جاذبه های تاریخی و فرهنگی استان کرمان

استان کرمان در جنوب شرقی ایران یکی از استان های تاریخی کشور و دارای بیش از ۷ هزار اثر تاریخی است که ۷۰۰ عدد از آنها در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده اند. استان کرمان در همسایگی استان های خراسان جنوبی، یزد، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و فارس قرار دارد و در فهرست ۵ استان تاریخی کشور است. کرمان همچنین یکی از کلان شهرهای ایران بوده و به لحاظ اقتصادی، فرهنگی و سیاسی دارای نقشی تعیین کننده در کشور است.

 

مروری کوتاه بر تاریخچه کرمان؛ بهشت زمین شناسی ایران

منطقه کرمان در گذشته به نام کارمانیا شناخته می شده است و نام هایی که در تاریخ دور و دراز خود داشته نیز بسیار زیادند. نام های قدیمی کرمان کجاران، کرمانیا، کارمانا و گواشیر بوده اند و تعدادی از این اسامی حتی در کتبه های داریوش نیز آمده اند. بر اساس اطلاعات تاریخی برای تولید بیرق ها و پرچم های مورد استفاده در دوره سلطنت داریوش و حکومت هخامنش از موی نوعی گاو؛ به نام غژگاو؛ که در منطقه کرمان وجود دارند؛ استفاده می شده است.

نام امروزی کرمان همچنان ریشه ای عمیق در گذشته دارد، بطوریکه ریشه آن که “کرمن” است به معنی کار و تلاش و کوشش بوده و استعاره از کریم بودن و دلاوری مردمان این منطقه دارد. تاریخ کرمان بسیار غنی است و به دوره اشکانیان می رسد و حتی قبل تر از آنها؛ قلعه دختر و قلعه اردشیر دو مورد از آثار تاریخی قدیمی کرمان اند که هنوز مخروبه هایی از آن باقی مانده و گواهی بر قدمت و اصالت این شهر جنوبی زیباست.

 

 

در دوره داریوش کبیر نیز کرمان منطقه ای تحت سلطه هخامنشیان و یکی از سرزمین های مهم آن زمان بوده است. در کتبه های بدست آمده ای که مرتبط با زمان حکومت هخامنشیان است نام نوعی چوب به چشم می خورد که برای استحکام بناها از آن استفاده می شده و محل رویش آن را کرمان معرفی کرده اند.

کرمان را دیار کریمان ایران می خوانند و تجلی گاه تاریخ و فرهنگ و هنر ایران است. استانی که در آن می توانید فرهنگ ها و آداب و رسوم بسیار زیبا و جذابی را ببینید و با پذیرایی و خون گرمی مردم مهمان نواز جنوب کشور آشنا شوید.

جاذبه های تاریخی کرمان، شگفتی های ۹ گانه معماری ایران

کرمان به دلیل موقعیت جغرافیایی، فرهنگی و تاریخی خاصی که دارد یکی از مهمترین مراکز گردشگری و توریستی ایران است و همیشه مسافران بسیار زیادی برای دیدار از این شهر زیبا به این منطقه در جنوب کشور سفر می کنند. کرمان را باید یکی از مراکز اثرگذار فرهنگی، سیاسی، کشاورزی و اقتصادی کشور بدانیم که مهد دانشمندان و هنرمندان و فرهیختگان بسیاری بوده است.

استان کرمان با داشتن ۵ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار جهانی یونسکو رتبه نخست کشور را در آثار جهانی به خود اختصاص داده است. متاسفانه تعدادی از این آثار تاریخی بر اثر زلزله سال ۱۳۸۲ بم از بین رفتند که مهمترین آنها ارگ باستانی بم بود و تنها بخش های اندکی از این اثر عظیم سالم باقی مانده است. 

 

۱- مجموعه گنج علی خان، سرای هنر و زیبایی

مجموعه گنج علی خان همانطور که از نامش انتظار می رود دارای چندین بخش مختلف است و یادگاری از دوران صفوی. علت نامگذاری نیز این است که به همت گنج علی خان؛ یکی از حاکمان دوران شاه عباس صفوی، این سرای زیبا ساخته شد. مجموعه گنج علی خان در سال ۱۳۴۷ به فهرست آثار ملی اضافه شد و در زمره آثار تاریخی ایران قرار گرفته است.

 

 

مجموعه گنج علی خان دارای یک بخش بازار، یک بخش حمام و یک موزه مردم شناسی است. همچنین ضرابخانه آن نیز امروزه تبدیل به موزه سکه شده و می توانید در آن مجموعه ای از سکه ها و ارز های رایج قدیمی را ببینید. دیگر بخش های آن شامل آب انبار، مدرسه؛ سرای گنج علی و  یک کاروانسرا است.

این اثر تاریخی همچنین به نام گنجعلی بیگ نیز شناخته می شود و سازنده و معمار اثر هم استاد سلطان محمد یزدی بوده است. گفته می شود که تا ۶۰ سال پیش همچنان از حمام این اثر تاریخی استفاده می شده و به مرور به موزه مردم شناسی تبدیل شد تا با زیبایی های خود پذیرای گردشگران و مسافران باشد.

 

۲- مجموعه وکیل؛ تاریخ زنده شهر کرمان

حمام وکیل یکی دیگر از آثار تاریخی جذاب و دیدنی کرمان؛ بجا مانده از دوره زند و قاجار؛ و دارای دو بخش مختلف رختکن و گرمخانه است. این بنای قدیمی دارای عمری طولانی بوده و در سال ۱۲۸۰ ساخته شده است و از آنجا که دچار برخی آسیب ها شده بود در سال ۱۳۶۹ نیز مورد بازسازی و ترمیم قرار گرفت.

 

 

در این مجموعه یک بازار، حمام و کاروانسرا قرار دارد که به دستور یکی از فرماندهان قاجاریه ساخته شده و امروزه این اثر زیبا و بی نظیر تبدیل به یک چایخانه سنتی شده است و برای پذیرایی از گردشگران مورد استفاده قرار می گیرد.

 

۳- گنبد جبلیه؛ تنها بنای سنگی در کرمان

گنبد جبلیه نام اثری بجا مانده از دوران ساسانیان است که اثری تماما سنگی و تنها بنای سنگی موجود در تمام استان کرمان است. گنبد جبلیه قدمتی پیش از اسلام دارد و نام دیگر آن گنبد گبری است. گفته می شود که در گذشته این گنبد یک آتشکده بوده و در ساخت آن بجای آب در ملات؛ از شیر شتر استفاده شده است و که براساس باور و نظر مردم منطقه نقش موثری در استحکام بنا دارد.

 

 

این گنبد هشت ضلعی تماما از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر می‌ رسد. در هشت طرف آن هشت در به عرض ۲ متر قرار گرفته که اخیرا برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه‌ ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌ اند. این گنبد سنگی و کهن در بخش شرقی شهر کرمان قرار دارد و پارک پردیسان نیز در نزدیکی های آن قرار دارد.

 

۴- ارگ بم، عظیم ترین بنای خشتی دنیا

ارگ بم در کشور به خوبی شناخته شده است و می توانیم آن را به عنوان یکی از نماد های همیشه معروف کرمان بدانیم که البته در سطحی جهانی شهرت دارد. متاسفانه در زلزله سال ۱۳۸۲ بخش های عظیمی از این اثر تاریخی و زیبا از بین رفت و همچنان درحال بازسازی بخش های مختلف آن هستند.

 

 

ارگ بم را به عنوان بزرگترین بنای خشتی یکپارچه دنیا می شناسند و در حقیقت مجموعه ای بزرگ از یک دژ مستحکم بوده است و ارگ تنها یکی از بخش های آن بود. قدمت تاریخی این اثر به دوران بهمن بن اسفندیار؛ از شاهان دوره هخامنشی؛ می رسد. بر اساس اطلاعات موجود مردم ساکن در این قلعه درحدود ۱۶۰ سال پیش ارگ بم را تخلیه کردند و به مناطق بیرونی ارگ مهاجرت کردند و مشغول به زراعت و کشاورزی و کاشت نخل شدند.

این بنای خشتی عظیم عمدتا از خشت خام و ملات گل رس و کاه ساخته شده بود و با اینکه تمام اجزای تشکیل دهنده آن خاک و گل است اما یکی از آثار مستحکم بوده و در جنگ های مختلف در منطقه بم نیز در برابر لشکرکشی های مختلف دوام می آورده است.

 

۵- ارگ راین، دومین بنای خشتی دنیا

این اثر را به عنوان دومین اثر خشتی عظیم دنیا می شناسند و در جنوب غربی کرمان قرار دارد. این قلعه تاریخی در نزدیکی های شهر راین است و مساحتی بالغ بر دو هزار متر مربع دارد و قدمت آن نیز به دوره ساسانیان بر می گردد. ارگ راین همانطور که گفتیم بعد از ارگ بم به عنوان دومین اثر خشتی بزرگ دنیا شناخته می شود. متاسفانه به دلیل رسیدگی های اندک بخش های زیادی از این دژ عظیم گلی آسیب دیده اند،اما هنوز هم صلابت و اقتدار یک قلعه محکم را در خود حفظ کرده است.

 

 

۶- باغ شازده ماهان، زیباترین باغ قاجاری کشور

باغ زیبا شازده ماهان که در دو کیلومتری شهر ماهان قرار داد متعلق به دوره قاجاریه است و یکی از ۹ باغ ایرانی است که در فهرست آثار یونسکو قرار دارد. اطلاعات تاریخی و مستندات باغ شازده ماهان به ۳۵ زبان زنده دنیا ترجمه شده است و نقش مهمی در صنعت گردشگری و توریستی کرمان و کشور دارد. زیبایی های باغ شازده ماهان به قدری زیاد است که نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می کند و می توانید با قدم زدن در سراسرای باغ و قسمت های مختلف آن، تجربه سفر در دل تاریخ ایران را داشته باشید.

 

 

الگوی کلی باغ شازده ماهان بر گرفته از باغ فتح آباد است که در روستای اختیار آباد کرمان قرار دارد و یکی از زیباترین باغ های تاریخی ایران است. باغ شازده ماهان در دامنه کوه تیگران قرار دارد و در سال ۱۳۹۰ به فهرست آثار یونسکو اضافه شد. باغ شازده ماهان را باید بهترین و منظم ترین ترکیب استفاده شده از فضا و مناظر طبیعی دانست. این باغ زیبای قاجاری در بستری کویری و در فاصله ۶ کیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده کرمان به بم بناشده است.

 

۷- باغ فتح آباد، نمونه ای از اصالت هنر ایرانی

باغ فتح اباد نیز یکی دیگر از اثار زیبای استان کرمان است که در روستای اختیار آباد قرار دارد و قدمت آن نیز مربوط به دوره قاجار است. اثری که از فضل علی خان بیگلربیگی بجا مانده است که از حاکمان قدیم کرمان بوده. در میانه های باغ و حیات آن مسیری برای عبور آب وجود دارد که از طریق قنات های موجود در محوطه تامین می شوند و با نکاهی به اطراف باغچه هایی پر از گل های رنگارنگ و درختان سرسبز در اطرف شما وجود دارد.

از جمله آثار موجود در باغ فتح آباد می توانیم به عمارت های چهار فصل، عمارت مرکزی و برج و باروی آن اشاره کنیم که امروزه تبدیل به مکانی مرفح و زیبا برای پذیرایی از مسافران شده است. الگوی ساخت و طراحی این باغ زیبا برای بنای باغ شازده نیز مورد استفاده قرار گرفته است و باید آن را برادر بزرگتر باغ شازده ماهان بدانیم که در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

 

 

بر اساس بررسی های انجام شده زمان ساخت این اثر کم نظیر را به سال ۱۲۵۵ شمسی مربوط می دانند و در طراحی آن یک حوض ۶۰ در ۵ متر در وسط حیات در نظر گرفته شده و برای ایجاد منظره هایی زیبا و همچنین تعدیل گرمای هوا, در باغ انواع درختان و گل ها و گیاهان نیز کاشته شده است.

 

۸- موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان

این مجموعه در حقیقت موزه ای از آثار معاصر هنرمندان ایرانی است و البته آثار موجود در آن تنها محدود به مشاهیر ایران نمی شود، بلکه تعدادی از آثار مشهور هنرمندان دنیا نیز در آن وجود دارد. علت نامگذاری آن هیچ ربطی به صنعتی بودن ندارد و برگرفته از نام صاحب آن، یعنی استاد علی اکبر صنعتی است؛ که نیمی از آثار موجود در این موزه هم متعلق به اوست.

 

 

۸۳ عدد از آثار موجود در این موزه متعلق به هنرمندان گذشته و معاصر ایرانی و ۱۶ عدد از آنها متعلق به بعضی از هنرمندان خارجی است. استاد علی اکبر صنعتی یک مجسمه ساز حرفه ای بودند و از مشاهیر و خیرین استان کرمان و دارای آثاری بی نظیر در مجسمه سازی و نقش نگاری در کشور؛ و همچنین موسس پرورشگاه صنعتی کرمان نیز بوده اند. در کتبا زندگی نامه این بزرگ مرد کرمانی آمده است که استاد صنعتی در مدرسه هنر کمال الملک تهران مشغول به تحصیل هنر بوده اند و هم دوره با حضور دکتر مصدق؛ اتفاقات ملی شدن نفت و حوادث آن دوره به چشم خود دیده اند. این استاد فرهیخته و بزرگوار در نهایت در سال ۱۳۵۲ از دنیا رفت و به کوشش نوه وی و جمعی از هنرمندان، موزه هنرهای معاصر صعنتی تاسیس شد.

 

۹- کتابخانه ملی کرمان، اثری هم دوره با باغ ملی تهران

کتابخانه زیبای ملی کرمان به غیر از داشتن بسیاری از آثار فرهیخته و کتب خاص و ادبی کشور، دارای معماری بسیار بی نظیری است که قدمت اش به دوره پهلوی اول می رسد. این کتابخانه نیز در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و در سال ۱۳۷۸ به این فهرست اضافه شد.

 

 

تزئینات و نمای بکار رفته در بخش های مختلف و بیرونی کتابخانه نمونه ای زنده از تاریخ و هنر دست هنرمندان ایرانی است که نگاه هر بیننده را به خود خیره می کند. کتابخانه ملی کرمان دارای ساختمانی یک طبقه است و نمایی آجری دارد و با محوطه ای بسیار زیبا همراه شده است و تاریخ ساخت آن با زمان احداث باغ ملی تهران یکسان اند.

کارخانه ریسندگی خورشید نام دیگر این اثر زیباست و مسیر رسیدن به آن در شهر کرمان، در خیابان شهید رجائی واقع شده. این اثر تاریخی زیبا در سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی دیگر از آثار ملی ایران به ثبت رسید.