جاذبه گردشگری و دیدنی استان ایلام
مهم‌ترین و بهترین کوه ایلام را می‌توان کوه قلاقیران معرفی کرد که طبیعت زیبای آن واقعا غیرقابل وصف است. این کوه در ۳ کیلومتری شمال شهر ایلام قرار گرفته و ارتفاع آن به ۲۱۵۲ متر می‌رسد. منظره چشم‌نواز کوه قلاقیران بر هیچ کس پوشیده نیست و طبیعت بکر آن چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.قلاقیران لقب استواری و نماد شهر ایلام را به خود اختصاص داده و یکی از بهترین نقاط کوهستانی این شهر به شمار می‌رود. جالب است بدانید که بر اساس گفته‌ها، طرح زیبای میدان آزادی تهران از شکل ظاهری این کوه نشات گرفته است.
آسیاب‌های آبی قدیمی
در محدوده استان ایلام، بقایای ده ها آسیاب قدیمی مشهود است که تعدادی از آنها در حال‌حاضر نیز مورد بهره برداری قرار می گیرند. اهم این آسیاب‌های قدیمی و تاریخی عبارتند از: آسیاب‌های قبا، کاظم بگه تنوره خان، کلای، چگاوزنه، یوسف، قبادبگ، باوی گمار، گریان، خندان و آسیاب نادریژ در مناطق ایلام و بانقلان، آسیاب‌های موسی، حلاج آباد، چم‌آب در منطقه چم آب و آسیاب‌های دیزله، چم‌سارد، رحمان، چم‌بور، ملکشاهی، میراختیار، بولی ها، کوله، سرنی، میمه، گلان، شیخ مکان و سراب کلان در مناطق چوار و صالح‌آباد، دره شهر، شیروان و چرداول.
سنگ نوشته آشوری (گلگل)
یکی از آثار تاریخی ایلام گل گل می باشد.سنگ نوشته گلگل ملکشاهی در کنار روستای گلگل در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر ایلام بر دیواره کوهی حک شده است. این سنگ‌‌نبشته به دوران آشور بانیپال مربوط است و حدود ۳ هزار سال قدمت تاریخی دارد. بر روی سنگ نوشته، نقش پیکره یک سرباز آشوری با کلاه خود، ماه وستاره در بالای سر آن در حالیکه پیکانی در دست دارد، مشاهده می شود. در قسمت تحتانی این سنگ نوشته‌چند جمله با خطوط میخی حک گردیده است.
تنگ کافرین
یکی از مناطق مهم گردشگری و جاذبه‌های تفریحی استان ایلام که در شهرستان بدره واقع شده است، تنگ کافرین نام دارد. طبیعت بکر این تنگ بسیار حیرت‌انگیز بوده و تماشای آن واقعا لذت‌بخش است. تنگ کافرین از چندین چشمه و کوه‌های مرتفع کبیرکوه تشکیل شده و آب‌های جاری که از آن نشات می‌گیرند، وارد رودخانه سمیره می‌شوند.طول تنگ کافرین ۲ کیلومتر بوده و با سطح دریا تقریبا ۷۰۰ متر فاصله دارد. زیبایی تنگ کافرین به اندازه‌ای زیاد و دیدنی است که اگر تصویر آن را مشاهده کنید، تصور خواهید کرد که یک نقاشی بوده یا به یکی از کشورهای مدرن اروپایی مربوط است، اما این تنگ تماشایی در استان کوهستانی ایلام قرار گرفته است.از نقاط گردشگری که در اطراف این تنگ قرار دارند، می‌توان به برکه آب زمزم و زیارتگاه جابر اشاره کرد.
سم دُل دُل
در تنگ گراب (نزدیکی شهر ایلام) تلی از قلوه سنگ‌ها به حالت نعل اسبی به صورت چینه‌ایخشک روی هم انباشته‌اند و در کف محوطه داخلی آن تخته‌ای از سنگ روی زمینی قرار گرفته که قسمت بالای آن کاملا نمایان است. آثار سم اسبی بر روی سنگ نقش بسته و بومیان محل معتقدند که این اثر، نظرگاه سنگی و جای سم اسب یکی از امامان شیعه است که از محل عبور کرده است.
گورستان چنار
یکی از مکان های تاریخی ایلام گورستان چنار نام دارد.این گورستان باستانی در ناحیه چنارباش ایلام واقع شده و به هزار سال قبل از میلاد تعلق‌دارد. در این ناحیه، تعدادی گور کشف گردیده که بنا به رسم آن زمان، مردگان آن درون خمره‌های کوچک و بزرگ‌دفن شده بوده‌اند و لوازم و اشیا مرده نیز در کنار او در داخل خمره قرار داشته‌است.
تپه ورکبود
تپه ورکبود در نزدیک رود کشکان و در حدود ۲۰ کیلومتری شمال غربی ایلام قرار دارد. باستان شناسان در گودال قائمی که در این تپه حفر کرده‌اند، به تعداد زیادی گور دست یافته‌اند که تعدادی از آن‌هابا قلوه سنگ‌های نامنظم پوشیده شده بود و قلوه سنگ‌های بزرگی هم در جوانب گورها، برای استواری سقف‌گورها، چیده شده بود. اشیاء فلزی به دست آمده از این تپه، از جنس مفرغ و آهن می باشند.تپه ورکبود جز مکان های تاریخی ایلام به شمار می رود.
منطقه جنگلی ششدار
منطقه جنگلی ششدار را می‌توان یکی دیگر از مناطق گردشگری و جاهای دیدنی ایلام به حساب آورد که در ۵ کیلومتری شهر ایلام و نزدیکی کوه قلاقیران (در مسیر جاده ایلام به کرمانشاه) قرار گرفته است. منطقه جنگلی ششدار که با نام «پارک جنگلی ششدار» هم شناخته می‌شود، دارای یک طبیعت کاملا دست‌نخورده و طبیعی بوده و از منظره دیدنی و بکر برخوردار است.جالب است بدانید که نام اصلی این منطقه در حقیقت شیش دار به معنای جنگل انبوه بوده که در گذر زمان به ششدار تغییر یافته است. این پارک جنگلی یک مکان دنج و باصفا برای استراحت بوده و یکی از تفرجگاه‌های محبوب ایلام به شمار می‌رود.زیبایی ششدار در فصل بهار دوچندان شده و سرسبزی طبیعت در کنار عطر شکوفه درختان این ناحیه بسیار لذت‌بخش است، البته فصل پاییز هم به دلیل تنوع زیاد رنگ، جلوه خاصی به این منطقه جنگلی بخشیده است.
تالاب سیاب دریوش
این تالاب در جنوب غربی بخش ملکشاهی واقع شده است. مساحت آن در حدود چهار (۴) هکتار وارتفاع آن ۲۷۴۰ متر از سطح دریا های آزاد می باشد. حداقل درجه حرارت در این تالاب ۱۴ درجه سانتی گراد و متوسط بارندگی سالیانه آن بیش از ۶۰۰ میلی‌متر است. تالاب فوق الذکر دارای آب دایمی و شکل آن دایره ای می باشد. به دلیل قرار گیری در ناحیه کوهستانی جزو منطقه سردسیری و ییلاقی استان محسوب می شود.
آبشار گچان
آبشار گچان در ۱۵ کیلو متری شمال شهر ایلام و در میان تنگ که خود یکی از تفرجگاه های ایلام است قرار دارد. در این منطقه که کوه های زیبا و معظم مانشت و قلارنگ به همراه گچان گویی به هم رسیده اند منظره بسیار زیبایی را ایجاد کرده است. به گونه ای که در فصول بهار، تابستان و پاییز و حتی زمستان بعلت دسترسی تقریبا راحت آن پذیرای خیل عظیم دوستداران طبیعت است.
تالاب زمزم
تالاب زمزم در ۷۴ کیلومتری شرق شهر ایلام واقع گردیده است. مساحت آن در حدود یک هکتار و ارتفاع آن ازسطح دریاهای آزاد ۶۷۵ متر است. آب آن به صورت چشمه و دارای آب دایمی است. پوشش گیاهی اطراف آن چشم انداز زیبایی را بوجود آورده و زیستگاه بسیار مناسبی برای حیات وحش فراهم نموده است.
سرخ خانی
کوه سرخ خانی درناحیه چرداول و در فاصله ۳۳ کیلومتری شمال شرقی ایلام واقع شده است.
سرکب
کوه سرکب در ناحیه میشخاص و در فاصله ۸ کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع کوه سرکب ۲۱۲۰ متراست و جزو رشته کبیرکوه از کوهستان زاگرس بشمار می رود و رودخانه آب آفتاب از این کوهستان سرچشمه می گیرد.
گورستان کان گنبد
گورستان کان گنبد در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی ایلام در دامنه یکی از پشته‌های کوه‌شاه نخجیر از رشته‌های فرعی کبیرکوه واقع شده است. گورها عمدتا در بالا و دامنه آن مشاهده می شود.
دره ارغوان
تماشایی‌ترین و چشم‌نوازترین جاذبه گردشگری ایلام را می‌توان دره ارغوان آن به حساب آورد که در فاصله ۳ کیلومتری شمال شرق شهر ایلام قرار گرفته است. چشم برداشتن از طبیعت بکر دره ارغوان با وجود درختچه‌های خوش‌رنگ و بوی ارغوان واقعا غیرممکن است.دره ارغوان در فصل بهار به ویژه ماه اردیبهشت کاملا به رنگ صورتی درآمده و حس زیبایی را در اختیار شما قرار خواهد داد. شاید کمتر کسی باشد که ایلام را جزء الویت‌های سفر خود قرار دهد و این مسئله به عدم اطلاع ازجاهای دیدنی ایلام مربوط می‌شود، زیرا اگر افراد مطلع باشند که این استان کوهستانی از چه مناطق دیدنی و جاذبه‌های گردشگری برخوردار است، قطعا با دید وسیع‌تری به آن نگاه خواهند کرد.
تالاب چکر
در غرب شهرستان ایلام و در منطقه بولی و در ناحیه چکر تالاب زیبای چکر قرار دارد. مساحت آن در حدود ۳ هکتار و ارتفاع آن ۶۰۰ متر است. عمق آن در حدود ۲.۵ متر است. این تالاب در منطقه گرمسیری قرار دارد ولی آب آن دایمی است. عمق آن بستگی به میزان بارش در طول سال دارد. منبع آب آن نزولات جوی و چند چشمه جوشان می باشد .متوسط دمای آن ۲۴ درجه سانتی گراد است. نیزارهای اطراف آن به همراه طبیعت بکر زیبای اطراف آن واقعا دلنشین است.
دریاچه دوقلوی سیاه گاو
تنها دریاچه دوقلوی کشور را تنها در شهرستان آبدانان استان ایلام مشاهده می‌کنید که به یک جاذبه گردشگری منحصر‌به‌فرد در سطح جهان تبدیل شده است. عبور رودخانه سیاه گاو از میان صخره و دره‌ها به دو دریاچه تبدیل شده که اولی با اختلاف اندکی در قسمت بالایی دریاچه دوم قرار گرفته است.این دو دریاچه توسط یک کانال ۱۰ متری به هم متصل شده و چیزی در حدود ۳ متر عمق دارند. عرض توسعه این دو دریاچه تقریبا ۸ متر بوده و طول آن ۷۰ متر است. قدمت این پدیده طبیعی نادر، هزاران سال بوده و تماشای آن واقعا چشم‌نواز است.دریاچه دوقلو سیاه گاو از آب زلالی برخوردار بوده و جلوه خاصی به استان ایلام بخشیده است.
کبیرکوه
کبیرکوه به مجموعه کوه های بلندی است که خود قسمتی از رشته کوه بزرگ زاگرس است گفته می شود. این رشته از دیوارهای جنوبی دره رودخانه آب آفتاب و کنجان چم شهرستان مهران شروع شده و رو به رودخانه کرخه در دهستان الوار گرمسیری از شهرستان خرم آباد لرستان ادامه می یابد. دامنه های شمال و شمال شرقی آن به دره های رودخانه سیمره، کرخه و دامنه های جنوب و جنوب غربی آن به مرز ایران و عراق منتهی می شود.
دره کنجان چم تا دره رودخانه کرخه ۱۷۵ کیلومتر و عرض آن در حد فاصل رودخانه سیمره یا کرخه تا مرز ایران و عراق بین ۴۵ تا ۸۰ کیلومتر است. این کوهستان پهنه ای به وسعت ۹۵۰۰ کیلومتر مربع را زیر پوشش قرارداده است.
این رشته کوه از شاخه های بسیاری تشکیل یافته که به سمت غرب و جنوب غربی از ارتفاع آن ها کاسته می شود و بلند ترین آنها که خط الرأس رشته مزبور را تشکیل می دهند در بخش شرقی آن واقع شده اند. بلندترین این کوه ها، قله ای به نام کبیرکوه است که ۲۷۹۰ متر ارتفاع دارد و در ۱۸ کیلومتری شرق روستای ارکواز واقع شده است. از این رشته که کوهستان وسیعی را تشکیل داده است رودخانه های فراوانی سرچشمه می گیرند. و اکثرا به خاک عراق وارد می شود و تعداد دیگری ازرودخانه ها نیز به رودخانه سیمره و کرخه می پیوندند.
برای صعود به بلندترین قله این کوه می توان از راه اتومبیل رو ایلام به دره شهر و از طریق روستای بهرام خانی و راه کولم به روستای گوران و پس از طی گردنه پینه به خط الرأس رشته مزبور دست یافت به طول ۱۲.۵ کیلومتر طی کرد تا به قله رسید.
اهوران
کوه اهوران در ۸۳ کیلومتری شمال شرقی ایلام واقع شده است . ارتفاع این کوه ۲۱۲۰ متراست. این کوه از دره جزمان رود در غرب شروع شده و به طول ۲۴ کیلومتر رو به سوی جنوب شرقی کشیده می شود و در آن جا به کوه های کولیته و کازه تر می پیوندد.کسانی که به مناطق کوهستانی و کوه علاقه دارند و از وقت گذراندن در این نواحی لذت می‌برند، حتما از کوه اهوران که یکی از شناخته‌شده‌ترین کوه‌های ایلام محسوب می‌شود، دیدن کنید.
بانکول
کوه بانکول در ناحیه مهراب، در ۱۰ کیلومتری شمال ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه ۲۳۰۴ متراست.
رودخانه های مورت، کنگیر و آب زنگان از کوه بانکول سرچشمه می گیرند. این کوه نیمه جنگلی از شمال غربی به سوی جنوب شرقی با طول ۳۰ کیلومتر و با عرض متوسط ۶ کیلومتر کشیده شده و از سوی جنوب شرقی به کوه مانشت متصل است. راه اتومبیل‌رو کرمانشاه به ایلام از غرب آن می گذرد.
چمن‌گیر
کوه چمن‌گیر درناحیه شیروان و در فاصله ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی ایلام واقع شده است. ارتفاع کوه چمن گیر ۲۵۷۸ متراست. این کوه سرچشمه رودخانه های گراب و چرداول می باشد. این کوه از جنوب شرقی به کوه سیوان و از شمال غربی به کوه قلارنگ متصل می شود و جزو رشته کبیرکوه از کوهستان زاگرس بشمار می آید.
سامله
کوه سامله درناحیه زردلان درفاصله ۸۴ کیلومتری شمال ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود ۲۱۵۰ متراست رودخانه گشتانی ازاین کوه سرچشمه می گیرد.
شره زول
کوه شره زول در ناحیه چوار در ۲۳ کیلومتری شمال غربی شهرستان ایلام واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود ۲۰۵۰ متراست و به صورت رشته نسبتا طویلی به درازای ۴۱ و پهنای متوسط آن ۱۵ کیلومتر از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد و گسترش یافته است. دهستان چوار در جنوب و دهستان های سهراب و مرکزی در دامنه های شمالی این کوه جای گرفته اند . بخش شمال غربی آن از جنگل های بلوط پوشیده شده است. رودخانه های کنگیر، گلال رود، کزاب و مورت ازاین کوه سرچشمه می گیرند.
قلعه سه کسان
در جنوب غربی دره شهر و بر روی ارتفاعات صخره ای حد فاصل ارتفاعات کبیر کوه و دشت دره شهر در بالاترین منطقه قلعه ای بزرگ موجود می باشد که به نام سه کسان یا سه کسون خوانده می شود. این قلعه یکی از بزرگترین و گسترده ترین قلعه های دوره ساسانی اسلامی در منطقه بوده که دسترسی به آن بسیار مشکل می باشد.مصالح ساخت آن قلوه سنگ و گچ می باشد. دیوارها جهت غیر قابل دسترس بودن بر روی صخره ها ساخته شده است این قلعه دارای آب انبار به صورت کنده کاری صخره ها بوده است.
قلعه هزارانی
از آثار تاریخی ایلام می توان از قلعه هزارانی نام برد. در امتداد جاده آبدانان-مورموری در ابتدای روستای هزارانی در بخش شمالی جاده بقایایی قلعه ای بر روی یک تپه طبیعی دیده می شود. ارتفاع این تپه حدود ۱۰ متر می باشد که آثار بجای مانده معماری آن به صورت یک قلعه بوده که با مصالح سنگ و گچ ساخته شده است پلان بنا به شکل دالانهایی مستطیلی شکل و طویلی است که متاسفانه کاملا تخریب و به صورت مدفون و نیمه مدفون مشاهده می شوند و مربوط به دوران ساسانی می باشند.
قلعه سام
قلعه سام یکی از آثار تاریخی ایران و مکان های تاریخی ایلام می باشد.محوطه باستانی قلعه سام در شهرستان شیروان چرداول، در نزدیکی روستا چم بور از توابع بخش هلیلان واقع شده است. این مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عین حال با فاصله و مستقل شکل گرفته است. این مجموعه از نظر دوره ای در یک دوره از تاریخ که احتمالا حد فاصل اوخر دوره پارت ها و اوایل دوره ساسانی می باشد، ایجاد شده است. معماری این قلعه جنبه نظامی و دفاعی داشته است، زیرا قلعه در صعب العبور ترین بلندی های کوه بنا شده است چون طرح و نقشه ای از پیش نداشته،طراح یا معمار برجها، اتاق ها و ورودی ها را با توجه به موقعیت طبیعی صخره ها احداث کرده است. بطور کلی معماری قلعه به سبک معماری دوره ساسانیان ساخته شده است. مصالح ساختمانی ای که برای ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از: سنگ، گچ، ساروج،ملات،گچ و در بعضی جاها نیز گل بکار رفته است.
پشت قلعه آبدانان
در ۵ کیلومتری جنوب شهرستان آبدانان و در میان روستا پشت قلعه، بر بلندی تپه ای منفرد که رودخانه جاری آبدانان از پای آن می گذرد، آثار بنای قلعه ای به چشم می خورد. مصالح به کار رفته در قلعه قلوه سنگ،گچ و ساروج می باشد. قلعه مذکور دارای بخش های متعددی از جمله باروی قلعه، برجک های دیده بانی و نگهبانی، ورودی قلعه اماکن مسکونی و شاهنشین، تونل و پلکان متعلقه بوده است. با عنایت به شیوه معماری، ساختار، نحوه استفاده از مصالح، اجرای طاقها، مطالعه و بررسی سفالهای سطحی منطقه و مقایسه بادگیر اماکن تاریخی حفاری شده، این اثر فرهنگی-تاریخی مربوط به دوران ساسانیان است. بنای قلعه روستا پشت قلعه تحت حفاظت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان است که در سال ۱۳۸۰ به جهت اهمیت آن و انجام مطالعات باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آتشکده سیاهگل ایوان
بنای آتشکده مربوط به دوره ساسانیان است که در ۱۵ کیلومتری جنوب غربی روستای سرتنگ و در مسیر رودخانه خروشان کنگیر ایوان قرار دارد.این بنا یکی از سالم ترین آتشکده های دوران قبل از اسلام در استان می باشد.این بنا روی چهار پایه ساخته شده و دارای گنبدی یک جداره می باشد.
آتشکده موشکان
آتشکده موشکان از مکان های تاریخی ایلام و در فاصله ۳ کیلومتری شهر سرابله قرا دارد که مربوط به دوران ساسانیان است. این آتشکده از ملات ساروج و سنگ ساخته شده است که در طول زمان بر اثر حوادث مختلف تخریب گردیده است که در سال ۱۳۸۲ زیرزمین آتشکده مذکور توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان با طاق های قوسی شکل بازسازی گردیده است.
چهار طاقی
یکی دیگر از مکان های تاریخی شهرستان ایلام چهار طاقی نام دارد. این اثر در شهرستان دره شهر بر روی تپه بنای یک آتشکده به صورت چهار طاقی باقی مانده است .این بنا را در محل طاق می گویند. این بنا تماما با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است و مربوط به دوران ساسانی است.
