موقعیت جغرافیایی استان آذربایجان غربی

استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران قرار دارد و از شمال به کشور های جمهوری آذربایجان و ترکیه ، از مغرب به کشور های ترکیه و عراق از جنوب به استان کردستان و از مشرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان محدود است . طول مرز آبی و خاکی استان با کشور های همسایه مجموعا 805 کیلومتر به ترتیب زیر است : از طرف شمال نزدیک به 488 کیلومتر مرز خاکی با ترکیه . از طرف مغرب ، نزدیک به 200 کیلومتر مرز خاکی با عراق .

وسعت :

آذربایجان غربی ( با احتساب دریاچه ارومیه ) 43660 کیلومتر مربع وسعت دارد که 65/2 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد . از این مقدار ، حدود یک میلیون هکتار آن زمینهای قابل بهره برداری می باشد . شاید برخی چنین تصور کنند که پست ترین ناحیه آذربایجان دریاچه ارومیه است ، در حالی که دریاچه مزبور حدود 1275 متر از سطح دریاهای آزاد ارتفاع دارد .

آبهای معدنی :

استان آذربایجان غربی از لحاظ آبهای معدنی غنی می باشد برخی از آنها به دریاچه می ریزند و برخی از طریق آبهای زیرزمینی به داخل دریاچه نفوذ می کنند و بدین طریق انواع مواد معدنی را وارد دریاچه می کنند . مهمترین آنها ، عبارتند از :

کوه ها :

کوه آتشفشانی آرارات یا کوه نوح که به ترکی آغری داغ نامیده می شود . دو رشته کوه از آن منشعب شده و به طرف ایران پیش می آید . رشته اصلی از جنوب ارز روم گذشته به ارتفاعات شمالی آذربایجان می پیوندد و به تدریج در امتداد مشرق ، ارتفاع آن کاهش می یابد و به دره وسیع آق چای ( قطور ) ختم می شود .  رشته دوم که از آرارات جدا می شود ، در جهت جنوب پیش آمده و بین آذربایجان غربی و ترکیه قرار گرفته است . خط الراس این کوه ها حوضه آبگیر ایران و ترکیه است که آب دامنه های شرقی را به دریاچه ارومیه و دامنه های غربی را به دریاچه وان می ریزد . بطور کلی ، منطقه آذربایجان شمالی یکی از مراکز بزرگ نا آرامیهای درونی زمین و لرزشهای شدید است . آتشفشانها و زلزله های سخت ، چندین بار وضع برجستگی ها را دگرگون ساخته است .

آب هوا :

آذربایجان غربی گرچه عمدتا تحت تاثیر جریانهای هوایی مرطوب اقیانوس اطلس و مدینترانه قرار می گیرد ، ولی در برخی از ماههای زمستان ، توده های هوای سرد از سوی شمال به این طرف کشیده می شود که در کاهش دمای هوای استان تاثیر بسیار دارد .

رودها :

رود های موجود در استان بشرح ذیل میباشد :

1)    زرینه رود ( جغتو چای )

2)    سیمینه رود ( تاتائو )

3)    مهاباد رود

4)    باراندوز چای

5)    شهر چای

6)    نازلو چای

7)    زولا چای

جنگلها و مراتع :

جنگلهای استان به دو دسته تقسیم می شود :

1- جنگل های طبیعی :

هر چند که قسمتی از مهاباد و پیرانشهر پوشیده از مناطق جنگلی است ، ولی مناطق وسیع جنگلی شامل اراضی وسیع کوهستانی سردشت میباشد که مساحت آن را بین 60000 تا 80000 هکتار تخمین می زنند . البته مساحت اراضی جنگلی در گذشته بیشتر از امروز بوده است . درختان جنگلی این منطقه بر دو نوع تقسیم می شوند: درختان میوه ای و درختان غیر میوه ای . از درختان میوه ای ، انگور ، بنه ( پسته وحشی ) ، زالزالک و بادام کوهی  را می توان نام برد .

2- جنگل های مصنوعی :

کل مساحت جنگل های مصنوعی در استان به 320 هکتار در قطعات متفاوت می رسد که در شهرستان های مهاباد ، ماکو ، خوی ، و بقیه شهر ها به صورت قطعه های کوچک و بزرگ به وجود آمده است . در ارومیه از سال 1348 تاکنون 50 هکتار ، به نام جنگل های بهنق کاشته شده که غالبا درختان سرو و کاج و اقاقیا و نارون می باشند . به طور کلی در سال های اخیر ، جنگلکاری در استان در حال افزایش است .

حیات وحش در جنگل ها:

در اثر نابودی جنگلها و منابع طبیعی ، به تدیج وضع حیات وحش منطقه نیز مختل گردیده است . حیوانات و پرندگان بومی جنگل به نقاط کوهستانی دور دست کوچ کرده اند .، ولی گونه هایی از پرندگان مانند کبک در نواحی فوق دیده می شوند . از جانوران علف خوار ، بزرگ جثه ، یک نوع خرس قهوه ای در این جنگلها زندگی می نماید که هنوز از نظر زیست شناسی مورد مطالعه قرار نگرفته است . تغذیه این جانوران عموما از علوفه و میوه های درختان و در پاره ای موارد از باغ های انگور تامین می شود . از حیونات دیگر ، خرگوش ، کل ، بز کوهی ، و از پرندگان کبک در این منطقه وجود دارند .

لهجه و زبان :

در آذربایجان غربی زبان های ترکی وآذری و کردی ، زبان های اصلی را تشکیل می دهند و اقلیتها به زبان های آشوری و ارمنی و کلیمی تکلم می نمایند .

الف ) زبان ترکی آذری : ریشه این زبان مربوط به مادهاست که در اثر گذشت زمان تحت تاثیر زبان های فارسی ، عربی و ترکی قرار گرفته است . زبان مادی که از ریشه زبانهای هند و اروپایی بوده است ، پیش از اسلام تغییر چندانی نیافته بود ، ولی تکامل و تحول پیدا کرده بود ، پس از ظهور اسلام تحت تاثیر زبان عربی و فارسی قرار گرفته است . از اوایل قرن سوم هجری ، کم کم پای امرای ترک آسیای مرکزی به آذربایجان باز شده و از قرن پنجم هجری هجوم و مهاجرت تیره های مختلف ترک به این سامان آغاز گردید . در نتیجه اختلاط زبان ترکی آسیای مرکزی با فارسی آذری ، زبان ترکی آذری پدید آمده است . کسانی هم بودند ریشه زبان آذری باستانی را فارسی و هند و اروپایی نمی دانند ، مانند خطیب تبریزی ، ناصر خسرو ، حکیم نظامی ، یاقوت حموی و مسعودی .

ب) زبان کردی : عده ای ، کردی را لهجه ای از زبان فارسی و گروهی دیگر آن را زبانی مستقل می دانند . 1000 سال پیش از میلاد مسیح ، آریا ها به زبان اوستایی تکلم می کرده اند که پدر تمام زبان های مادی ، پارسی ، و هندی بوده است ، زبان کردی هم از ریشه های زبان اوستایی است .

فرهنگ :

 

آذربایجان پیش از اسلام تحت تاثیر فرهنگ ها و مذاهب گوناگونی چون مهر پرستی و آیین زرتشت و آیین یونانی و رومی و بعد از ظهور اسلام تحت تاثیر اسلام و فرهنگ مردم آسیای مرکزی قرار گرفته است .البته در میان آنها تاثیر اسلام و فرهنگ اسلامی از مقام برجسته ای برخوردار است .

زندگی مذهبی  :

آذربایجان غربی پیوسته مجموعه ای از ملل و فرهنگ های مختلف بوده است . هر کدام از این ملل و فرهنگ ها در هم تاثیر گذاشته و از یکدیگر مسایل و مفاهیمی اخذ کرده اند . وجود مساجد و کلیسا ها و ویرانه آتشگاه در نواحی مختلف استان گویای تاریخ مذهبی آنست . تشیع در ارومیه و شهر های شمالی آن و تسنن در نواحی جنوبی استان از مذاهب عمده است . آشوری ها به مذاهب کاتولیک ها – ارتدوکس ، پروتستان و ارامنه به کلیسای گریگوری وابسته اند .

ایجاد شهر ارومیه :

شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی در جلگه ای به طول 70 کیلومتر و به عرض 30 کیلومتر در کنار دریاچه لاجوردی به همین نام گسترده شده است . این جلگه از رسوبات غنی رود های باراندوز چای ، شهرچای ، روضه چای و نازلو چای که همه ساله به طور منظم آن را مشروب می سازند پوشیده شده است . زمینهای بارور با آب و هوای مساعد و واقع شدن آن در معبر قفقاز ، ارمنستان ، آسیای صغیر و بین النهرین از یک سو و قرار گرقتن آن در کنار دریاچه ارومیه از سوی دیگر وضع ویژه ای به چهره شهر دیر پا بخشیده است .

مغرب دریاچه بیش از سایر نقاط ایران مورد توجه ملل پیش از تاریخ قرار گرفته است و شاهد آن تپه های متعدد باستانی می باشد . یکی از این تپه ها ، گوی تپه (6 کیلومتری جنوب شرقی ارومیه ) است که با قدیمیترین تپه های بین النهرین ، آسیای صغیر و فلات ایران رقابت می نماید . از سوی دیگر منسوب داشتن زرتشت به ارومیه و همچنین اینکه یک یا دو تن از حواریون زرتشت که در تولد عیسی مسیح به بیت الحرام رفته بودند در ارومیه مدفونند ، حاکی از ان است که این شهر یکی از بزرگترین کانون های مذهبی و علمی در گذشته های دور بوده است . سرداران و امپراتوران روم برای دستیابی بر آذرخش بزرگ زرتشتیان ( آذر گشسب ) در 30 کیلومتری صائین دژ و پایتخت تابستانی ساسانیان (گزنا ) ، بارها از آن عبور کرده اند پس از ظهر اسلام نیز ارومیه پس از مراغه دومین شهر آذربایجان به شمار رفته است . ازقرن پانزدهم که ترکان عثمانی جایگزین امپراتوری روم شرقی شدند باز ارومیه به عنوان شهر سر حدی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده و دارای برج و باروی مهمی گردید . برج سه گنبد و مسجد جامع ارومیه هر دو یادگار مجد و عظمت تمدن اسلامی به شمار می روند . به طور کلی ارومیه از اعصار قدیم یکی از مراکز آباد و پر جمعیت بوده و فعالترین منطقه کشاورزی آذربایجان به شمار می رود و با آنکه بر اثر حوادث تاریخی بارها ویران شده ولی دوباره خیلی زود به حال اول برگشته و عظمت خود را تجدید نموده است . طبق سر شماری سال 1365 جمعیت این شهرستان 539839 نفر و جمعیت شهر ارومیه 300746 نفر بوده است .

سرگذشت تاریخی ارومیه:

کرانه غربی دریاچه ارومی را در قدیم گیلزان می نامیدند . اینکه نام باستانی ارومیه چه بوده ، اطلاع درستی در دست نیست . گروهی به اشتباه آن را با شهر باستانی چی چست (شیز) یکی می دانند . نام ارومیه در کتب جغرافیدانان به صورت ارمیه ضبط شده و گاهی به نام اورمیه ،ارمیا ، ارم یا رومیه نیز آمده است . در تداول آذربایجان ،ارومی گفته می شود . برخی نام آن را مشتق از شهر ارومچی ترکستان چین می دانند .

ویژگی های اقتصادی :

کشاورزی که حدود 7/39 درصد مردم کل استان به این کار مشغول اند.

محصولات کشاورزی استان :

1)    گندم

2)    نباتات علوفه ای

3)    چقندر ند

4)    توتون و تنباکو

5)    الیز

6)    سیب زمینی

7)    پیاز

8)    برنج

9)    انگور

10)   تاکستانهای یستاده

11)   سیب درختی

12)   تخم آفتاب گردان و تخم کدو