موقعیت جغرافیایی استان یزد

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات استان یزد:

استان یزد در مرکز ایران بین عرضی های جغرافیایی ۲۹ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقهٔ شمالی و طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه شرقی از نصف النهار مبدأ قرار گرفته است. این استان از شمال و غرب به استان اصفهان، از شمال شرقی به استان خراسان، از جنوب غربی به استان فارسی و از جنوب شرقی به استان کرمان محدود می شود و به دلیل دور بودنش از سر حدات مرزی ایران، در طول تاریخ از بحرانها و فشارهای فرهنگی و نژادی مصون مانده است. استان یزد در حدود ۷۲۱۵۶ کیلومتر مربع وسعت دارد که تقریباً ۴/۳۷ درصد از وسعت کل خاک کشور را در بر می گیرد. طبق آخرین تقسیمات کشوری این استان، دارای هفت شهرستان، ۱۵ شهر، ۱۴ بخشی و ۳۸ دهستان است و شهرستانهای آن شامل: ابرکوه، اردکان، بافق، تفت،مهریز، میبد و یزد است.

 

پیشینه تاریخی
استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است . در بعضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون ( میبد ) را به سلیمان پیغمبر ، ( یزد ) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و ( ابر کوه ) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده اند . این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است . مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است . آثاری چون دست افزار های سنگی بدست آمده از دره های شیر کوه ، نگاره های روی تخت سنگ کوه ارنان ، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی ، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و ... نشان می دهد. مدنیت یزد ، در چهار کانون باستانی ( مهریز و فهرج ) ، ( یزد ) ، ( رستاق و میبد ) و ( اردکان ) متمرکز بود . پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه های باستانی ( ری – کرمان ) و ( پارس – خراسان ) قرار داشت ، جزء سرزمین های دوردست مادها شمرده اند .
سلسله ها و حکامی که بر یزد حکومت کردند عبارتند از : قباد انوشیروان ، یزد گرد اول ، ساسانیان ، آل کاپویه ، اتابکان ، مغولان ، آل مظفر ، تیموریان ، صفویان ، افشاریان و قاجاریه 

جغرافیای طبیعی و اقلیم استان یزد:
استان یزد مابین سلسله جبال مرکزی ایران و از پستی و بلندی و چاله ها و کفه های کویری متعدد واقع شده است. این ناهمواریها عمدتاً به پنج گروه کوهها و تپه های پای کوه، دشتها و جلگه ها، بیابانها، مناطق شور و کویرها و تپه های ماسه ای تقسیم می شوند.
 سطح استان یزد، دو رشته کوه متمایز از هم وجود دارد. یکی بخشی از کوه هایی است که در جهت شمال غربی - جنوب شرقی از مرکز ایران عبور می کنند و به کوههای مرکزی ایران معروف هستند. و دومی شامل رشته کوه هایی است که در مناطق مرکزی، شمالی و شرقی استان قرار دارند.
رشته کوه شیرکوه قسمت های مرکزی استان یزد را از بخش غربی استان <<چالهٔ ابرقو >>جدا می کند. این ارتفاعات که همواره از برف و یخ پوشیده شده اند، در ادامه حیات شهرهای بزرگ یزد، تفت و مهریز نقش مهم و اساسی دارند. از ارتفاعات دیگر به کوه خرانق در مرکز استان یزد نیز می توان اشاره کرد.
خشکی اقلیمی استان یزد، دو علت اساسی و عمده دارد،اول این که روی کمربند خشک جهانی قرار دارد و دیگر آن که از دریاهای آزاد عمان و خلیج فارس و دریاچه های داخلی و بادهای رطوبت زای دریایی دور است. عامل مهم اعتدال نسبی آب و هوای یزد، که قابلیت زیست نسبتا مناسبی به آن بخشیده است، ارتفاعاتی است که بیشتر به صورت موضعی مؤثراند و این امر باعث شده است مناطقی که در ارتفاعات بیش از ۲۵۰۰ متر قرار دارند از اعتدال و رطوبت بیشتری نسبت به دشتهای یزد و اردکان برخوردار باشند.
در بررسی مربوط به یک دوره هشت ساله (۱۹۸۴-۱۹۹۲)، متوسط دمای هوا برابر ۱۸/۹ درجه سانتی گراد گزارش شد. حداکٹر مطلق دما در تیرماه برابر ۴۳ درجه سانتی گراد و حداقل آن در دی ماه برابر ۷/۲درجهٔ سانتی گراد گزارش شده و اختلاف درجه حرارت سالانه حوالی یزد ۵۰ درجهٔ سانتیگراد است. به استثنای منطقهٔ کوهستانی شیرکوه، سایر نقاط استان یزد اقلیم گرم و خشک و بیابانی دارد که از مغرب و جنوب غربی به سمت شمال شرقی و شرق خشک تر می شود.
به این ترتیب، آب و هوای استان یزد به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، دارای زمستانهای سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانهای گرم و طولانی و خشک است. در ایام تابستان، ییلاقهای شیرکوه پناهگاه مردم گرمازده این استان است.
جغرافیای تاریخی استان یزد :
سرزمین یزد، صاحب یکی از شکوهمندترین و درخشان ترین میراث های فرهنگ و تمدن کهن ادوار مختلف تاریخی ایران است. تاریخ سکونت انسان در این خطه، از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته است، به طوری که در عهد پیشدادیان، طایفه های در حال کوچ از بلخ به پارسی، این سرزمین را یزدان نامیدند و از آن زمان به بعد، یزد محل عبادت شد. از مهمترین مراکز اسکان اولیه در این سرزمین، به مهرپادین (مهریز)،فهرشان، پهره (فهرج)، خورمیش، ارد(اردکان)، شواز، قلاع موبدان (میبد)، طرنج، عقدا و اشکدز می توان اشاره کرد. شهر یزد به عنوان محلی پاک و مقدس در راس همهٔ این آبادیها قرار داشته است. یزد به معنای پاک و مقدس و یزدگرد به معنی داده خدایی است. شهر یزد را دارالعباده مینامیدند. اهمیت دینی شهر یزد تا پیش از اسلام به حدی بود که از اطراف و اکناف به ویژه در ایام بهار برای عبادت به این مکان سفر می کردند. یزد نگین کویر است و اولین بار نام آن در کنار اسم «چیتر تخمه» یکی از همرزمان داریوش آورده شد. مورخان یونانی، شهر کهن و باستانی یزد را «ایساتیسی» میخواندند. بعدها بر ویرانه های «ایساتیسی » « کثه» به وجود آمد. این شهر، هسته اولیه شهر کنونی و مرکز حکومتی و اقتصادی در قرون اسلامی بوده است. جغرافی دانان بعد از اسلام، نام یزد را همراه نام «ایساتیس» ذکر کرده اند. ابتدا ولایت یزد جزو «کورهٔ اصطخر» (استخر) مربوط به ایالت پارسی بوده و بزرگ ترین ناحیهٔ این کوره به حساب می آمده، شهر باستانی یزد در کنار آبراه سگزه و منتهی الیه مسیر آب تفت در تقاطع راه های باستانی ری - کرمان و پارسی - خراسان قرار داشته است. این ناحیه همواره در دورهٔ هخامنشیان از راه های معتبر، مؤسسه های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است. راهداری در یزد قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. تحولات تاریخی ناحیهٔ یزد را می توان در چند دوره مشخص کرد.