زیست شناسی سلولی ملکولی
دیباچه:
زیست شناسی سلولی و مولکولی دارای 5 گرایش میکروبیولوژی ، علوم سلولی و مولکولی ، ژنتیک ، بیوشیمی و بیوفیزیک است . گفتنی است که گرایش بیوشیمی یا بیوفیزیک تاکنون در هیچ دانشگاهی در سطح لیسانس ارائه نشده است در ضمن تفاوت محسوسی بین گرایش های مختلف این رشته در مقطع کارشناسی وجود ندارد.گرایش ژنتیک به طور کلی دانش ژنتیک درباره انتقال صفات وراثتی از والدین به اولاد بحث می کند که البته این والدین می توانند انسان ، درخت یا باکتری باشند. در واقع ژنتیک تلاش می کند تا بگوید که چه مکانیزم های مولکولی ، عامل انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر هستند. همچنین می خواهد بداند که چرا گاهی اوقات در بین والدین و فرزندان در برخی صفات تفاوت های بسیار معنی داری وجود دارد؟ در کل دانشجویان این گرایش مباحث مهمی مثل ژنتیک سرطان ، روش های تشخیص بیماری های ژنتیکی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین بیماری ها، اصول مشاوره ژنتیکی ، نقش ژنتیک در بروز رفتارهای فردی و اجتماعی ، شناخت جمعیت های مختلف ژنتیکی و نژادهای انسانی ، ژن درمانی ، پزشکی قانونی ، تکنیک های رایج در ژنتیک ، روش های اصلاح نژاد و ژنتیک مولکولی را مطالعه می کنند.
موقعیت شغلی در ایران :
علم ژنتیک در ایران هنوز در ابتدای راه است و باید تلاش بسیار کرد و کاستی ها را جبران نمود و موانع را از میان برداشت تا بتوان شاهد رشد روزافزون این علم در ایران بود. البته این به آن معنی نیست که در کشور ما تحقیقات ژنتیکی انجام نمی گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مرکزی نمی شوند، بلکه سازمان های مختلفی هستند که به فعالیت های تحقیقاتی ژنتیکی می پردازند که از جمله می توان به مراکز مختلف وزارت جهاد کشاورزی ، مراکز پژوهشی وزارت علوم ، انستیتو پاستور، مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی اشاره کرد.
درس های این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایش های مختلف زیست شناسی سلولی و مولکولی :
ریاضی ، فیزیک ، شیمی ، شیمی آلی ، بیوشیمی ، آمار زیستی ، زیست شناسی سلولی ، زیست شناسی مولکولی ، ژنتیک ، میکروبیولوژی ، اکولوژی ، ویروس شناسی ، تکامل ، زیست شناسی گیاهی ، زیست شناسی جانوری ، فیزیولوژی جانوری ، فیزیولوژی گیاهی ، بیوفیزیک ، بیوشیمی ، زیست شناسی پرتوی ، ایمونولوژی .
دروس تخصصی گرایش ژنتیک :
ژنتیک انسانی ، سیتو ژنتیک ، اصول مشاوره ژنتیکی ، ژنتیک سرطان ، ژنتیک رفتاری ، مبانی ژنتیک میکروارگانیسم ، ژنتیک پیشرفته یا تازه های ژنتیک ، ژنتیک کمی یا ژنتیک جمعیت ها، سمینار، پروژه (بسیاری از درس های این رشته همراه با آزمایشگاه است ).
گرایش علوم سلولی و مولکولی:
مهمترین مولکول هایی که در حیات سلول مؤثر هستند، RNA,DNA و پروتئین ها می باشند. DNA مرکز ذخیره اطلاعات و صدور فرمان های سلول ، RNA وظیفه انتقال این فرمان ها و پروتئین مسؤولیت اجرای این فرمان ها را بر عهده دارند. در زیست شناسی سلولی و مولکولی چگونگی این فعالیت ها بررسی می شود.امروزه زیست شناسی در کشورهای پیشرفته بیش از 80 تا 90 درصد سمت و سوی علوم سلولی و مولکولی دارد. چرا که رشته علوم سلولی و مولکولی نیروی انسانی لازم را برای تحقیق در رشته های پزشکی ، بیوشیمی ، ژنتیک ، بیوتکنولوژی ، مهندسی ژنتیک ، اصلاح نباتات ، شیلات و دام تربیت می کند.
موقعیت شغلی در ایران :
اصولاً در ایران اگر فردی به امید آینده مالی خوب به دنبال علوم پایه برود اشتباه کرده است چرا که رشته های علوم در ایران ارزش مادی زیادی ندارند. امّا اگر فردی به علوم پایه علاقه دارد ، مطمئناً رشته علوم سلولی و مولکولی رشته ای با ارزش و خوب است . تعدادی از مراکز تحقیقاتی مانند انستیتوپاستور، مرکز تحقیقات ژنتیک ، مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی می توانند پذیرای فارغ التحصیلان علوم سلولی و مولکولی باشند. علاوه بر مراکز تحقیقاتی موجود، فارغ التحصیل این رشته می تواند با ایجاد شرکت خصوصی سازنده مواد اولیه آزمایشگاه های علوم سلولی و مولکولی یا آزمایشگاهی که تستهای آن در سطح موکلولی است ، هم به جامعه علمی خدمت کند و هم وضعیت مالی نسبتاً خوبی داشته باشد البته در حال حاضر نیز در ایران چنین فعالیت هایی در سطح محدودی انجام می گیرد.
دروس تخصصی گرایش علوم سلولی و مولکولی :
شیمی آلی ، بیوشیمی ، زیست شناسی سلولی ، ژنتیک ، میکروبیولوژی ، اکولوژی ، زیست شناسی گیاهی ، زیست شناسی جانوری ، فیزیولوژی گیاهی ، ایمونولوژی ، زبان تخصصی . (بسیاری از درس های این گرایش همراه با آزمایشگاه است ).
گرایش میکروبیولوژی :
میکروارگانیسم ها موجودات ریز ذره بینی مانند:
باکتری ها، ویروس ها، قارچ های میکروسکوپی و پرتوزوئرها هستند که با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند. علم میکروبیولوژی که گرایشی از زیست شناسی است به بررسی و مطالعه میگروارگانیسم ها می پردازد. در این علم ارتباط میکروارگانیسم ها با خودشان و همچنین با موجودات عالی تر مانند انسان ، حیوانات و گیاهان بررسی می شود. علم میکروبیولوژی گرایش های مختلفی دارد که عبارتند از: میکروبیولوژی پزشکی ، میکروبیولوژی غذایی و میکروبیولوژی صنعتی .
کاربرد این گرایش آنقدر گسترده است که قابل ذکر نیست . محقق این گرایش از یک سو می تواند به بررسی کاربرد سلاح های میکروبی و راه های پیشگیری از این سلاح ها بپردازد و از سوی دیگر می تواند در کارخانه های عطرسازی مشغول باشد. میکروبیولوژی پایه و اساس بسیاری از علوم از قبیل :
بیوشیمی ، بیوتکنولوژی ، ژنتیک و پزشکی است . یکی از کاربردهای گرایش میکروبیولوژی در آزمایشگاه های تشخیص طبی است . میکروبیولوژی در تشخیص بیماری نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. در مواد غذایی و تولید مواد غذایی مختلف نیز اثر میکروارگانیسم ها بسیار قابل توجه است . همچنین گرایش میکروبیولوژی در کشاورزی به طور بسیار وسیعی در تشخیص آفات گیاهی ، مبارزه با آفات گیاهی و ایجاد مقاومت گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد. در صنایع و معادن نیز برای استخراج فلزات سنگین و در تصفیه نفت در گوگردزدایی از نفت مورد استفاده قرار می گیرد. در محافظت از محیط زیست ، تصفیه فاضلاب ها و مبارزه بیولوژیکی با عفونت ها و آلودگی های فاضلابی مورد استفاده قرار می گیرد و آب سالم و در حقیقت بدون آلودگی تحویل می دهد. حتی در صنعت نساجی نیز این علم به یاری بشر آمده است و به تازگی در صنعت نساجی از میکروارگانیسم ها برای تثبیت نشاسته و آهار دادن پارچه استفاده می شود.
موقعیت شغلی در ایران :
کارشناسان میکروبیولوژی در پژوهشگاه نفت برای تحقیق بر روی میکروب های نفت خوار یا گوگردزدایی ، در بخش صنایع غذایی در کارخانه های کنسروسازی و کمپوت سازی و در صنایع بهداشتی مشغول به کار هستند. تهیه لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز در این گرایش یکی از شغل هایی است که بعضی جذب آن می شوند. مؤسسه استاندارد یا آزمایشگاه های کارخانجات تهیه مواد بهداشتی و غذایی برای تشخیص کیفیت و سلامت این مواد از نظر عدم آلودگی میکروبی ، مراکز تهیه مواد دارویی مانند تهیه آنتی بیوتیک ها و بالاخره کارخانجات تهیه اسیدها مانند اسید بوتریک و اسید استیک و حلال ها مانند الکل و استون و مراکز تهیه واکسن مانند مؤسسه رازی و انستیتوپاستور ایران نیز می توانند مراکز جذب فارغ التحصیلان این گرایش باشند.
دروس تخصصی گرایش میکروبیولوژی :
شیمی آلی ، بیوشیمی ، آمار زیستی ، زیست شناسی سلولی ، زیست شناسی مولکولی ، ژنتیک ، میکروبیولوژی ، اکولوژی ، ویروس شناسی ، تکامل ، زیست شناسی گیاهی ، زیست شناسی جانوری ، فیزیولوژی جانوری ، فیزیولوژی گیاهی ، بیوفیزیک ، بیوشیمی ، زیست شناسی پرتوی ، ایمونولوژی ، باکتری شناسی ، میکروبیولوژی محیطی ، قارچ شناسی ، پروتوزئولوژی . (بسیاری از درس های این گرایش همراه با آزمایشگاه است ).
توانایی های لازم :
در گرایش های مختلف زیست شناسی سلولی و مولکولی باید علاقه مند بود و صبر و پشتکار داشت تا بتوان طعم شیرین موفقیت را چشید. همچنین دانشجو باید حافظه خوبی داشته و در دروس شیمی ، ریاضی و فیزیک قوی باشد و در نهایت لازم است که به کارهای آزمایشگاهی علاقه مند باشد. برای مثال یکی از کارهایی که به طور معمول در آزمایشگاه علوم سلولی و مولکولی انجام می گیرد، استخراج RNA از یک بافت است که حداقل زمان لازم برای این کار 5 ساعت می باشد.
