صنایع دستی استان آذربایجان شرقی
استان آذربایجان شرقی یکی از کانون های مهم صنایع دستی ایران است. تنوع صنایع دستی این استان مرهون وسعت منطقه، روستاها و شهرستان های متعدد و وجود ایلات و عشایر ناحیه است. به طور کلی در مناطق مختلف استان آذربایجان شرقی قالی بافی، قالیچه، مسند، ورنی، خورجین، مفرش بافی جاجیم، گلیم، شال، گلیمچه، ظروف سفالی، سرامیک، انواع سبد حصیری و ترکه ای، پارچه های پشمی، ابریشمی، سوزن دوزی، نقره سازی، قلاب بافی، حوله، پتوبافی، مفرش بافی، مسند، کفش دوزی، ممقان دوزی و بافته های داری تهیه و تولید می شوند. هریک ازشهرستان های استان آذربایجان شرقی به صنعت دستی خاصی شهره هستند. قالی تبریز از معروف ترین قالی های ایران است که به طورعمده در مرکز استان و روستاهای اطراف تهیه می شود. قالی هریس شهرت جهانی داشته و بافت قالی های نفیس و ظریف ابریشمی از روزگاران قدیم در این شهرستان معمول بوده است. شهرستان سراب ازگذشته های دور جزو مراکز مهم فرش بافی آذربایجان شرقی بوده است و قالی بافی درآن از قدمت طولانی برخورداراست. نقره سازی نیز از ظریف ترین صنایع دستی استان آذربایجان شرقی است که بیش تر در شهرستان تبریز انجام می شود. شهرت شبستر نیز در زمینه سفال گری است و سفال های منطقه کوزه کنان شبستر بسیار معروف است. ابریشم بافی در شهرستان اسکو رواج دارد و نوعی پارچه زیبا و منحصر به فرد دراین منطقه تهیه می شود که تولید آن در هیچ ناحیه دیگر ایران معمول نیست. گلیم بافی نیز صنعت بومی و اصیلی است که در بیش تر روستاهای استان رواج دارد. قالی قره داغ به علت بافته شدن توسط عشایر منطقه قره داغ مورد توجه قرار گرفته است. در آذربایجان شرقی، ایلات و عشایر مغان، ارسباران و خلخال با جمعیت متحرک و با حفظ خصوصیات قومی و سنتی و چادرنشینی در اوقات بیکاری به تولید انواع محصولات و صنایع دستی اشتغال دارند.ورنی بافی مهم ترین صنایع عشایری استان آذربایجان شرقی است. ورنی نوعی گلیم ریزبافت فرش نما است که دارای بافت و طرح خاصی است و جز در استان آذربایجان شرقی در کم تر منطقه ای از ایران بافته می شود. نقش هایی که به وسیله بافندگان بر روی ورنی تصویر می شوند ذهنی بوده و بنا به ذوق و سلیقه بافندگان طراحی و بافته می شوند. معمولی ترین نقش ها عبارتند از: طاووس، آهو، روباه و قطار شتر که مربوط به حاشیه فرش ها است. مواد اولیه ای که جهت تولید ورنی به کار می روند عبارتند از: پود که از پشم و تار و پود نازک که غالبا از نخ پنبه ای تهیه می شوند. در گذشته با توجه به نوع معیشت عشایر مستقر در دشت مغان، گرما دوز و ارسباران، پس از چیدن پشم از دام های موجود منطقه در فصول مناسب، آن ها را با دوک های نخ ریسی سنتی ریسیده و پس از آن شست و شو می دادند. این نخ های ریسیده شده را با روشی بسیار ابتدایی، با رنگ های شیمیایی پست و در خود منطقه رنگ رزی می کردند. این روش رنگ رزی از جنبه کیفی بزرگ ترین لط‌مه را به بازار و بازاریابی این کالاهای هنری سنتی وارد می کرد، اما در بیست سال اخیر تحولی در ارتقای کیفی تولید ورنی بین عشایر منطقه به وجود آمده است.تولید ورنی بیش تر در نقاط قشلاقی انجام می پذیرد و نقوشی که بر روی این گلیم فرش نما نقش می بندد نشان گر محیط زیست و انعکاس آن در اذهان زنان و دختران عشایر و نمودار ذهن توانا و استعدادهای بالقوه فکری آنان است. بیش تر نقوش این ورنی ها از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تاثیر پذیرفته و در این میان از نقش حیواناتی چون گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ، خروس، گربه، مار، عقاب، گوسفند، ببر، شتر، شیر، روباه، شغال، طاووس و پرندگان محلی استفاده بیش تری می شود. این تولیدات صرفا خانگی بوده و غالبا در همان اطاقی که خانوار عشایری در آن سکونت دارند صورت می پذیرد و ابزار آن نیز از قبیل دار و دفتین همه در محل تهیه می شوند. بر اساس بررسی های انجام شده تولید ورنی ظرف یک صد سال اخیر در دشت مغان مرسوم شده و به روایت افراد مط‌لع، محل اصلی تولید آن منطقه قره باغ آذربایجان شوروی بوده که براثر روابط و علقه های فرهنگی عشیره ای و ترددهایی که در کناره رودخانه ارس انجام پذیرفته به تدریج در منطقه ارسباران و سپس در بین ایلات و عشایر دشت مغان رایج شده است.در حال حاضر تولید ورنی در سطح جهانی منحصر به ایران و آن هم تنها در مناطق ذکر شده است. ویژگی های خاص تولید آن عمل اقتباس یا مشابه سازی را مانند بسیاری از زیراندازهای دیگر از قبیل قالی و گلیم را در سایر نقاط ایران و جهان دشوار و حتی غیر‌ممکن ساخته است. ورنی های تولیدی آذربایجان شرقی معمولا در زمینه رنگ های لاکی، سرمه ای، کرم، سفید، پیازی و آبی روشن با نقش حیوانات در وسط و حاشیه ای حداکثر به عرض بیست سانتی متر در طرفین تولید می شوند. اندازه رایج ورنی های تولیدی عبارتند از: ورنی قالی به ابعاد 300 - 200 سانتی متر، ورنی کناره بزرگ به ابعاد 320 - 150 سانتی متر، ورنی کناره به ابعاد 310 - 125 سانتی متر، ورنی زرع و نیم (جفت) به ابعاد 160 - 115 سانتی متر، ورنی قالیچه به ابعاد 250 - 120 سانتی متر و ورنی پشتی به ابعاد 100 - 70 سانتی متر و 90 - 60 سانتی متر.
