علل افت تحصیلی ریاضی دوره ابتدایی وپیشگیری ازآن
معلمان اغلب از دانش آموزان ضعیف انتظارات کمتری دارند و این امر را به صورتهای گوناگون خواسته و ناخواسته به آنها نشان می دهند . برای مثال به آنها فرصت کمتری برای بحث کردن می دهند یا آنها را در انتهای کلاس می نشانند .
علل افت تحصیلی ریاضی دوره ابتدایی وپیشگیری ازآن
عوامل فردی :
مهمترین عوامل فردی که در پیشرفت تحصیلی ( افت تحصیلی) درس ریاضیات دوره ابتدایی نقش دارند عبارتنداز :
1- داشتن هدف 2- عزت نفس 3- انگیزه 4- اضطراب 5- روش مطالعه 6- هوش
7- توجه 8- برنامه ریزی 9- جنسیت 10 - عوامل بدنی 11- نارساخوانی
12- سازش نایافتگی رفتاری 13- شرایط عاطفی و روانی 14- غیبت از مدرسه
1- هدف :
یکی از عوامل پیشرفت تحصیلی یا افت تحصیلی ، داشتن هدف است .
داشتن هدف موجب می شود که دانش آموز برای رسیدن به آن برنامه ریزی نماید و با جهت از قبل تعیین شده حرکت کند . هدف ، جهت خاصی به موضوع های درس می دهد و روش مطالعه و یادگیری را آسان تر می کند .
وقتی که دانش آموز هدفی برای خود انتخاب کند تمایل قلبی بیشتری برای درس خواندن و یادگیری خواهد داشت . و سطح نمرات درس ریاضی او روز بروز بالاتر خواهد رفت .
اگر هدف بزرگ . یا دور از دسترس باشد به علت ترس از عدم شایستگی آن را انتخاب نمی کند ، بنابر این هدف های بزرگ بایستی به اهداف کوچکتر تقسیم شود تا
دانش آموز به انتخاب آنها راغب شود .
2- عزت نفس :
عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن . این حس از مجموع افکار احساس ها ، عواطف وتجربیاتمان در طول زندگی ناشی میشود . همه افراد نیازمند عزت نفس هستند .
دانش آموزی که دارای عزت نفس است از ویژگی های زیر برخوردار است :
الف- مستقل عمل می کند . ب- مسؤولیت پذیر است . ج - به پیشرفت هایش افتخارمیکند . د- به چالشهای جدید مشتاقانه روی می آورد . هـ - دامنه وسیعی از هیجان ها و احساسات را نشان می دهد . م - ناکامی را به خوبی تحمل میکند . س - احساس
می کند که می تواند دیگران را تحت تأثیر قرار دهد .
3- انگیزه :
انگیزه حالت و شرایطی درونی است که رفتار را تحریک می کند و در جهت معینی سوق می دهد و همچنین عبارت از حالات و شرایط درونی فیزیولوژیک و روانی فرداست که اورا به فعالیت در جهت معینی یا برای رسیدن به هدف های خاصی وادار می کنند .
معلمان گاهی اوقات با رفتارهای خویش به شکل گیری ادراک کفایت در دانش آموزان یاری می رسانند . برای مثال : دانش آموزی را در نظر بگیرید که در درس ریاضی ضعیف است معلم از او می خواهد فقط به حل مسایل ساده ریاضی بپردازد و یا به کمک دانش آموزان دیگری که در آن درس قوی
است به حس مسایل دشوار ریاضی بپردازد .
در واقع به این طریق معلم به او القا می کند که خود به تنهایی از عهده این مهم بر
نمی آید و همواره به کمک دیگران نیازمند است . پس از مدتی چنین دانش آموزی به طور کامل باور میکند که این گونه است . و هرگز قادر نیست خود به تنهایی به حل مسایل ریاضی بپردازد .
معلمان اغلب از دانش آموزان ضعیف انتظارات کمتری دارند و این امر را به صورتهای گوناگون خواسته و ناخواسته به آنها نشان می دهند . برای مثال به آنها فرصت کمتری برای بحث کردن می دهند یا آنها را در انتهای کلاس می نشانند .
انتظار های معلمان از دانش آموزان بر اساس پیش فرضها و غیر منطقی است و یکی از راههایی که برای رفع چنین امری توصیه می شود این است که معلم اسامی دانش آموزان را روی کارتهایی بنویسد و قبل از هر پرسش کارتها را زیر و رو کند و اسم هر کس در بالا قرار گرفت از او پرسش مربوطه را بپرسد . به این ترتیب دانش آموزان مطمئن می شوند که تبعیض در میانشان صورت نمی گیرد .
روشهای ایجاد انگیزه ریاضیات در دانش آموزان :
1- طرح مطالب درس به صورت پرسش های جالب
2- باید تلاش نمود تا در دانش آموزان احساس نیاز به وجود آید .
3- وقتی دانش آموز در اثر شکست در درس تازه نگرش منفی پیدا کرد باید به او کمک کرد در درس تازه موفقیت کسب کند .
4- تجربه و تماس مستقیم با مطالب درس
5- هدف آموزش را در آغاز درس برای دانش آموزان بیان کنیم
6- هدفها باید روشن و معین و متناسب با توانایی دانش آموزان باشد .
7- اجرای نقش
8- از تشویق کلامی استفاده کنیم .
9- باید شرایطی را فراهم کرد تا دانش آموزان موفقیت خود را احساس کنند .
10- تکالیف نباید مشکل باشد و یکنواخت نباشد .
11- مشخص کردن نحوه انجام کار برای یاد گیرنده .
12- یاددادن آموختنی ها به دیگران
13- تبادل نظر با دانش آموزان درباره مشکلات درس
14- تکالیفی که به دانش آموزان می دهیم جلسه بعد از آنها بخواهیم .
15- ازآزمونها ونمره هاوسیله ای به عنوان ایجاد انگیزه در دانش آموزان استفاده کنیم .
16- مطالب آموزشی را باید از ساده به مشکل ارائه نمود .
17- دانش آموزان فعال باشند .
18- به وضع جسمانی و وضع ظاهری کلاس توجه نمود .
19- کلاس درس را باید از نظر ظاهری و روانی تبدیل به محیطی امن و آرامش بخش نمود .
20- قدردانی از کار دانش آموز او را به کوشش و دلبستگی بیشتری وادار خواهدکرد.
21- گوشزد نمودن موفقیت دانش آموزان در زمان حاضر او را به ادامه کار و فعالیت بیشتر وادار خواهد ساخت .
22- برقراری رابطه بین مطالب کتب درسی با واقعیت های زندگی
23- روشن کردن انتظارات مربیان و والدین برای یادگیرنده .
24- انگیزش از راه سرمشق گیری .
25- تنوع بخشیدن از مقایسه اجتماعی دانش آموزان
26- تحریک حس کنجکاوی دانش آموزان
27- وقتی درس با تفریح و بازی همراه باشد دانش آموزان به آموختن آن علاقه بیشتری پیدا می کنند .
4- اضطراب :
منظور از اضطراب نوعی حالات هیجانی ناخوشایند و مبهم است که با پریشانی ، وحشت ، هراس ، تپش قلب ، تعرق ، سردرد ، بی قراری ، تکرار ادرار ، تشویش همراه است .
وجود اندکی اضطراب انسان به عنوان یک حالت عاطفی و هیجانی نه تنها طبیعی است ، بلکه فقدان کامل آن می تواند مشکلاتی را پدید آورد .
یکی از دلایل اساسی افت تحصیلی ، تجدیدی ، مردودی دانش آموزان در درس ریاضیات اضطراب امتحان است که در برخی از مطالعات سهمی در حدود 15 تا 30 درصد داشته است . دانش آموزی که اضطراب امتحان دارد در هنگام امتحان به جای آن که وقت و تمرکز خود را صرف
پاسخ دادن به سؤالات امتحان کند با افکار نا مربوط و ناخوشایند که در آن هنگام در مورد امتحان و پیامدهای منفی آن گریبانگیرش شده کلنجار می رود .
روشهای پیشگیری از اضطراب امتحان :
1- ارزیابی واقع بینانه و بدون اغراق از امتحان
2- قرار ندادن اضطراب امتحان در مدار توجه
3- رفتارهای سازنده مثل مشورت و تمرین
4- ایجاد شایستگی برای غلبه بر اضطراب امتحان از طریق حساسیت زدایی منظم
5- بر طرف کردن محرکهای نامطلوب که در امتحان مزاحم دانش آموزان هستند .
6- خود رهنمون بودن
5- روش مطالعه :
یکی از دلایل افت تحصیلی برخی از دانش آموزان در درس ریاضیات این است که شیوه مطالعه آنها برطبق روش و اصول صحیح نیست و نه این که لزوما" کم مطالعه می کنند .
پیشنهادهای هنگام مطالعه :
هنگام مطالعه دانش آموز باید به موارد زیر توجه داشته باشد .
1- هدف 2- اعتماد 3- برنامه ریزی 4- خونسردی 5- علاقه 6- تفکر و اندیشه مثبت 7- احساس رضامندی 8- تمرکز حواس 9- طبقه بندی مطالب 10 - فهمیدن مطالب 1۱ - فعال بودن 12- فشار نیاوردن به حافظه 13- اجتناب از مطالعه اجباری 14- استراحت مطلق پس از مطالعه علمی 15-فهمیدن مطالب و خلاصه برداری 16- تکرار 17- تحرک و ورزش 18- مکان مطالعه 19- نور و حرارت مکان مطالعه 20 - زمان مطالعه
21- مطالعه هنگام شب قبل از خواب و صبح زود 22- وضعیت بدن در هنگام مطالعه 23- یادداشت برداری و خلاصه نویسی 24- تندخوانی 25- حداکثر استفاده از تجربیات 26- برقراری پیوند بین مطالب آموخته شده 27- تصویر سازی ذهنی و تجسم عینی
28- خط کشیدن زیر عبارات مهم 29- بیان مطالب 30- دقت کافی برای مطالعه
31- از بر خواندن 32- برگه نکته ها 33- استفاده از نقشه ها و تصاویر
34- تقسیم مطالب 35- تمرکز نیرو 36- تغذیه مناسب ( غذا و اکسیژن ) 37- عدم استفاده از دخانیات 38- سلامت و آرامش ذهنی و عاطفی
6- هوش :
هوش هر فرد را میتوان به دو نوع هوش عمومی واختصاصی تقسیم کرد و هوش عمومی نوعی توانایی است که در اغلب فعالیتهای انسان خود را نشان می دهد . هوش اختصاصی استعداد و توانایی خاصی است که فرد در یک یا چند زمینه خاص دارد . اگر به نمرات دروس مختلف یک دانش آموز نگاه کنیم می بینیم که نوعی رابطه بین آنها وجود دارد ( هوش عمومی ) یعنی این طور نیست که در یک درس بسیار قوی و در درس دیگر بسیار ضعیف باشد . از طرف دیگر ممکن است کمی تفاوت دیده شود . مثلا" در درس علوم بهتر از تاریخ باشد ( هوش اختصاصی )
مطالعات مختلف نشان داده است که درصد بسیار اندکی ( بین 10 تا 15 درصد ) از موارد افت تحصیلی علت ناتوانی ذهنی و عدم کشش فرد است . امروزه دیگر آن اهمیّتی را که در گذشته به هوش داده می شد ، داده نمی شود و آن چه مهم است صفاتی چون تحمّل و بردباری پشتکار داشتن ،
اعتماد به نفس داشتن و از شکست نهراسیدن است از بین دودانش آموز با بهره هوشی برابر فردی موفق تر خواهد بود که تلاش بیشتری نموده و پشتکار زیادتری داشته باشد .
هم وراثت و هم محیط عوامل تعیین کننده مهمی در توانایی هوش هستند . وراثت دامنه یا حداقل و حداکثر هوش فرد را مشخص می کند در حالی که محیط تعیین می کند فرد در کجای این دامنه است .
مثلا" وراثت تعیین می کند که بهره هوش یک شخص بین 80 تا 110 باشد حال اگر این فرد در محیط غنی و قوی و سرشار از محرک بزرگ شده باشد دارای بهره هوشی 110 خواهد بود . ( از آن بیشتر نخواهد بود )
و اگر در محیطی بسیار فقیر هم بزرگ شده باشد دارای بهره هوشی 80 خواهد بود( کمتر از آن نخواهد بود )
اکثر ما متأسفانه به خاطر شرایط محیطی از آن حداقل دامنه بهره هوشی که وراثت مشخص کرده است استفاده می کنیم . میزان رشد هوش در دوره کودکی و نوجوانی بیشتر از هر زمان دیگر است اگر سن 17 سالگی را به عنوان سن ملاک در نظر بگیریم 50 درصد رشد هوشی افراد از بارداری تا چهار سالگی است 30 درصد بین 4 تا 8 سالگی است و 2۰ درصد از 8 تا 17 سالگی . ( بلوم 1964 به نقل از بیابانگرد ، 1378 ص 60 )
پایداری هوش :
سالیان متمادی تصور می شد که میزان هوش یک شخص در طول زندگی ثابت باقی می ماند امااکنون مشخص شده است که نمرات آزمونهای هوش که درکودکی به دست می آیند .
شاخص های معتبری از کارکرد هوش در نوجوانی یا بزرگسالی نیستند درجه پایداری که زمانی به عنوان مشخصه بهره هوشی یاد می شد دیگر قابل پذیرش نیست . مثلا" آزمون کردن مجدد کودکان بین سنین 6 تا 18 سال تغییر 15 تا 20 واحد بهره هوشی را در بیش از نیمی از آزمونها نشان می دهد .
نتایج مهم : اگر بهره هوش در سراسر زندگی ثابت است
پس تعمیم های سریعتری را می توان درمورد توانایی یک شخص برای موفق شدن در مدرسه اتخاذ
کرد با این حال اگر بهره هوشی در طول زمان تغییر کند چنین قضاوت زود رسی ممکن است اشتباه
باشد و منجر به رفتار نامناسب نوجوان شود ترس والدین از این که یک کودک نتواند از
برچسب منفی
برای مثال جرم دسک ( 1975 ) دریافت که قضاوت معلمان از توانایی های دانش آموزان می تواند دانش آموزان را از یک کلاس و پایه تحصیلی به کلاس و پایه تحصیلی دیگر انتقال دهد .
و از این جهت برای کسانی که با نوجوانان کار می کنند . بسیار مهم است که از پیامدهای منفی ثابت دانستن بهره هوشی آگاه باشند و از قضاوتها و رفتارهای غیر منصفانه اجتناب نمایند . ( به نقل از برک ، 1933 )
7 - توجه :
برای به خاطر سپردن هر مطلبی اولین شرط ، توجه به آن مطلب است . اگر دانش آموزاز هوش بالایی برخوردار باشدولی به موضوع توجه نکند نمی تواند آن را فرا گیرد . در واقع اشکال بسیاری از افراد که از ضعف حافظه گله می کنند از ضعف توجه و تمرکز است نه ضعف
حافظه . هر چه بیشتر به چیزی توجه کنیم از مجموعه حواس بیشتر استفاده شده درک و فهم و بازیابی آن از حافظه آسانتر خواهد بود . بین نگاه کردن و توجه کردن باید تمیز قائل شد . توجه عملی ارادی است در حالی که نگاه کردن غیر ارادی است . افرادی که از ضعف حافظه گله دارند به محرکها نگاه می کنند نه توجه .
در کودکی دامنه توجه حدود 15 دقیقه بیشتر نیست و یک انسان بالغ تا حدود 90 دقیقه می تواند بدون خستگی به موضوع توجه کند .
برای افزایش و جلب توجه و تمرکز دانش آموزان اولیا و مربیان می توانند از روشهای زیر استفاده کنند :
1- استفاده از تصاویر : تصاویر بیش از کلمات جلب توجه می کنند و تصاویر آدمی و حیوانات بیش از تصاویر اشیاء ( و تصاویر حیوانات آشنا بیش از حیوانات ناآشنا ) مورد توجه قرار می گیرند . لذا در تدریس درسهایی مانند ریاضی می توان به جای تصویر اشیاء بی جان از مانند مواد ، چوب کبریت ، خوشه گندم و ............... از تصویر موجودات جاندار و حتی خود آنها استفاده کرد .
2- استفاده از محرکهای شنیداری : اگر آموزش با آهنگ
سرود
3- استفاده از رنگ : رنگهای قرمز و آبی توجه بیشتری را به خود جلب می کنند . هنگامی که از تعداد زیادی از کلمات به یک رنگ معینی مثلا" سیاه روی کاغذ سفید یا با گچ سفید روی تخته سیاه نوشته شده انددر آنها نوعی تشابه و عدم تفاوت وجود دارد . که به جلب توجه کمک نمی کند . ولی اگر این متن واژه جدید یا عدد تازه را با رنگ متفاوت ( قرمز ) بنویسیم به علت تفاوت جلب توجه می کند .
4- استفاده از اندازه : حروف درشت تر در متن بیشتر از حروف ریز جلب توجه می کنند.
5- استفاده از تکرار : تکرار یکی از عوامل مؤثر در جلب توجه است ، البته اگر تکرار بیش از حد ادامه یابد باعث کم شدن توجه می شود . تکرار نباید یکنواخت باشد ، تکرار باید همراه با تغییر و تازگی باشد .
6- استفاده از تازگی : می توان یک مطلب را که لزوما" تکرار می شود هر بار با استفاده از روش جدید ، وسایل جدید و یا زمینه ای تازه مطرح ساخت .
7- در هنگام تدریس به همه دانش آموزان نگاه کنید . و از طریق ارتباط کلامی سؤال و جواب کردن توجه آنها را به مواد درسی جلب نمایند .
8- ابتدا زمینه سازی نموده توجه دانش آموزان را جلب نمائید . آنگاه تدریس خود را شروع کنید .
9- دانش آموزان حواس پرت را در جلو کلاس بنشانید تا از طریق ارتباط کلامی و غیر کلامی بیشتر با آنها کمتر حواسشان پرت شود .
10 - خبرهای ناراحت کننده را همیشه پایان ساعت
کلاس به اطلاع دانش آموزان برسانید .
11- برای شروع کار جدید اجازه دهیم تا دانش آموزان کار قبلی خود را به پایان برسانند .
12- از روشهای ایجاد انگیزه استفاده کنیم .
8- برنامه ریزی :
یکی از دلایل نداشتن برنامه است . اگر دانش آموزان 24 ساعت شبانه روز خود را بر اساس برنامه ای تنظیم کنند دارای فواید بسیاری خواهد بود یادآوری چند نکته در این مورد مفید است :
1- معلمان و اولیای گرامی برای دانش آموزان برنامه ریزی نکنند . بلکه اجازه دهند که خود دانش آموز این کار را انجام دهد . و آنها وی را در انجام این کار راهنمایی و یاری نمایند چون اگر خود دانش آموز برنامه ریزی کند . ضمانت اجرایی آن بالاتر خواهد بود .
2- مراد از برنامه ریزی ، پیوسته درس خواندن نیست بلکه مراد این است که اگر دانش آموز می خواهد تلویزیون هم تماشا کند یا پارک برود آن را هم طبق برنامه انجام دهد .
3- چنانچه دانش آموزی در مواردی نتوانست به برنامه طراحی شده عمل کند او را مورد پرخاش قرار ندهید و با ذکر موارد عمل شده او ، او را به دقت بیشتر ترغیب نمائید .
4- در ابتدا نیاز است که دانش آموز را جهت عمل کردن به برنامه طراحی شده تشویق نمود . ولی به تدریج از تشویق خود بکاهیم تا این کار را با ایجاد انگیزه درونی انجام دهد .
5- بالاخره توجه به تفاوتهای فردی و شرایط زندگی افراد در برنامه ریزی درسی بسیار مهم است . ( فضای فیزیکی خانواده ها ، سر و صدای زیاد و .......... )
9- جنس :
طباطبایی یزدی ( 1366 ) در مطالعه خود دریافته است که دختران در علم ادبی و پسران در علوم ریاضی و فنی توانایی بهتری دارند . هم چنین طبق گزارشهای وزارت
آموزش و پرورش میزان مردودی پسران بیشتر از دختران است .
10- عوامل جسمانی :
بیماریهای جسمی ، نقص در رشد و تکامل بدن واز همه مهم تر مغز و بعضی از غدد مترشحه داخلی تأثیر مهمی در رشد ذهنی افراد دارد . بیماریهایی مانند گواتر ، صرع ، تومورهای مغزی و ........ می توانند بر پیشرفت تحصیلی اثر بگذارند . نقص های بدنی بیشتر آنهایی هستند که با بینایی ، شنوایی و گویایی سر و کار دارند .
خوشبختانه نقص های بینایی با مراجعه به پزشک رفع می شود . اما نابینایان در کلاسهای ویژه و به وسیله خط بریل آموزش می بینند . کودکان ناشنوا به ویژه در درس قرائت و آموختن زبان خارجی عقب ماندگی پیدا می کنند . اغلب این مشکل را می توان با سمعک درمان کرد . بهتر است دانش آموزان کم شنوا را نزدیک معلم قرار داد تا سخنان او را بهتر درک کنند و صورت و دهان معلم را هرچه بهتر ببیند .
11- نارسا خوانی :
دیسلسکی یا نارساخوانی یکی دیگر از ناتوانایی های عضوی و بدنی برای یادگیری به شمار می آید که با افت تحصیلی در رابطه است . این دانش آموزان از بهره هوشی طبیعی برخوردارند . ولی پیشرفت آنها پایین تر از سطح مورد انتظار است . واژه ها را به خوبی می شناسند و در مکالمه به کار می برند اما خواندن آنها برایشان دشوار است . دانش آموز دارای نارساخوانی بینایی
نمی تواند حروف نوشته را به صورت مربوط به خود تبدیل کند مانند این که عدد ( 3 ) را ( 2 )
ببیند و بخواند یا حرف ( ل ) را ( ن ) ببیند و بخواند یا ( الف ) را ( انف ) و ( ش ) را ( س ) تلفـظ کند . کسانـی که گرفتـار نارسـاخوانی شنوایی هستند ، نمی توانند
صدای حروف را به درستی تشخیص دهند . بنابراین بهتر است هم واژها را بشنوند و هم نوشته ها یشان را ببیند .
12- سازش نایافتگی رفتاری :
ناسازگاری رفتاری همچون پرخاشگری ، بیش فعالی ، بی قراری ، تفاهم ، کم رویی شدید ، انزواطلبی ، در خود فروماندگی ، بی توجهی از آفت های رشد مطلوب شخصیت و از عوامل مؤثر در افت تحصیلی است .
13- شرایط عاطفی و روانی :
شرایط عاطفی و روانی را می توان به عنوان اصلی ترین عامل پیشرفت یا افت تحصیلی دانست . بسیاری از دانش آموزان با اینکه از بهره هوشی بالاتر از متوسط و ظرفیت یادگیری قابل ملاحظه ای برخوردارند اما صرفا" به دلایلی از قبیل فقر عاطفی ، انگیزه ناکافی ، عدم پشتکار ، فقدان اعتماد به نفس ، عدم کفایت در ابراز وجود ، کمی احساس خود ارزشمندی ، کم رویی ،
نداشتن نگرشی مثبت و قوی برای زندگی و تعارض روانی و غیره دچار بی اشتهایی تحصیلی شده نمی توانند پیشرفت تحصیلی مطلوب داشته باشند . این بچه ها نیازمند تقویت اعتماد به نفس ، بالا بردن انگیزه و شناخت درمانی هستند .
14- غیبت از مدرسه :
غیبت از مدرسه باعث می شود اولا" دانش آموز از توضیح بسیاری از دروس محروم شود و نتواند به صورت خودخوان نیز آنها را جبران کند . و ثانیا" باعث می شود تا معلم به تدریج نگرش منفی و نامطلوب نسبت به دانش آموز پیدا کند . که خود این نگرش می تواند باعث افت تحصیلی دانش آموز گردد .
