باغبانی

رشته علوم و مهندسی باغبانی مناسب چه کسانی است؟

هدف این رشته آموزش نیروی متخصص جهت تولید محصولات باغبانی است که شامل تولید میوه، سبزی، گیاهان زینتی و گیاهان دارویی می باشد. بنابراین تحصیل در این رشته شخص علاقه مند خود را می طلبد که صبور، خلاق و دارای پشتکار باشد! کسی که از خطاب شدن با عنوان باغبان یا کشاورز مشکلی نداشته باشد بلکه به آن افتخار کند!

همچنین دانشجویان این رشته باید با آب و خاک دوست باشند و از گِلی شدن کفش های خود احساس بدی نداشته باشند!

کسی که روحیه تولید داشته باشد، کسی که دنبال اسامی و القاب دکتر و مهندس نباشد و به جای آن مرد عمل باشد. فراگیران این رشته با وسایل آزمایشگاه و ادوات باغبانی بیشتر از کاغذ و قلم در ارتباط هستند!

البته باید گفت که دانشجوی رشته علوم و مهندسی باغبانی را بعد از دو ترم یا باید در آزمایشگاه با روپوش سفید یا در مزرعه و باغ های آموزشی با لباس کار پیدا کرد و علت جذابیت این رشته برای دانشجویان همین است که در کنار اکثر واحدهای تئوری یک یا دو واحد عملی دارد و همین امر باعث می شود دانشجو در طی زمان تحصیل، از خلاقیت خود برای رسیدن به هدف استفاده کند و در این بین تجربیاتی کسب کند که تا پیش از او کسی به آن ها نرسیده باشد.

دانش فنی و محاسباتی در کنار علوم زیستی و علم پرورش درختان و گیاهان و تلفیق این دو با تجربیات، تحقیقات و هنر، باعث به وجود آمدن رشته علوم و مهندسی باغبانی شده است.

کشاورزی و باغبانی علمی پایه گذاری شده بر روی تجربه می باشد به همین منظور برای اکثر واحدهای رشته باغبانی یک بازدید میدانی و خارج از دانشگاه پیش بینی شده تا دانشجو از نزدیک از تجربیات فعالین این حوزه بهره مند گردد. بنابراین بسته به علاقه مندی دانشجویان و توانایی اساتید و دانشکده در هر ترم، دانشجو بازدیدی از مراکز تولیدی شاخص محصولات کشاورزی مانند گلخانه، باغ یا زمین های زراعی دارد.

در کنار مطالب ذکر شده نیاز به مقدار کمی آمادگی جسمانی شاید شما را از انتخاب این رشته منصرف کند، ولی در این رشته شما با طبیعت ارتباط مستقیم دارید، از گیاهان نگهداری می کنید و شاهد جوانه زدن بذر و تبدیل گل ها به میوه هستید.

این ها همه گوشه هایی از تجربیات منحصر به فردی هستند که باعث می شود دوران دانشجویی شما جذاب ترین و خاطره انگیزترین دوران در بین سایر رشته ها باشد و شاهد اتفاقاتی باشید که در هیچ رشته ای و گرایشی یافت نمی شوند و همه این ها در گرو این است که شما از روی علاقه و آگاهی این رشته را انتخاب کنید.

پرکاربردترین دروس دوره دبیرستان در این رشته کدام اند؟

در ترم اول شما ریاضی دوران دبیرستان را تقریباً در همان سطح با واحد ریاضیات عمومی می گذرانید و پس از آن فقط دو درس سه واحدی به اسم آمار و احتمالات در کشاورزی و طرح آزمایشات کشاورزی دارید که مرتبط با مباحث ریاضی می شود.

این برای کسی که رابطه خوبی با ریاضیات دوره دبیرستان ندارد بسیار دلنشین است. هرچند دروس محاسباتی دیگری مثل آبیاری و اقتصاد کشاورزی هم هستند که نیازمند محاسبات اند، اما در حد چهار عمل اصلی کار شما را به پیش خواهد برد.

شیمی آلی، شیمی عمومی، بیوشیمی، زبان خارجه و فیزیک عمومی هم از دیگر دروس ترم اول این رشته هستند که تکمیل کننده مباحث شیمی، زبان و فیزیک دوره دبیرستان هستند و در ترم های بعدی با سرعت از این مباحث فاصله خواهید گرفت.

وجود ۶ واحد گیاه شناسی ۱ و  ۲ شاید برای اکثر داوطلبین کنکور سراسری که به مباحث گیاه شناسی علاقه ی چندانی ندارند خبر خوبی نباشد. اما انتظار می رود بعد از پاس کردن این ۶ واحد شما یکی از از علاقه مندان به مبحث زیست گیاهی شوید. شاید بتوان گفت مهم ترین درسی که از دوره دبیرستان در این رشته به آن پرداخته می شود، قسمت گیاهان و ژنتیک کتاب زیست شناسی است.

در طول هشت ترم شما مرتب به صورت مستقیم و غیرمستقیم با گیاه شناسی در دروس میوه کاری، سبزی کاری، اصول باغبانی، چمن و گیاهان پوششی گلکاری و گیاهان دارویی در ارتباط هستید.

ژنتیک هم از دروسی است که نیازمند پایه متوسطی در دوران دبیرستان است، زیرا دروسی مثل ژنتیک عمومی، مبانی کشت بافت گیاهی، اصول اصلاح نباتات باغی، اصلاح و بذرگیری گل و سبزی نیازمند تسلط شما به مباحث ژنتیکی است، البته در ترم های اولیه درس ژنتیک عمومی تمام پیش نیازها را برای گذراندن واحدهای مرتبط بعدی تامین می کند.

خوشبختانه روی ارائه درس های پیش نیاز در این رشته بسیار خوب کار شده است و شما می توانید با گذراندن واحدهای پیش نیاز، آمادگی بسیار بیشتری از دانشجویانی که رشته آن ها تجربی بود کسب کنید در صورتیکه رشته تحصیلی شما در دبیرستان ریاضی باشد.

حشره شناسی و دفع آفات و بیماری شناسی گیاهی هم جزو دروسی هستند که ارتباط کمی با کتاب زیست شناسی دارند، اما از پایه و به صورت مستقل تدریس می شوند.

رشته علوم و مهندسی باغبانی برای ادامه تحصیل دارای گرایش های مختلفی می باشد!

تمامی گرایش هایی که در ادامه می خوانید در مقطع کارشناسی آموزش داده می شوند، ولی دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد باید یکی از این گرایش ها را انتخاب کند.

در نهایت دانشجویان در مقطع دکتری با دو گرایش «فیزیولوژی تولید و پس از برداشت گیاهان باغبانی» و «اصلاح و بیوتکنولوژی گیاهان باغبانی» تحصیلات خود را در ایران به اتمام می رسانند. برای مثال دانشجوی کارشناسی ارشد گیاهان دارویی می تواند در مقطع دکترا گرایش اصلاح و بیوتکنولوژی گیاهان دارویی را انتخاب کند.

میوه کاری، سبزی کاری، گل ها و گیاهان زینتی، گیاهان دارویی، بیوتکنولوژی و اخیراً مدیریت گلخانه جزعی از گرایش های این رشته است.

گرایش میوه کاری:

شامل دروسی مثل میوه های معتدله، میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری و میوه های ریز است که به بررسی گیاه شناسی کاشت، داشت و برداشت تمامی میوه ها می پردازد.

گرایش سبزی کاری:

شامل سبزی های برگی، صیفی جات و قارچ ها است که طیف وسیعی از محصولات باغبانی را در بر می گیرد. در این گرایش مانند گرایش میوه کاری دانشجو با اصول کاشت، داشت و برداشت سبزی ها آشنا می شود و توانایی تحقیق و تولید این محصولات را کسب می کند.

گرایش گیاهان زینتی:

یکی از گرایش های جذاب و پر درآمد رشته باغبانی، گرایش گیاهان زینتی است که شامل دروسی مثل گلکاری، درختان و درختچه های زینتی، چمن و گیاهان پوششی و حتی دروس اختیاری مانند طراحی فضای سبز است. این گرایش تمرکز ویژه بر روی تکثیر و اصلاح گیاهان زینتی دارد و از گرایش هایی است که خلاقیت بالای دانشجو را می طلبد.

گرایش گیاهان دارویی:

گرایش گیاهان دارویی با توجه به اهمیت آن ها در ایران گرایشی با آینده خوب پیش بینی شده است. این گرایش تنها یک درس سه واحدی در زمان کارشناسی دارد، اما در کارشناسی ارشد جزو گرایش های پرطرفدار است.  به ویژه اینکه این گرایش در اصل گیاهان دارویی، ادویه ای، معطر و نوشابه ای نام دارد و طیف بسیار وسیعی از گیاهان را در بر می گیرد که دانشجو در این رشته با تولید و فرآوری گیاهان دارویی آشنا می شود و در پاره ای موارد اقداماتی جهت اصلاح انجام می دهد.

دانش سلولی و ژنتیکی:

این گرایش ارتباط تنگاتنگی با تمامی گرایش های باغبانی دارند، به همین دلیل در گرایشی به نام بیوتکنولوژی با تمرکز بر زیست مولکولی گیاهی، تولید و تکثیر بهره وری در مقیاس سلولی با استفاده از علم روز انجام می شود.

بیوتکنولوژی یکی از گرایش هایی است که به صورت شناور در بین رشته های زراعت و باغبانی و زیست شناسی گیاهی قرار دارد که دانشجو باید در این گرایش از اطلاعات ژنتیکی و مولکولی خوبی برخوردار باشد.

در سال های اخیر با توجه به اقلیم خشک ایران و توجه ویژه بر احداث گلخانه ها با پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی گرایشی به نام مدیریت گلخانه به گرایش های رشته علوم و مهندسی باغبانی اضافه شده که دانشجو را برای احداث و مدیریت واحدهای گلخانه آماده می سازد. این گرایش قرابت زیادی با گرایش سبزی کاری دارد.

امکان ادامه تحصیل در رشته علوم و مهندسی باغبانی در خارج از کشور به چه صورت است؟

رشته کشاورزی رشته با قدمتی است و بیش از یک قرن است که در دنیا تدریس می شود. به همین دلیل، شرایط ادامه تحصیل در خارج از کشور با توجه به تعداد زیاد دانشگاه ها مهیا است.

دانشگاه های کشورهای اروپایی، به خصوص آلمان، در زمینه رشته های علوم جدید مانند بیوتکنولوژی قوی هستند و در کنار آن ها دانشگاه های کشور ایتالیا در زمینه میوه کاری دانشجو می پذیرند.

داشتن شرایط برای ادامه تحصیل در کانادا و ایالات متحده و انگلستان این فرصت را به شما می دهد که در دانشگاه های پیشرو رشته کشاورزی تحصیل کنید.

علاوه بر این ها، در شرق به خصوص چین و هند دانشگاه های سرآمد گرایش گیاهان دارویی را پیدا می کنید. به طور خلاصه، با داشتن طیف وسیعی از دانشگاه هایی که پذیرای دانشجویان باغبانی هستند، انتخاب های بسیار زیادی برای ادامه تحصیل در این رشته دارید و خوشبختانه دانشگاه های ایران روابط به نسبت خوبی با دانشگاه های خارج کشور در این رشته دارند. این اطلاعات صرفا جهت پیدا کردن دید نسبت به تحصیل در خارج از کشور است و حتماً برای داشتن اطلاعات قطعی باید با جستجو و تحقیق فراوان و مشورت با اساتید به نتیجه برسید.

بازار کار رشته علوم و مهندسی باغبانی چگونه است؟

یکی از نکات قابل توجه در مورد شرایط کار برای فارغ التحصیلان رشته باغبانی آن است که هر فرد با توجه به میزان سرمایه وقت و علاقه خود می توانند کار و فعالیت خود را شروع کرده و گسترش دهند. از احداث و مدیریت یک واحد ۲۰۰۰ متری تا ۲۰۰۰ هکتاری تا حتی مشاوره به پروژه های بزرگ و جذب سرمایه گذار باعث شده اند فارغ التحصیلان این رشته در صورت داشتن تخصص کافی، علاقه و مقداری سرمایه بتوانند به راحتی شغل ایجاد کنند و به تولید محصول بپردازند.

ذکر این نکته ضروری است که دانش آموخته رشته باغبانی در طی تحصیل حتماً در کنار مطالعه دروس تئوری و شرکت در دروس عملی باید از تجارب کشاورزان هم مطلع باشد و به صورت عملی در مقیاس های غیر آزمایشگاهی بتواند مدیریت یک مزرعه را به عهده بگیرد و اگر تنها به گذراندن دروس دانشگاهی اکتفا کند، در عمل با شکست مواجه خواهد شد. همچنین یک دانش آموخته  باغبانی برای احداث و بهره برداری یک واحد تولیدی باید با اصول اقتصاد و بازاریابی نیز آشنا باشد، در غیر این صورت فقط به عنوان یک مشاور می تواند در کنار تیم تولیدکننده از تخصص خود استفاده کند.

آماری قابل تامل از وزارت جهاد کشاورزی نشان می دهد که بیش از ۹۰ درصد فعالین بخش کشاورزی یا تحصیلات دانشگاهی ندارند یا دارای تحصیلات مرتبط نیستند. این آمار بیانگر آن است که بازار محصولات باغبانی یک بازار سودآور و جذاب است و مردم بدون توجه به رشته تحصیلی خود و با داشتن تجربه می توانند وارد این بازار شوند.

این موضوع در عین اینکه کار را برای دانشجوی باغبانی سخت می کند، این نوید را به فارغ التحصیلان متخصص باغبانی می دهد که علاوه بر استفاده از تجربه که امری ضروری است، می توانند با علم روز در این رقابت جایگاه خود را پیدا کنند.

تولید محصولات با کیفیت صادراتی، تولید محصولات ارگانیک، تغذیه و مدیریت اصولی باغات از توانایی های یک تولیدکننده با تحصیلات آکادمیک است. دانشجوی باغبانی بدون فعالیت در مزرعه و مواجهه با واقعیت و وضعیت بازار نمی تواند تجربیات لازم را کسب کند و انتظار این را داشته باشد که بعد از فارغ التحصیلی بازار کار به او خوش آمد گوید.

تلاش و شکست های پی در پی است که از یک فارغ التحصیل که اصطلاحات علمی را می شناسد، یک کشاورز ماهر خلاق و با تجربه می سازد. تاکید می شود که ورود به بازار کشاورزی اصلاً و ابداً آسان نیست و در کنار درس خواندن زحمات شبانه روزی و علاقه و صبر بسیار می طلبد.

دروس دانشگاهی این رشته تا چه میزان پاسخگوی نیازهای بازارکار است؟

تحصیل در رشته باغبانی تنها فرد را برای پذیرش واقعیت ها و کشاورزی علمی آماده می کند، به او روش تحقیق می آموزد و او را با ایده ها آشنا می کند.

شرکت در مجامع علمی باعث بالا رفتن اعتماد به نفس دانشجوی باغبانی شده و ذهن او را برای دریافت مطالب جدید فعال تر می کند، اما از فرد یک تولیدکننده ماهر و با تجربه نمی سازد.

متاسفانه علاوه بر وجود تعداد زیادی واحد عملی در کنار واحد های تئوری دانشجو هیچ وقت در دانشگاه با مشکلات تولید، با مقیاس اصلی مدیریت باغ، گلخانه و واحد تولیدی آشنا نمی شود.

بنابراین برای تبدیل شدن به یک تولیدکننده، باغبان و کشاورز دانشجو باید بیش از دو برابر وقتی که در دانشگاه صرف تحصیل می کند، در مزرعه خود یا در مزرعه دیگران ولو به عنوان کارگر و نه به عنوان مهندس کشاورزی برای به دست آوردن تجربه کار کند.

در آن زمان است که علم و تجربه او باعث می شود بازار کار به او خوشامد بگوید و کمتر رقیبی در میان تولیدکنندگان و حتی مشاورین باغبانی که خود جایگاه بزرگ و بازار پر سودی است داشته باشد.

علم باغبانی سراسر تجربه است که آمیخته شده با خلاقیت و هنر و دانشگاه فقط نشان دهنده راه است که یک سوم اطلاعات و تجربیات مورد نیاز را به دانشجو می دهد.

فارغ التحصیلان این رشته در چه کارها و صنایعی می توانند مشغول به کار شوند؟

رشته باغبانی طیف وسیعی از صنایع را پوشش می دهد. اولین و مهم ترین صنعت آن صنعت غذا است که نیاز هر روزه ی ما به غذا حقیقتی انکارناپذیر است که فارغ التحصیلان رشته باغبانی با شروع کار در مزرعه گلخانه و باغ می توانند تامین کننده بخشی از نیاز ما به سبزیجات صیفی جات و میوه ها باشند.

بازار گیاهان زینتی هم در کنار موارد ذکر شده بازار بزرگی به حساب می آید. همان طور که می بینید، ما در کنار خود چندین فضای سبز و در خانه های خود چندین گیاه زینتی می بینیم و این یک نیاز است که فارغ التحصیل باغبانی می تواند به آن پاسخ دهد.

تولید، تکثیر و نگهداری از گیاهان زینتی یکی از تخصص هایی است که فارغ التحصیلان باغبانی می توانند با استفاده از آن به کمک طراحان فضای سبز برای تولید مواد اولیه گیاهی بیایند. تولید گل های فصلی و گیاهان آپارتمانی سال هاست که دارای جایگاه و ارزش اقتصادی مشخصی در سبد خانوارها با هر میزان تمکن مالی است.

چه بازار غذا و خوراک و چه بازار گیاهان زینتی بازارهای بزرگی هستند و تعداد مصرف کنندگان زیادی دارند.

داشتن تجربه عملی و تخصص به روز کمی خلاقیت و هنر و اطلاع از شرایط بازار و بازاریابی و دانش اقتصادی باعث می شود راه برای ورود فارغ التحصیل باغبانی به این بازار هموار شود، چراکه مشاغل تولیدی برخلاف استخدام در ارگان های دولتی شرایط رقابتی دارند و برای موفقیت باید به سختی تلاش کرد جهت بررسی صحت این گفته ها و برای ورود به این رشته و این بازار حتماً با مزرعه داران، باغداران و گلخانه داران موفق اطراف خود مشورت کنید.

هرچند شرایط تولید در حال حاضر شرایط ساده ای نیست، اما با مشورت گرفتن از تولیدکنندگان می توانید بیشتر از واقعیت مطلع شوید.

پس از تولید غذا و گیاهان زینتی به بخش گیاهان دارویی و معطر می رسیم که این بخش هم از بخش هایی است که جایگاه ویژه ای در خانه و صنعت دارد. استفاده روزانه از گیاهان دارویی در جامعه سنتی ایران و صنعت دارویی، آرایشی و بهداشتی دلیل محکمی برای جایگاه ویژه  این محصولات در زندگی مردم است.

وجود بازاری بزرگ و پویا داشتن خلاقیت و تولید محصولات با کیفیت و با استانداردهای جهانی باعث شده راه برای فارغ التحصیلان متخصص و آگاه به علم روز به نسبت سایر تولیدکنندگان که تحصیلاتی در این رشته ندارند حداقل در زمینه گیاهان دارویی هموار تر باشد.

تلفیق دانش باغبانی با سایر علوم هم باعث به وجود آمدن مشاغل مختلف شده، از جمله آن ها تلفیق باغبانی با رشته صنایع غذایی و به خصوص دانشی که فارغ التحصیلان رشته باغبانی در زمینه فیزیولوژی پس از برداشت کسب می کنند می تواند به آن ها کمک کند تا در بسته بندی و فروش محصولات در ابتدا به صورت خانگی و با گذشت زمان به صورت صنعتی شرکت کنند.

باغبانی در کنار گردشگری، گردشگری کشاورزی را معنا می بخشد که دانش آموخته باغبانی می تواند با استفاده از خلاقیت و آشنایی با مفاهیم گردشگری مزرعه خود را برای حضور گردشگران و مسافران آماده کند و با ایجاد ارزش افزوده در کنار فروش محصولات کشاورزی بازار خوبی داشته باشد.

مجدداً تاکید می شود که غیر از حضور در مزرعه و بخش تولیدی فارغالتحصیلان این رشته می توانند به عنوان مشاور طرح های بزرگ و حتی استخدام در ارگان هایی مانند جهاد کشاورزی برای شغل آینده خود برنامه ریزی کند.

موضوع کشت بافت و اصلاح گیاهان و بیوتکنولوژی نیازمندی بیشتری به دانش روز و علمی دارد. بازارهای تخصصی ذکر شده چه در داخل ایران و چه در خارج کشور پایه گذار صنایع بزرگ تولید و تکثیر گیاهان از جمله صنعت بذر هستند و آماده جذب فارغ التصیل متخصص و با تجربه هستند.