صنایع دستی استان سمنان

سفال و سرامیک

یکی از مهم ترین و قدیمی ترین دست ساخته های بشر، سفال است که برخلاف اشیاء فلزی، چوبین و … فاسد نمی گردند و اطلاعات مفیدی را از گذشتگان در اختیار ما قرار می دهند. آنگونه که از سفال های یافت شده در استان سمنان مشخص است، این هنر در سمنان از قدمتی طولانی برخوردار می باشد به گونه ای که قدمت یکی از مجموعه های یافت شده در شهر دامغان شامل کوزه های بزرگ به اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه ای روشن و کرم، به دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد.

چاپ قلمکار

چاپ قلمکار به نوعی چاپ سنتی روی پارچه اطلاق می شود که با استفاده از قالب هایی چوبی با نقش برجسته، صورت می گیرد و در طی آن پارچه به شکل زیبایی منقوش به طرح های مختلفی می گردد. قالب های چوبی در این کار نقش مهمی را بازی می کنند و معمولا توسط افراد حرفه ای با استفاده از چوب های گلابی و زالزالک ساخته می شوند. رنگ های مورد استفاده در این نقوش حداکثر چهار رنگ می باشد که بسته به سلیقه ی هنرمند از آنها استفاده می شود.

 نمد

تولید نمد یکی از کارهای قدیمی است که هنرمندان زیادی در سراسر کشور به آن مشغول هستند. در این میان استان سمنان نیز یکی از پیشکسوتان این حرفه به شمار می رود و از نظر کیفیت و میزان تولید جایگاه قابل قبولی دارد.

برای تهیه نمد نیازی به بافتن نیست بلکه ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم‌رفتن الیاف پشمی و در نهایت تولید نمد می شوند. این هنر به صورت کلاه، زیراندازه و … در شهرهای سمنان، شاهرود و دامغان به وفور دیده می شود.

قالیبافی

قالیبافی یکی از مهم ترین هنرهای دستی استان سمنان می باشد و قالی های تولید شده توسط این استان غالبا دارای طرح‌های خشتی، شکارگاه، لچک ترنج، گلدانی و گل و مرغ هستند. زمینه قالی‌های سمنان نیز اغلب به رنگ لاکی و سرمه‌ای بافته می شود و شهرستان های میامی، مهدیشهر، سرخه و شاهرود به عنوان مراکز مهم تولید قالی و قالیچه در استان سمنان شناخته می شوند

 گلیم

تولید گلیم دارای سابقه ای بسیار طولانی است به گونه ای که این دستبافته به عنوان نخستین زیرانداز بشر شناخته می شود. بافت این زیرانداز در ابتدا بسیار ساده انجام می شده اما با گذر زمان و در طول تاریخ با تغییراتی همراه شده و به شکل امروزی خود درآمده است. گلیم به شیوه ای آسان تر نسبت به قالی بافته می شود و به همین دلیل قیمت ارزانتری نیز دارد. روستا نشینان و عشایر در شهرستان های گرمسار، سمنان و روستاهای کندو، خیج و رضا آباد شاهرود بیشترین تولید گلیم را در سطح استان سمنان دارند.

جاجیم

جاجیم یک نوع زیرانداز است که به دلیل نداشتن پرز از هر دو روی آن می توان استفاده نمود. این دستبافته ی زیبا، از نخ‌های رنگارنگ و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا ترکیبی از این دو بافته می شود و بافت آن در میان روستاییان و عشایرِ چهار گوشه ی کشور رواج دارد. جاجیم به غیر از زیرانداز به هنگام کوچ عشایر برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم و یا همچون یک بالاپوش گرم نیز کاربرد دارد. ارزش این دستبافته به حدی است که در برخی نقاط کشور به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه به نوعروسان هدیه می شود تا به‌عنوان یادگاری ارزشمندی تا سال‌ها در خانواده ها باقی بماند.

نوعی جاجیم نیز در استان سمنان بافته می شود که به عنوان بقچه یا سوزنی مورد استفاده قرار می گیرد و حمام سری نام دارد.

در استان سمنان، شهرستان های سرخه، مهدی شهر، فولاد محله و روستاهای شهرستان دامغان و روستاهای بسطام از جمله تولیدکنندگان جاجیم به شمار می روند.

گلیج بافی

گلیج یکی از دستبافته‌های سنتی و کمتر شناخته شده ی ایران است که شباهت زیادی به گلیم دارد و با دستگاهی شبیه به دستگاه پارچه بافی، تولید می شود. این دستبافته که جنس تار آن از پنبه و پود آن از پشم است برای تولید پوشاک مردانه و زیرانداز به کار می رود.بافت گلیج بیشتر در قسمت شمالی استان سمنان به ویژه در روستاهای اروست، فولادمحله، رضاآباد و چاشم و در میان زنان رواج دارد و متاسفانه خطر منسوخ شدن آن را تهدید می کند.

 پلاس

پلاس نوعی گلیم پشمی است که بیشتر به عنوان زیرانداز استفاده می شود و برای محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بسیار مناسب است. این دستبافته از الیاف رنگارنگ پشم تابیده که به شکل خطوط افقی از تار عبور داده و سپس شانه می شوند، شکل می گیرد.

درست است که پلاس و جاجیم نقش دوزی شده بسیار شبیه به هم هستند اما زمینه ی کار در پلاس از خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل می شود در حالیکه این خطوط در جاجیم عمودی هستند. در برخی نقاط ایران از پلاس به عنوان سجاده ی نماز و سفره پیش پای عروس نیز استفاده می گردد.

 چوقا

چوقا یا چوخا یا چوغا، بالاپوشی با آستین کوتاه به رنگ سیاه و سفید است که نقش و نگاری ثابت دارد و در آن خطوط سیاه به صورت عمودی در خطوط سفید بافته می شوند. این بالاپوش توسط مردان روستایی و عشایر بختیاری در غرب ایران مورد استفاده قرار می گیرد و در میان شهرنشینان، استفاده از آن در مراسم خاص رواج دارد.

تکنیک بافت چوقا مانند گلیم است و تنها تفاوت آن در ریزبافت بودن و نازکی ِ تار پود آن می باشد. طول پارچه مخصوص چوقا باید بین ۲٫۵ الی ۳٫۵ متر و عرض آن ۵۰ الی ۷۰ سانتیمتر باشد و از پشمی مرغوب در بافت آن استفاده شود. تار این دستبافته از جنس پنبه و گاها پشم و پود آن از جس پشم است

کرباس

کرباس نوعی پارچه ی بافته شده از الیاف پنبه که در برخی نقاط ایران تولید می گردد. قدمت بافت این پارچه به حدود صد سال پیش باز می گردد و پنبه ماده اولیه تهیه ی آن می باشد که به دلیل نرمی و مقاومت از آن استفاده می شود. کرباس در انواع مختلفی تولید می گردد که از جمله ی آنها می توان به کرباس سفید ساده، کرباس کبود رنگ با راه راه پررنگ تر و کرباس سفید حاشیه دار اشاره نمود که هر یک می توانند در تهیه قبا و لباس ها، حوله کوچک دستی و حوله بزرگ حمام، سفره غذا خوری در اندازه های مختلف و با نقش های متفاوت به کار گرفته شوند.

چادرشب بافی

چادرشب بافی به عنوان یک صنعت اصیل و سنتی است که سابقه ای بس طولانی دارد و چون در قدیم از آن در شب برای روانداز استفاده می شد آن را چادرشب نامیده اند. چادر شب در واقع نوعی پارچه است که برای اهداف گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.

در ایران حدود ۱۵ قرن است که چادر شب بافته می شود. این فکر از ابتدا به صورتی بسیار ساده و با تهیه دستگاههای خیلی مختصر انجام پذیرفت دستگاههای بافندگی اولیه را اکثرا زنها به عنوان تنوع شغلی خانه داری اعمال می‌نمودند. بر اثر رونق روزافزون، به تدریج بعد اقتصادی آن مورد توجه نه تنها زنان خانواده، بلکه مردان نیز واقع شد. امروزه سمنان یکی از تولیدکنندگان این پارچه به شمار می رود و هنرمندانی در آن به چادرشب بافی اشتغال دارند.

 چلنگری

چلنگری در واقع همان آهنگری در مقیاس سبک و محلی است که به وسیله آن اشیاء سبک‌وزنی همچون میخ‌طویله، میخ سرکج، نیم‌ذرع بزازی، انبر و سیخ و سه‌پایه‌ی آهنی، زنجیر و سیخانک، قلم، سنبه، منقل آهنی، چفت‌و‌ریزه، تملیک، اسکنه، مقار، درفش، جوالدوز و امثال این‌ها ساخته و تولید می شود. این حرفه از دیرباز در سمنان رواج داشته و امروزه با منسوخ شدن دست و پنجه نرم می کند.

چاقوسازی

شاید اکثرا با شنیدن نام صنعت چاقوسازی به یاد زنجان بیفتند اما بد نیست بدانید این صنعت در سمنان نیز رواج دارد و صنعتگرانی را به خود مشغول کرده است.

حجم سازی

حجم سازی در واقع نوعی مجسمه سازی است که هنرمند در طی آن به خلق آثاری چشم نواز می پردازد. استان سمنان به عنوان یکی از مراکز حجم سازی با گچ در ایران شناخته می شود و افرادی به آن مشغول هستند.

 ساز سازی

در سمنان کارگاه هایی وجود دارند که هنرمندانی در آنها به ساختن سازهای سنتی مشغول هستند تا نوازندگان بتوانند به وسیله ی آنها صوت هایی شنیدنی را خلق کنند و با نوای آنها جانی تازه را به روح شنوندگان ببخشند. این سازها با چوب، پوست حیوانات، شاخ قوچ و …. ساخته می شوند و از کیفیت بالایی برخوردار می باشند.

 

 نان بقسمات

نان بقسمات یا بغسمات که به نان سمنانی نیز شهرت دارد یکی از نان های سنتی این استان است که بسیار معروف می باشد. برای تهیه ی این نان، خمیری با آرد، مایه نخود و شکر تهیه می کنند و سپس آن را به چونه های کوچک تبدیل می سازند. برای پخت، چونه ها را باز نمی کنند و آنها را در کوره ی مخصوصی به نام داش قرار می دهند. این نان در صبح ها و به هنگام صرف صبحانه، مصرف بیشتری دارد.

نان چای

نان چای نام یکی دیگر از سوغاتی های خوشمزه ی سمنان است که طرفداران خاص خود را دارد. این نان در واقع همان نان بقسمات است که با مرور زمان خشک شده و تحت عنوان نان چای به فروش می رسد.

 نان شیرمال

نان شیرمال، سوغات بسیاری از شهرهای ایران است اما سابقه ی پخت آن در سمنان به بیش از ۱۰۰ سال پیش باز می گردد. آرد گندم، شیر و روغن موادی هستند که برای تهیه ی این سوغاتی خوشمزه به کار گرفته می شوند.

حلوای سیاه

آرد سبوس دار، مغز گردو، شکر، شیره انگور، فلفل سیاه، هل، دارچین، زرچوبه، میخک، زنجبیل و زیره مواد تشکیل دهنده ی یکی از سوغاتی های خوشمزه ی سمنان است که حلوای سیاه نام دارد. این حلوا دارای رنگی تیره می باشد و مزه ی تند آن غالب است.

 حلوای کنجدی

حلوای کنجدی نام شیرینی خوشمزه ای است که از آرد سنگک، کنجد، گلاب و پودر هل تهیه می شود و می تواند طعم تازه ای را به سفر شما ببخشد.

 نان فتیر

فتیر یا فطیر نام یک نان سنتی ایرانی است که در بسیاری از شهرهای ایران طبخ می گردد. برای تهیه ی این نان از آرد، شکر، پودر خمیر ترش، کنجد، گردو و دارچین استفاده می شود.

 نان کاک

یکی از شیرینی های سنتی سمنان که بیشتر در شهرستان شاهرود پخته می شود، کاک نام دارد. شیرینی کاک، بسیارخوشمزه، سرشار از انرژی و سبک است و از آرد گندم ، شکر یا آرد قند ، تخم مرغ ، دارچین ، روغن ، هل و آب تهیه می شود.

نان قندی

در سفر به شهرستان شاهرود استان سمنان، خوشمزه ی دیگری نیز انتظار شما را می کشد. هر چند که این نان در اکثر شهرها پخته و به فروش می رسد اما اگر به دنبال یک نان قندی عالی و با کیفیت هستید باید آن را در سمنان بیابید.

این نان از ترکیب آرد، سبوس گندم، شکر، روغن مایع، آب، نمک میوه و تخم مرغ و کنجد به دست می آید.