نبض "پیش دبستانی" در دستان کدام پزشک می تپد؟

از یک سو ناتوانی آموزش و پرورش برای به دست گرفتن امور پیش دبستانی و از سوی دیگر گسیل شدن موج کودکان پیش دبستانی به سمت مهد کودک های بهزیستی به علت امکانات و فضای فیزیکی این نهاد و بودجه 40 میلیاردی که برای این امر کنار گذاشته است، امروز مسئله تربیت کودکان را در این دوره طلایی بیش از پیش با چالش روبرو کرده است.

سابقه مراکز پیش دبستانی در ایران به اوایل سده حاضر برمی گردد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز بر اساس آیین نامه توافقی میان سازمان بهزیستی و وزارت آموزش و پرورش در سال 1367، صدور مجوز و اداره امور مهدهای کودک از سه ماهگی تا پایان پنج سالگی بر عهده سازمان بهزیستی گذاشته شد و وزارت آموزش و پرورش نیز مسئولیت دوره پیش دبستانی برای کودکان پنج سال تمام را بر عهده گرفت.

اما در سال 1377، شورای عالی انقلاب فرهنگی کلیه امور دوره پیش دبستانی را به شورای عالی آموزش و پرورش واگذار کرد. این شورا هم در سال 1382 با تصویب اساسنامه دوره پیش دبستانی، این دوره را از یک سال به دو سال توسعه داد و پیش دبستانی را به عنوان دوره ای دو ساله برای کودکان چهار سال تمام و پنج سال تمام تعریف کرد.

تلنگر اول- هنوز شرح وظایف دستگاه های مختلف مشخص نیست

با وجود آنکه قانون مسیر حرکت به سمت آموزش و تربیت کودکان پیش از دبستان را مشخص کرده است، هنوز هم اختلافاتی میان دستگاه های مختلف برای اداره امور مراقبتی از کودکان از جمله آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی و سایر نهادهای دارنده مهد های کودک وجود دارد.

نخستین تلنگر را دکتر فاطمه قاسم زاده، عضو هیئت مدیره انجمن پویا وارد می کند و با طرح این پرسش که چرا در کشور نمی توانیم کارهای بین بخشی را به خوبی پیش ببریم؟ می گوید: پیش از هر چیز اداره این امور باید متولی مشخص داشته باشند و از همکاری و تعامل سایر سازمان ها برخوردار شود نه اینکه وظایف دستگاه ها با یکدیگر تداخل داشته باشند.

وی می افزاید: متاسفانه هنوز شرح وظایف دستگاه های مختلف مشخص نیست. هنوز نمی دانیم بهزیستی متولی امور کودکان در دوره پیش از دبستان است یا آموزش و پرورش؟ باید برای بحث کیفیت آموزش برای کودکان در کشور به طور جدی برنامه داشت.

احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با بیان اینکه بحث مراقبت از کودکان چندان مورد توجه سیاستگذاران نیست، اظهار می کند: ساماندهی این امر به تنهایی از یک دستگاه بر نمی آید و به مجموعه نهادهای اجرایی ذیربط در کشور مرتبط است.

دکتر رخساره فضلی، مدیرکل آموزش پیش دبستانی وزارت آموزش و پرورش هم بر حساسیت این موضوع صحه می گذارد و می گوید: در حال حاضر چون هماهنگی وجود ندارد، هم کودک و هم نظام آموزشی آسیب می بینند و از سویی فشار فوق العاده ای به خانواده وارد می شود. در واقع کل سیستم باری را می کشد که نفعی برای کشور ندارد.

وی تاکید زیادی بر مستندات قانونی دارد و وقتی از او سوال می کنیم در نهایت متولی اصلی آموزش دوره پیش دبستان کدام دستگاه است، می گوید: طبق قانون، وزارت آموزش و پرورش متولی حاکمیتی کودکان چهار و پنج سال یعنی دوسال قبل از ورود به دبستان است.

فضلی ادامه می دهد: بر اساس مصوبه 422 شورای عالی انقلاب فرهنگی تمام مسائل آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان به شورای عالی آموزش و پرورش محول شده است و تصمیم گیری پیرامون تمام مسائل دوره پیش دبستان باید در شورای عالی آموزش و پرورش انجام شود. برمبنای این مصوبه هرآنچه که در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شود، "قانون" است.

تلنگر دوم - دوره دوساله ای که یک ساله اجرا می شود!

با وجود گذشت سال ها، هنوز ابهامات بسیاری برای خانواده ها در خصوص دوره پیش دبستانی وجود دارد. بسیاری این سوال را مطرح می کنند که بالاخره پیش از دبستان دوره ای یک ساله است یا دو ساله؟

فضلی به این پرسش این گونه پاسخ می دهد که در مصوبه 699 شورای عالی آموزش و پرورش (سال 1382) آمده است پیش دبستانی یک "دوره دو ساله" است و راهنمای برنامه و فعالیت های آموزشی و پرورشی دوره پیش دبستانی مصوبه سال 1387 به امضای رئیس جمهور وقت رسیده است. بنابراین بر مبنای مستندات قانونی و بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی وظایف آموزش و پرورش و حوزه های دیگر در دوره پیش دبستان مشخص شده است.

این در حالی است که محمد نفریه، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با تصریح این مطلب که معتقدیم نباید پیش دبستانی به مدت دو سال اجباری شود می گوید: وظیفه پیش دبستانی ها آموزش به مدت 3.5 ساعت صبح یا بعدازظهر است. بر فرض کودک 3.5 ساعت صبح یا بعدازظهر در پیش دبستانی آموزش دید، مابقی ساعات را باید کجا بماند؟ پیش دبستانی اجبار نیست، تصور هم نمی کنیم باید اجباری شود تا فرزند دو سال از دامان خانواده جدا شود.

وی با بیان اینکه ترجیحا گفتیم آن دسته از مراکز که می خواهند مرکز پیش دبستانی باشند به سمت آموزش و پرورش بروند و مجوزها را از آنجا دریافت کنند اظهار می کند: با توجه به اینکه این دوره هنوز اجباری نیست، بهزیستی کودک زیر شش سال را در مهدها تحت عنوان «مراقبت و نگهداری» پذیرش می کند.

تلنگر سوم- وقتی دستگاه های ذیربط یکدیگر را به رسمیت نمی شناسند

علت ناهماهنگی و اختلاف میان دستگاه های مختلف برای اداره دوره پیش دبستانی را از مدیرکل آموزش پیش دبستانی وزارت آموزش و پرورش جویا می شویم. وی در این باره می گوید: با توجه به اینکه قوانین جدید عطف به ماسبق نیستند در مصوبه 422 شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال1377 صراحتا قید شده است که کلیه مسائل آموزشی پیش از دبستان در شورای عالی آموزش و پرورش مطرح شود، یعنی این شورا مرجع است.

وی اضافه می کند: با استعلام از شورای عالی انقلاب فرهنگی در این خصوص پاسخ شورا به آموزش و پرورش تأییدکننده این موضوع بود که " وقتی می گوییم آموزش پیش دبستانی، منظورمان مهدکودک ها و همه دستورالعمل ها و قوانین مربوط به این حوزه است." پس در مورد اینکه کدام بخش متولی حاکمیتی کودکان چهار و پنج سال است ابهامی وجود ندارد، اما به نظر می رسد هنوز نهادهای ذیربط یکدیگر را به رسمیت نمی شناسند.

دکتر حمیدرضا الوند، مدیرکل دفتر امور کودکان سازمان بهزیستی نیز با تاکید بر اینکه همگی باید به دنبال ارتقای کیفیت آموزش کودکان پیش از دبستان باشیم اظهار می کند: آیا متولی مراقبت و تربیت کودکان تنها یک دستگاه است؟ اگر به دنبال رشد و تکامل کودکان هستیم باید یک همکاری و تعامل گروهی قوی شکل بگیرد تا امکان ارائه خدمات یکپارچه فراهم شود.

فضلی از بعد دیگری به موضوع اداره پیش دبستانی ها می نگرد و می گوید: با توجه به بند 2 سیاست های کلی تحول در آموزش و پرورش، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری که بر ارتقای جایگاه آموزش وپرورش از مهدکودک و پیش دبستانی تا دانشگاه تاکید شده است، مقوله تربیت کودکان دوره پیش دبستانی موضوع کلان ملی است و نمی توان با آن سلیقه ای برخورد کرد.

وی از حوزه های مختلف که همه ارائه دهنده خدمات تربیتی به کودکان دوره پیش دبستانی اند درخواست می کند تا تابع سیاست ها و قوانین آموزش و پرورش باشند.

کاهش تعداد کودکان ثبت نام شده در دوره پیش دبستانی از نگاه مرکز پژوهشهای مجلس

به گزارش ایسنا، چندی پیش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی به نکاتی درباره وضعیت پیش دبستان اشاره و اعلام می کند که محدودیت امکانات وزارت آموزش و پرورش منجر به ضعف این وزارتخانه در برگزاری دوره پیش دبستانی و سبب حرکت به سمت خصوصی شدن کامل این دوره از سوی آموزش و پرورش شده است.

در این گزارش آمده است: این امر منجر به کاهش میزان ثبت نام کودکان پیش دبستانی، به دلیل افزایش هزینه ها برای خانواده ها به گونه ای که آمار کودکان پیش دبستانی، اعلام شده توسط وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1389-1390 برابر با 464 هزار و 453 نفر بوده که این تعداد در سال تحصیلی 1390-1391 به 404 و 896 نفر کاهش پیدا کرد.

به لحاظ قانونی، پیش دبستانی شامل دوره ای دوساله است و سازمان بهزیستی نمی تواند از قوانین مربوطه تخطی کند. در عین حال، وزارت آموزش و پرورش توان به دوش کشیدن باری که اساسنامه بر عهده اش گذاشته را ندارد.

برخی دست اندرکاران امر تربیت کودکان نیز بر این موضوع صحه می گذارند و معتقدند آموزش و پرورش از عهده اداره دوره پیش از دبستان بر نمی آید و در این سال ها افت عملکرد داشته است، به گونه ای که تنها 10 درصد از کودکان چهار و پنج ساله، دوره پیش دبستانی را در مراکز زیرمجموعه آموزش و پرورش می گذرانند. هرچند آموزش و پرورش این آمار را به رسمیت نمیشناسد، اما از مدیرکل آموزش پیش از دبستان این وزارتخانه می پرسیم که آیا امکانات این وزارتخانه برای آموزش همه کودکان این سنین کفایت می کند؟

وی در پاسخ می گوید: نظام آموزش و پرورش باید درباره تربیت همه کودکان از تولد چه در خانه رشد یابند و چه در مهدهای کودک بهزیستی، شهرداری و ... مراقبت شوند، اندیشه کند و برنامه ریزی داشته باشد. آموزش و پرورش متولی حاکمیتی این امر است که در شرایط فعلی تأکیدش بر دو سال قبل از دبستان است اما در حال حاضر در روند اجرا زمانی که شاخص ها و نرخ ها را محاسبه می کنیم، اولویت را به پنج ساله ها می دهیم و این به معنای بی توجهی به سایر گروه های سنی نیست.

تلنگر چهارم- چهارساله ها برای آموزش بلاتکلیف اند

وی درباره آموزش به کودکان چهارساله نیز توضیح می دهد: برای کودکان چهار ساله برنامه، اصول و چارچوب وجود دارد که نهادهای متقاضی ارائه دهنده خدمات به این کودکان باید تابع این قوانین و سیاست ها باشند. اگر کودکان چهار ساله در مسجد، مؤسسات مختلف، مهدهای کودک، خانه های بازی و اسباب بازی و... حضور دارند، لازم است قوانین و ضوابط آموزش و پرورش در مورد همه آنها رعایت شود.

وی تصریح می کند: اینکه تأکید ما بر برگزاری دوره پیش دبستان برای پنج ساله هاست به معنای این نیست که به کودکان چهار ساله خدماتی ارائه نمی دهیم. دوره پیش دبستانی دوره ای دو ساله است اما با توجه به این که یک سال قبل از دبستان به عنوان آخرین فرصت نظام آموزشی برای آماده سازی کودکان، با رویکرد عدالت آموزشی است؛ در اجرای برنامه ها پنج ساله ها در اولویت هستند. اما در بسیاری از استان های کشور کودکان چهار ساله نیز از خدمات تربیتی در مراکز وزارت آموزش وپرورش بهره مندند وقوانین مربوط به پیش دبستانی، این کودکان را نیز در برمی گیرد.

فضلی بر ضرورت وجود یک مرجع هماهنگ کننده و متولی ملی تاکید می کند و می گوید: وجود یک مرجع صدور مجوز فعالیت بر اساس سیاست های کلان ملی تربیتی، منجر به افزایش کیفیت از طریق نظارت و پایش مستمر می شود و نهادها و سازمان هایی که توانایی ارائه خدمات دارند بایستی تابع قوانین در ارائه خدمات خود باشند.

تلنگر پنجم- خانواده ها از تربیت های چندگانه پیش از دبستان گلایه دارند

بسیاری از معلمان ابتدایی نسبت به تربیت دوگانه کودکان در دوره پیش دبستان گلایه دارند و می گویند کودکانی که به مهدهای بهزیستی سپرده می شوند تربیت متفاوتی با کودکانی که به پیش دبستانی تحت نظارت آموزش و پرورش یا شهرداری رفته اند دارند؛ تدابیر آموزش و پرورش را در این خصوص جویا می شویم.

فضلی توضیح می دهد: همانطور که اشاره کردید با توجه به ماندگاری بالای آموخته ها در کودکان پیش دبستانی در حال حاضرمعلمان کلاس اول ابتدایی با مسائل جدی روبرو هستند، زیرا کودکانی که به عنوان دانش آموز کلاس اول ابتدایی ثبت نام می کنند یکدست نیستند و بخشی از آنها دوره پیش دبستانی را گذرانده اند و برخی خیر.

وی با بیان اینکه از سوی دیگر از میان آنها که دوره پیش دبستان را گذرانده اند یک گروه فارسی، عربی و انگلیسی می دانند، یک گروه خواندن و نوشتن بلد هستند، با یک گروه روی حروف و صداها کارشده و یک گروه به شیوه قدیمی خواندن و نوشتن را یاد گرفته اند و... اظهار می کند: مشکل اساسی ما هم همین است که در این محیط ناهمگن معلم چگونه باید اهداف آموزش وپرورش را محقق کند؟ این در حالی است که کلاس اول ابتدایی از جهت تصور دانش آموزان راجع به خودشان، یادگیری، مدرسه و آینده ؛ سرنوشت سازترین سال زندگی است.

یک معضل دیگر هم در این بین وجود دارد و آن نحوه فعالیت مراکز پیش دبستانی زیر مجموعه وزارتخانه است، از فضلی می پرسیم آیا همه مراکزی که از شما مجوز دارند درست فعالیت می کنند؟ که در پاسخ می گوید: کیفیت خدمات تربیتی مراکز مختلف پیش دبستانی نیازمند نظارت وارزیابی مستمر است.

تلنگر آخر- قطار آموزش در دوره پیش دبستانی چه زمانی به ایستگاه پایانی می رسد؟

وی درباره اقدامات انجام شده در راستای هماهنگی و یکپارچه سازی مدیریت دوره پیش دبستانی می گوید: ما با مؤسسات و نهادهای مختلف نشست هایی داشته ایم و برآیند خوبی حاصل شده است و تلاش ما ادامه دارد. جمله موانع تربیتی در خانواده عدم توافق والدین بر سر روش های پرورش فرزندشان است، درنگاه کلان ملی نیز این توافق خیلی مهم است به عنوان مثال اگر صدا و سیما با آموزش و پرورش هماهنگ نباشد، ریشه تربیت آسیب می بیند. باید همسو عمل کنیم، بنابراین چیزی که مدنظرماست مدیریت یکپارچه دوره پیش دبستانی است و آموزش و پرورش متولی این امر است.

در این میان اما معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دیدگاه دیگری دارد و با تاکید بر اینکه اگر نتوانیم اقدام موثری برای ارتقای مراقبت و تربیت دوران پیش از دبستان انجام دهیم فقر، بین نسلی می شود، به همین خاطر باید برنامه مشخصی برای دوران پیش از دبستان داشته باشیم به ارائه راهکارهایی برای ساماندهی وضعیت مراقبت و تربیت از کودکان پیش از دبستان می پردازد و می گوید: قصد داریم در نهایت به این نقطه برسیم که در برنامه ششم توسعه برای هر شهر یک برنامه تربیت کودکان داشته باشیم.