است. این تشویق می تواند زبانی، با اهدای جایزه و یا هر شکل دیگری باشد. روزهای نخست شروع سال تحصیلی نیاز دانش آموزان بیش تر از هر زمان دیگری است.
54. دانش آموزان باید واکنش های مثبت و منفی ما را ببینند.اما این واکنش ها، به ویژه واکنش های منفی، باید تنها با تغییر لحن کلام یا چهره، بدون هر گونه توهین صورت گیرد. در روزهای نخست سال تحصیلی، بچه ها بیش از هر زمان دیگری نسبت به رفتار آموزگار حساس هستند.
55. با گروه بندی دانش آموزان، فعالیت های آن ها را منسجم کنیم.
56. به دانش آموزانی که از نظر درسی ضعیف اند، مسؤولیت های آموزشی محول کنیم.
57. به دانش آموزان فرصت بدهیم تا در همین روزهای نخست سال تحصیلی، مهارت هایشان را نشان بدهند. برای این کار به آن ها فرصت فعالیت بدهیم.
58. با والدین جلسات خصوصی برگزار کنیم. تأثیر این جلسات بیش از جلسه های چندین نفره ی اولیا و مربیان است.
59. از همین روزهای نخست شروع سال تحصیلی، بچه ها را به نوشتن عادت بدهیم. برای این کار از آن ها بخواهیم هر روز حداکثر در دو تا سه خط، درباره ی موضوعی که دوست دارند، مطلبی بنویسند.
60. مجله یا کتابی مناسب با سن دانش آموزان انتخاب کنیم و با قسمت بندی ان، هر روز بخشی از آن را همراه دانش آموزان در کلاس بخوانیم. این کار مهارت خواندن را در آن ها تقویت می کند و باعث آشنا شدن با لغت های جدید می شود.
61. بازی های فکری به ویژه آن هایی که به صورت پرسش و پاسخ هستند، شروع خوبی برای تقویت حافظه ی دانش آموزان محسوب می شوند.
62. از بچه ها بخواهیم هر کدام عکسی از خودشان بیاورند. عکس ها را روی مقوا بچسبانیم و مشخصات مختصری از بچه ها را زیر آن ها بنویسیم. این تابلو را در کلاس نصب کنیم تا دانش آموزان با یکدیگر بیش تر آشنا شوند.
63. گروه ها، اعم از کار گروه ها و یا گروه های ورزشی و... می توانند برای خود سر گروه انتخاب و کارت عضویت صادر کنند. این کار فعالیت آن ها را منسجم تر و ارتباط آن ها را بیش تر می کند. به عنوان آموزگار، به این برنامه ریزی ها هویت ببخشیم و آن ها را هدایت کنیم.
64. در صورت نیاز به تکمیل آموزش برخی مفاهیم، می توانیم سرعت آموزش را کند کنیم.
65. تکلیف شب، مکمل آموزش های مدرسه است، به شرطی که میزان آن به حدی باشد که مانع از تفریح و بازی بچه ها نشود.
66. از بچه ها بخواهیم دفترچه ای تهیه کنند. در هر صفحه، کارهایی را که دوست دارند در طول یک روز انجام بدهند بنویسند و روبه روی آن هایی که انجام داده اند، علامت بزنند. این کار زمان بندی را به آن ها می آموزد.
67. هر روز از یک دانش آموز بخواهیم پیش از شروع کلاس یا در پایان ساعت کلاس، داستان کوتاهی را تعریف کند. این کار کم رویی روزهای اول مدرسه را برطرف می کند.
68. خلاصه نویسی، یکی دیگر از برنامه هایی است که می تواند در همین روزهای شروع سال تحصیلی، بچه ها را با نوشتن و کوتاه نوشتن آشنا کند. برای این کار در پایان هر جلسه و یا هر یک جلسه در میان، از بچه ها بخواهیم چند خط درباره ی مطالبی که یاد گرفته اند، بنویسند.
69. هنگام تدریس درس هایی مثل ریاضیات یا علوم به بچه ها اجازه بدهیم راه حل های مختلف، حتی راه حل های اشتباهشان را با جرئت بگویند. پس از آن، همراه همه ی بچه ها، روی راه مورد نظر بحث کنیم.
70. اگر دانش آموزان در پایه ی قبل نیز در همین مدرسه بوده اند، با آموزگار سال گذشته ی آن ها گفت و گویی داشته باشیم تا از هر نظر بهتر و زودتر با شرایط آن ها آشنا شویم.
