تاملی بر یک تعامل اثربخش؛ رابطه والدین و معلمان چگونه باید باشد؟
تحصیل موفق و تربیت مناسب در گرو ارتباط مستمر و صحیح معلمان و والدین
تهران (پانا) - تعامل مستمر والدین با معلمان سبب بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود و حضور فعال و مثبت والدین در زندگی تحصیلی فرزندان تأثیر مهمی در پیشرفت آن‌ها دارد.
والدین بازوی توانمند معلم و مشاور برای نیل به اهداف آموزشی و تربیتی به‌حساب می‌آیند. با مرور پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه تحصیلی به این مهم پی می‌بریم که خانواده نقشی بی‌بدیل در پیشرفت تحصیلی فرزندان دارد. اکثر قریب به اتفاق پژوهش‌ها از خانواده به‌عنوان عاملی بسیار مهم در وضعیت تحصیلی فرزندان یاد کرده‌اند. از طرف دیگر، نهاد آموزش‌و‌پرورش برای تحکیم آموخته‌ها و تربیت دانش‌آموزان با‌انگیزه، به همکاری و مشارکت خانواده نیاز دارد. در گزارش پیش‌رو به سراغ معلمان نمونه کشوری رفته‌ایم تا اهمیت تعامل درست والدین و معلمان و تأثیری که این تعامل در رشد دانش‌آموزان دارد را بررسی کنیم.
فرزانه فرزین، معلم نمونه کشوری در گفتوگو با پانا به نقش مؤثر تعامل والدین با معلمان اشاره کرد و گفت: «تعامل مستمر والدین با معلمان، یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر بهبود عملکرد تحصیلی و تربیتی دانش‌آموزان است. این تعامل، پیوندی قوی بین خانه و مدرسه ایجاد می‌کند و به رشد همه‌جانبه دانش‌آموز کمک شایانی خواهد کرد. مثلا وقتی دانش‌آموز می‌بیند که والدین و معلم به او اهمیت می‌دهند و در موفقیتش شریک هستند، انگیزه‌اش برای یادگیری بیشتر می‌شود.»
تعامل والدین و معلمان، یک رابطه دو‌طرفه است و به شکل‌گیری محیط آموزشی و رفتاری یکپارچه منجر می‌شود
این معلم نمونه کشوری به مزایای این تعامل اشاره کرد و گفت: «تعامل والدین و معلمان، یک رابطه دو‌طرفه است که می‌تواند به بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان کمک شایانی کند. یکی از مزایای آن، شناسایی به‌موقع مشکلات درسی است که می‌تواند راهکارهای مناسبی برای بهبود عملکرد ارائه کرد و باعث بهبود تحصیلی آن‌ها شد. همچنین تعامل با معلمان به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را بهبود ببخشند و توسعه دهند؛ با همکاری والدین و معلمان، می‌توان مشکلات رفتاری دانش‌آموزان را شناسایی و راهکارهای مناسب برای حل آن‌ها ارائه داد؛ در واقع وقتی والدین و معلمان با هم همکاری کنند، یک محیط آموزشی یکپارچه ایجاد می‌شود که به رشد همه‌جانبه دانش‌آموز کمک می‌کند. مزایای تعامل مستمر بین والدین و معلمان بسیار بیشتر از معایب آن است. با برقراری ارتباط قوی و همکاری مشترک والدین و معلمان می‌توانیم محیط آموزشی سالمی برای دانش آموزان ایجاد کنیم که به رشد آن‌ها کمک کنند و موفق شوند اما بدون توجه به برخی نکات، این تعامل می‌تواند با چالش‌هایی هم همراه باشد، به‌عنوان مثال گاهی اوقات، والدین و معلمان ممکن است اطلاعات را به‌گونه‌ای متفاوت تفسیر کنند و این منجر به سوء‌تفاهم شود.»
تعامل والدین و معلمان چگونه باید باشد؟
فرزانه فرزین ادامه داد: «تعامل درست بین والدین و معلمان، کلیدی برای موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان و فراتر از یک ارتباط ساده است. تعامل باید بر پایه احترام متقابل، همکاری و هدف مشترک یعنی موفقیت تحصیلی و تربیتی دانش‌آموز شکل بگیرد. تعامل درست به این صورت است که ارتباط مستمر و دو‌طرفه وجود داشته باشد، والدین و معلمان باید به‌صورت منظم با هم در ارتباط باشند. این ارتباط می‌تواند از طریق جلسات حضوری، تماس تلفنی، پیامک، ایمیل یا هر روش دیگری که برای هر دو طرف مناسب باشد، برقرار شود؛ هر دو طرف باید صادقانه و شفاف در مورد وضعیت تحصیلی و رفتاری دانش‌آموز با هم صحبت کنند. پنهان‌کردن مشکلات یا بزرگ‌نمایی آن‌ها به هیچ‌وجه به نفع دانش‌آموز نیست. والدین و معلمان باید به یکدیگر احترام بگذارند و نقش هر یک را در زندگی دانش‌آموز به رسمیت بشناسند. باید با هم همکاری کنند تا یک برنامه آموزشی جامع و موثر برای دانش‌آموز طراحی کنند. هدف اصلی هر دو طرف باید موفقیت تحصیلی و تربیتی دانش‌آموز باشد.»
دانش‌آموزان چگونه باید رفتار کنند؟
فرزین با اشاره به رفتار درست دانش‌آموزان در این تعامل اظهار کرد: «دانش‌آموزان نقش مهمی در ایجاد یک تعامل موفق با والدین و معلمان ایفا می‌کنند و رفتار صحیح دانش‌آموز می‌تواند به تقویت این ارتباط و بهبود عملکرد تحصیلی او کمک کند. دانش‌آموز باید در کلاس فعالانه شرکت کند، سوال بپرسد و در بحث‌ها مشارکت کند؛ به معلم خود احترام بگذارد، تکالیف خود را به‌موقع انجام دهد و در مورد مشکلات خود با والدین و معلم صحبت کند، نباید از بیان مشکلات خود هراس داشته باشد، باید با اعتماد به نفس و با اعتماد به والدین و معلم در مورد آن‌ها صحبت کند، به نظرات والدین و معلم خود گوش دهد و سعی کند آن‌ها را درک کند. مسئولیت‌پذیر باشد و مسئولیت کارهای خود را بپذیرد و برای اشتباهات خود عذرخواهی کند.»
«بهبود عملکرد تحصیلی و تربیتی» نتیجه تعامل مناسب خانه و مدرسه
سمیه سلیمی دیگر معلم نمونه کشوری نیز «برقراری ارتباط سالم» را از اساسی‌ترین نیازهای والدین و مربیان در امور تربیت و پرورش اخلاق می‌داند. او در این باره به پانا گفت: «اساس تربیت سالم فرزندان، سلامت کامل خانواده است؛ از ویژگی والدینی که به موفقیت تحصیلی فرزندان خود علاقه دارند توجه به انتخاب مدرسه و معلم است و یکی از عوامل مؤثر یادگیری ضرورت ارتباط خانه و مدرسه است که در امر تربیتی مکمل یکدیگر‌‌ند. باید بین روش‌های آن‌ها همسویی وجود داشته باشد. از روش‌های برقراری ارتباط بین والدین و مدرسه می‌توان به ارتباط صحیح والدین با مدرسه که از وضعیت تحصیلی فرزندان خود باخبر باشند، تبادل اطلاعات و تجربه خانواده و مدرسه که به رفع کمبود‌ها و نقص‌ها کمک کند، تماس داشتن با معلم برای مشارکت در امر آموزش فرزندان و تشویق کودکان برای سخت‌کوشی و کسب موفقیت، همه این موارد در بهبود عملکرد تحصیلی و تربیتی دانش‌آموزان تأثیر دارد و از مزیت‌های ارتباط خانه و مدرسه است.»
وی ادامه داد: «معلم می‌تواند از طریق ارتباط با والدین، دانش‌آموزان محروم از محبت را شناسایی کند و به میزان زیادی در پیشرفت تحصیلی آن‌ها اثرگذار باشد، بر رشد شخصیتی دانش‌آموزان تأثیر گذارد. می‌تواند با این ارتباط شیوه‌های رفتاری مناسب با دانش‌آموزان مانند تشویق، تنبیه یا انتظار مناسب با توانایی‌های آن‌ها را در پیش گرفت؛ معلم می‌تواند با ارتباط با والدین، دانش‌آموزان دارای مشکل جسمی مانند ضعف شنوایی، بینایی، کلامی و ... را شناسایی و به‌گونه‌ای رفتار کند که سلامت روان و شخصیت دانش‌آموز را خدشه‌دار نکند، دانش‌آموزان نیز می‌توانند نقش مهمی در این تعامل و ارتباط بین والدین و معلمان داشته باشند و به پیشرفت خود کمک کنند، ارتباط بهتری با معلمان برقرار کنند. اگر چنین شود دانش‌آموز احساس امنیت می‌کند، در فعالیت‌های گروهی کلاس مشارکت می‌کند، به صحبت‌های معلم با دقت گوش می‌دهد و معلم می‌تواند با دادن بازخورد، چه مثبت و چه منفی با دانش‌آموز و والدین در ارتباط باشد و روند تحصیلی و تربیتی را به آن‌ها اطلاع دهد.»
تعامل مستمر والدین با معلمان «الزام» است
عباس تقی‌پور جوان هم یک معلم نمونه کشوری و مدیر یک مدرسه استثنایی است. او نیز مشارکت والدین را یک عامل مهم و اساسی در افزایش و بهبود تحصیلی کودکان می‌داند. تقی‌پور در این باره به پانا گفت: «والدین نقش اساسی در فعالیت‌های آموزشی دارند. مشارکت والدین یک عامل مهم و اساسی در افزایش و بهبود تحصیلی کودکان است؛ تعامل مستمر والدین با معلمان جزو ضرورت‌های آموزشی فرزندان است. علاوه بر اینکه ممکن است فواید آموزشی را برای دانش‌آموزان داشته باشد خود معلمان و والدین نیز در ایفای نقش خود مؤثر هستند. سود این ارتباط دوسویه فقط برای بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان نیست بلکه این ارتباط مؤثر می‌تواند از ایجاد چالش‌های بزرگ که والدین و معلمان خواهند داشت، پیشگیری کند. همچنین مسیرسازی بهتری را توسط این دو عنصر برای بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایجاد کند. این ارتباط سازنده می‌تواند نقش‌آفرینی کند و سبب افزایش رشد فردی دانش‌آموز شود، سطح تعاملات دانش‌آموزان را بهبود می‌دهد و در زمینه‌های هیجانی - عاطفی کودکان، عملکرد بهتری خواهند داشت.»
وی ادامه داد: «این تعامل مؤثر می‌تواند سبب هماهنگ‌سازی والدین و معلمان شود. باعث می‌شود کودکان دچار تناقض در محیط خانه و آموزش نشوند، اگر این تعاملات مؤثر‌تر و سازنده‌تر باشد گذر از چالش‌های رفتاری بهتر صورت می‌گیرد و تبادل اطلاعات بهبود می‌یابد؛ ارتباط والدین با معلمان یک الزام است نه اینکه آن را به‌عنوان یک شاخص مفید ارائه کنیم. بله وجود آن ضرورت دارد اگر این الزام صورت نگیرد چالش‌های متعددی در سر راه معلم و والدین قرار می‌گیرد و خانواده و مدرسه را در دو سوی مطلب قرار می‌دهد. این عدم هماهنگی تناقض را در دانش‌آموزان افزایش می‌دهد.»
آن‌چه یک معلم باید در تعامل با والدین بداند
این معلم نمونه کشوری اضافه کرد: «در خطاب به معلمان باید بگویم که شما بخش مهمی از کارتان در ارتباط‌گیری با والدین است. اگر این ارتباط را خوب اجرا کنید همیشه از شما به‌عنوان یک معلم نمونه و باکیفیت یاد خواهند کرد؛ برای ارتباط‌گیری با والدین سعی کنید از طرف مقابل خود اطلاعات کامل را به‌دست آورید که دانستن این نکات سبب می‌شود ارتباط سازنده‌تری با والدین ایجاد شود؛ در جلسات خود سعی کنید مستندات ارائه دهید و از داده‌های سنجش استفاده کنید. یک معلم باید مهارت‌های شروع و اتمام ارتباط را بداند و با زبان بدن برای ارتباط‌گیری بهتر استفاده کند. نکته مهم دیگر این است که معلم در طول جلسه توانمندی‌های دانش‌آموزان را برای والدین بیان کند که در این صورت می‌توانید تعامل سازگار‌تری با والدین داشته باشید.»
ضرورت عبور از نقش تنبیهی والدین و نگاه سنتی به تعامل خانه و مدرسه
تقی‌پور جوان گفت: «اگر تعاملی سازگار بین والدین و معلمان صورت گیرد، دانش‌آموزان نسبت به خیلی از مسائل تحصیلی خود نگرش مثبت خواهند داشت؛ حتی برخی تحقیقات نشان می‌دهد که اگر این تعامل بیشتر شود، رشد تحصیلی دانش‌آموزان نیز بیشتر می‌شود؛ در دیدگاه‌های سنتی ارتباط بین والدین و معلمان به این صورت بود که معلمان از والدین به‌عنوان یک ابزار تنبیهی استفاده می‌کردند. ما باید تلاش کنیم این نقش تنبیهی را از بین ببریم؛ دانش‌آموزان می‌توانند برای برقراری جلسه نقش داشته باشند، به‌عنوان کسی که تصمیم‌گیری می‌کند یا به‌عنوان کسی که مجری تصمیم است. همه این موارد بسته به سطح شناختی، فهم و سن دانش‌آموز است که می‌توانند نقش‌آفرینی کنند.»
اولیا باید فرزندان خود را در جایی جز نقش فرزند بودن مشاهده و بررسی کنند
یک معلم نمونه دیگر معتقد است «خانه، مدرسه اول دانش‌آموزان و مدرسه، خانه دوم آن‌ها‌ست و تعامل و ایجاد هماهنگی هرچه بیشتر اولیا با معلمان می‌تواند به نزدیک‌تر شدن منش‌ها و معیارها کمک کند». زهرا اسماعیلی هم در گفتوگو با پانا در این باره افزود: «اولیا با تعامل مستمر می‌توانند اطلاعات کافی از وضعیت تحصیلی و اخلاقی دانش‌آموزان به دست آورند؛ مزایای تعامل مدرسه و اولیا را می‌توانیم به ایجاد سهولت در هر دو بیان کنیم. گاهی اوقات اولیا با مشکلاتی از دانش‌آموزان در مدرسه مواجه می‌شوند که اصلا قابل باور نیست و این با آشنایی هرچه بیشتر اولیا با دانش‌آموزان خود انجام می‌شود که بتوانند فرزندان خود را جایی به‌جز نقش فرزند بودن مشاهده و بررسی کنند؛ حضور و همکاری اولیا می‌تواند در امور پرورشی و آموزشی سهولت ایجاد کند و هر دو این مزایا برای اولیا و مدرسه به شرط این است که هر کدام در نقش خود فقط یک هدف داشته باشند و در راستای این هدف رفتار کنند و آن هم رشد و تعالی مدرسه و دانش‌آموزان است.»
دانش‌آموز باید راضی به حضور اولیا در مدرسه باشد
وی ادامه داد: «دانش‌آموزان باید در مورد حضور اولیا در آموزشگاه احساس خوبی داشته باشند، اگر این‌طور نباشد باید مورد بررسی قرار بگیرد که چرا دانش‌آموزان از این حضور ناراضی هستند و این از طریق تعامل اولیا با دانش‌آموزان به‌صورت سازنده امکان‌پذیر است؛ دانش‌آموزان باید در مورد حضور اولیا در آموزشگاه با آن‌ها گفتوگو و چالش‌ها را مطرح کنند و در صورت لزوم، اصلاح نگرش رفتار در دانش‌آموزان یا اولیا صورت بگیرد.»
عدم مراجعه والدین به مدرسه و عدم ارجاع مسائل دانش‌آموزان به والدین؛ ممنوع
مهدی تمدن، دیگر معلم نمونه کشوری هم در گفتوگو با پانا به نقش موثر ارتباط والدین با معلمان اشاره کرد و گفت: «ما در مدارس با این موضوع رو‌به‌رو هستیم که بیشتر اولیا که از روند تحصیل دانش‌آموز خود بی‌اطلاع هستند در پایان سال زمانی که برای گرفتن کارنامه و عملکرد تحصیلی دانش‌آموز به مدرسه مراجعه می‌کنند از پیگیری نکردن وضعیت کودکان خود در طول سال پشیمان می‌شوند. همچنین تعدادی از دانش‌آموزان هستند که واقعیت‌ها را به والدین ارجاع نمی‌دهند و خانواده از روند تحصیلی و امتحانات آن‌ها بی‌خبر می‌مانند. اما زمانی که اولیا در مدرسه حضور پیدا می‌کنند و با معلم ارتباط می‌گیرند، بهتر می‌توانند از روند تحصیلی دانش‌آموز خود مطلع شوند. همچنین حضور والدین در مدرسه باید به شکلی باشد که خود دانش‌آموز از حضور والدین خود آگاه باشند و این موضوع یک روند تشویقی برای دانش‌آموز ایجاد کند.»
