نامی آشنا در علم جغرافیای ایران

ˈابوالقاسم سحابˈ در نوزدهم فروردین سال 1266 هجری خورشیدی در قریه ˈفمˈ از توابع تفرش متولد شد. او در سن سه سالگی به مکتب خانه ˈآخوند ملاحسین شاهمیریˈ رفت و توانست در مدت زمان کوتاهی دروس مقدماتی و کتاب هایی چون علم جزء، نصاب الصبیان و جامع المقدمات را فراگیرد و در کنار آموزش این دروس، با مطالعه کتاب های متفرقه در زمینه های مختلف، بر معلومات خود بیافزاید.

وی در سن نوزده سالگی دروس دیگری چون فقه، اصول و زبان عربی را در محضر علمای دیگر تفرش چون ˈامامیˈ و ˈعلی اکبر سجادیˈ و در سن بیست و دو سالگی زبان فرانسه، علوم جدید، حساب و جغرافیا را نزد ˈسناءالدولهˈ به خوبی فراگرفت و دو سال بعد به منظور تکمیل دروس و طی مدارج بالای علمی به تهران رفت و در همان جا با ورود به مدرسه ˈآلیانس فرانسهˈ و تکمیل زبان انگلیسی، موفق به اخذ مدرک دیپلم شد.

اندکی بعد، سحاب با ورود به حلقه درس ˈسید عبدالرحیم دماوندیˈ فقه و اصول را ادامه داد و از محضر علمای طراز اول تهران، ˈشیخ علی نوریˈ و ˈشیخ باقر معزالدولهˈ استفاده کرد. علاقه فراوان وی به فراگیری علوم جدید سبب شد تا او در کنار تحصیل روزانه، در کلاس های شبانه مدرسه دارالفنون نیز شرکت کند. وی در آنجا به فراگیری شیمی، طبیعیات و فیزیک نزد استاد مهدیخان، دکتر محمود خان و غلامحسین خان رهنما، پرداخت.

استاد سحاب، علاوه بر زبان انگلیسی و فرانسه به زبان عربی، آلمانی، لاتین و زبان روسی تسلط داشت و می توانست بسیاری از متون عربی، انگلیسی و فرانسه را به راحتی ترجمه کند.

وی علاوه بر فراگیری علوم رایج آن دوران، به دلیل علاقه فراوان به خواندن شعر و حفظ آن، نزد ˈمیرزا اسماعیل خان دبیرˈ نظم و نثر را آموخت و در شعر، تخلص ˈسحابˈ را برای خود برگزید و مجموعه اشعاری را در دیوان شعری خود به ثبت رساند.

سحاب در آن دوران برای افزایش دانش خود با دانشمندان بنامی چون ˈآیت الله شیخ عبدالکریم حایری، آیت الله بروجردی، آیت الله مرعشی نجفی، استاد شهید مرتضی مطهری، سید محمد بیرجندی و...ˈ آشنا و از محضر استادان بنامی چون ˈمحمدتقی فخردایی گیلانیˈ، ˈ استاد محیط طباطباییˈ، ˈامیر رضوانیˈ، ˈپروفسور محمود حسابیˈ و ˈعلی اکبر دهخداˈ بهره مند شد و در کنار آن به مکاتبه با دانشمندان خارج از کشور پرداخت تا از دیدگاه ها و آرای آنها نیز استفاده کند.

وی در طی این دوران، با تدریس در مدرسه های مختلفی چون مدرسه آلیانس فرانسه، دبستان تدین، مدرسه کمالیه، دبیرستان قریب، شاهدخت تهران و دانشسرای دختران و تالیف و تحقیق در زمینه های گوناگون توانست جدیت و تلاش خستگی ناپذیر خود را در این عرصه به همه نشان دهد و اینگونه نشان درجه یک و نشان های علمی از سوی وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه را از آن خود کند.

استاد سحاب، خدمات بسیار ارزنده ای را در عرصه فرهنگ کشور انجام داد که از آن جمله می توان به تأسیس دبستان به سبک قدیم و جدید در تفرش، همکاری با مطبوعات و نگارش مقالاتی چند در نشریات آن روز همچون طوفان هفتگی، تهران، ستاره جهان، شفق سرخ، عصر گلشن و....، تأسیس و افتتاح دو باب مدرسه در روستای فم و طرخوران از توابع شهرستان تفرش و ...اشاره کرد.

وی علاوه بر امر تدریس در مقاطع مختلف آموزش و پرورش، مشاغل دیگری چون ریاست اداره معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه نهاوند، عضو هیات ممتحنه مدارس ابتدایی مرکز، معاونت کتابخانه ملی تهران، مدیر دفتر دانشسرای تهران، مدیر داخلی مجله علم و تربیت، کارمند وزارت مالیه، مدیر اداره محاسبات وزارت معارف و اوقاف، مسوول تحریر تصدیق نامه های مدارس، ریاست مدرسه وزارت معارف و اوقاف نهاوند، را بر عهده داشت.

استاد سحاب علاوه بر صدها مقاله در مطبوعات داخلی و خارجی و دیوان شعر، بیش از هفتاد جلد کتاب در زمینه علوم دینی، سیاسی و علمی از خود بر جای گذاشته است که هرکدام از آن ها به نحوی در مطالعه و تحقیق دانشمندان بعد از وی موثر واقع شده اند. از آن جمله می توان به آثاری در مورد زندگی ˈحضرت سیدالشهداء ابی عبدالله الحسین، امام جعفر صادق، امام جواد، عسکریین و دیگر امامان و معصومین و ترجمه کتابهای تاریخ قرآن، فلسفه و اسرار حج، تاریخ نقاشی در ایران، تاریخ هنر اسلامی از زبان عربی، ترجمه جغرافیای کارپنتر در 6 جلد از انگلیسی، تالیف کتابهای ارزشمند فرهنگ خاورشناسان، زندگانی شاه عباس کبیر، تاریخ مدرسه عالی سپهسالارˈ اشاره کرد.

علاوه بر این آثار ارزنده، علاقه فراوان او به علم جغرافیای نوین سبب شد تا او موسسه ای ارزشمند و مانا را به نام ، ˈموسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحابˈ در سال 1315 هجری شمسی به همراه فرزند خود ˈعباس سحابˈ تاسیس کند. انتشار انواع نقشه، کره، اطلس و دیگر موضوعات جغرافیایی برای نخستین بار در ایران حاصل کوشش های این مؤسسه و پایه گذاران آن بوده که نقش زیادی در بالا بردن سطح دانش جغرافیا در کشور و شناسایی جغرافیایی ایران در جهان داشته است.

پس از گذشت سال ها از تاسیس این موسسه، فرزند وی، عباس سحاب، با پشتوانه علمی که از پدر به ارث برده بود و استعداد فوق العاده خویش در علم جغرافیا توانست نام ˈپدر علم جغرافیای نوینˈ را از آن خود کند.

سرانجام استاد ابوالقاسم سحاب پس از سال ها خدمت در عرصه علوم رایج زمانه خود، در بیست و یکم دی سال 1335 هجری خورشیدی از این دنیا رخت بر بست و برای همیشه نام خود را به عنوان محقق و دانشمندی برجسته در تاریخ علوم انسانی و بویژه علم جغرافیای نوین ثبت کرد.