معلمی استثنایی با روحی بزرگ / شکوه ایثار در چشمان خانم معلم مهربان

بعد از مدت ها بالاخره فرصت می کنم به مناسبت 12 آذر روز جهانی معلولین، سری به تنها مدرسه استثنائی های خارگ بزنم فقط شنیده ام که هم معلولین جسمانی، هم معلولین ذهنی و هم افراد دیر آموز را با یک معلم آموزش می دهند خودم را برای مصاحبه با معلمی که پس از ورودش به خارگ، این مدرسه را دوباره راه اندازی کرد، آماده می کنم.

به مناسبت روز جهانی جهانی معلولین، بر آن شدیم تا مصاحبه ای داشته باشیم با تنها معلم کودکان استثنایی در خارگ، که در تمام پایه های تحصیلی دبستان کودکان استثنائی تدریس می کند.

وارد مدرسه که می شوم، شیطنت های چند کودک که زنگ ورزششان فضای مدرسه را پر کرده، لبخند کوچکی روی لبهایم می نشاند و یک لحظه مرا به خاطرات گذشته می برد و باز می گرداند بعد از مدت ها باز پایم به مدرسه باز شد، اما این بار برای ثبت تجربه ای متفاوت برای ثبت رنج و تلاش های فداکارانه معلمی با دانش آموزانی متفاوت.

مدرسه دانش آموزان استثنایی های رازی تنها یک کلاس است میان دبستان رازی که تمام پایه های آن در یک کلاس و زیر نظر یک معلم درس می خوانند چیزی که شاید در ایران تک باشد اما جای شکرش باقی است که با همت مسئولان آموزش و پرورش خارگ و پیگیری های این معلم فداکار، پس از مدت ها، از سال گذشته دوباره بازگشایی شد.

پس از هماهنگی های لازم با مدیر مدرسه، می روم سراغ اصل مطلب تا قبل از حضورم، برخورد با معلمی میانسال، با همان آرامش و صبر مادربزرگانه شان را تصور می کردم، اما دیدن معلمی جوان، با همین خصوصیات، کمی شگفت زده ام کرده بود آرام در می زنم و سرک می کشم درون کلاس یکی از بچه ها نگاهش روی من خشک می شود لبخندی می زند و سریع سرش را به عقب بر می گرداند و با دوستش پچ پچ می کند این بار هر دو نگاهم می کنند و با هم می خندند. معلمشان جلو می آید.

معلمی استثنایی در مدرسه استثنایی

ندا محمدی، متولد اهواز، لیسانس علوم تربیتی کار خودش را از سال 84 و از همان ابتدا با کودکان استثنایی آغاز کرده بود و پس از تجربه 3 سال حضور در مدارس ناشنوایان رامشیر و 4 سال حضور در مدرسه ناشنوایان اهواز، دست تقدیر او را به خارگ کشانده بود و پا درون وادی جدیدی گذاشته بود.

دو سال حضورش در میان کودکان استثنایی خارگ، حالا از او فردی ساخته بود با تجربه کافی و تسلطی مثال زدنی.

با ورودم، بچه ها شروع می کنند شعری با مضمون خوشامدگویی برایم خواندن و اینقدر ذوق شده ام که به جای گوش دادن به شعر، توجهم را چهره های بشاش آن ها به خودش جلب کرده بود همگی گرم تحویلم گرفتند یک گوشه کلاس آرام می نشینم تا خانم محمدی کارش تمام شود فضای کلاس توجهم را کاملاً به خود معطوف داشته، سعی می کنم با دوربینم چند عکس از آن ها بگیرم دو کلاس اولی، سه کلاس سومی و یک کلاس چهارمی، تمام دانش آموزانی بودند که تک به تک در قاب دوربینم نشستند و البته این را از لابلای صحبت های خانم محمدی فهمیدم که برخی دانش آموزان هم به واسطه کمبود امکانات و شرایط خاصشان، مجبور شده بودند به شهری دیگر بروند.

گفت وگو با معلم مدرسه استثنایی

کارش که تمام می شود، از او می خواهم از آغاز راه برایم بگوید و از سختی های شروع کار در خارگ، از تجربه ای که تا کنون بوده و از این شغل.

ندا محمدی می گوید: بدون تجربه پا به این وادی گذاشتم اوایل پیک دوره آموزشی برای ما گذاشتند که مفید بود، اما بیشترین آموزش را زیر نظر مدیر مدرسه رامشیر دیدم که واقعاً به من کمک کرد آنجا درسه پایه کودکان ناشنوا کار می کردم کار با آن ها راحت تر بود، چون اینجا کودکان دچار دیرآموزی هستند و مطالب را سریع فراموش می کنند حتی گاهی از پای تابلو که آموزش داده می شوند تا بیایند بنشینند سر جایشان، همه چیز را فراموش کرده اند بعد که به اهواز رفتیم، فقط در پایه آمادگی کودکان ناشنوا کار می کردم و به لحاظ وسعت اهواز و دیگر شرایط خاصی که داشت، آنجا امکانات خوب فراهم بود و رسیدگی ها بیشتر صورت می گرفت به خاطر شغل همسرم به خارگ آمدیم اما اینجا مدرسه استثنایی نداشت و با رایزنی هایی که صورت گرفت و همکاری صمیمانه جناب کازرونی رئیس آموزش و پرورش خارگ و دیگر مسئولان امر به ویژه خانم سلیمانی مدیر مدرسه، موفق شدیم دوباره این کلاس استثنایی ها را به عنوان کلاس ضمیمه در یک مدرسه عادی راه اندازی کنیم و البته در این زمینه باید تشکر کرد از مساعدت های جناب موسوی، رئیس پایانه های نفتی ایران که همکاری لازم را با ما انجام دادند.

اوایل خانواده های آنان با اینکه با کودکان معمولی یکجا درس بخوانند کنار نمی آمدند، اما با صبحت هایی که والدین آن ها داشتیم این را پذیرفتند. ابتدای کار کمی سخت بود کودکان معمولی آن ها را کمتر می پذیرفتند و در زنگ ها ورزش و تفریح آنان را بازی نمی دادند اما سعی کردیم گاهی تک به تک با دانش آموزان حرف بزنیم و برخی از آن ها را با برخی های دیگر که نمی پذیرفتند رفیق کنیم بخاطر گوشه گیری ها و گاهاً پرخاشگری هایی که داشتند، سخت بود کنار آمدنشان با کودکان معمولی، اما کم کم همه چیز عادی شد و به هم عادت کردند. خوشبختانه رفتار آنها امسال خیلی بهتر شده است و تمام معلمان و مدیران ازشان راضی اند.

به هر حال مدرسه استثنایی ها چند سالی تعطیل بود و همه در مدرسه عادی درس می خواندند و به واسطه دیرآموزیشان سال ها در یک مقطع می ماندند و این تکرار آن ها را هم دچار خستگی و کم انگیزگی می کرد اما به هر ترتیب مدرسه مانند یک کلاس معمولی دانش آموزان عادی راه افتاد و حتی امکانات اولیه دانش آموزان استثنائی را هم نداشتیم اما کم کم با کمکهایی که شد، کمی وضع بهبود پیدا کرد اما هنوز نسبت به وضع مطلوب، نیاز به امکانات بسیار بیشتری داریم و با توجه به اینکه وضع مالی خانواده های این دانش آموزانی که ماندهاند اغلب متوسط رو به پایین و ضعیف است، نمیتوان انتظار داشت امکانات چندانی برای آنها در خانه فراهم شود.

کار با کودکان استثنایی صبر و دوست داشتن زیاد می خواهد

مستمع خوبی شده بودم و فقط گاه گاهی میان شیطنتهای بچه ها، حواسم پی بازی هایشان ویکی به دو کردن هایشان گم می شد خانم محمدی خیلی سئوال هایم را نپرسیده پاسخ داده بود سئوالی پرسیدم که شاید جوابش را از رفتارش گرفته بودم، اما گفتم: کار با این کودکان سخت است؟ ارتباط گرفتن، کنار آمدن و آموزش دادنشان؟ گفت: کار با آنها هم انرژی زیادی می خواهد و هم صبر و دوست داشتن زیاد. کار با بچه های ناشنوا به مراتب آسانتر بود و تقریباً مثل کودکان معمولی بود اما اینجا اگر صبرت کم باشد، خوب نمی توانی با آنها ارتباط بگیری، تا بخواهی یک آموزش را ملکه ذهنشان کنی، شاید خیلی زمان ببرد اما اگر دوستشان داشته باشی خسته نمی شوی گاهی از کمبود امکانات خسته شده ام و گفته ام که اگر فلان وسیله بود کارم راحت تر می شد، اما از کار کردن با آنها نه و وقتی نتیجه تلاش هایت را می بینی، مثل همه معلم ها خستگی از تنت بیرون می رود این بچه ها برخی سختگیر هستند، برخی گوشه گیر، برخی کم حرف و حتی کودکی داشتیم که فقط در حضور مادرش سر کلاس می نشست و با کوچکترین ناراحتی شروع می کرد به جیغ زدن، اما به هر حال باید با آن ها با شیوه ای خاص کنار آمد اما شده گاهی از خانواده های آن ها به لحاظ اینکه بین آن ها و فرزندان سالمشان فرق گذاشته اند و امکانات کمتری برای آنها فراهم کرده اند ناراحت شوم و البته این به لحاظ عدم آگاهی و آشنایی کامل با شیوه رفتاری با این کودکان خاص است.

تفاوت آنها با کودکان عادی را خودم به خوبی درک کردم اما از خانم محمدی می پرسم، از نگاه شما چه تفاوتی میان آنهاست و در مقایسه با دیگر شهرها، سطح آموزشی و رفاهی کودکان استثنائی خارگ چه تفاوت هایی دارد؟ خانم محمدی جواب می دهد: شرایط رفتاری و اخلاقی و آموزشی آن ها مهم ترین تفاوت هایشان است بچه های عادی همه هدف دارند دنیای این ها خیلی کوچک تر از کودکان دیگر است و گاهاً بزرگ هم که می شوند، در همان دنیای کودکی خودشان باقی می مانند اما از لحاظ امکانات آموزشی ما دوست داریم به اندازه دیگر شهرها به آنان نیز رسیدگی شود البته وضع تحصیلی آنها نسبت به سال گذشته که تازه راه افتاده بود خیلی پیشرفت کرده و خانواده ها هم احساس رضایت دارند اما نمی شود گفت سطح مطلوبی دارند و با توجه به تفاوت شرایط هر کدام از آن ها، نیاز به کیت های آموزشی ویژه و امکانات خاص آن ها داریم که چنین امکاناتی در اختیار ما نیست اما رشد علمی و آموزشی آنان در این مدت چشمگیر و عالی بوده که البته این به لطف همکاری همه مسئولان آموزش و پرورش خارگ بوده است.

فارس: با توجه به اینکه در کنار سایر دانش آموزان معمولی تحصیل می کنند، آیا تاکنون مشکلی مبنی بر اذیت کردن، مسخره کردن یا درگیری با آنها داشته اید؟

محمدی: در ابتدا این مشکلات کم و بیش دیده می شد اما کم کم این مسئله جا افتاد و بعد از مدتی عادی شد و به کنار هم بودن عادت کردند در حال حاضر حتی زنگ های تفریح، برخی بچه ها به دنبال این ها می آیند تا آن ها را با خودشان بازی دهند و حتی زنگ ورزش نیز با توجه به کم بودن تعداد آن ها در هر پایه، با دانش آموزان معمولی همان پایه بازی می کنند پیشرفت در نحوه برقراری ارتباط را در این مدت در بین آن ها دیدم و حتی بارها بودنشان در کنار کودکان عادی، به پیشرفت آنها کمک کرده، چیزهای زیادی از آنها آموخته اند و سعی کرده اند که مثل آن ها باشند و خودشان را به سطح آنان برسانند.

فارس: آیا از قبل به این فکر می کردید که روزی وظیفه تربیت و آموزش کودکان استثنایی را به عهده بگیرید؟ و اگر این شغل را انتخاب نکرده بودید و یا اگر بگویند الآن می توانید شغلتان را خودتان انتخاب کنید، چه می کنید؟

محمدی: معلمی همیشه در ذهنم بود، اما اینکه معلم کودکان استثنایی باشم نه اما تا حالا و طی این سال ها، حتی لحظه ای به اینکه معلم کودکان عادی بشوم هم فکر نکرده ام و شاید پایه آموزشی ام تغییر کند، اما با همین کودکان کار خواهم کرد و راضی هستم و همیشه دعای خیر خانواده های آنان را پشت سر خودم و خانواده ام احساس می کنم هر جا خطری از کنارم گذشته گفتم به واسطه همین ها بوده و حتی خارج از کلاس و مدرسه، با خانواده آنها در ارتباطم هرگاه مشکلی پیش می آید با من تماس می گیرند و نه تنها ناراحت نمی شوم، بلکه با کمال میل رسیدگی می کنم اگر شرایط مجدد فراهم شود، باز در همین مسیری قدم بر می دارم که تا کنون برداشته ام، چرا که از آن رضایت کامل دارم.

فارس: خاطرات تلخ و شیرین سال های خدمتتان؟

محمدی: درسه سال اول آموزشم واقعاً شرایط و کنار آمدن با آنها برایم سخت بود اما خاطرات بسیاری با کودکان ناشنوا داشتم و چون در سه پایه تدریس می کردم، خیلی ها در این سه سال کاملاً با من بودند و مثل فرزند خودم شده بودند و روزی که به اهواز رفتم، دلتنگ آنها شدم و وقتی تماس گرفتم، باور کنید صدای تک تکشان را با همان زبان بی زبانی از پشت تلفن تشخیص می دادم و مدام اشک می ریختم و دانش آموزان زیادی هم با شرایط خاص طی این سال ها داشتم اما یکی از آنها که در همین خارگ هم بود، هم از لحاظ جسمانی و هم از لحاظ ذهنی معلول بود و شرایطش خیلی سخت بود، گاهی می گفتم ای کاش لااقل تنها از یک ناحیه معلول بود، اما به حمدالله با همان شرایط سخت تا مرحله نوشتن پیش رفت و دو دانش آموز دوقلو هم در پایه آمادگی در اهواز داشتم که هر دو ناشنوا، هر دو کند ذهن و هر دو معلول جسمانی بودند و شرایط هردوی آنها تا مدت ها در روحیه ام اثر گذاشته بود.

خاطره خوب هم پیشرفت های آنان بوده و البته کار کردن با آنها هر لحظش خاطره ای جدید و شیرین است.

فارس: بزرگترین آرزویتان در حیطه کاری؟

محمدی: نخستین آرزو فراهم شدن امکانات کافی برای دانش آموزان کم توان ذهنی و معلول است اما دوست دارم شرایط کاری برای آینده آنها فراهم شود نیاز هست به مدارس فنی و حرفه ای مختص آن ها، چرا که باید در آینده استقلال پیدا کنند دغدغه آینده آنها بزرگترین نگرانی ما و خانواده هایشان هست و البته با توجه به نیازی که در آن ها دیده می شود، شرایط گفتار و درمان برای آن ها فراهم شود و البته در آینده مدرسه ای مستقل برای آنها در خارگ تاسیس شود، چرا که تنها بودن همیشه سخت است تنها معلم استثنایی بودن، گاهی آدم را دلتنگ می کند نیاز به درد و دل کردن با معلمینی هست که درد تو را احساس کنند، برای پیشرفت کار با هم مشورت کنیم و درباره حیطه کاری مشابه با هم همکلام شویم.

فارس: تعاملتان با خانواده ها چگونه بوده است؟

محمدی: گاهی برخی خانواده ها خسته شدند، گاهی ناامید، گاهی افسرده برخی از بچه ها مشکلات اعصاب و روان دارند و برخی مشکلات جسمانی و این ها نیازمند صبر و تحملی بالاست و ما هر ماه جلسه ای با خانواده آن ها ترتیب می دهیم و با مشاورینی که می آوریم، سعی می کنیم با تک تک خانواده ها صحبت کند و به نوعی تزریق روحیه کنیم و البته راهکارهایی را پیش پای خانواده آنان بگذاریم و با توجه به اینکه به اخلاق این کودکان به خوبی آگاهیم، سعی می کنیم بهترین راه حل را به آنها پیشنهاد کنیم و به آنها می گوییم که این کودکان با دیگران هیچ فرقی ندارند و تنها پیشرفت کاریشان کمی کند است اما در هر جلسه با پیشرفت هایی که از کودکان به آنها نمایش می دهیم، به آنان نشان می دهیم که می توان به آینده امیدوار بود.

کلام آخر معلم استثنایی

به خانم محمدی می گویم کلام آخر؛ هر چه می خواهد دل تنگت بگو سکوت می‎کند احساس می کنم بغض راه گلویش را گرفته و اشک در چشمانش بازی می کند این را به راحتی می شود از چهره اش و سکوتی که او را در خود غرق کرده خواند می دانم دغدغه اش آینده این کودکانی است که روزها و ماه ها را در کنارشان گذرانده نگرانی در چهره اش موج می زند شاید در سکوتش به فردای آنها می اندیشید می گوید:

من خودم مادر هستم و گاهی خودم را جای مادران این کودکان قرار می دهم شاید من هم مادر یکی از آنها بودم و شاید هم باشم شرایط سخت خواهد بود اما سعی کرده ام و می کنم که هیچگاه فرقی مابین آن ها با دیگر کودکان نگذارم نه در نگاهم و نه در رفتارم دخترم تازه چهار ساله شده، اما رابطه اش با آن ها خیلی خوب است و با آن ها انس گرفته  وقتی در کنار هم هستند، به یک دید نگاهشان می کنم و دوست دارم همه هم همینگونه باشند.

تشکر می کنم از همه مسئولان به خصوص آموزش و پرورش که به آن ها کمک می کنند اما دوست دارم سایر مسئولان نیز نگاهی ویژه تر به آن ها داشته باشند خودشان را جای والدین این کودکان قرار بدهند آن ها هم فرزندان همین آب و خاک هستند و نیاز به رشد دارند آرزو دارم برای آن ها هم همان بخواهیم و فراهم کنیم که برای کودکان عادی خواسته ایم و فراهم کرده ایم.

خداحافظی می کنم و قدم به راهرو سرد و یکنواخت مدرسه می گذارم با بغضی که راه گلویم را گرفته و افکار سنگینی که در ذهنم رژه می روند، به روزهای خوش کودکی فکر می کنم به شیطنت های کودکانه مان، به جدول ضرب، به زنگ ها تفریح و تنبیه ها. لبخند تلخی روی لبانم می نشیند یاد سلامتی ام افتاده ام دلم می خواهد همینجا سر بر زمین بگذارم و سجده شکر بجا بیاورم.

به جمله هایی که قبل از آمدنم خوانده بودم فکر می کنم دلم می خواهد بار بعد نگاهم، لبخندم و کلامم، هیچکدام رنگ و بوی ترحم نداشته باشد می دانم چهره های ساکتشان سرشار از فریاد بود فریاد به جرم متفاوت بودن، فریادی که قطعاً معنایش ترحم نیست می دانم تا به حال کسی ازشان نپرسیده دوست دارند چکاره شوند؛ معلم یا مهندس، دکتر یا خلبان؟ و می دانم که نخواهند پرسید می دانم که هیچگاه انشایی به آنها نخواهند داد که علم بهتر است یا ثروت؟ اما اگر دادند، قطعاً جوابش سلامتی است.