توسعه هوش مصنوعی می‌تواند به افزایش «عدالت آموزشی» منجر شود
آیا کودکان از بدو ورود به مدرسه می‌توانند با هوش مصنوعی آشنا شوند؟
تهران (پانا) - معاون ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری وجود هوش مصنوعی در مدارس را از الزامات افزایش عدالت آموزشی دانست و گفت هوش مصنوعی هرجا که وارد شود افزایش بهره‌وری را رقم می‌زند.
سیدمهدی شریعت‌زاده در گفت‌و‌گو با پانا به کاربرد هوش مصنوعی در آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: «قبل از اینکه بخواهم به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه آموزش بپردازم باید به فناوری‌های نوظهور دیجیتال در آموزش و پرورش اشاره کنم. در چند سال اخیر سیستم‌های مدیریت آموزش و دوره‌های آموزشی برخط در تعداد بالا، تحول قابل توجهی را در سیستم‌های آموزشی سنتی رقم زدند، محتواهای آموزشی زیادی تولید شد و ساختار آموزش را نسبت به حالت سنتی قبل کاملا دگرگون کرد؛ نتیجه آن هم دسترسی خیلی راحت‌تر به دوره‌های مختلف مخصوصاً دوره‌های تخصصی در سرتاسر جهان است؛ در کنار این قضیه شاهد استارتاپ‌های متعددی هم هستیم، چه از طریق دستیار آموزشی، چه از طریق ابزارهای دیگر هوش مصنوعی، به آموزش و پرورش کمک می‌کنند. مثلاً یک اپلیکیشن آموزش زبان دوم وجود دارد که از ابزارهای هوش مصنوعی هم برای اینکه مقدار تسلط فرد، لهجه، تلفظ و موضوعات دیگر را ارزیابی کند، استفاده می‌کند. بیش از ۵۰۰ میلیون نفر این اپلیکیشن را نصب دارند و در کنار آن استارتاپ‌های متعددی هم در جهان، سرویس‌هایی را برای کمک به آموزش بهتر، یادگیری بهتر و دستیار آموزشی فراهم کردند که از حوزه‌های مهم کاربرد هوش مصنوعی محسوب می‌شود.»
توسعه فناوری هوش مصنوعی در زمینه آموزش و پرورش می‌تواند به افزایش عدالت آموزشی منجر شود
وی در ادامه به این موضوع که هوش مصنوعی چگونه می‌تواند به آموزش و پرورش ورود کند و چه الزاماتی دارد اشاره کرد و گفت: «در حقیقت ورود هوش مصنوعی به حوزه آموزش اجتناب‌ناپذیر است. آموزش و پرورش، دولت و مدارس چه به این حوزه ورود کنند و چه عقب بمانند، قطعاً افراد مختلف جامعه از هوش مصنوعی برای حوزه آموزش استفاده می‌کنند؛ مثل همین ابزارهایی که برای آموزش زبان یا برای آموزش دروس مختلف در دسترس قرار دارد و استفاده از آنها رو به رشد است.»
شریعت‌زاده افزود: «اگر برگردیم به اصل کاربردی که هوش مصنوعی دارد، به‌طور کلی هوش مصنوعی هرجا که وارد شود افزایش بهره‌وری را رقم می‌زند؛ به همین صورت در حوزه آموزش و پرورش هم، هوش مصنوعی باعث افزایش بهره‌وری، افزایش کیفیت، نیاز به تلاش کمتر، کاهش هزینه‌ها و موضوعاتی از این قبیل می‌شود. وقتی که نگاه می‌کنیم می‌بینیم توسعه فناوری هوش مصنوعی در زمینه آموزش و پرورش می‌تواند به افزایش عدالت آموزشی هم منجر شود. طبیعتاً انگیزه بیشتری پیدا می‌کنیم، یعنی از یک طرف موضوعات افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و توانمندترکردن اجزای مختلف سیستم آموزشی اعم از دانش‌آموز، معلم، ساختارهای مدیریتی، سنجش و آزمون و از سمت دیگر با افزایش عدالت و افزایش فرصت آموزش برای کسانی که به امکانات دسترسی ندارند، سبب کمک به شکوفایی استعدادهای این افراد می‌شود.»
بسیاری از فناوری‌های هوش مصنوعی برای آموزش و پرورش نیازمند توسعه بومی فناوری هستند
شریعت‌زاده به زیرساخت‌های لازم برای ورود هوش مصنوعی در ایران اشاره و بیان کرد: «در کشور ما با توجه به اینکه ما از معدود کشورهایی هستیم که خط و زبان فارسی داریم، بسیاری از فناوری‌های هوش مصنوعی برای آموزش و پرورش نیازمند توسعه بومی فناوری هستند؛ در نتیجه احتیاج هست که شرکت‌های دانش‌بنیان و مجموعه‌های فناور انگیزه کافی را برای توسعه فناوری داشته باشند و سرمایه‌گذاران در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند تا توسعه این ابزارها به زبان فارسی و برای فرهنگ ما مفیدتر، موثرتر و کاربردی‌تر اتفاق بیفتد؛ در حال حاضر این قضیه خیلی پیشرفت نکرده و به دلایل مختلف شاهد شکوفایی، تنوع و جنب و جوش زیاد در این حوزه نیستیم. اما امیدواریم که این اتفاق در آینده نزدیک بیافتد. فرصت خیلی زیادی هم برای توسعه فناوری هوش مصنوعی نداریم و به‌زودی اگر ما کاری نکنیم، شرکت‌های بزرگ جهانی محصولاتی را ایجاد می‌کنند و سرویس‌هایی ارائه می‌دهند که خیلی کارآمدتر از سرویس‌های داخلی ما خواهد بود و رقابت با آنها بسیار مشکل می‌شود.»
دانش‌آموزان باید دوره‌های حرفه‌ای هوش مصنوعی را در مدارس بگذرانند/ آموزش‌های نمادین که صرفاً نقش آشنایی اولیه را دارد اثرگذاری قابل توجه‌ای ندارد
معاون ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری عنوان کرد: «به طور کلی آموزش هوش مصنوعی و رباتیک در سطح دانش‌آموزی توسط نهادها و مجموعه‌های مختلفی در کشورمان وجود دارد، پیش‌تر هم دوره‌های آموزشی پایتون و اسکرچ را در کشور شاهد بودیم، بعضی از این دوره‌ها واقعاً ارزش خوبی دارند و کمک می‌کنند به اینکه ذهن مهندسی دانش‌آموزان تقویت شود و حتی قادر به تولید محصولات واقعی هم باشند اما از آن جمله می‌توانیم دوره‌های پایتون را مثال بزنیم که اتفاقا اصلی‌ترین زبان برنامه‌نویسی در حوزه هوش مصنوعی است که توسط اصلی‌ترین و حرفه‌ای‌ترین شرکت‌های دنیا و حتی تا سطح دکترای هوش مصنوعی هم همین زبان مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبیعتاً آشنایی با این زبان‌ها و این ابزارها و این قبیل دوره‌های آموزشی برای دانش‌آموزان خیلی مفید و موثر است؛ هم از نظر یاد گرفتن یک ابزار و هم به خاطر آشنا شدن با روش‌های مهندسی که در کاربردهای واقعی هم با ارزش است.»
وی تاکید کرد: «دوره‌هایی که صرفاً برای آموزش طراحی شده‌اند مثلاً زبان اسکرچ، یاد گرفتن آنها عملاً ارزش زیادی ندارد و فقط به عنوان یک سرگرمی برای دانش‌آموز می‌تواند تلقی شود؛ همین‌طور دوره‌های رباتیک هم وقتی که با ابزارهای واقعی مثل میکروکنترلر و بردهای واقعی سروکار داشته باشد، می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای ورود دانش‌آموزان به کار نیمه‌حرفه‌ای و حتی حرفه‌ای در این زمینه در آینده، اما ابزارهایی که صرفاً نقش آشنایی اولیه و بدون یاد گرفتن عمق فناوری را دارند، یک اثرگذاری قابل توجه و با ارزش ندارد.»
آیا کودکان از بدو ورود به مدرسه می‌توانند با هوش مصنوعی آشنا شوند
وی درخصوص اینکه هوش مصنوعی باید در چه پایه‌هایی اجرا شود گفت: «بعضی از کشورها مثلاً چین آموزش برنامه‌نویسی و مقدمات هوش مصنوعی را از دوره ابتدایی شروع کردند و در مقابل این نگاه بعضی‌ها مطرح کردند که هوش مصنوعی در چند سال آینده کل کار برنامه‌نویسی و توسعه نرم‌افزار را به طور کاملا خودکار انجام می‌دهد و در نتیجه دانش‌آموزانی که امروز هوش مصنوعی را یاد بگیرند در سال آینده که می‌خواهند وارد بازار کار شوند عملاً کل کارشان توسط هوش مصنوعی انجام می‌شود. این یاد گرفتن تنها، مفید نیست. به نظر می‌رسد که این نگاه اخیری که گفتم عملاً در حال حاضر با چنین چیزی فاصله زیادی داریم. هرچند که ماشین‌ها قابلیت برنامه‌نویسی و تولید نرم‌افزار را دارند که این در یک یا دو سال اخیر چنین قابلیتی ایجاد شده اما ما همچنان برای بسیاری از موضوعات متعدد، احتیاج به افراد متخصص برنامه‌نویسی داریم نه برای اینکه تمام نرم‌افزار را صفر تا صد تولید کنند بلکه برای بهینه کردن آن، برای رفع مشکلاتی که ماشین‌ها قادر به انجام آن نیستند و برای طراحی‌های کلان نرم‌افزار. چون ماشین‌ها در موضوعات جزئی خیلی موفق‌اند اما در طراحی و معماری کلان پروژه‌ها و نرم‌افزارها در حال حاضر ضعیف‌اند و در چند سال آینده هم این ضعف هر چند که کمتر می‌شود اما همچنان وجود دارد. در نتیجه به نظر من یاد گرفتن مفاهیم پایه‌ای مثل برنامه‌نویسی با ابزارهای واقعی و طراحی مدارهای سخت‌افزاری با قطعات پایه همچنان با ارزش است. اگر در مقاطع پایین هم اتفاق بیفتد مثلاً در دوره ابتدایی، می‌تواند با ارزش باشد، به این شرط که به‌صورت صحیح، کارآمد و با ابزارهای خوبی انجام شود.»
آینده هوش مصنوعی
شریعت‌زاده به آینده هوش مصنوعی اشاره و خاطرنشان کرد: «رشد و تغییرات فناوری هوش مصنوعی از هر فناوری دیگری سریع‌تر است. پیش‌بینی‌های متعددی انجام شده مثلاً ایلان ماسک گفته که سال آینده ما به فناوری هوش مصنوعی عمومی یا اِی جی آی دست پیدا می‌کنیم که توانایی درک، فهم و استدلال آن از ذهن انسان بیشتر است. در مقابل این حرف بزرگترین دانشمندان هوش مصنوعی مطرح کردند تا حدود ۳۰ سال آینده ما به چنین فناوری دست پیدا نمی‌کنیم یعنی هوش مصنوعی که در تمام زمینه‌ها از انسان بهتر باشد تا چند دهه آینده دست نیافتنی است. با این وجود در هر زمینه‌ای که هوش مصنوعی توانسته وارد شود به سرعت توانایی خودش را توانسته در یک کاربرد خاص و یک مسئله کوچک از انسان قوی‌تر کند؛ مثلاً در نوشتن یک متن و یک صوت انگلیسی، در حال حاضر ماشین‌ها از ما انسان‌ها قوی‌تر هستند، همین‌طور در تشخیص بسیاری از اشیا از روی عکس‌ها، در چند سال آینده ما شاهد تقویت توانمندی‌های چت بازها خواهیم بود، چت‌بازهایی مثل چت جی پی تی و گوگل جمینای که در حال حاضر به صورت چند بعدی درآمدند و قابلیت کار کردن با متن، عکس، صوت و ویدیو را دارند، در چند سال آینده توانایی‌های بیشتر و بیشتری پیدا می‌کنند.»
وی در پایان گفت: «از طرف دیگه هوش مصنوعی مولد هم به سرعت رو به رشد است، احتمالاً تا چند سال آینده تمام کارهای تولید و مونتاژ فیلم و موسیقی به طور کامل توسط هوش مصنوعی انجام شود. در حال حاضر هم حجم خیلی زیادی از تولیدات رسانه‌ای با کمک هوش مصنوعی انجام می‌شود که هزینه‌ها و زمان را به کمتر از یک دهم نسبت به روش‌های سنتی و قدیمی کاهش داده است. موضوع ربات‌های انسان‌نما و سایر پیشرفت‌های رباتیک مثلاً خودروهای خودران هم از موضوعات دیگر آینده فناوری هوش مصنوعی است، پیش‌بینی شده که تا ۲۵ سال آینده با بازار ربات‌های انسان‌نما به بیش از دو برابر بازار خودروها برسد به این معنی که این پیش‌بینی نشان می‌دهد که ۲۵ سال آینده حجم زیادی از کارهایی که الان انسان‌ها انجام می‌دهند توسط ربات‌های انسان‌نما اتفاق بیافتد.»
