جاذبه های تاریخی و فرهنگی استان مرکزی
۱. موزه حمام چهار فصل، بزرگترین حمام ایران در اراک
حمام چهار فصل در زمان احمد شاه قاجار به دست محمد ابراهیم خوانساری ساخته شد؛ علت این نام گذاری وجود تابلوهای کاشی‌کاری شده در چهار جهت حمام و در بخش سربینه مردانه است که چهار فصل را به تصویر می‌کشد. این اثر تاریخی با ۱۶۰۰مترمربع مساحت لقب بزرگترین حمام ایران را به خود اختصاص داده است. آب مورد نیاز این حمام از قنات تامین می‌شد و برای گرم نگه داشتن آن ارتفاعش را حدود ۳.۵ متر پایین‌تر از خیابان‌های اطرافش ساخته‌اند.
بنای حمام چهار فصل اراک را می‌توان یکی از زیباترین آثار معماری و کاشی‌کاری دوره قاجار نامید. این بنای تاریخی شامل چهار بخش زنانه، مردانه، حمام ویژه اقلیت‌های دینی و حمام خصوصی است.
حمام چهار فصل امروزه به موزه تبدیل شده است و اشیا باستانی به‌دست آمده از دوران پیش از اسلام و پس از اسلام در آن نگهداری می‌شود.
آدرس حمام چهار فصل: اراک، خیابان شهید بهشتی
۲. کلیسای مسروپ مقدس
کلیسای مسروپ مقدس، یکی از بهترین جاهای دیدنی اراک است که در سال ۱۹۱۴میلادی در دوران قاجار و به کمک ارامنه این شهر بنا شد؛ در سردر این کلیسای قاجاری به زبان ارمنی نوشته شده است: «کلیسای مسروپ مقدس در زمان خود و با همیاری ارمنی‌های کزاز (شازند)، کمره هفت جامپلق و بور به سال ۱۹۱۴میلادی ساخته شده است.»
کلیسای مسروپ مقدس شامل بخش‌های مختلفی مانند مدرسه، سالن اجتماعات، خانه کشیش و سرایدار بوده که در حیاط آن قرار دارد. در ضمن یادبود شهدای ارمنی جنگ تحمیلی در حیاط این کلیسا نصب شده‌است.
پلان این کلیسا بازیلیک مستطیل شکل و شرقی و غربی است. کلیسای مسروپ نورگیرهای متعددی در چهار طرف بنا دارد. برج ناقوس کلیسا در جلوی ورودی غربی واقع شده است. دو ورودی این کلیسا در قسمت‌های جنوبی و غربی قرار دارند.
کلیسای مسروپ مقدس در سال ۱۳۷۹خورشیدی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آدرس کلیسای مسروپ مقدس: اراک، خیابان چمران
۳. تالاب میقان، بهشت درناها
یکی از زیباترین جاهای دیدنی و طبیعی اراک و حتی استان مرکزی، تالاب میقان است. این تالاب از تالاب‌های کویری ایران بوده که در دشت فراهان این استان قرار دارد و به همین دلیل در گذشته به آن نمکزار فراهان می‌گفتند.
تالاب میقان علاوه بر قابلیت تامین آب یک شهر، به پاکسازی هوا نیز کمک می‌کند. اگر در طول سال به مقدار کافی باران بیاید پرآب می‌شود اما در سال‌های کم بارش خشک شده و فرم کویری به خود می‌گیرد. جالب است بدانید زمین‌های باتلاقی اطراف این تالاب، منبع عظیم سولفات سدیم در کشورمان هستند که باعث شده کارخانه املاح معدنی ایران به استخراج مواد معدنی از آنها بپردازد.
تالاب میقان گردشگران طبیعت دوست را نیز مجذوب خود می‌کند. این تالاب حدود ۲۵هزار هکتار مساحت داشته و یک دریاچه و سه جزیره به نام‌های کریستالین یک، دو و سه را در خود جای داده‌است.
این تالاب زیستگاه شناخته شده‌ای برای گونه‌های مختلف و گاهی نادر از پستانداران، پرندگان مهاجر و گیاهان آب شور است که شاخص‌ترین آنها درناست. حضور درناها در این منطقه در اواسط آبان به اوج خود می‌رسد به همین دلیل ۱۵ آبان به نام «روز درنا» نامگذاری شده است.
آدرس تالاب میقان: استان مرکزی، ۱۵ کیلومتری شرق شهر اراک و جنوب داوود آباد
۴. برج شیشه، ارگ حکومتی اراک
برج شیشه اراک اوایل قرن سیزدهم هجری قمری در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار به همت یوسف خان سپهدار ساخته شده‌است. این برج با هدف استفاده به عنوان مرکز حکومتی شهر و اقامت حاکم در آن بنا شد به همین دلیل با نام ارگ حکومتی اراک نیز شناخته می‌شود.
داستان نامگذاری این ارگ حکومتی جالب توجه است؛ کاشی‌کاری‌های معلقی با طرح لوزی شکل که در طوق‌های این برج ارزشمند وجود داشت، هنگام تابش نور خورشید به طور شگفت انگیزی می‌درخشید. این درخشش خیره کننده موجب شده بود تا آن را برج شیشه بنامند. ناصر الدین شاه هنگام اقامت خود در سال ۱۳۰۹خورشیدی در اراک، ارگ حکومتی را به‌عنوان اقامت‌گاه انتخاب کرد.
متاسفانه این برج شگفت انگیز که جزو آثار ملی ایران بود، به صورت غیرقانونی در سال ۱۳۶۱خورشیدی تخریب شد و امروزه تنها قسمتی از این برج ارزشمند باقی مانده که به آن خانه سپهدار می‌گویند. نمادی از برج در ابعاد کوچک ساخته شده و در میدان سردار شهر نصب کرده‌اند تا یادبودی برای این ارگ از بین رفته باشد.
آدرس برج شیشه: اراک، خیابان ادبجو
۵. مجموعه تاریخی بازار اراک
مجموعه تاریخی بازار از دیگر مکان های دیدنی اراک بوده که امروزه به یکی از مراکز تجاری پررونق و شلوغ شهر تبدیل شده است. در این بازار که به بازار سرپوشیده نیز شناخته می‌شود، به قول معروف از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را می‌توانید پیدا کنید.
قدمت بازار اراک به سال ۱۲۲۸هجری قمری (اوایل قرن ۱۳هجری قمری) در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار برمی‌گردد. بازار بزرگ، با توجه به نیازهای شهر جزو اولین بناهایی بوده که در اراک احداث شد. مجموعه بازار اراک شامل ساختمان‌های مدرسه، مسجد، حمام، سقاخانه، کاروانسرا و آب انبار می‌شود که متاسفانه امروزه تنها مسجد و سقاخانه از آنها باقی مانده‌است.
طول این بازار حدود یک کیلومتر است. بازار تاریخی اراک دیوارهایی با ارتفاع زیاد دارد که در برخی نقاط طول آنها به ۷متر می‌رسد. جالب است بدانید در زمان ساخت این بازار تاریخی، راه‌های ورود و خروج زیادی برای آن در نظر گرفته شد که در گذشته به دروازه‌های اصلی شهر می‌رسید ولی در حال حاضر هر راهرو، مسیر مختص خود را دارد که این طراحی هوشمندانه در مواقع حادثه یا آتش سوزی موجب بالا رفتن سرعت خروج مردم از بازار اراک می‌شود.
آدرس مجموعه تاریخی بازار: اراک، میدان شهدا
۶. روستای هزاوه، روستای ۵هزار ساله اراک
حدود ۱۸ کیلومتر که از شهر اراک به سمت غرب بروید به روستایی زیبا با بافت پلکانی و پیچیده به نام هزاوه می‌رسید. این روستا از همان ابتدا شما را مجذوب خود می‌کند. روستای هزاوه ۵ هزار سال قدمت دارد و متعلق به قرن پنجم هجری است.
این روستا در اکثر روزهای سال آب‌وهوایی سرد دارد و به خاطر کوهپایه‌ای بودن، بافت آن پلکانی شکل است. بیشتر خانه‌های هزاوه با دیوارهایی ضخیم از سنگ، گل و چوب ساخته شده‌اند. این روستا را به زادگاه مردان تاریخ نیز می‌شناسند چرا که مردان بزرگی مانند امیرکبیر و قائم مقام فراهانی در روستای هزاوه به دنیا آمده‌اند.
جاذبه‌های روستای هزاوه تنها به همین موارد خلاصه نمی‌شود بلکه این روستا دیدنی‌های طبیعی و آثار باستانی ارزشمندی را خود جای داده است که از میان آنها می‌توان به تپه تاریخی هزش و مقبره شاه احمد مربوط به دوره ایلخانان در قرن پنجم هجری اشاره کرد.
آدرس روستای هزاره: استان مرکزی، ۱۸ کیلومتری شمال غرب اراک، دهستان امیریه
۷. منطقه حفاظت شده هفتاد قله
یکی دیگر از جاهای دیدنی اراک، منطقه حفاظت شده هفتاد قله است که در فاصله ۲۵ کیلومتری این شهر قرار دارد. این جاذبه طبیعی استان مرکزی حدود ۹۸هزار هکتار وسعت دارد؛ چشم‌اندازهای بسیار زیبا از ترکیب کوه‌ها، دره‌ها،چشمه‌ها و آبشخورهای طبیعی در کنار حضور گونه‌های مختلف گیاهی و همچنین تنوع جالبی از انواع پستانداران، خزندگان و پرندگان این منطقه را منحصر به فرد کرده و به یک موزه طبیعی تبدیل کرده‌است. دره چکاب و دره سیبک در این منطقه، زیستگاه‌های مناسبی برای حیات وحش هستند. چشمه و پوشش گیاهی دره چکاب را می‌توان دیدنی‌ترین منطقه در هفتاد قله برشمرد.
جالب است بدانید همه دیدنی‌های منطقه هفتاد قله به جاذبه‌های طبیعی آن نیست بلکه حدود ۶۲ کتیبه در کوه‌های آن حک شده که قدمت آنها به ۴۰۰ سال می‌رسد. هفتاد قله از زمان‌های قدیم موردتوجه شکارچیان و ثروتمندان بوده و یکی از تفرجگاه‌هایی به شمار می‌رفته که شاه‌های قاجار برای شکار انتخاب می‌کردند.
آدرس منطقه حفاظت شده هفتاد قله: استان مرکزی، ۲۵کیلومتری شمال شرقی اراک، بین شهرستان‌های اراک، خمین و محلات
۸. روستای انجدان
روستای انجدان در حدود ۴۰کیلومتری مرکز استان مرکزی قرار دارد. این روستا به خاطر کوه‌ها، چشمه‌های فراوان، غارهای عجیب، طبیعت شگفت انگیز، آب‌وهوای پاک کوهستانی و البته قدمت تاریخی‌اش به یکی از جاهای دیدنی اراک تبدیل شده‌است.
کوه برف شاه و کوه چشمه در اطراف روستای انجدان قرار گرفته‌اند. همچنین وجود غارهای فراوان در اطراف روستا، غارنوردان زیادی را به این منطقه می‌کشاند که از میان آنها می‌توان به غار گیوه کش، غار کبوتر، غار آسیلی و غار طاق رجه اشاره کرد.
روستای انجدان قدمت هزارساله دارد. پس از حمله مغول ها به ایران، انجدان برای مدتی مقر فرماندهی اسماعیلیان شد؛ چندین مقبره از آن دوران در این روستا باقی مانده که مقبره شاه غریب یکی از آن‌هاست. در این روستا قلعه‌ها و کاروانسراهای زیادی ساخته شده بود که در حال حاضر بیشتر آنها از بین رفته‌اند.
بعد از قرن ۹ هجری قمری ادیبان زیادی همچون شاه طاهر دکنی و ملا داعی انجدانی از دل این خاک پرورش یافتند.
آدرس روستای انجدان: ۳۷کیلومتری شرق اراک در دامنه کوه چشمه، بین شهرهای خمین، اراک و محلات
۹. مدرسه سپهدار، اولین مدرسه اراک
نخستین مدرسه ساخته شده در شهر اراک، مدرسه سپهدار است. عمارت این مدرسه از نظر معماری نیز نخستین بنای شهر بوده که با اقتباس از سبک مدرسه‌های دوران صفوی و ترکیب کاشی‌کاری‌های ظریف و زیبای دوره قاجار در کنار بازار اراک بنا شد. این عمارت کهن را یوسف خان سپهدار، از اقوام فتحعلی شاه، در دوران حکومت این شاه قاجار ساخت که به مدرسه علمیه سپهداری نیز شهرت دارد.
آیت الله حائری یزدی در سال ۱۳۳۳هجری قمری این مدرسه را به حوزه علمیه تبدیل کرد؛ از دانش آموختگان آن می‌توان به آیت الله خمینی (ره)، نورالدین عراقی و آیت الله گلپایگانی اشاره کرد.
آدرس مدرسه سپهدار: اراک، میدان شهدا، جنب بازار بزرگ
۱۰. خانه حسن پور، موزه صنایع دستی اراک
از بناهای قدیمی شهر اراک که در مجموعه بافت قدیمی این شهر قرار دارد، خانه حسن پور است. این خانه تاریخی در زمان احمد شاه قاجار بنا شد. جالب است بدانید که این عمارت در ابتدا شرکت فرش بود که به حاج علی مشیری تعلق داشت، پس از آن تبدیل به مدرسه شد، چندی بعد جواد حسن پور آن را به منزل مسکونی خود بدل کرد. در سال ۱۳۷۴خورشیدی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این بنا را از مالک آن خرید. پس از بازسازی و مرمت، این عمارت تاریخی به موزه صنایع دستی اراک تبدیل شد.
خانه حسن پور ۶۰۰ متر زیر بنا دارد که در دو طبقه ساخته شده است. در طبقه همکف اتاق‌های زمستان نشین و در طبقه دوم اتاق‌های شاه نشین و تابستان نشین قرار دارند. حیاط مرکزی آن از سه جهت بناهایی دارد که به سمت این حیاط زیبا باز می‌شوند. سازه بنا خشتی است و پی‌ها از سنگ و دوغاب ساخته شده اند.
خانه حسن پور در تاریخ ۱۳۷۷ خورشیدی در فهرست اثار ملی ایران قرار گرفت.
آدرس خانه حسن پور: اراک، اولین گذر بعد از چهارسوق بازار، مقابل گذر
۱۱. غار سفیدخانی
غار سفیدخانی یکی دیگر از جاهای دیدنی اراک است که در حدود ۲۰ کیلومتری مرکز استان و در کوهی به همین نام قرار دارد. در دامنه کوه سفیدخانی، چشمه‌های متعددی وجود دارد که در مجموعه جاذبه طبیعی شگفت انگیزی را به وجود آورده‌اند.
غار سفیدخانی به غار عین هو نیز شناخته می‌شود. جالب است بدانید که در دهانه این غار، یک دودکش جن قرار دارد که به جذابیت‌های آن افزوده است؛ دودکش جن به سازه‌های طبیعی دودکش مانند گفته می‌شود که ترکیب یک سازه خاکی تنوره‌ای شکل بلند و یک قطعه بزرگ مسطح از جنس ضخیم‌تر بر سر آن تشکیل شده که به طور کاملا طبیعی و بر اثر فرسایش باد و آب به وجود می‌آید. این پدیده طبیعی شگفت انگیز در کاپادوکیا ترکیه و تخت دیو زنجان نیز دیده می‌شود.
آدرس غار سفیدخانی: استان مرکزی، ۱۸کیلومتری شهر اراک
۱۲. مقبره شاه غریب
در حدود ۴۰ کیلومتری شهر اراک و در روستای انجدان، مقبره‌ای متعلق به میرزا عباس ابن عبدالسلام وجود دارد که در بین مردم بومی به شاه غریب مشهور شده‌است. این مقبره باستانی، از آثار به جا مانده از قرن ششم هجری قمری بوده که گفته می‌شود متعلق به پیشوایان فرقه اسماعیلیه است. مقبره شاه غریب این روزها یکی از جاهای دیدنی اراک به شمار می‌رود.
آدرس مقبره شاه غریب: استان مرکزی، ۳۷کیلومتری اراک، روستای انجدان
۱۳. امامزاده ابراهیم
در حدود ۵۰کیلومتری شهر اراک در روستای مشهدالکوبه از توابع این شهر، آرامگاهی مقدس قرار دارد که در بین مردم بومی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. این آرامگاه به امامزاده ابراهیم اراک شناخته می‌شود.
بر اساس کتیبه‌ای که بر روی صندوق چوبی امامزاده ابراهیم قرار دارد، قدمت این بنای مقدس به اوایل قرن ۱۲هجری قمری باز می‌گردد. معماری بنای امامزاده به ویژه در قسمت گنبد اصلی و ضریح، زیبا و نفیس است. مردم بومی روستای مشهد الکوبه معتقدند که سه مرد و یک زن به نام‌های امامزاده جعفر با کنیه ابوحمزه و لقب عمران، امامزاده ابراهیم با کنیه ابوعبداللَّه و لقب علاءالدین، امامزاده عبدالصالح با کنیه ابوطالب و لقب عمادالدین و بی بی صفیه خاتون از نوادگان امام کاظم (ع) در این آرامگاه به خاک سپرده شده‌اند.
آدرس امامزاده ابراهیم: استان مرکزی، ۴۵کیلومتری اراک، روستای مشهد الکوبه
۱۴. کاروانسرای شاه عباسی
یکی دیگر از جاهای دیدنی اراک، کاروانسرای شاه عباسی است؛ کاروانسرایی قدیمی در روستای کاروانسرا که در حدود ۴۰کیلومتری مرکز استان قرار دارد. با توجه به سبک معماری کاروانسرا، چهارایوانی بودن بنا و مصالح به کار رفته در ساخت آن، به نظر می‌رسد که این اثر تاریخی متعلق به دوره صفوی باشد. متاسفانه کاروانسرای شاه عباسی در حال تخریب و نابودی است.
آدرس کاروانسرای شاه عباسی: استان مرکزی، ۳۵کیلومتری اراک، روستای کاروانسرا
۱۵. مقبره شاه قلندر
در روستای انجدان و در حدود ۴۰کیلومتری شهرستان اراک، آرامگاهی تاریخی و متعلق به قرن هشتم هجری قمری وجود دارد که به مقبره شاه قلندر شناخته می‌شود. این مقبره کهن به شکل هشت ضلعی و گنبد آن نیز به صورت شانزده ضلعی بنا شده‌است. صندوقی نفیس بر روی مزار مقبره قرار گرفته که بر روی آن آیاتی از قرآن از جمله آیت‌الکرسی، تاریخ ساخت صندوق و چند بیت شعر کنده‌کاری شده است.
آدرس مقبره شاه قلندر: استان مرکزی، ۳۷کیلومتری اراک، روستای انجدان
۱۶. خانه حاج حسین خاکباز، موزه مفاخر اراک
خانه حاج حسین خاکباز یک بنای کوشکی است که در زمینی به مساحت ۳ هزار متر مربع با تزئینات دوره قاجار ساخته شده‌است. این بنای دو طبقه از دو ایوان شرقی و غربی، ۱۱ اتاق، حمام خصوصی قدیمی و دو قنات به نام‌های قنات ده و قنات خان تشکیل می‌شود. این خانه تاریخی از سال ۱۳۸۸خورشیدی تبدیل به موزه مفاخر شده است. در موزه مفاخر اراک، شخصیت‌های تاثیرگذار در تاریخ سیاسی، علمی و فرهنگی معاصر ایران معرفی می‌شود.
آدرس خانه حاج حسین خاکباز: اراک، خیابان شهید بهشتی
۱۷. مقبره آقا نورالدین عراقی
مقبره آقا نورالدین عراقی در دروازه تهران و در میان گورستان کهن اراک قرار دارد. این مقبره تاریخی در دوره قاجار برای یکی یکی از پیشوایان دینی، علما، مجتهدین و مشاهیر اسلامی به نام نور الدین عراقی ساخته شد. این عالم دینی به امین و اویس زمان نیز شناخته می‌شد. مقبره آقا نورالدین عراقی یکی دیگر از مکان‌های دیدنی اراک است که در بین مردم ارزش والایی دارد.
آدرس مقبره آقا نورالدین عراقی: اراک، دروازه تهران، گورستان کهن
