خاطرات بازمانده از مدرسه ای که در آتش صدام سوخت

فصل سرما از راه می رسید و به سالروز بمباران مدرسه های زینبیه و ثارالله میانه نزدیک می شدیم، چند ماهی بود که پیگیری می کردیم تا یکی از بچه های این مدرسه را پیدا کنیم و پای حرف هایش بنشینیم.

دل مان گواهی می داد که اگر زمانش فرا رسیده باشد، شهدا خودشان گره باز کرده و یکی از همکلاسی های شان را معرفی می کنند؛ شب تاسوعای حسینی مهمان سفره پر کرامت امام حسین(ع) بودیم، یکی از نزدیکان که در کلاس سوم راهنمایی درس می خواند، آمد و با اشتیاق زیادی گفت: «خانم معلم ما تعریف می کرد، در زمان جنگ با بچه های مدرسه اش می پختیم، می فروختیم به بچه ها و پولش را می دادیم برای کمک به جبهه و... بعد هم مدرسه ما بمباران شد و...» در حال حرف زدن بود که به خودم آمدم.

حکیمه سلیمانی دانش آموز مدرسه زینبیه میانه

«حکیمه سلیمانی» دانش آموز مدرسه «زینبیه» است که امروز در شغل مقدس معلمی روایتگر روزهایی است که بر همکلاسی هایش گذشت.

* روزی حلال پدر و تربیت مادر

متولد سال 1345 در شهر میانه تبریز هستم، پدرم کارگر اداره آبیاری شهر میانه بود، ما 4 خواهر و 2 برادر هستیم، خواهر بزرگتر از من معلم بود، او چادری بود که مسبب محجبه شدن بقیه خواهرانم شد، قدیم مکتب خانه بود، من در آنجا قرآن خواندن را یاد گرفتم، مادرم در ماه مبارک رمضان بعد از سحر ما را به جلسات قرآن می بُرد، من کوچک بودم، بزرگتر هم که شدم مادرم برای من برنامه ریزی کرده بود که برای شادی روح گذشتگان قرآن بخوانم.

مدرسه ابتدایی ما «عصار» نام داشت، الان اسم آن «هاجر» است؛ وقتی به سن تکلیف رسیدم، امام خمینی(ره) را به عنوان مرجع تقلید انتخاب کردم. راهنمایی را هم به مدرسه «پروین اعتصامی» رفتم، مدرسه می رفتم که انقلاب اسلامی پیروز شد، به یاد دارم در راهپیمایی های مردمی تانک های رژیم طاغوت به داخل شهر آمده بودند.

در دوران قبل از انقلاب به دلیل برنامه های نامناسبی که پخش می شد، پدرم تلویزیون نخرید و بعد از انقلاب تلویزیون گرفتیم؛ مادرم به مراسم روضه می رفت، علاقه داشتم و با مادرم به این مجالس می رفتم، وقتی هم که روضه حضرت ابوالفضل(ع) می خواندند، مادرم خیلی گریه می کرد؛ برای من سؤال بود که حضرت ابوالفضل(ع) کیست که مادرم این طوری برای او گریه می کند؟ تا اینکه خودم بزرگ شدم و علاقه زیادی به ایشان پیدا کردم.

به دلیل وضعیت اقتصادی خانواده ادامه تحصیل من کمی تعویق افتاد و خواست خدا بود که دوره دبیرستان را همکلاسی بهشتیان در مدرسه «زینبیه» باشم.

مدرسه زینبیه در بزرگداشت روز معلم، اردیبهشت 65، حکیمه سلیمانی نفر اول از سمت چپ

دوستان من در مدرسه زینبیه درس می خواندند، من هم علاقمند به رشته ادبیات بودم، وارد دبیرستان زینبیه شدم؛ این مدرسه فضای خیلی خوبی بود، دختر عمه ام هم در آن مدرسه درس می خواند، مسیرمان از خانه تا مدرسه 20 دقیقه تا نیم ساعت بود، آن موقع این مسیر را پیاده طی می کردیم.

* مدرسه ای که بوی بهشت می دهد

دانش آموزان مدرسه «زینبیه» در تمام مناسبت ها مانند دهه فجر، روز معلم، تولد و شهادت ائمه اطهار(ع) و حتی عملیات های دفاع مقدس فعال بودند.

از سمت راست، جانبازان بمباران زینبیه زهرا پزشکی و منیژه قدسی؛ دو نفر دیگر ملوک شاد و حکیمه سلیمانی

وقتی به سالروز مناسبتی نزدیک می شدیم، سرودهای «حسین ای آموزگار آزادی»، «بشکن بت و...» و «خمینی ای امام» را تمرین می کردیم؛ فضای مدرسه طوری بود که تمام بچه ها حجاب شان را حفظ می کردند حتی برخی از دانش آموزان سر کلاس هم با چادر حاضر می شدند.

* تأثیر معلمان و برنامه های تلویزیون در ایجاد انگیزه برای کمک به جبهه

خانم «مریم احمدی» مربی تربیتی مدرسه بود، خیلی چیزها را از او یاد گرفتیم، شاید علاقمندی دانش آموزان برای فعالیت های مدرسه حمایت ها و رفتارهای او بود؛ خانم احمدی با خوشرویی ما را به انجام کارهای فرهنگی در مدرسه تشویق می کرد.

آن موقع مصادف با جنگ تحمیلی بود، معلم ها و مدیر مدرسه فعال بودند، با جان و دل برای جبهه کار می کردند و همین امر باعث شده بود تا دانش آموزان هم برای انجام این کارها اشتیاق پیدا کنند؛ این حرکت خودجوش بود، زمان جنگ با شهدا آشنا شدیم، برنامه های تلویزیون دائماً جنگ و عملیات و وضعیت جبهه را گزارش می داد، دیدن این تصاویر باعث می شد که ما هم دنبال این باشیم که دین خود را به انقلاب ادا کنیم.

* برای رزمنده ها شال گردن می بافتم

در آن موقع مشکلات اقتصادی خیلی بیشتر از این دوره بود، اکثر خانواده ها به سختی نیازهای اولیه را تأمین می کردند، خانواده ها هم پرجمعیت بودند، با این حال اگر به خانواده ها گفته می شد که مبلغی برای کمک به جبهه بدهند، آنها با جان و دل هر چه داشتند تقدیم جبهه می کردند.

نفر اول از راست حکیمه سلیمانی، نشسته سارا عزیزی جانباز قطع نخاع بمباران زینبیه

بافت شال گردن راحت بود و من برای رزمنده ها می بافتم اما چون بافت کلاه و دستکش برایم سخت بود، کاموا می گرفتم به خانه می بردم تا مادرم برای رزمنده ها کلاه و دستکش و حتی لباس ببافد.

آن موقع به همراه لباس بافتنی، مربا و سایر وسایلی که به جبهه می فرستادیم، برای رزمنده ای که وسیله به دستش می رسد، نامه می نوشتیم، من هم نوشتم اما جوابی از نامه من نیامد.

* می گفتم: «کاش پسر بودم و می توانستم به جبهه بروم»

از اینکه نمی توانستم به جبهه اعزام شوم، خیلی دلم می گرفت؛ قبل از اعزام نیروها صدای آهنگران از پشت بلندگوی ماشین تویوتا که در شهر میانه می گشت، پخش می شد؛ وقتی صدای آهنگران را می شنیدم، اشک می ریختم و می گفتم: «کاش پسر بودم و می توانستم به جبهه بروم»، فکرش را نمی کردم که یک روز مدرسه ما جبهه شود.

* مدرسه ای که پایگاه تدارکاتی جبهه بود

دبیرستان زینبیه میانه بیش از 700 دانش آموز داشت، در این دبیرستان رشته انسانی در شاخه های اقتصاد و فرهنگ و ادب تدریس می شد، مدرسه ما از هر لحاظ به ویژه به عنوان پایگاه تدارکاتی جبهه ممتاز بود و عراقی ها خوب مدرسه ای را برای بمباران انتخاب کردند.

در این مدرسه برای کمک به جبهه مربا درست می کردیم، حتی می رفتیم و در خانه های مردم را می زدیم تا شیشه خالی بدهند برای ریختن مربا.

بعضی از روزها اعلام می کردیم که قرار است برای کمک به جبهه آش رشته و آش ترش درست کنیم، هر کدام از دانش آموزان به اندازه توان شان یک لیوان نخود، لوبیا و عدس به مدرسه می آورند، وقتی که این آش پخته می شد، آن را به دانش آموزان می فروختند و پول جمع شده را به جبهه کمک می کردیم. هیچ وقت گله نداشتیم که نخود و لوبیا را خودمان دادیم و آن وقت آش را به ما می فروشید؟! اصلاً چنین مسائلی در ذهن مان خطور نمی کرد، کاملاً رضایت داشتیم و لذت می بردیم.

مسئولان مدرسه با پولی که از فروختن آش به دست آورده بود، از بازار نخ کاموا تهیه می کرد، آن را بین دانش آموزان تقسیم می کرد و دانش آموزان هم برای رزمنده ها شال و کلاه و دستکش می بافتند، برخی از خانواده ها داوطلب می شدند، کلاف های کاموا می گرفتند و آنها هم برای رزمنده ها لباس می بافتند.

* درست کردن ذغال برای جبهه

خانم خوبستانی مدیر مدرسه زینبیه بود؛ بعد از چند سال او را در میانه دیدم، خانم خوبستانی می گفت: «هر کدام از شما دانش آموزان آن موقع یک معاون برای مدرسه بودید، بدون شما هیچ کاری نمی توانستم انجام دهم» او به خاطره جالبی اشاره کرد و گفت: «آن زمان هر کسی به نوعی می خواست به جبهه کمک کند، خانم کتانی گفت: می خواهم برای رزمنده ها در جبهه ذغال درست کنم تا با آن آتش درست کنند. این موضوع هیچ وقت به فکر ما نرسیده بود، آن گروه این کار را انجام دادند و زمانی که می خواستند به خانه بروند، سر و صورت و لباس هایشان سیاه می شد اما از این کار لذت می بردند»، بعضی ها هم برای رزمنده ها زانوبند می بافتند.

* اهدای خون به جبهه در مدرسه زینبیه

وقتی خبر اجرای عملیات می شنیدیم، بچه های مدرسه آماده اهدای خون می شدند، در یکی از کلاس های مدرسه زینبیه چند تخت می گذاشتند، با هماهنگی مدیر مدرسه و معاونین، تیم پزشکی به مدرسه می آمد، آنها اعلام کرده بودند، «فقط آنهایی که وزن بالای 50 کیلو دارند می توانند به رزمنده ها خون اهدا کنند».

دانش آموزانی که می توانستند این کار را انجام می دادند اما دانش آموزی بود به نام شهید «شهلا ثانی»، او به دلیل کاهش وزن نمی توانست خون بدهد، رفت و تکه آجر و سنگ در کیف و جیبش گذاشت، وقتی دیدند وزن او بالای 50 کیلو است از او هم خون گرفتند، شهلا بعد از اهدا خون حال خوبی نداشت اما خیلی از این کار خوشحال بود.

از سمت راست آذر جروقی خواهر شهید و حکیمه سلیمانی

* بعد از کلاس درس به خانه نمی رفتم

از وقتی که من دبیرستان زینبیه رفتم نسبت به دبیرستان های دیگر فعالیت چشمگیری داشت، وقتی این کارها را برای دانش آموزان مدرسه های دیگر تعریف می کردم، آنها تعجب می کردند؛ در این مدرسه به قدری به فعالیت های فوق برنامه علاقه داشتم که حتی بعد از ساعت 4 هم در مدرسه می ماندیم تا اگر مربی پرورشی کاری داشت به او کمک کنیم، مادر یکی از همکلاسی هایمان به مادرم گفته بود: «اینها زودتر تعطیل می شوند اما در مدرسه می مانند و کار مستخدم مدرسه را انجام می دهند و کلاس ها را جارو می زنند» که این موضوع هم برای مادرم سؤال شده بود، وقتی از من پرسید حقیقت را گفتم که با مسئولان مدرسه همکاری می کنیم.

* رنگ کردن دیوار مدرسه برای دهه فجر

جمعه 10 بهمن ماه، آماده برگزاری مراسم دهه فجر بودیم؛ آن موقع هزینه و بودجه ای برای بزرگداشت دهه فجر به مدرسه ها داده نمی شد، چون بودجه ها صرف جبهه می شد؛ برای همین مجبور بودیم کلاس هایمان را خودمان رنگ بزنیم، حتی کاغذ رنگی تهیه می کردیم و کلاس مان را تزیین می کردیم.

آن موقع من کلاس سوم دبیرستان رشته فرهنگ و ادب بودم؛ برای رنگ کردن مدرسه از بچه ها پول گرفتیم، جمعه مدرسه تعطیل بود به همراه «مهناز پنبه ای» از همکلاسی هایمان رفتیم و رنگ روغنی گرفتیم، رنگ کردن دیوار را از خواهرم یاد گرفته بودیم، بالای دیوار را رنگ پلاستیک زدیم و نیمه پایین دیوار را هم رنگ روغنی زدیم، بعد هم بین رنگ پلاستیک و روغنی را با ماژیک مشکی رنگ خط کشیدیم تا زیباتر شود؛ آن روز شیشه ها و تخته سیاه ها را شستیم، مدیر مدرسه برای ما کیک گرفت و از ما هم پذیرایی کردند؛ مدرسه آماده جشن بزرگ دهه فجر بود.

* شهادت 5 دانشجو در حمام بلور میانه

شنبه یازده بهمن 65 بچه ها به مدرسه آمدند و از این همه تلاشی که شده بود، خیلی تعجب کردند و خوشحال شدند؛ در همین روز چند نقطه از جمله حمام عمومی «بلور» شهر میانه بمباران شد که 5 دانشجوی دختر هم در آنجا به شهادت رسیدند؛ وضعیت شهر غم انگیز شده بود، مردم پتو می بردند و روی پیکر شهدای حمام و کسانی که از حمام فرار می کردند، می کشیدند.

بعد از این واقعه اکثر مردم میانه رادیو اسرائیل و عراق را گوش کردند تا ببیند چه انعکاس خبری داشته، رادیو بیگانه در حین دادن گزارش از وضعیت شهر میانه، اعلام کردند که «فردا ساعت 10 و نیم صبح دوباره به شهر میانه حمله هوایی می شود»، چون 12 بهمن مصادف با آغاز دهه فجر بود، بسیاری از بچه ها می خواستند در جشن پیروزی شرکت کنند، علی رغم مخالفت خانواده ها به مدرسه آمدند، بعضی از خانواده ها هم اجازه ندادند تا بچه هایشان به مدرسه بروند.

مدرسه زینبیه آماده برگزاری مراسم دهه فجر

اولین باری بود که یک شایعه به واقعیت پیوست، برخی از خانواده ها نگذاشتند که بچه هایشان به مدرسه بروند، چون روز یازدهم شهر میانه بمباران شده بود، یک مدت هم خانم خوبستانی را محکوم کردند که چرا مدرسه را تعطیل نکرد، اما از جایی که تمام شهر را در معرض خطر بود، مدیر مدرسه به وظیفه خود عمل کرد، بارها با رئیس آموزش و پرورش تماس گرفتند.

تقریباً حیاط مدرسه و کلاس بودند، ما یک سال انتظار می کشیدیم تا دهه فجر را جشن بگیریم، خانواده هم از پس ما بر نیامدند، لذا به مدرسه رفتیم؛ من پیش خودم می گفتم: «بنشینیم خانه که صدام می آید و مدرسه را بمباران می کند؟! هیچ وقت این کار را نمی کنیم».

روز یکشنبه 12 بهمن ماه از راه رسید، بچه ها روی تخته سیاه مطلب تبریک «دهه فجر» نوشته بودند، شکلات و شیرینی آماده کردند؛ در طول 6 سال جنگ تحمیلی، حتی یکبار هم هواپیماهای عراقی در آسمان میانه دیده نشد، اما در روز 12 بهمن ماه در حیاط مدرسه خلبان هواپیما را به راحتی می توانستیم، ببینم؛ آنها از طریق منافقان فهمیده بودند که میانه هیچ سیستم نظامی دفاعی وجود ندارد، در واقع به گوش آنها رسیده بود که مدرسه زینبیه یک پایگاه تدارکاتی جبهه است.

دانش آموزانی که زیر تانکر نفت سوختند

* بچه هایی که زیر تانکر نفت سوختند

ساعت 10 و نیم روز 12 بهمن ماه با شنیده شدن صدای آژیر، دلشوره عجیبی گرفتیم، هر کدام از دانش آموزان به جایی پناه می بُرد، برخی از بچه ها به داخل ساختمان مدرسه رفتند، برخی هم به طرف در مدرسه هجوم بردند اما در مدرسه بسته بود، برخی از دانش آموزان به زیر تانکر نفت که در حیاط مدرسه بود، پناه بردند، آنها نمی دانستند که آنجا برایشان جان پناهی نخواهد بود.

من روز حادثه به همراه «مهناز پنبه ای» و «فریبا عبداللهی» جلوی دفتر ایستاده بودیم، وقتی هواپیماهای عراقی از بالای سر زینبیه عبور کردند اکثر بچه ها روی زمین دراز کشیدند، فکر کردم که دیگر خطر رفع شده است، همین طور ایستاده بودم، اما وقتی هواپیما برگشت، راکد را زد، همه جا را دود و آتش برداشت، آن موقع روی زمین دراز کشیدم، مهناز پنبه ای و خواهرش از ترس همدیگر را روی زمین بغل کرده بودند، من به آنها نگاه کردم و خنده ام گرفت؛ جایی که ما بودیم خطر نداشت، در مدرسه «زینبیه» صدای مهیبی به گوش رسید، بر اثر انفجار در حیاط مدرسه تانکر نفت هم آتش گرفت و بچه های زیر تانک مخفی شده بودند، جزغاله شدند، طوری که آنها را از وسایل شخصی شناسایی کردند، بچه هایی هم که در اطراف آزمایشگاه بودند، به شهادت رسیدند.

مدرسه زینبیه بعد از بمباران، چادر و وسایل دانش آموزان در وسط حیاط مدرسه

بعد از روز واقعه وقتی از جای خودم بلند شدم، دیدم که مغز سالمی زیر درخت افتاده بود، هیچ وقت آن صحنه از یادم نمی رود؛ «سارا عزیزی» جانباز قطع نخاع شد، او در بمباران زیر آوار مانده بود؛ «فریبا عبداللهی» از روستای اطراف به مدرسه زینبیه می آمد، او در این حادثه وقتی از روی زمین بلند شد، در حالی که گریه می کرد، دیدم از دهانش خون می آید، دو سه دندان او افتاده بود، او وقتی به لبش دست زد و دید که خون آمده وحشت زده شد.

خانم آذر عیسایی خدمتگزار مدرسه بود، او هم خیلی با بچه ها همکاری داشت، در این بمباران شهید شد و تنها دختر یک ساله خانم عیسایی با مادربزرگش زندگی کرد.

* بلبل زینبیه که آرزوی شهادت داشت

شهید «ایران قربانی» خیلی مذهبی بود، تمام روزهای سال دور گردنش بود چفیه بود، صدای خیلی خوبی هم داشت و به او می گفتند، آهنگران زینبیه؛ هر وقت حاج صادق آهنگران مداحی جدیدی می خواند، ایران هم آن را می نوشت و صبح روز بعد سر صف مدرسه می خواند.

شهدای زینبیه

ایران به همکلاسی ها گفته بود، من می خواهم شهید شوم، آن موقع حرفش برای ما خنده دار بود و می گفتیم: «چطوری می خواهی شهید شوی، تو که به جبهه نمی روی؟! مگر مدرسه جبهه است، میانه جبهه است؟ حرفی بزن تا باور کنیم».

وقتی ایران در بمباران زینبیه شهید شد، فهمیدیم که هر کسی با خلوص نیت بخواهد به این درجه برسد، می رسد. او در این بمباران جراحتی بر نداشته بود اما به یقین به دلیل شدت هیجان و اضطراب قلبش از تپش ایستاده بود.

* دانش آموزی که عکس سنگ مزارش را کشیده بود

شهید «عزیزه فتحی» خیلی مؤمن بود، هم محله ما بودند، گاهی اوقات که برای درس خواندن به منزلشان می رفتم او به قدری با حیا بود که پیش پدر و مادرش هم با روسری بود، او قبل از شهادتش روی یک کاغذ عکس مزاری را کشید و اسم خودش را نوشت: «شهیده عزیزه فتحی» و عکس چند چادری را کشیده بود که انگار سر مزار او آمده اند که بعد از شهادتش دست نوشته او را خواهرش به ما نشان داد.

* پدرم در بین شهدا دنبال پیکر من می گشت

من سالم مانده بودم، بعد از بمباران به طرف خانه را افتادم، تا دم در خانه رسیدم مادر گفت: «تو کجایی؟ پدرت دنبالت رفته اصلاً نمی داند که تو زنده ای یا مرده» پرسیدم: «کجا رفته؟» مادر گفت: «بیمارستان یا زینبیه» به سمت بیمارستان حرکت کردم و دیدم پدرم در حیاط بیمارستان صورت شهدا را باز می کند تا ببیند من در آنجا هستم یا خیر؛ در حین باز کردن، دست پدرم را گرفتم، دست و پای پدرم می لرزید، با دیدن من گریه کرد و باهم به خانه برگشتیم.

پیکر شهدای مدرسه زینبیه

* دیدار خانواده شهدای زینبیه با قاتل فرزندانشان

خلبانان هواپیمای بعثی که منطقه را بمباران کرده بود، با هدایت «داریوش اردبیلی» از نیروهای سپاه میانه در منطقه عملیاتی «سومار» اسیر شدند، چند روز بعد از بمباران زینبیه آنها را به میانه آوردند تا ببیند چه فاجعه ای آفریدند، یکی از خانواده های شهدای دانش آموز با آن خلبانان بعثی به آرامی صحبت کرد و گفت: «بچه های ما چه کار کرده بودند، شما به چه جرمی این دانش آموزان را کشتید؟» خانواده شهدا می توانستند حداقل یک سیلی به صورت آن خلبانان بزنند تا داغ دلشان آرام شود، اما طوری با آنها صحبت کردند که خلبانان شرمنده شدند.

* باز هم مقاومت کردیم

یکی از دوستان دوره دبیرستانم «فاطمه وطنی» است که هنوز هم باهم ارتباط داریم و هر روز جویای احوال هم هستیم، او دبیر ادبیات دبیرستان «زینبیه» است و در زمان بمباران زخمی شد، «مریم انگوتی»، «زهرا پزشکی» و «منیژه قدسی» هم ترکش اصابت کرد، بعد از بمباران مدرسه برای ادامه تحصیل مستأجر یکی از مدرسه های میانه به نام دبیرستان فاطمیه شدیم، بعد از آن فعالیت هایمان ادامه داشت، وقتی شهید به شهر می آمد به همراه مربی پرورشی به دیدن خانواده شهید می رفتیم.

* به دلیل علاقه زیاد به دانش آموزان معلم شدم

بنده عضو فعال بسیج شدم و همیشه داوطلبانه در این عرصه حضور داشتم، علاقه زیاد به دانش آموزان باعث شد که شغل معلمی را انتخاب کنم؛ از سال 1369 تدریس را شروع کردم، حدود 7 ـ 8 سال در روستای ترکمنچای میانه تدریس کردم، هفته ای یکبار به منزل می آمدم؛ مسئولیت هایی در معاونت و مدیریت در بخش ترکمنچای میانه هم داشتم و از 13 سال گذشته هم به تهران منتقل شدم.

وقتی که در روستا مدیر مدرسه بودم، حتی گاهی اوقات از جیب خودمان برای بچه های مدرسه هدیه می خریدم، چون روحیه بسیجی داشتیم، با همراهی معاونین و مربی تربیتی در مدرسه روستا نمایشگاه کتاب برپا می کردیم، برای برپایی این نمایشگاه می رفتم و کتاب ها را خریداری می کردیم و با مینی بوس به مدرسه می آوردیم، این کتاب ها را در نمازخانه به نمایش می گذاشتیم، بچه ها این کتاب ها را می خریدند، آن موقع حدود 7 هزار تومان سود می کردیم، با این پول برای بچه های بی بضاعت هدیه تهیه می کردیم، نزدیک عید هم برای لباس بافت می گرفتیم. بنده در سال 1379 ازدواج کردم و صاحب یک فرزند هستم.

الان در مدرسه هم آن روزها را تعریف می کنم، برخی از دانش آموزان با جان و دل گوش می کنند که تأثیر خود را روی آنها دارد.