ب – تقویت عناصر شخصیتی خلاقیت

 علت نیز این است که چند ساعت آموزش تاثیر شگرف و محسوسی بر آنها نمی گذارد: اعتماد به نفس، اراده مستقل و پذیرش خطر نمونه هایی این گروه به شمار می روند. این عناصر معمولاً در طول زمان و تحت تعلیمات ساده و پیچیده والدین، معلمان و مربیان شکل می گیرند. بنابراین این ساده انگاری است اگر تصور کنیم در مدت کوتاهی می توانیم این ویژگی های مهم را در افراد پرورش دهیم. ما با رعایت این ملاحظات به شیوه های پرورش عناصر شخصیتی خلاقیت اشاره می کنیم که قادر به زمینه سازی تقویت این عناصر هستند :

 

۱- اعتماد به نفس و اراده مستقل

 هر چند اعتماد به نفس و اراده مستقل از نظر مفهومی جدا از یکدیگر فرض می شوند ولی دو روی یک سکه اند. اراده مستقل در کنار اعتماد به نفس تحقق می یابد و اعتماد به نفس نیز با یاری اراده مستقل بروز و ظهور پیدا می کند. به این دلیل ما آنها را در ارتباط با هم مطرح می کنیم .

 

فعالیت اعتماد – اراده : برای پرورش این دو عنصر مهم در کودکان سه گام در قالب راه هایی که به ایجاد اتماد به نفس و اراده منتهی می شوند پیشنهاد می شوند .

 

گام اول – شناخت توانایی ها و قابلیت خویش

 اولین گام در پرورش اعتماد به نفس و اراده مستقل این است که کودک بداند چه توانایی ها، قابلیت ها و مهارت هایی دارد. چنانچه این تصور بریا کودک فراهم اید که به چه چیزهایی علاقمند است و چگونه باید به آنها بپردازد قدم مهمی در راه کشف خویشتن برداشته است .

یکی از فعالیت های پیشنهادی می تواند این باشد که به کودک کمک کنیم به برداشت و تصویر درستی از توانایی ها و علاقمندی های خود برسد؛ یعنی کشف چیزهایی که بیشترین رغبت و تمایل را برای آنها دارد. این کشف از طریق مکالمه با کودک، بازی با او، نظر خواهی از والدین، گرایش هایی که به اسباب بازی ها یا فعالیت ها نشان می دهد، چیزهایی که می سازد یا درست می کند و … محقق می شود. معمولاً کودکان (خلاق) به یک یا چند موضوع علاقه زیادی دارند. این وظیفه مربی یا دوستداران کودک است که علاقمندی او را کشف و برای پرورش آنها برنامه ریزی کند. اگر کودک به موقعیت های کوچک و بزرگی در این زمینه دست یابد قطعاً در باور و اعتماد به خوشتن به پیشرفت های زیادی نایل خواهد شد. در دوران کودکی بهتر است کودک را با چنین اقدام هایی به خودباوری رساند و در دوران نوجوانی سطحی وسیع تر را مدنظر قرارداد. در این رابطه ضرورت دارد بدون آن که به مجموعه اوقات فراغت کودکان لطمه ای وارد شود، هر کودک برنامه ای ویژه شناخت قابلیت های خود داشته باشد. در این برنامه نیز تاکید می شود کودک باید به سوی انگیزه درونی هدایت شود، طوری که خود کودک بتواند نقش یک ارزیابی کننده و کاشف را برای خویشتن بازی کند .

 

گام دوم – راه های مقابله با مسائل

 گام دوم که از مهم ترین گام های محسوب می شود این است که کودک را تمرین دهیم تا بهتر به حل مسائلش بپردازد و به دنبال راه حل بگردد. کودک باید یاد بگیرد که هر مسأله و مشکلی راه حلی دارد؛ حتی چیزهایی که خیلی سخت و مشکل به نظر می رسند .

 

گام سوم – حق انتخاب و تصمیم گیری

 حق انتخاب از جمله رفتارهایی است بیش از همه به اراده مستقل نیاز دارد. اما برای آن که انتخابی صحیح داشت باید به باوری درست از محدوده توانایی ها و قدرت تصمیم گیری رسید؛ این اعتماد به نفس. در تکمیل گام های پیشین برای تقویت اراده و اعتماد به نفس باید گام سوم یعنی «حق انتخاب و تصمیم گیری» را برداشت. به عبارتی دیگر، کودک باید به سمت و سویی هدایت شود که بتواند دست به انتخاب بزند و تصمیم بگیرد .

فعالیت انتخاب و تصمیم گیری: در این فعالیت نیازی نیست گروه خاصی را تدارک ببنیم. بلکه پیشنهاد می شود این فعالیت در عملکردهای گوناگون کودک نظیر فکر کردن، بازی، خرید، فعالیت های آموزشگاهی و … به کار گرفته شود. مفهوم بنیانی این فعالیت را ارتباط کلامی تشکیل می دهد؛ یعنی از طریق صحبت و گفتگو زمینه های انتخاب برای کودک فراهم می آید و ذهن او با کلمات به سوی تصمیم گیری مناسب هدایت می شود. بنابراین، مکالمه با کودک یک تمرین مهم محسوب می شود و بهتر است به نحوی باشد که حق انتخاب را به او بسپارد و مداخله گرانه نباشد. برای پیگیری این فعالیت پیشنهادهایی زیر توصیه می شود :

۱- در فعالیت هایی که کودک در آن مشارکت فعالی دارد نظیر بازی، کاردستی، تئاتر، نقاشی، انجام تکالیف و طوری پیش برویم که کودک هم آزادی اظهار نظر داشته باشد و احساس خویش را بیان کند، هم بتواند در صورت دلخواه از کار جدا شده فعالیت دیگری را دنبال کند .

۲- در آغاز یک فعالیت، کودک را برای انتخاب بازی و سرگرمی آزاد بگذارید. یعنی شرایطی را فراهم آورید که با طیب خاطر فعالیت دلخواهش را انتخاب کند .

۳- موقعیت هایی فراهم کنید که کودک بتواند از بین چند حالت یکی را انتخاب کند. بهتر است عناصر اصلی این موقعیت ها را بازی، سرگرمی، معما، داستان، و نظایر این ها تشکیل دهد تا کودک با علاقه هم آنها را ببیند و گوش دهد و هم وادار به تصمیم گیری شود .

۴- سوال های ذهنی را در قالب داستان برای کودک مطرح سازید و از او برای انتخاب و تصمیم گیری مناسب دعوت کنید .

۵- به انتخاب و تصمیم کودک هر چند غلط و نادرست احترام بگذارید و به گونه ای مناسب توجه کودک را به معایب انتخاب و تصمیمش معطوف سازید. از او دعوت کنید که سایر تصمیمات (راجع به آن موضوع) را بشنود و سعی کند کاستی های نظراتش را خود بیان کند. بر عکس، انتخاب و تصمیمات درست کودک را تشویق و مورد تکریم قرار دهید و مزیت های آن را برای کودک برشمرید تا بیش از پیش آگاه شود .

۶- به رفتارهای آزاد و مستقل کودک که از جمع پیروی نمی کند، یعنی مانند رفتارهای سایر کودکان نیست بی توجه نباشید. سعی نکنید آنها را با فشارهای کلامی (تهدید و فشار) یا رفتارهای انضباطی به پیروی از جمع دعوت کنیدو رفتار مستقل برای کودک یک جور انتخاب است که باید به آن احترام گذاشت ولی برای پرهیز از هرز رفتن باید آن را در مسیر مناسب هدایت کرد. این رفتار گاهی می تواند یک اندیشه یا نظر آزاد باشد و گاهی یک تصمیم گیری برای انجام یک عمل .

 

۲- پذیرش خطر و کسب تجربه

 هدف از ورود به این فعالیت آن نیست که کودک را مجبور به پذیرش خطر کنیم یا به انجام خطر واداریم، بلکه تلاش می شود کودک توانایی جسارت پیدا کند و از خجالت و کمرویی فاصله بگیرد. با این توضیح هدف از این فعالیت اطمینان بخشی به کودک است تا او برخورد شجاعانه ای با تجربیات، تکالیف، سوال ها و مسابقه ها و … داشته باشد و قدرت و توان خود را محک بزند. کودک به وسیله این مهارت ها شهامت پیدا می کند که با نادیده گرفتن ترس از دیگران با موقعیت ها، علایق، نظرات و احساسات خود را شجاعت تمام بیان کند. پذیرش خطر به این معنا با پذیرا بودن تجربه نسبت مستقیمی دارد. زیرا گاهی کسب تجربه های جدید و رویاروی با آنها مستلزم شهامت و جسارت برای ورود به آنهاست. بنابراین بین پذیرش خطر و کسب تجربه می توان قرابتی فرض کرد .

فعالیت پذیرش خطر و کسب تجربه : برای پرورش پذیرش خطر و کسب تجربه بهتر است به فکر تدارک بازی گروه های چند نفره (هر گروه سه نفر) یا تنها یک گروه که اعضاء در آن شرکت کنند در نظر گرفت. موضوع بازی نیز بسیار مهم است زیرا باید بتواند حالت های زیر را در کودکان تقویت کند :

۱- قدرت جسارت و ابراز وجود

 ۲- میل ریسک کردن

 ۳- میل به تجربه موقعیت ها و شرایط

 با ملاحظه این شرایط باید به سراغ بازی هایی برویم که حالات فوق را دامن زده و تقویت کند. در صورتی که توانستیم بازی مورد نظر را شناسایی کنیم می توان به سبک زیر عمل کرد :

پیشنهاد می شود بازی به صورت چند گروه مجزا برگزار شود. چون هم موجب حس همبستگی در کودکان می شود هم آنها را وارد به تحرک و میل به ریسک می کند. وقتی گروه بازی تشکیل شد می توان گروه ها را به رقابت با یکدیگر وا داشت یا بین افراد گروه رقابت و علاقمندی ایجاد کرد. بازی های زیادی را برای این فعالیت می توان در نظر گرفت :

۱- هر نوع بازی ورزشی غیر معمول(یعنی بازی های غیر از فوتبال، والیبال و نظایر این ها ).

۲- هر نوع بازی فکری غیر معمول. یعنی بازی های غیر از پازل ها، مکعب ها، هزار سازه ها، چیستان ها و نظایر این ها .

۳- هر نوع ساختن های غیر معمول. یعنی کاردستی های غیر از ساختن ماشین، خانه و نظایر این ها .

۴- هر نوع کنجکاوی غیر معمول. یعنی کنجکاوی هایی که به جاها یا مکان های کمتر شناخته شده سرک می کشید یا به دنبال هیجان است .

اکنون ما از بازی های ورزشی غیر معمول یک بازی را انتخاب و کودکان را برای بازی دعوت می کنیم. بازی مورد نظر ما «قلاب شانس» نام دارد. در این بازی می توان فضای کوچکی را برای چیدن وسایل پیش بینی کرد. بعد می توان کف آن را با وسایل رنگی دلخواه پوشانید. سپس مکانهای خاصی از این فضا را برای پنهان کردن شماره هایی که هر کدام می تواند جوایز یا پیامدهای خاصی را به دنبال داشته باشد در نظر گرفت. مثلاً می توان به یک شماره «تجربه کردن آب» را اختصاص داد و به یک شماره جایزه گرفتن یک بادکنک و به همین ترتیب. نقش قلاب شانس آن است که کودک را به شماره هایی که زیر پوشش ها قرار دارد می رساند. در این حالت کودک به وسیله قلاب، شانس خود را برای انتخاب عددها آزمایش می کند ( دست به ریسک می زند) و سپس خود را برای جوایز یا پیامدها (تجربه کردن) آماده می سازد .

در واقع هدف از این نوع بازی به وجود آوردن موقعیتی است که کودک بتواند بر اساس رفتارهای خود پیامد رفتارهایش را تجربه کند. اگر او شماره «تجربه آب» را به دست آورد. باید بپذیرد که بر سر او یک لیوان آب ریخته شود و از آن نهراسد و به همین ترتیب. این نوع بازی ها را می توان بنا به ذوق، سلیقه و امکانات در حد قابل توجهی طراحی کرد و کودکان را به بازی با آنها مشغول ساخت .