کهکشان ها (2)- نجوم پیشرفته
دسته بندی کهکشان ها:
کهکشان بیضوی
کوچکترین و
بزرگترین کهکشانهای عالم بیضوی هستند. از نظر شکل، از شکل بیضی گون (شبیه توپ
فوتبال امریکایی)تا شکل کروی متغیر هستند و اشکالی ما بین این دو نیز یافت می شوند.
بر خلاف کهکشان های دیگر که نوری آبی از ستاره های فروزان و کم عمر، منعکس می کنند، کهکشانهای بیضوی زرد رنگ بنظر می رسند. علت این امر توقف شکل گیری ستارگان در این کهکشان ها می باشد که در نتیجه تقریبا تمام نور آنها از ستاره های غول سرخ که دارای طول عمر زیادی هستند تامین می شود. این کهکشان ها از لحاظ تعداد رایج ترین کهکشانهای کیهان هستند (۶۰ درصد کل کهکشانها). مطالعات دینامیکی نشان می دهد که اغلب آنها دارای سه محور می باشند و اندازه هرکدام از محورها نیز متفاوت است.
کهکشان مارپیچی
کهکشان های مارپیچی دارای بازوهایی هستند که شکلی مارپیچی در اطراف بر آمدگی مرکزی یا هسته، قرصی ایجاد می کنند که چرخش هسته با چرخش بازوهای آن همراه می شود. جوانترین ستاره های کهکشان های مارپیچی در بازوهای کم توده یافت می شوند و ستاره های کهن اکثرا در هسته متراکم قرار دارند. کهن ترین ستاره ها در هاله های کروی پراکنده قرار دارند و اطراف قرص کهکشانی را فرا گرفته اند. بازوهای مذکور همچنین دارای غبار و گاز فراوانی هستند که منجر به تشکیل ستاره های جدید می شود.
کهکشان مارپیچی میله ای
یک کهکشان مارپیچی میله ای دارای یک هسته برآمدگی مرکزی کشیده شده و میله ای شکل است. همزمان با چرخش هسته اینطور به نظر می رسد که در هر سوی هسته یک بازو نیز می چرخد. برخی ستاره شناسان عقیده دارند کهکشان راه شیری نیز یک کهکشان مارپیچی میله ای است. شکل کهکشان های مارپیچی و کهکشان های مارپیچی میله ای متغیر است.
از کهکشان های با برآمدگی های مرکزی بزرگ با بازوهای نه چندان بهم پیوسته تا کهکشانهای با برآمدگی های مرکزی کوچک و بازوهای آزاد. گر چه کهکشانهای مارپیچی و مارپیچی میله ای پیش از این به عنوان دو نوع کهکشان متفاوت طبقه بندی می شدند، ولی امروزه ستاره شناسان آنها را مشابه می دانند.
کهکشان های فعال و غیر عادی
از تمام کهکشان ها میزان معینی تشعشع الکترومغناطیسی ساطع می شود. برخی کهکشانها ، به طرز غیر عادی ، مقادیر زیادی تشعشع تابش می کنند. این کهکشان ها ، کهکشان های فعال نامیده می شوند. انرژی آنها از منبعی با جرم بسیار زیاد اما به هم فشرده که در مرکز کهکشان فعال قرار دارد تأمین می شود.
انرژی اغلب بصورت اشعه ایکس ، موج رادیویی و همچنین نور است و میزان انرژی آزاد شده به قدری زیاد است که نمی توان تصور کرد ستاره ها آن را به وجود آورده باشند. ستاره شناسان بر این عقیده اند که تنها جسمی که قادر است این مقدار انرژی را ازاد کند یک حفره سیاه فوق العاده پر جرم است. بنابر این، علت اینکه برخی کهکشانها از جمله کهکشان خودمان انرژی نسبتا کمی آزاد می کنند این است که حفره سیاه مرکزی کوچکی را در میان گرفته اند.
کهکشان های نامنظم
یکی از انواع اصلی کهکشان ها، کهکشان های بی نظم می باشند. ترکیب ستاره ای آنها عموما مشابه کهکشان های مارپیچی است ولی در ساختارشان بازوهای مشخص وجود ندارد. کهکشانهای نا منظم را به این علت چنین نامیده اند که هیچ گونه تقارن یا ساختار مشخصی ندارند.تقریبا ۲۰ درصد کهکشانهای کیهان از این نوع می باشند.
آنها هسته واضحی هم ندارند، اما در صورت وجود، گاهی به شکل میله دیده می شود. همه کهکشان های بی نظم دارای مقادیر زیادی ستاره جوان، گاز و غبار هستند.در بعضی موارد تا ۹۰ درصد جرم یک کهکشان نامنظم به شکل گاز وغبار میان ستاره ای است. خوشه های ستاره ای موجود در آنها، در مقایسه با یک کهکشان مارپیچی که همان جمعیت کلی را دارد، بسیار زیاد است. وجه مشخصه یک کهکشان بی نظم معمولی، جوانی آن است. بیشترین نور آنها، از تعداد زیادی ستاره جوان و درخشان و ابرهای نورانی گسیل می شود.
سمیه خاکپاش
ast_khakpash@yahoo.com
منابع : رابرت تی.دیکسون، نجوم دینامیکی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی ، ۱۳۸۲
www.earthguide.ucsd.edu
www.haftaseman.ir
www.daneshnameh.roshd.ir
