حقایقی تلخ درباره قهر دانش آموزان با صبحانه

 تغذیه به عنوان یک عامل زیر بنایی در سلامتی و موفقیت تحصیلی دانش آموزان مؤثر بوده و سوءتغذیه با کاهش دقت و تمرکز ذهنی و افت تحصیلی همراه است. علاوه بر این، توسعه اقتصادی – اجتماعی جوامع، ارتباط مستقیمی با وضعیت تغذیه مردم آن ناحیه دارد. همچنین برنامه های ویژه تغذیه در مدارس و محل کار، اثر قابل توجهی بر میزان کارایی و مقاومت بدن در برابر عفونت ها دارند. در هر نظام اجتماعی – اقتصادی برنامه های تغذیه ای باید مورد توجه قرار گرفته و اهداف تغذیه در تمام برنامه های توسعه ملی گنجانده شوند.

صبحانه یکی از وعده های اصلی غذایی است که در تامین نیازهای تغذیه ای و افزایش میزان کارایی ذهنی نقش مهمی دارد. اثر تغذیه نامناسب به خصوص در ابتدای زندگی بر کاهش توانمندی های ذهنی به خوبی شناخته شده است و توجه به این امر عمدتا به عملکرد مطلوب ذهنی در کلاس های درس برمی گردد. از صبحانه به عنوان مهمترین وعده غذایی روزانه یاد می شود؛ زیرا پس از دوره گرسنگی شبانه قرار گرفته و حذف آن می تواند سبب کاهش مقدار مواد مغذی در دسترس مغز و در نهایت افت عملکرد شناختی شود.

خطر افزایش عادت حذف صبحانه در دانش آموزان

بررسی ها نشان می دهد که حذف صبحانه در بین کودکان معمول بوده و این عادت در حال افزایش است. اگرچه برآورد دقیقی از تعداد دانش آموزانی که بدون مصرف صبحانه یا گرسنه به مدرسه می روند وجود ندارد، اما گرسنگی موقت یا کوتاه مدت، وضعیتی فراگیر در کشورهای در حال توسعه است و این امر می تواند بخشی از تلاش نظام آموزشی را در رسیدن به اهداف خود متزلزل کند؛ لذا ضروری است موانع رسیدن به وضعیت مطلوب تغذیه ای در مدارس شناسایی و برطرف شود.

بر همین اساس، پژوهشی در کشور بر روی 7 هزار و 426 دانش آموز مقطع ابتدایی (3786 پسر و 3640 دختر) از 12 مدرسه در مناطق شهری و روستایی استان گلستان که به طریقه نمونه گیری دو مرحله ای خوشه ای و تصادفی ساده انتخاب شده اند، به اجرا درآمده است. بافت اجتماعی استان گلستان به گونه ای است که قومیت های متعددی در آن زندگی می کنند که عمدتا از قومیت های فارس (محلی)، ترکمن، سیستانی و بلوچ هستند.

در این پژوهش، میزان تحصیلات والدین شرکت کنندگان به سه طبقه بی سواد، دیپلم و دارای تحصیلات دانشگاهی تقسیم بندی شده است. همچنین 51.1 درصد شرکت کنندگان آن را پسران و 48.9 درصد را دختران دانش آموز تشکیل داده اند. 48.3 درصد افراد مورد مطالعه ، شهری و 51.7 درصد نیز روستایی بودند.

پسران بیش از دختران صبحانه می خورند

یافته های این پژوهش نشان داد: به طور متوسط 91.7 درصد دانش آموزان قبل از عزیمت به مدرسه صبحانه مصرف می کردند که این نسبت در پسران 2.2 درصد بیشتر از دختران و اختلاف از نظر آماری معنادار بود.

میزان مصرف صبحانه دانش آموزان مدارس دولتی بیشتر از مدارس غیردولتی!

بر اساس این نتایج، اگرچه میزان مصرف صبحانه در مناطق روستایی 1.2 درصد بیش از مناطق شهری بود، ولی این اختلاف از نظر آماری معنی دار نیست. همچنین میزان مصرف صبحانه در مدارس دولتی 8.7 درصد بیشتر از مدارس غیردولتی بوده و اختلاف از نظر آماری معنی دار است.

اختلاف قومیت ها در میزان مصرف صبحانه

طبق نتایج به دست آمده مصرف صبحانه در کودکان قومیت ترکمن به طور معنی داری بیش از کودکان قومیت های دیگر بوده و بین سه قومیت تعریف شده در این مطالعه، کودکان فارس، میزان مصرف صبحانه کمتری داشتند، و اختلاف بین قومیت ها نیز از نظر آماری معنی دار بود.

کاهش مصرف صبحانه با افزایش سن دانش آموزان

همین نتایج نشان می دهد: میزان مصرف صبحانه بین پایه های مختلف تحصیلی اختلاف آماری معنی داری داشته و به طور نسبی میزان مصرف صبحانه با افزایش سن، کاهش نشان می دهد.

وضعیت اقتصادی بهتر، مصرف صبحانه کمتر!

میزان مصرف صبحانه در کودکانی که از خانوارهای با وضعیت اقتصادی خوب بودند کمتر از گروه های اقتصادی دیگر و در مقایسه با کودکان خانوارهای ضعیف، 4.7 درصد کمتر بوده و اختلاف از نظر آماری معنی دار بوده است.

رابطه معکوس سواد مادر با مصرف صبحانه دانش آموز

سطح سواد والدین با میزان مصرف صبحانه دانش آموزان ارتباط معکوسی داشت و سواد مادر بیش از سواد پدر در این پدیده موثر بود. میزان مصرف صبحانه فرزندان مادران بی سواد 14 درصد بیش از کودکان مادران با تحصیلات دانشگاهی و اختلاف از نظر آماری معنادار بود.

تاثیر تعداد افراد خانوار بر میزان مصرف صبحانه

یافته های این پژوهش نشان داد: تعداد افراد خانوار نیز بر میزان مصرف صبحانه دانش آموزان موثر بوده و در خانوارهای 6 نفره و بالاتر 13.44 درصد بیش از خانوارهای 3 نفره مشاهده شده است که اختلاف از نظر آماری معنی دار بود.

اختلاف معنادار میزان مصرف صبحانه کودکان پدران شاغل و بیکار

میزان مصرف صبحانه در کودکان مادران خانه دار به طور معنی داری بیش از کودکان مادرانی بود که شغل های دیگر داشتند و اختلاف بین آنها از نظر آماری معنی دار است.

همچنین میزان مصرف صبحانه در کودکان پدران شاغل 16.9 درصد بیشتر از پدران بیکار بوده و اختلاف از نظر آماری باز هم معنی دار بود.

جمع بندی چهار عامل صبحانه مصرف نکردن دانش آموزان

بر اساس یافته های این پژوهش، در مجموع می توان گفت علت عدم مصرف صبحانه دانش آموزان در قالب چهار عامل: بی اشتهایی کودک، نبود غذای مورد علاقه در وعده صبحانه، بی توجهی مادر به صبحانه کودک و عوامل دیگر به ترتیب با سهم 70.1 درصد، 11.7 درصد، 5.2 درصد و 13 درصد دسته بندی می شوند.

نداشتن غذای مورد علاقه، کودکان روستایی را در مصرف صبحانه بیشتر آزار می دهد

افته های این تحقیق محققان کشور همچنین نشان داد: بین دو جنسیت دانش آموزان اختلاف آماری در مصرف صبحانه مشاهده نشده است، ولی دختران، عامل بی اشتهایی را بیش از پسران در کاهش مصرف صبحانه دخیل دانسته اند. همچنین اختلاف آماری معنی داری از نظر عوامل مذکور بین دانش آموزان مناطق شهری و روستایی مشاهده شد. دانش آموزان روستایی 6.8 درصد بیش از دانش آموزان مناطق شهری، نداشتن غذای مورد علاقه را عامل عدم دریافت صبحانه تلقی می کردند و در عین حال بی اشتهایی در دانش آموزان شهری به طور معنی داری بیش از دانش آموزان روستایی بود.

تفاوت علت عدم مصرف صبحانه دانش آموزان در مدارس دولتی و غیردولتی

یافته ها حاکیست: از نظر نوع مدرسه، نداشتن غذای مورد علاقه از نظر دانش آموزان مدارس غیر دولتی، 10 درصد بیشتر از مدارس دولتی، به عنوان علت عدم مصرف صبحانه مطرح شده و بی اشتهایی به عنوان عامل عدم دریافت صبحانه در مدارس دولتی بیشتر از مدارس غیر دولتی اعلام شد.

تفاوت قومیت ها در بی انگیزگی مصرف صبحانه

همچنین عوامل موثر بر عدم مصرف صبحانه بین قومیت ها از نظر آماری معنی دار بود . مولفه نداشتن غذای دلخواه در وعده صبحانه در قومیت سیستانی و مولفه بی اشتهایی در قومیت فارس به عنوان مهمترین عوامل کاهش دهنده مصرف صبحانه شناخته شد.

فقدان غذای مورد علاقه در سفره صبحانه دانش آموزان پدران بیکار

یافته های این تحقیق همچنین حاکیست: کودکانی که وضعیت اقتصادی ضعیفی دارند، 14.9 درصد بیش از کودکانی که وضعیت اقتصادی خوبی دارند، مولفه نداشتن غذای مورد علاقه را علت عدم مصرف صبحانه اعلام کرده اند، درحالیکه بی اشتهایی به عنوان عامل عدم مصرف صبحانه در این گروه، 14.7 درصد کمتر از گروه دانش آموزان با وضعیت اقتصادی خوب بوده است.

اگرچه با افزایش تعداد اعضای خانوار نداشتن غذای مورد علاقه در وعده صبحانه به عنوان عامل عدم دریافت صبحانه افزایش نشان داده، ولی اختلاف از نظر آماری معنی دار نبوده است. دانش آموزانی که پدرشان بیکار بودند، 30.9 درصد بیش از دانش آموزان فرزندان شاغل نداشتن غذای مورد علاقه را علت اصلی عدم دریافت صبحانه اظهار کردند و در عین حال بی اشتهایی در این گروه کمتر بود.

تفاوت دانش آموزان دارای والدین بی سواد و تحصیل کرده در مصرف صبحانه چیست؟

دانش آموزانی که والدین بی سوادی داشتند نداشتن غذای مورد علاقه و دانش آموزانی که والدین با تحصیلات دانشگاهی داشتند، بی اشتهایی را بیش از عوامل دیگر، علت عدم دریافت صبحانه اعلام کردند. عامل سواد پدر و مادر به طور معنی داری در میزان مصرف صبحانه موثر بوده است.

نگاهی کلی به تفاوت های دانش آموزان در صبحانه نخوردن

نتایج در مجموع یافته ها نشان می دهد: شانس عدم دریافت صبحانه در کودکانی با پدران بدون شغل 2 برابر کودکان با پدران شاغل، در کودکان با مادران دارای تحصیلات دانشگاهی 1.74 برابر کودکان با مادران بی سواد، در پسران کمتر از یک برابر دختران، د ر مناطق شهری بیش از یک برابر مناطق روستایی، در خانوارهای با وضعیت اقتصادی متوسط بیش از یک برابر خانوارهای با وضعیت اقتصادی خوب

بوده است.

کاهش مصرف صبحانه با افزایش سن دانش آموز

طبق یافته های این پژوهش، با افزایش سن، میزان مصرف صبحانه روند رو به کاهش داشته و حتی در شرایط تعدیل یافته این روند باقی می ماند. مطالعات انجام شده در نقاط دیگر دنیا نیز با نتایج مطالعه حاضر در این خصوص همسو بوده است.

این درحالیست که نتایج پژوهش تاکید می کند: عدم دریافت صبحانه در سنین بالاتر ممکن است به دلیل توجه کمتر والدین به فرزندان بزرگتر و تغییرات هورمونی بدن به دلیل رشد و نمو باشد که سبب تغییراتی در سطح اشتهای فرزندان می شود. یک پژوهش در آ مریکا هم نشان داده است که جوانان کمتر از نوجوانان تحت تاثیر رفتارهای تغذیه ای در محیط خانه قرار می گیرند و میزان مصرف صبحانه در آنها کمتر است.