فرآیند حل مشکل در مدیریت آموزشی

 

برای تجزیه و تحلیل، شناخت مشکل و عوامل مرتبط با آن و همچنین پیدا کردن راه حل ها و حل مشکل باید به سؤالات اساسی زیر پاسخ داد:

1- مشکل چیست؟

معمولاً، در این مرحله ما نامی برای مشکل در نظر می گیریم و یک طبقه بندی کلی از آن به عمل می آوریم. مثلاً ناراحتی جسمی، حواس پرتی، ضعف درسی و غیره نام گذاری هایی هستند که نوعاً به جنبه های جسمی و روانی تقسیم شده اند.

 

2- چه علائم و نشانه هایی از مشکل وجود دارد؟

هر مشکل یا مسئله ای دارای نمودهای خارجی و ظاهری است. مثلاً، در بیماری جسمی ممکن است رنگ دانش آموز زرد باشد و دانه هایی بر صورتش ظاهر شده باشد و در بیماری روانی و عاطفی دانش آموز از معلم فاصله بگیرد و هنگام پاسخ دادن ترس دچار لکنت شود و یا با آن مطلبی را می داند موقع پاسخ دادن فراموش کند.

 

3- طبیعت مشکل چیست؟

در حقیقت، مشکلات پدیده های جسمی و روانی هستند که مانند همه موجودات دیگر دارای طبیعت خاص خود هستند. این پدیده ها دارای مراحل رشد هستند، از ویژگی های جسمی یا ساختارهای خاص برخوردارند و همواره دارای مختصات و ویژگی های قابل مشاهده، اندازه گیری و نام بردن هستند.

 

4- عوامل به وجود آورنده مشکل کدام ها هستند؟

هر مساله یا مشکلی مانند همه پدیده های دیگر از اجزاء، عناصر یا عواملی ساخته می شود. به عنوان مثال، دانش آموزی که از درس خود عقب افتاده، ممکن است در اثر بی برنامه بودن و عدم کنترل، کم هوشی، مشکلات خانوادگی و پایه ضعیف و یا روش تدریس نامناسب معلم و عوامل دیگر دچار این مشکل شده باشد. پس، باید مشکل طوری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد که عوامل تشکیل دهنده آن به خوبی مشخص شوند.

 

5- روند حرکت (سیر تکاملی) مشکل چیست؟

هیچ مشکلی در طول زمان و در موقعیت های متفاوت به یک حالت باقی نمی ماند و به یک شکل عمل نمی کند. مشکل ضعف درسی چنانچه ادامه یابد و شرایط علیه این مشکل فراهم نشود، سبب ضعیف تر شدن دانش آموز تا سر حد مردودی می شود و بالاخره سایر دروس و زندگی او را تا آخر عمر تحت تأثیر خود قرار می دهد.

 

6- محیط مشکل با توجه به رابطه مشکل با محیط از چه ویژگی هایی برخوردار است؟

همان طور که هیچ پدیده فیزیکی بدون وجود محیط معنی ندارد، مشکلات مختلف نیز نیاز به محیط دارند و پیوند تنگاتنگی  بین محیط و مشکل وجود دارد.

به طور روشن و به عنوان یک اصل باید گفت که بستر رشد هر پدیده یا مشکل محیط آن می باشد.

دانش آموزی که دچار مشکلات اخلاقی شده است، بدون تردید در محیط نامساعدی از نظر دوستان، خانواده، مدرسه و نظایر آن قرار دارد و خود به خود مشکل اخلاقی معنی ندارد.

 

7- چه راه حل هائی برای حل مشکل وجود دارد؟

اگر چه حل همه مشکلات از قاعده معین و ثابتی پیروی نمی کند، ولی در عین حال همه آن ها با توجه به ویژگی های مشکل، محیط مشکل و ویژگی های فردی که مشکل دارد قابل حل می باشند.

یکی از گفته های معتبر درباره حل مشکلات این است که راه حل هر مشکلی در خود مشکل وجود دارد. معنی این سخن آن است که اگر به خوبی ریشه و عوامل تشکیل دهنده مشکل را درک کنیم، می توانیم با توجه به همان علل راه حل ها را پیدا کنیم.

فرض کنید که دانش آموزی دچار ضعف درسی است و مدیری می خواهد این مشکل را حل کند. ابتدا، او راجع به علل مشکل به بررسی می پردازد و فرضاً نتیجه می گیرد که علل اصلی ضعف این دانش آموز دوستان ناباب، ضعف پایه و تا حدودی بی توجهی معلم می باشد. برای حل مشکل، جدا کردن او از دوستان ناباب، گرفتن یک معلم تقویتی و کمک خواستن از معلم برای توجه بیشتر به دانش آموز و کارهای او می تواند بسیار مؤثر واقع شود و با اطمینان زیاد می تون مطمئن بود که مشکل او حل خواهد شد. پس، در حقیقت ما راه حل را از خود مشکل به دست می آوریم و با پیمودن راه های عکس مشکل آن را حل می کنیم.

 

8- برای حل مشکل به چه وسائل و امکاناتی نیاز دارید؟

حل مشکلات مانند همه تصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها که در مرحله اجرا به ابزار و امکاناتی نیاز دارند، به وسائل و امکانات خاص خود محتاج است.

امکانات ورزشی برای به کار و بازی گرفتن دانش آموزان می تواند در راه اجتماعی بار آوردن، سالم کردن جسم و هدایت انرژی ها آن ها در جهت اصلاح رفتار مؤثر باشد و قسمت زیادی از مشکلات مدرسه ها را کاهش دهد. گاهی اوقات، فقر خانواده ها سبب  تغذیه دانش آموزان و مشکلات جسمی و درسی آن ها می شود. کمک مالی یا تهیه مواد غذائی لازم می تواند به حل مشکلات مربوط کمک کند. در حل هر مشکل باید با دقت زیاد امکانات لازم مانند بودجه، وسائل، برنامه و نظایر آن را مورد بررسی قرار داد و در حد امکان آن ها را فراهم ساخت و در راه حل مشکل بکار برد.

 

 9- چه نیروها یا چه کسانی می توانند در حل مشکل به شما کمک کنند؟

همان گونه که مشکلات علت یا ریشه واحدی ندارند و معمولاً علل و عوامل متعددی در پیدایش مسایل دخیل هستند، حل مشکلات نیز کار ساده ای نیست و تنها از عهده یک نفر بر نمی آید.

چنانچه با دقت بیشتری به موضوع نگریسته شود، می توان به نقش عوامل و نیروهای مختلف راه حل مشکلات پی برد. اکثر مشکلات آموزشی، تربیتی، اخلاقی، روانی و عاطفی دانش آموزان نیاز به همکاری همه نیروهای مدرسه، خانواده و حتی محلی و جامعه دارد. بعضی از مشکلات فقط با کمک خانواده، معلم و مشاور مدرسه قابل حل می باشد. دانش آموزی که به علت مشکلات درسی، اعتماد به نفس خود را از دست داده است، باید با کمک معلم در زمینه درک بهتر درس، انجام تمرینات و کسب موفقیت و همکاری خانواده در زمینه فراهم کردن شرایط بهتر کار و انجام تکالیف و با نظارت مشاور در زمینه رعایت جنبه های روان شناختی، عاطفی، شخصیتی، هوشی و استعدادی کمک شود و مشکلش حل گردد.

 

10- چه زمانی با توجه به مراحل حل مشکل در اختیار دارید؟

معمولاً، پیمودن مراحل حل یک مسأله که تشخیص وجود مشکل، تجزیه و تحلیل، شناخت، در نظر گرفتن مراحل، انتخاب راه حل و بالاخره بکار بردن راه حل شکل می گیرد نیاز به وقت دارد.

گاهی اوقات، شناخت مشکل به علت بی توجهی و یا عدم آگاهی به تأخیر می افتد و تا مراحلی که کار از کار می گذرد پیش می رود.

بدون تردید، شدت مشکل و درجه کهنگی و مزمن بودن آن در تعیین زمان لازم حل مسأله تأثیر به سزایی دارد. به عنوان مثال، اگر ضعف درسی دانش آموزی در اوایل سال تحصیلی کشف شود، بهتر از کشف آن در ماه های آخر سال است. اگر همین دانش آموز چند مشکل درسی داشته و مشکلات او تا حدودی مسبوق به سابقه قبلی باشد، به زمان بیشتری برای حل مشکل نیاز می باشد. تعیین زمان و مراحل اجرائی حل مشکل بسیار ضروری است. مدیران آموزشی باید برای تحقق اهداف حل مشکل، طوری برنامه ریزی کنند که بتوانند در فرصت لازم و دور از فشار زمانی مشکلات را حل کنند.

 

مدیران آموزشی مسئولیت زیادی نسبت به زندگی تحصیلی و آینده دانش آموزان دارند. شناخت و حل به موقع مشکلات دانش آموزان تأثیر زیادی بر زندگی تحصیلی و آینده آن ها دارد. اگر مدیری بتواند در گزارشات خود آماری از میزان کمک های مدرسه به دانش آموزان مشکل دار بدهد و بگوید که چگونه توانسته است بعضی از افراد را از خطر ترک تحصیل نجات دهد، قابل تشویق است. شاید، نکته ارزشمند و قابل تقدیر دیگر این باشد که مدیر لیستی از دانش آموزانی که قبلاً مشکل داشته اند و زیر نظر مدیر و کمیته حل مشکلات، مشکل آن ها حل شده است و از سطحی نامطلوب به سطح مطلوب ارتقاء یافته اند را منتشر کند.