جاذبه های تاریخی و فرهنگی استان خوزستان
استان خوزستان نخستین زیستگاه مردم فلات ایران بوده و به این سبب در بین ایرانشناسان به «زادگاه مردم ایران» شناخته شده است. زندگی شهرنشینی در خوزستان پیشینه ای هشت هزار ساله دارد و آن را در رده کهن ترین سرزمینهای جهان جای می‌دهد. در درازای تاریخ شناخته شده انسان، مردم خوزستان در زمینه‌های بسیاری پیشرو و نخست بوده اند.پیش از پیدایش امپراتوری اندیشه دوستان (هخامنیشیان)، شاهنشاهی ایلام از 35 سده پیش در دشت خوزستان و سرزمینهای خاوری نزدیک به آن فرمانروایی می‌کرد. در آن زمان دو سرزمین بزرگ ایلام، «اوج» و «انشان» بودند. در زمان کمبوجیا پدر کوروش بزرگ، انشان، و در زمان کوروش بزرگ، پس از ماد، شوش به فرمان پارسیان در می‌آید.
در امپراتوری هخامنشی، شوش به همراه هگمتانه، بابل، و پارسه، همواره پایتخت هخامنشیان بوده است. کاخ آپادانا داریوش بزرگ هخامنشی، و کاخ اردشیر دوم هخامنشی از آثار به جا مانده در این شهر هستند که هر دو به دست الکساندر پلید مقدونی زیان‌های فراوانی دیده اند. افزون بر این آثار، در شمال خوزستان آثار بیشمار ایلامی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، ووو یافت می‌شود.از میان این آثار، که همه نایاب یا کمیاب هستند می‌توان به بزرگترین سنگ نوشته‌های ایلامی به جای مانده برای ما، در تاریشا و کول فره ایذه، نخستین آسیابهای آبی جهان در شوشتر، یکی از بزرگترین پرستشگاه‌های ایلامی، زیگورات چغازنبیل شوش، نخستین دانشگاه پزشکی جهان در گندیشاهپور، یکی از نخستین سیستم‌های مدیریت آب در شوشتر، دژپل و اهواز به همراه برخی از نخستین بندها (سد) و پلهای ساخته شده در جهان، در رامهرمز، مسجدسلیمان، شوشتر، و دژپل اشاره کرد. هرچند اینها همه آثار تاریخی خوزستان نیستند، خوزستان دارای چند ده هزار اثر تاریخی است و همین سبب آن شده که به آن نام «بهشت باستانشناسان» نیز بدهند.
خوزستان در دورهای اسلامی نیز همواره مهم و درخشان بوده است. هرچند در دوره قاجار، با روی کار آمدن شاهان خائن قاجاری از یک سو و نیرنگ برخی کشورهای اروپایی در پی یافت سرچشمه‌های بیشمار نفت در این سرزمین، می‌رفت که آینده این سرزمین به سویی شوم رود، ولی با هوشیاری بزرگمردان این سرزمین خوزستان از گزند بدخواهان ایران دور ماند.هرچند این دست اندازی‌ها پس از چند دهه، یک بار دیگر نیز به آزمون گذاشته شد، این بار به دست صدام حسین، ولی یک بار دیگر نیز مردم ایران دست اهریمنیان را از خاک پاک ایران کوتاه نمودند.پس از جنگ، خوزستان همانند گذشته نبود. شهرهایی ویران از جنگ، مردمی کوچ کرده، سرمایه‌هایی از دست رفته در زمینه‌های گوناگون، خوزستان همانند هشت سال پیش از آن، دومین استان کشور نبود.خوزستان در بیست و اندی سال گذشته انباشتی از مشکلات فراوان در زمینه زندگی شهری و روستایی است، که در کنار کارخانه‌ها، سدهای بزرگ، نیروگاه‌ها و صنایع مادر کشور، تاریخ پرشکوه چندین هزار ساله، و طبیعت زیبا سیمایی ناهماهنگ و اندوه انگیز را پدید آورده است.
آمار رسمی نشان می‌دهند، 8% جمعیت ایران در خوزستان زندگی می‌کنند، 98% سرچشمه‌های نفت، و یک سوم آبهای روان ایران در خوزستان هستند. استان خوزستان تولید کننده نزدیک به 60% برق کشور است.
شوش، شوشییانا و سوزیانا مرکز حکومت شهر عیلام بوده که بنای عظیم معبد پنج طبقه « زیگورات چغازنبیل » در نواحی این شهر هم اکنون یکی از بناهای عظیم خاورمیانه است که با دیوارهای تو در تو و هزاران خشت و آجر بر تپه ای بنا شده و کتیبه های آجرین با خط میخی ایلامی قدمت این بنا را آشکار می سازد.این بنا که معبدی مذهبی برای نیایش بوده به یاد « اینشوشیناک » خدای حامی شهر شوش ساخته شده است . شهر عظیم شوش به وسیله پادشاه آشوری، « آشوربانی پال » ویران گردید تا آنکه با تلاش هخامنشیان و برپائی کاخهای زمستانی به عنوان پایتخت، بار دیگر رونق گذشته خود را به دست آورد .
دزفول یا « دژپل » و به روایت محلی « دس بیل » یکی از آبادترین شهرهای انی استان بوده که چه به لحاظ تاریخی و چه به لحاظ اقتصادی و کشاورزی رونق و رواج شایان توجهی در این استان داشته است . وجه تسمیه « دزفول » به سبب پلی می باشد که در این شهر با دوازده طاق و چشمه بر روی رودخانه دز به روزگار شاپور اول ساسانی بنا شده است . البته محققینی ، همچون : « اصطخری » آن را پل « اندامش » نیز نام نهاده اند که وجه تسمیه شهر اندیمشک کنونی را تشکیل می دهد. در قرن چهارم هجری شهر دزفول به « قصر روناش » معروف بوده و « مقدسی » مورخ سرشناس از آن به نام شهر « قنطره » یعنی « پل » یاد می کند . شبکه های عالی آبیاری و به کارگیری و مهار آب در جهت تولید انرژی به زیباترین شکلی برای آسیاب کردن غذای عشایر و ساکنین منطقه در بستر رود خروشان دز در نزدیکی پل خلاقیت های ویژه معماری این منطقه را می رساند. همچنین معماران دزفولی در ساخت قلعه شوش و قلاع دیگر استان سرآمد بوده اند. دزفول به زراعت « نیل » جهت رنگ آمیزی و پرورش قلم نی شهره بوده که این فرآورده تا هند و قسطنطیه نیز صادر می شده است . این شهر برای برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی شاپور و شوشتر ساخته شد و پل آن بر رودخانه دز هم اکنون نیز قابل استفاده است و مردم این شهر هنوز از آن آمدوشد می کنند.
آرامگاه « دانیال نبی » از پیامبران بنی اسرائیل، معاصر و مورد توجه کوروش بزرگ هخامنشی که در زمان داریوش به وزارت رسید، در دامنه های تپه « آکروپولیس » بر کنار رود « شاوور» قرار دارد. به نظر می رسد، دانیال نبی هنگامی که به دستور داریوش برای بازدید و زیارت به بیت المقدس می رفت در همین محل در گذشت و در شهر شوش به خاک سپرده شد. هم چنین آرامگاه یعقوب لیث صفاری – که علیه ظلم و ستم خلفای عباسی به پا خاست و در شاه آباد خوزستان به علت بیماری در گذشت- در اطراف شهر دزفول با نام استعاری « شاهزاده ابوالقاسم » در این بقعه مدفون است.
اما شوشتر به فاصله ای نه چندان دور، در همین جغرافی، شهری عظیم و قابل توجه است که آب رودخانه پیش از ورود به شهر به دو شاخه تقسیم می شود: شاخه « گرگر » کارون که از داخل شهر عبور می کند، آبشارهای زیبایی را تشکیل می دهد و بسیاری از تأسیسات آبرسانی قدیم همچون : آسیاب ها، کانالهای پل ، سدبندها، بندها و آبشارها برای آن ساخته شده بوده که از عجایب روزگار به شمار می روند و شاخه دیگر « چهاردانگه » است که از غرب به سوی جنوب شوشتر جریان داشته و در محلی به نام « بند قیر » مجدداً به هم پیوند می خورد. شوشتر هم در دوران پیش از اسلامی و هم پس از اسلام رونق فراوانی داشته و همچون دزفول به لحاظ معماری و بافت سنتی شهر و ویژگیهای بومی در معماری محلی، می تواند نقش مهمی را در جلب سیاح داشته باشد. بافت سنتی شهر و ویژگیهای بومی در معماری محلی، می تواند نقش مهمی را در جلب سیاح داشته باشد . بافت سنتی معماری این شهر کاملاً متراکم و فشرده است و کوچه های باریک و دیوارهای بلند و گذرگاههای تنگ که همگی با گذر از « سعباط » ها یا سایه بان ها به میدانچه های اصلی شهر ختم می شوند، زیبایی کم نظیری دارند. « سعباط » ها علاوه بر ایجاد فضاهای خنک در معابر ، ارتباط دو منزل را در فواصل مختلف ایجاد کرده و علاوه بر پیوند معماری، زمینه ای را برای ارتباط و ساخت طبقات بیشتر فراهم می آورده است . همه این گذرگاهها با پیچ و شکستگیهای مختلف ضمن آنکه چاره ای برای گریز از گرما و هدایت جریان باد به کوچه پس کوچه ها و دهلیز و خانه ها بوده، محلات مختلف شهر را با پرداختی زیبا و دلفریب به دروازه ها و مدخل های ورودی شهر مرتبط می ساخته است بافت معماری یکدست و همگون با بهره گیری از مصالح بومی و منطقه ای یعنی آجر و خلق نقشهای زیبا و ابتکاری تحت عنوان « خوون چینی » بر سر در بناها ، جلوه های خوشایندی را در معماری منطقه ایجاد کرده که از جنبه های مختلف قابل توجه و دقت است . به طور کلی، شکل و ترکیب این دو شهر تابع تناسب زمین، موقعیت صخره ها و پستی و بلندی های خاک و جریان رودخانه هاست . به این ترتیب ارتباطی هنرمندانه با عناصر طبیعی را در جهت خلق فضاهای معماری که در شهرهای دیگر استان یافت نمی شود ایجاد کرده است. دزفول و شوشتر به لحاظ به کارگیری معماری آجر و آسیابهای آبی ابداعات ویژه ای دارند.
شوشتر در گویش و اصطلاحات محلی به شهر « چهل پیر » معروف است. زیرا در آن بقاع متبرکه، امامزاده ها و مساجد و تکیه های بسیار به چشم می خورد. مسجد جامع شوشتر که یکی از دیدنی ترین مساجد ایران است در این شهر قرار دارد و از کتیبه های آن چنین استنباط می شود که خلفای عباسی در زمان امام حسن عسگری (ع) به ساخت آن اقدام نموده و پس از آن تکمیل و ترمیم شده است . این مسجد با 54 ستون در ایوان و طاقهای موسوم به رومی تأثیر فرهنگ دیرینه ایران و معماری محلی منطقه را با سقفها، گچبری ها، کنده کاریها ، و مناره ها و آجرکاریهای پر نقش ملهم از فرهنگ اسلامی در قالبی ارزشمند و زیبا به منصه ظهور رسانده است. هم چنین بقعه امامزاده عبدالله یکی از زیباترین بناهای شوشتر با نقشهای ویژه و پلکانها و نوشته هایی بر قطعات سنگی و کاشیها و لچکها و ستونهای بسیار بر بالای تپه ای مشرف بر شهر شوشتر و بقعه براء بن مالک انصاری که در واقع قدیمی ترین مقبره اسلامی در ایران به شمار می رود. قابل ذکر است او یکی از صحابه دلاور پیامبر بود که هنگام فتح شوشتر کشته شد و آرامگاه او در شمال شهر مقابل قلعه سلاسل قرار دارد. از شهر تاریخی و فرهنگی شوشتر علما، مجتهدین وشخصیتهای برجسته ای همچون قاضی نوراله شوشتری، شیخ مجتهد شوشتری و شیخ محمد تقی شوشتری برخاسته اند.
خوزستان به لحاظ دیرینگی و پشینه آثار تاریخی و باستانی یکی از پر اهمیت ترین مناطق کشور است که قابلیت های فراوانی برای بررسی و مطالعه پژوهشگران و جهانگردان ایرانی و خارجی دارد. علاوه بر اهواز، شوش، دزفول و شوشتر باید تمدنهای « عیلام نور» را در مسجد سلیمان، بهبهان و ایذه جستجو کرد که قدمت دیرپایی در فرهنگ این دیار داشته و آثار متفاوتی را از جمله سنگ نوشته ها و حکاکیهای متفاوت از خود به جای گذاشته اند. « ایذه » یا « ایذج » در شمال شرقی خوزستان پایتخت اتابکان لر، از جمله شهرهای دیگر خوزستان است که در میانه کوهستان با آب و هوائی معتدل و طبیعتی سرسبز واقع است و استعداد فراوانی برای کشاورزی دارد. این شهر یکی از اهداف مهم سپاهیان اسلام بوده و در دورانهای مختلف تاریخ دارای رونق بسزایی بوده است. پل « خده زاد » که یکی از پلهای عجیب دنیا به شمار می رود در این شهر قرار داشته که به نام مادر اردشیر بابکان با پایه هایی از سرب مذاب ساخته شده و 104 ذرع ارتفاع داشته است. این بطوطه جهانگرد مراکشی که در قرن هشتم هجری از این شهر دیدن کرده، به خانقاه ها، کاروانسراها و قناتها و قلعه مدرسه های بسیاری در این شهر اشاره می کند . لسان الغیب، حافظ شیرازی در غزلیات خود صحرای « ایذج » را به زیبایی معرفی می نماید.
بعد از این نشگفت اگر با نکهت خلق خوشت خیزد از صحرای « ایذج » نافه مشک ختن کتیبه های منقوش و سنگی « اشکفت سلمان » و « کولفره » یادگار تمدنهای عیلام نو است که قدمت آن به سه هزار سال می رسد . مجسمه مفرغی « مرد پارتی » که هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود، از منطقه « شمی » واقع در این ناحیه به دست آمده است.
« مسجد سلیمان » دیگر شهر بختیاری نشین خوزستان است که علاوه بر آتشکده ها و معابد باستانی، همچون : « سر مسجد و برد نشانده » و ... اطراق گاه زمستانی ایل بزرگ بختیاری بوده که اولین چاه نفت ایران به وسیله « ویلیام ناکس دارسی » و شرکت انگلیسی به منظور عملیات اکتشافی نفت در آنجا حفاری شد و این شهر به صورت یک منطقه نفتی و صنعتی در آمد.
« بهبهان » با صحراهای حاصلخیز و تپه ماهورها و ارتفاعات بلند و کوتاه و بخشهای کوهستانی و جلگه ای ، شهری قدیمی است که سابقه آن به دورانهای عیلامی و پس از آن به دوره ساسانی می رسد. کشف جام برنزی « کیدین هوتران » موسوم به « جام زندگی » با 16 لایه متفاوت و نقوش داستانگویی و تابوت مفرغی و پارچهای متفاوت در حفاریهای باستان شناسی در سالهای اخیر در این منطقه، سابقه این دیار را آشکارتر می سازد.
شهر « ارگان » یا « ارجان » یا « ابرقباد » ، که به وسیله ، قباد پادشاه ساسانی، برپا شده، در ده کیلومتری شهر بهبهان فعلی قرار داشته است. بهبهان هم اکنون نیز یکی از مراکز عمده تجاری و اقتصادی عشایر منطقه می باشد و به لحاظ اعتقادی، بافتی مذهبی و سنتی دارد. روحانیون برجسته ای همچون آیت الله بهبهانی – که در صدر مشروطیت در مقام مجاهدت برآمد و همپا با انقلابیون و مجاهدان در شکل گیری نهضت مشروطیت نقش بسزایی داشت – و نیزآیت الله وحید بهبهانی و ادبا و شاعران فرهیخته دیگر از این خطه برخاسته اند.
اما « رامهرمز» ، شهری میان دو بخش جنوبی و شمالی استان خوزستان خطه ای آباد و پراهمیت بوده که « سلمان فارسی » صحابه شفیق پیامبر در این دیار زاده شده است. این شهر در دوره ساسانی رونق بسیاری داشته و بنای آن را به هرمز اول پادشاه ساسانی، نسبت می دهند. پرورش کرم ابریشم ، پارچه های زیبا، عطریات و حصیربافی و کتابخانه بزرگی در این دیار شاخصه های تاریخی این شهر را تشکیل می دهند.
از سوی دیگر آبادان در جنوب غربی این استان زرخیز جایگاه و منزلت ویژه ای دارد. در تجزیه و تحلیل واژه آبادان می توان به معنی محلی برای « پاسداری و نگهبانی از آب » رسید و بطلیموس پدر جغرافیای یونان نام « آرپفانا » و « آپفادانا » را برای آبادان به کار می برد. واژه « عبادان » که در دوره های اخیر به آبادان استناد می شد معرب همان واژه است .
در آبادان، عمارت و آبادانی زیادی به چشم می خورد که می توان به رباطها و خانقاه و مدرسه ها و مساجد متعدد استناد کرد. هم چنین مقبره ای منسوب به حضرت خضر و الیاس در اطراف رود بهمنشیر وجود دارد که به همین سبب، عرب زبانان آبادان را « جزیره الخضر » می گفته اند . آبادان لنگرگاه مناسبی برای کشتی های تجاری بوده و علاوه بر جنبه های صنعتی نظیر پالایشگاه نفت که در این شهر تأسیس شده، می تواند محلی برای رفت و آمدهای تجاری و اقتصادی باشد.
« خرمشهر » یا « محمره » در آغاز نام باستانی « پیان » را به خود داشته که بعدها به « بیان » تبدیل شده است . این نام پس از مهاجرت اعراب به خوزستان به محمره تبدیل گردید و وجه تسمیه آن از آنجا ناشی می شود که برنج سرخ درآن محل کشت و زرع می شده و موقعیتی سوق الجیشی و اقتصادی به محمره تبدیل گردید و وجه تسمیه آن از آنجا ناشی می شود که برنج سرخ در آن محل کشت و زرع می شده و موقعیتی سوق الجیشی و اقتصادی به لحاظ ارتباطات آبی در منطقه داشته است. رودخانه کارون در همین محل به اروند پیوند می خورد و این منطقه را از طریق خلیج فارس و دریای عمان به آبراههای بین المللی مرتبط می سازد.
شهرستان « شادگان » در جنوب خوزستان به آبادان منتهی می شود و به وسیله رودخانه جراحی که ترکیبی از دو رود « مارون » و « علاء » است و از کوهستانهای « منگشت » سرچشمه گرفته ، کشاورزی دشت شادگان را مشروب می سازد. نام قدیم شادگان ، « دراک » بوده که از ترکیب دو کلمه « دارا » و « ارک » ساخته شده و به معنی « ارک دارا » است که معرب آن ، کلمه « دورق » است. ابودلف جهانگرد عرب در قرن چهارم هجری از ساختمانها و آتشکده هایی که به دست قباد بن دارا پادشاه ساسانی، در شادگان ساخته شده، یاد می کند و « ابن حوقل » و « اصطخری » و « یاقوت حموی » به پرده دیبا و بافته های زیبای آن شهر و همچنین وجود آبهای گرم و گوگردی در آن منطقه اشاره دارد.
از دیگر شهرهای جنوبی و کناره ای این استان می توان به ماهشهر یا « بندر معشور » اشاره کرد که شهری آباد بوده و در کنار دریا بازار و مسجدی نیکو داشته است.ماهشهر هم اکنون بیشتر جنبه صنعتی به خود گرفته و تأسیسات عظیم و مهم پتروشیمی ، و شیمیایی و گاز، این ناحیه را به قطبی صنعتی در کنار دریا با برخورداری از آبراههای مناسب تبدیل نموده است که مقداری از نفت ایران از این ناحیه به کشورهای خارجی صادر می شود.
« سوسنگرد » و « دشت آزادگان » با زمینهای حاصلخیز خود، یکی از بهترین دشتهایی است که قابلیت های ویژه ای را برای کشاورزی بخصوص سبزیجات و گیاهان و حبوبات داراست . سابقه کشاورزی سوسنگرد به دورانهای باستان می رسد و مورخین آبیاری آنجا را منسوب به « لیترانا » می دانند که گویا از فرزندان گودرز بوده است، همچنین در این منطقه پارچه ای با نام « سوزن گرد » بافته می شده که نام این دیار از آن گرفته شده است.
خوزستان از حیث زمین و مرغوبیت خاک و حاصلخیزی، یکی از بهترین جلگه های ایران است که گاهی به دلیل ویژگیهای آب و هوایی می توان در سال دو بار محصول را در آن تولید نمود. فراوانی آب، وسعت و باروری خاک و تنوع طبیعی، این دیار را به جلگه ای زرخیز و پربرکت تبدیل نموده که در صورت استفاده صحیح و برنامه ریزیهای کشاورزی مکانیزه به تنهایی می تواند کشور را به لحاظ فرآورده های کشاورزی تأمین نماید و آنچه تاکنون در این استان به دست آمده با برخورداری از همان روش سنتی است که اگر بهره گیری صحیح از این امر صورت پذیرد، بزودی خوزستان نه تنها به « طلای سیاه » ( نفت ) بلکه به « طلای سبز » ( کشاورزی ) شهرت خواهد یافت. بی شک در کمتر استانی از ایران این همه رودخانه و آبهای پرخروش و مشرف بر دشتهای وسیع وجود دارد.
کرخه، جراحی، دز ، اروند، هندیان ، شاوور، بهمنشیر، « بهمن اردشیر » مارون، رود زرد، رود هندیجان، و رودهای متفاوت دیگر منابع عظیم و هرز آبهایی که در تمامی ایام سال دشتهای حاصلخیز استان را بی استفاده می گذارد منابعی هستند که در کمتر استانی یافت می شود که می توان از این آبها به منظور پرورش ماهیان و آبزیان استفاده نمود. وجود آبهای فراوان و استفاده شایان توجه از آنها می تواند صنایع شیلات را در این منطقه گسترش دهد. برپایی سدهای کارون 3 و 4 و سد کرخه و تأسیسات آبی که اخیراً از سوی دولت در جهت بهره گیری هر چه بیشتر از این نعمت خدادادی صورت پذیرفته گامهای موثر و ارزنده ای است که می تواند آینده این استان را در راستای تولید انرژی و آبیاری زمینهای بایر و بارور این استان قرار دهد و به کشاورزی گسترده آن یاری برساند. همچنین توسعه نخلستانها، زه کشی نخلستانهای قدیم، آبیاری و کانال کشی دشتهای خوزستان از هرز آب رفتن این آبهای غنی به دریاها جلوگیری می کند. اهمیت و روش به کارگیری آب، این « طلای سفید » اکنون در جهان معاصر به عنوان یکی از دستاوردهای علمی است که می تواند جای نفت و منابع دیگر را بگیرد و در واقع جنگ سالهای اخیر جنگ آبی و چگونگی برخورداری از این انرژی ارزشمند است.
همچنین تنوع فرآورده های نباتی و وجود نخل ها، مرکبات ، گیاهان ، سبزیجات و کوهستانهایی که قابلیت پرورش زیتون را دارند و نیز نیشکر خوزستان که شهرتش در تاریخ به استناد نام خوزستان ( شکرستان ) به آفاق رسیده است. از نکته های قابل توجه دیگر استان محسوب می شود . گندم و جو و دانه های روغنی، برنج، اکالیپتوس ، گیاهان دارویی همه و همه استعداد بی نظیر این جلگه حاصلخیز را نشان می دهد که قابلیتهای فراوانی را در دل خود نهفته دارد. از سوی دیگر وجود امکانات ارتباطی، دسترسی به انرژی برق، آب، راه آهن و حمل و نقل آبی و حاصلخیزی خاک و صنایع پیشرفته در منطقه از جمله مواهبی هستند که می توانند این استان را به خطه ای خود کفا و بی بدیل تبدیل نمایند.
موهبت دیگر این استان استعدادهای سرشار زیرزمینی است که یکی از مناطق غنی نفتی خاورمیانه و جهان به شمار می رود . چاههای نفتی بی شمار، گازهای متفاوت صنعتی و مایع، جدیدترین فرآوردهایی هستند که از نظر پیشرفتهای تولیدی و صنعتی، از جایگاه خاصی برخوردارند و خوزستان با عنایت ویژه طبیعی و شرایط اقلیمی، تمامی این مواهب را در دل خود جای داده است و می توان در یک جمله اذعان داشت که خوزستان نه تنها در عرصه فرهنگ و تمدن، نه تنها در عرصه مواهب خدادادی و طبیعی کشاورزی و آبیاری و نه تنها در وجود منابع عظیم زمینی و زیرزمینی بلکه از لحاظ صنعتی نیز سرآمد است و از اصلی ترین مناطق ایرانی است که صنعت و تکنولوژی در آن شکل گرفته که صنایع پتروشیمی، صنعت فولاد ،نورد لوله، صنایع و نیروگاههای تولید برق، صنایع شیمیایی و پالایشگاههای فرآورده های نفتی از آن شمارند.
اما هنرمندان صنعتگر این استان از صنایع آفرینشگرانه انسانی نیز غافل نبوده اند و روستاییان صمیمی و خونگرم این دیار، تجلیات زیبا شناسانه خود را از ابزارهای کارآمد و زیبا با بهره گیری از مواد و عناصر پیرامون خود در قالب صنایع دستی، همچون: گلیم بافی، جاجیم بافی، حصیربافی، عبابافی، چوخابافی ، سجاده بافی، قالی بافی، و صنایع ریز و درشت دیگر به منصه ظهور رسانده و راهی بازارهای محلی کرده اند . البته شهرهایی همچون : دزفول ، شوشتر ، بهبهان ، رامهرمز ، تلاش بیشتری در این زمینه داشته و دارند.
از همه اینها گذشته خوزستان مهد فرهنگ و هنر است . تنوع فرهنگی و تعدد اقوام مختلفی که در این خطه زندگی می کنند، همچون: عرب زبانان، بختیاریها، بهبهانی ها، دزفولی ها، شوشتری ها و بندرنشینان حاشیه خلیج فارس، مجموعه ای متحد و در عین حال گونه گون را در گویش، زبان، آداب و سنن، مناسک و مراسم و جلوه های نیایشی و نمایشی متجلی می سازند که در عین زیبایی، در صور گوناگون قابل توجه و بررسی فرهنگی و هنری است. اشعار، ترانه ها، ضرب المثل ها، موسیقی ، رقصها و آیینهای این اقوام با رعایت ویژگیهای بومی – فرهنگی، خوزستان را غنی تر ساخته و به ارزشهای بالنده و متعالی فرهنگ و هنر نزدیک تر ساخته است.
موسیقی آوازگونه عرب زبانان خوزستان متفاوت از موسیقی اعراب مناطق دیگر جهان با اشکال ابوذیه، علوانیه، رکبانیه و بسته و اشعار حماسی و زیبای « یزله » بیانگر سلحشوری و جنگاوری شیرمردان و عشایر این قوم است. آنان با تکان دادن بیرق ها و هلهله و پایکوبی در شادی، رزم و عزا، آیینی فرهنگی را پاس می دارند. بختیاریها با قدمت باستانی دیرینه و گویش شیرین و اشعار و ترانه های حماسی و تغزلی، دلاوریها و افتخارات تاریخی را در پشتوانه فرهنگی خود دارند و همچون کوهستانهای پرشکوه و پر صلابت خود به حیات تاریخی خویش ادامه می دهند. دیگر اقوام این دیار در زهد، علم، تقوی و فرهنگ و ادب شایستگی های ویژه ای دارند که نشانگر استعدادهای بالقوه این استان فرهنگ پرور است که هراز چندی با وجود امکانات کم و محدودیتها به شکوفایی می نشیند.
و مسجد سلیمان دیار حماسه ها و رشادت هاست. بهبهان شهر علم و ادب است و دزفول، شهر هنر، معماری و مقاومت ؛ که حتی موشک های دور برد رژیم بعثی نیز نتوانست آنان را تسلیم نماید. شوشتر شهر علم و تقوی و صنایع دستی است و شادگان و هویزه سرزمین سلحشوران عشایری و دیگر شهرهای استان هر کدام قابلیت های ستایش برانگیزی را درضمیر فرهنگی خود دارند که قابل تقدیر است .
طبیعت زیبا، اماکن تاریخی و دیدنی، قومیت های مختلف فرهنگی، جاذبه های جهانگردی ، زمینه های اقتصادی و تجاری از جمله عواملی هستند که در خوزستان بوضوح، زمینه های رشد و تولید و سرمایه گذاری های صنعتی، کشاورزی و فرهنگی را نوید می دهد و سرانجام خوزستان سرزمینی دیگر است؛ سرزمین ایثار و شهادت، سرزمین مقاومت و حماسه، سرزمین نخلهای سوخته، سرزمین صفا و صمیمیت ، سرزمینی با دشت های سوخته که آغشته به خون شهیدان است . خوزستان دین عظیمی برگردن این مملکت دارد. خاک پاک این دیار تفته، رایحه دل انگیز هزاران شهید صادق را به مشام می رساند . در خاک گلگون خوزستان با وضو وارد شوید! اینجا سرزمین دیگری است ...
اردشیر صالح پور
قلعه های تاریخی خوزستان
قلعه آکروپل شوش
آکروپل واژه یونانی است که به بلند ترین منطقه شهرگفته می شود. قلعه آکروپل یا قلعه شوش به دست هیئت باستان شناسی فرانسوی در سال ۱۸۹۷ میلادیبر روی بلند ترین نقطه شـهر شوش بنا شده است. این قلعه شباهت بسیار زیادی به زندان باستیل فـرانـسه دارد. این قلعه با استفاده از آجرهای به دست آمده ازکاخ داریوش و تعدادی از آجـــر هـــای مـــنــقـــوش بـــه خـــط مـیـخــی چغازنبیل، به دست معماران دزفولی بنا شده است. این قلعه تا پیش از انقلاب اسلامی در اختیار فرانسویان بود و پس از آن به عنوان پایگاه باستان شـنـاســــی شــــوش مـــــورد اســـتـــفــاده قــرارگـرفت. مجسمه معروف ملکه نامیراستون، لوح قانون نامه حمورابی و لیوان مشهور سفالی شوش به رنگ نخودی ونقش بزکوهی، از مهم ترین آثار به دست آمده از تپه آکروپل است. قلعه آکروپل که احداث بنای آن ۱۵ سال به طول کـشید و دژ دفاعیباستان شناسان فرانسوی در برابر هجوم و یورش های قبایل و عشایر منطقه بوده است، در طول جنگ تحمیلی ده ها بار مورد اصابت گلوله های توپ دشمن قرار گرفت ولی پس از پایان جنگ تحمیلی ستاد بازسازی استان خوزستان آن را مرمت کرد.
● قلعه تل
این قلعه توسط محمد تقی خان بختیاری در سرتلی در ناحیه ایذه بنا شده اسـت. ایـن قـلـعه مرکز خان های ایل بختیاری بوده و چندین قلعه در آن وجود دارد. مـردم قـلـعـه تـل بـه هـنگام کندن پی خانه شان دو سنگ بزرگ که به زمان عیلامیان مربوط می شوند، از زمین بیرون آورده اند. یکی از سنگ ها پایه ستون ودیگری سنگی منقوش است که چهار نقش دارد و دو نفر در تقابل دو نفر دیگر ایستاده اند.
● قلعه ارجان
قلعه ارجان در شهرستان بهبهان واقع شده است.پل آمـیـر نـویـسـنـده کـتـاب خـداونـد الـمـوت درباره ارجان مـی نـویـسـد: قـلـعـه ارجـان بـالای کـوهـی سـنـگـلاخ بـنـا شده است. این قلعه در مرتفع ترین قسمت کوه ، متکی به یک تخته سنگ بزرگی ساخته شده و آب باران از همان تخته سنگ وارد انبارهای قلعه می گردید و آنـهـا را پـرمی کرده است. اسلوب ساختمان برج ها از قلاع رومی اقتباس شده و به شکل مکعب می باشد. صحن قلعه ارجان نسبتا وسیع است و از طرف صحن سه طبقه چند شاخه معروف به طاق رومی می باشد.
● قلعه باسیف
روبــــــروی روســــتــــــای مـــــالـــکــــی و امـــامــزاده عـبــد الـلــه در شــرق جــاده هندیجان - دیلم آثار قلعه ای به چشم می خورد که به قلعه باسیف مشهور است. این قلعه دارای حصار، برج و بارو است. سنگ گلال (سنگ دریا) ، قیر و ساروج مصالح ساختمانی این بنا می باشد. باسیف از خاندان دیلمان و فرزند اباکلنجار بود و نام این قلعه برگرفته از نام اوست. " با " به معنی بزرگ " سیف " نام عام است.
● قلعه دختر
ایـن قلعه در شمال رامهرمز در دامنه های میانی کوهی گچی بر روی دو تپه در امتداد هم واقع شده است. شکل گرد و دایره مانند هر دو واحد قلعه چنان است که معماری قلعه سازی رومی را می رساند و مانند آثاری است که از قلاع رومی در جنوب مدیترانه کمابیش بر جای مانده اند. این قلعه شبیه دژی است که در روزگار ساسانیان برای حفاظت راه تـجاری و نظامی شوش، واجار، اصفهان یا برای نگهبانی کاخ و خزائن رامهرمز یا نظارت بر جلگه زراعی، باغها، مزارع و انبارهای غله ساخته شده بود و رومی ها در ساختن و یا در طرح و نقشه آن دخالت داشته اند.
● قلعه خواجه
قلعه خواجه، بین چگارمان و دور آب واقــــع شـــده و در حـــال حـــاضـــر مرکزاد ارات بخش اندیکاست. این قلعه قدیمی به خوانین چهار لنگ موگوئی مربوط بوده است.
● قلعه گلاب، گل و ده مرد
این قلعه ها در سمت شرقی سردشت در کناره جنوبی رودخانه زهره واقع شده اند. با وجود اینکه قلعه ده مردبه عنوان یک قلعه صعب العبور مشهور است، راههایی ازاین قلعه به جلگه مرتفع و قلعه گلاب و قلعه گل وجود دارد. راه قلعه گلاب از گوشه شمالی کوه آغاز می شودو پیچ های زیادی دارد. این راه با شـیـبی تند در جهتشمال غربی و جـنوب غربی امتداد دارد. در جلگه تشون در روستای آبلش بقایای یک چهار برجی بر جای مانده است. بر فراز مـرتـفعات مشرف بر این ناحیه قلعه دختری وجود دارد که یادآور همه قلعه دخترهای باستانی ایران زمین است که منشا پرستش تیر، ناهید و مهرداد بوده است و شاید روزی جایگاه آتش مقدس کسانی بوده که آناهیتا را ستایش می کرده اند.
آرامگاه زرتشتیان – اهواز
در کوهستان های خاور اهواز دخمه های در دل کوه تراشیده شده اند که مدفن زرتشتیان اهواز دردوران پیش از اسلام بوده است.وضع موجود دخمه ها چنین می نماید که آن ها ابتدا معبد بوده اند وبعدها به مدفن مردگان تبدیل شده اند. نظیر این دخمه ها در کوه های شوشتر ورامهرمز دیده می شوند.
چغامیش خوزستان شهر پنج هزار ساله ایران زمین
چغامیش در پناه کوه زاگروس و حاشیه شمالی شوش در میان رودخانه آب دز و کارون واقع شده است . کوزه ها و آثار باستانی بسیاری از این محل به دست آمد که نشان از قدمت آن دارد . موئسسه شرق شناسی شیکاگو در سالهای 1961 تا 1966 میلادی عازم این منطقه شدند که با کشف آثاری گزارش از شهری باستانی دادند . این گروه و گروهای بعدی که عازم منطقه شدند با شگفتی تمام از فرهنگ و تمدنی نام بردند که به 8 هزار سال پیش باز میگردد و تاکنون ناشناخته بوده است . نقاشی ها و تصاویر اژدها و حیوانات آن با حکاکی زیبا صوتر گرفته است . سطح شهر باستانی چغامیش در حدود 16 هزار هکتار می باشد . آثار بدست آمده نزدیک به تمدن بین النهرین بوده ولی با تغیراتی که در آن انجام شده نشان از نقوش باستانی و هویت ایرانی آن دارد . که شبیه به دشت باستانی پاسارگاد دارد . نقاشی های از گروهی مرد در این شهر بدست آمده که با پاهای نزدیک به هم به تصویر کشیده شده . باستان شناسان این تصویر را نمونه ای از گروه های نظامی شبه ارتشی برای دفاع از منطقه دانسته اند .
شهر سلطنتی و تاریخی شوش
این شهر در ردیف اولین شهرهای متمدن دنیا شناخته شده است . این شهر متجاوز از نیم قرن است که خاورشناسان و باستان شناسان فرانسوی و آلمانی را در خود راه داده است و آنان مشغول بررسی و کشف واقعیت های ایران هستند . این کاوش نیم قرنه در جهان بی سابقه و مهم شناخته شده است . خرابه های شوش در میان دشت وسیع و باشکوهی از نظز جغرافیایی قرار دارد . که ادامه دشت بین النهرین است و بر فراز چهار تپه مرتفع میباشد ( در جنوب غربی ایران ) . این دشت در حدود چهار کیلومتر وسعت دارد . 4000 هزار سال پیش از میلاد مسیح مردم فلات ایران از خشک شدن تدریجی دشت شوش استفاده کرده و از دره های مرتفع مشرف بر آن برای سکونت در دشت شوش استفاده نمودند . از آن پس 5000 سال متمادی شوش نامزد ایفای نقش مهمی در زندگی سیاسی و اجتماعی ایران بوده است . میسیون فرانسوی که پیشرفت تمدن از ابتدا تا کنون را قدم به قدم دنبال نموده است میگوید : در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح امر تجارت و پیدایش خط و نوشتن کتاب یعنی شگفت انگیز ترین اختراعات بشری در جنوب ایران تحقق یافته است . در شوش زندگی شهر نشینی جالبی شکفته و این شهر به صورت پایتخت نیرومند امپراطوری های عیلام که تمدن آن مخلوطی از تمدن دولتهای سومر و آکاد بود و همچنین امپراطوری هخامنشیان قرار گرفت . در دل خاکهای شوش دهها کتیبه و نبشته های تاریخی توسط فرانسویان بدست آمد که در مورد مذهب و جنگهای تاریخی و تمدن بشری سخن گفته است و امپراطوری عیلامی ها را در هزاران سال پیش اثبات نمود . تمدن شوش در کنار اولین تمدنهای بشری بابلی و آشوری قرار دارد . ارتش پیروزمند عیلامیان فتوحات بسیاری را در غرب و شمال انجام دادند . عیلام رقیب سرسخت آشور بود و سرانجام در اثر ضربات سهمگین پادشاه آشور " آسوربانی پال " در هم کوبیده شد و کل شهر طعمه حریق ارتش آشوریان گشت آشوریان که به منتهی قدرت و جلال رسیده بودند 30 سال پس از شکست عیلامیان از هم پاشیده شد ند و نینوا پایتخت آن به سرنوشت شوش دچار گشت . بعد از عیلامیان داریوش کبیر که از جان و دل پایتخت جدیدش در شوش را دوست میداشت کاخهای باشکوهی در خرابه های عیلام بنا نهاد . در حال حاضر در موزه لوور فرانسه سرستونهای زیبایی به شکل گاومیش و همچنین صفحات گلین مینا کاری شده و همچنین نقش سربازان گارد شاهنشاهی ایران ( گارد جاوید ) که از شوش بدست آمده است قرار دارد . پس از شاهنشاهی پر افتخار هخامشیان اسکندر شوش را از اهداف مهم خود قرار داد و تصمیم به فتح آن گرفت . وی شوش را کاملا تصرف کرد و غنائم بسیاری از آنجا بدست آورد . وی پس از بازگشت از هند با ارتشی نیرومند به شوش رفت و مدتی در آنجا بسر برد . همانجا دختر داریوش سوم آخرین پادشاه هخامنشی را به همسری برگزید و در شوش مراسم باشکوهی از عروسی خود بر پاکرد . در شوش عده زیادی از سربازان یونانی دختران ایرانی را به همسری برداشتند و در آنجا اتحادی بین دو دنیای غرب و شرق رقم خورد . "مرگان" و جانشینش "کنت دومکنم"متونی شگفت اور به زبانهای عیلامی – بابلی – فرس قدیم یونانی و پهلوی از شوش بدست آوردند همراه با ابزارها و اثاثیه های بسیاری کهن در کتابخانه های باستانی فرانسه بیش از 30 کتاب در مورد شوش و تمدن شوش وجود دارد.
برگرفته از آثار باستانشناسان مشهور : " بازن" و "امیل بن و نیست" از استادان کلژدوفرانس
تصفیه خانه آب چغازنبیل
این محل بعنوان اولین و قدیمی ترین تصفیه خانه آب دنیا شناخته شده است که جهت آب شرب شهر دورانتاش با توجه به قابل شرب نبودن آب دز در این محل ایلامیان با استفاده از یک کانال ۴۵ کیلومتری آب را از رودخانه دز به آنجا منتقل میکردند . این کار با استفاده از قانون ظروف مرتبط و ملاط قیر طبیعی که بعنوان ملاط دیوارهای آجری در جداره کار گذاشته شده آب را تصفیه می نموده است
معبد چغازنبیل (زیگورات - قلعه آتش ) :
نام باستانی آن دور اونتاش می باشد . نام شهری که در پایان هزاره دوم قبل از میلاد توسط اونتاش نپیریشا پادشاه ایلامی ساخته شد است . این پادشاه در قسمت مرکزی شهر معبدی مطبق که در آن زمان ذیقورات نامیده میشده بنا می کند . . این معبد رفیع و سه طبقه به اینشوشیناک و نپیریشا که از خدایان بزرگ ایلامی بودند اهدا گشته بود. محوطه صحن ذیقورات توسط دیواری احاطه گشته است.خارج از محوطه این معبد بزرگ کاخها و آرامگاهها خانواده شاهی در منتهی الیه زاویه شرقی شهر بنا گشته است . به غیر از دو دیوار نامبرده حصاری قطور تمامی شهر را محصور کرده است که مجموع طول آن حدود ۴ کیلومتر میباشد . دور تا دور معبد با آجرهای پخته شده پوشیده شده است که این آجرهای با خط میخی زندگی پادشاه را توصیف کرده است . درهای چوبی معبد و کاخها با قطعات شیشه ای تزئین می شده اند
یکی دیگر از شگفتی های این معبد آن است که در پشت معبد در روی زمین جای پای انسان ( کودکی ) نقش بسته است که بعد از گذشت بیش از 5300 سال هنوز پابرجاست . محققین گفته اند در هنگام ساخت و آن زمانی که آجرهای نرم بوده است انسانی پا گذاشته است . این جای پا واقعا دیدنی است
هفت تپه
مجموعه تاریخی هفت تپه یکی دیگر از شگفتی های تمدن ایران میباشد . این مجموعه مربوط بدوره ایلامی ها میباشد که بین سالهای ۱۵۰۵ تا ۱۳۵۰ قبل از میلاد ساخته شده است . به اعتقاد کارشناسان نام ایلامی این منطقه کاپی ناک بوده است . این مجموعه شامل آرامگاه تپتی آهار پادشاه ایلامی - آرامگاه دسته جمعی ۲۳ نفری - حیاط معبد - سکوی قربانگاه حیوانات به خدای خود و پرستشگاهها میباشد . این مکان ( آرامگاه تپتی آهار ) به عنوان اولین و قدیمی ترین طاق هلالی جهان معرفی شد
مجموعه کاخهای آپادانا از زمان داریوش بزرگ
مجموعه کاخهای هخامنشی شوش توسط داریوش کبیر در سال ۵۲۱ قبل از میلاد ( ۲۵۲۶ سال پیش ) بر پا گشت . این مجموعه شامل کاخ آپادانا - دروازه - دیوارخانه و بخشهای دیگر است آپادانا ( تالار ستوندار ) سه ایوان ۱۲ ستونی و یک تالار ۳۶ ستونی با ارتفاع ۲۲ متر می باشد . دیوارها از خشت و ایوانها با آجر مینایی ( لعابدار منقوش ) مزین شده بود . در زمان اردشیر اول دچار حریق گشت و اردشیر دوم آنرا بازسازی کرد . مدت ۲۰۰ سال شوش ( در جنوب غربی ایران ) مرکز سیاسی ایران و سرزمینهای تحت فرمانروایی هخامشیان بود که این کشورها شامل بیش از ۲۵ کشور بوده است . سرانجام در سال ۳۲۳ قبل از میلاد در یورش اسکندر مقدونی ویران شد . در این مکان کتیبه های به زبان بابلی - میخی و فارسی باستان کشف شد.
