دانستنی‌هایی درباره زنبور عسل

۲۰ مه برابر با ۳۰ اردیبهشت ماه روز جهانی زنبور عسل است. هدف از این روز جهانی، شناخت نقش زنبور‌ها و سایر گرده افشان‌ها در اکوسیستم است. خبرگزاری میزان _ ایسنا نوشت: روز ۲۰ مه، تولد آنتون یانشا (Anton Janša) پدر زنبورداری مدرن اسلوانی است. او سال ۱۷۳۴ به دنیا آمد و تنها ۳۹ سال عمر کرد و رییس مدرسه زنبورداری بود.کتاب‌های او راهگشای زنبورداری مدرن شد و سیستم ابداعی یانشا باعث شد تا برداشت عسل بدون صدمه به کندو میسر شود و در واقع روز جهانی زنبور، ایده زنبورداران اسلوونی بود و با کوشش آنان این روز توسط سازمان ملل پذیرفته شد.   مهمترین کمک به توسعه زنبورداری که توسط آنتون یانشا ارائه شده است تغییر اندازه و شکل کندو‌ها به شکلی است که بتوان آن‌ها را مانند بلوک‌ها روی هم قرار داد تا امکان انتقال آن‌ها به مراتع مختلف فراهم شود. روش‌های زنبورداری وی بر اساس دانش قدیمی بومی پدرش بود. آنتون یانشا زنبور عسل اصیل اسلوونی (APIS MELIFERA CARNICA) را به جهان معرفی کرد، چند ابزار مفید زنبورداری اختراع کرد و اولین کسی بود که بر نقش و اهمیت زنبور نر در کندو تاکید کرد. او این عقیده را که زنبور‌های نر ناقل آب هستند را رد کرد و بر این باور بود که ملکه زنبور‌ها در هوا توسط زنبور نر بارور می‌شوند. بعد‌ها برخی کشفیات و نظریات یانشا از طریق علم تایید شد.   در واقع هدف از روز جهانی زنبورعسل تاکید بر نقش زنبور‌ها و سایر گرده افشان‌ها در اکوسیستم است. زنبور‌ها و سایر گرده‌افشان‌ها مانند پروانه‌ها، خفاش‌ها و مرغ مگس‌خوار به‌طور فزاینده‌ای در معرض تهدید فعالیت‌های انسانی قرار دارند. گرده افشانی با این حال، یک فرایند اساسی برای بقای اکوسیستم‌ها به‌حساب می‌آید و تقریبا ۹۰ درصد از گونه‌های گیاهان گلدار وحشی جهان و بیش از ۷۵ درصد از محصولات غذایی جهان و ۳۵ درصد از زمین‌های کشاورزی جهان به گرده افشانی حیوانات بستگی دارند.   بنابر اطلاعات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، زنبور‌ها با وجود داشتن حداکثر سرعت ۲۵-۳۰ کیلومتر در ساعت، سریع‌ترین حشرات بال‌دار دنیا نیستند، زیرا آن‌ها برای پرواز در سفر‌های کوتاه (از گلی به گل دیگر) آفریده شده‌اند. بال‌های کوچک زنبور‌های عسل باید ۱۲هزار تا ۱۵هزار بار در دقیقه باز و بسته شود تا بتواند آن‌ها را به کندو برساند. سرعت زنبور‌ها زمانی که دانه‌های گرده را حمل می‌کنند به ۱۵ کیلومتر در ساعت کاهش می‌یابد.   برای انجام تمام امور کلونی به زنبور‌های زیادی یعنی حدود ۲۰ هزار تا ۶۰ هزار زنبور در هر کندو نیاز است. زنبور‌های پرستار از نوزادان مراقبت می‌کنند، کارگران از ملکه مراقبت می‌کنند و به او غذا می‌دهند، زنبور‌های نگهبان در ورودی کندو مستقر می‌شوند و از کندو محافظت و کارگران ساختمانی موم‌ می‌سازند که ملکه در آن تخم بگذارد و کارگران، عسل را در آن ذخیره می‌کنند. برخی از کارگران اجساد زنبور‌های مرده را از کلونی خارج می‌کنند و تعدادی از زنبور‌ها وظیفه جمع‌آوری شهد و گرده را بر عهده دارند.   قدرت زنبور‌های عسل در تعداد آن‌ها است. زنبور‌های کارگر برای حفظ کلونی در زمستان باید از فصل بهار تا پایان پاییز، حدود۳۰ کیلوگرم عسل تولید کنند. برای رسیدن به این هدف و با نرخ ۰٫۰۸۳ (یک دوازدهم یک قاشق چای‌خوری) عسل به ازای هر زنبور، به ده‌ها هزار کارگر نیاز است. جالب است بدانید که یک کلونی زنبور عسل به‌خوبی از عهده تهیه عسل مورد نیاز برای فصل زمستان بر می‌آید.   ملکه می‌تواند سه تا پنج سال زندگی کند. او یک هفته پس از خروج از تخم جهت جفت‌گیری از کندو خارج می‌شود و اگر طی ۲۰ روز نتواند جفت‌گیری کند، توانایی تولیدمثلی خود را برای همیشه از دست می‌دهد. ملکه پس از جفت‌گیری دیگر نیازی به جفت‌گیری مجدد ندارد چراکه او اسپرم‌ها را در اسپرماتکا (فضای خالی داخل بدن) نگه می‌دارد و از آن‌ها جهت بارور کردن تخم‌ها در طول عمر خود استفاده می‌کند. تنها ۴۸ ساعت پس از جفت‌گیری ملکه وظیفه مادام العمر خود یعنی تخم‌گذاری را شروع می‌کند. یک ملکه زنبور عسل می‌تواند در یک روز به اندازه وزن بدن خود تخم‌ریزی کند. میزان متوسط تخم‌گذاری روزانه حدود ۱۵۰۰ تخم است و ملکه ممکن است در طول دوران زندگی خود تا حدود یک میلیون تخم بگذارد. همان‌طور که ممکن است حدس بزنید او هیچ زمانی برای رسیدگی به کار‌های دیگر خود ندارد بنابراین کارگران وظیفه نظافت و تغذیه او را بر عهده دارند.   بعد از پستانداران اولیه، زنبور‌های عسل پیچیده‌ترین زبان نمادین روی کره زمین را دارند. این حشرات دارای بیش از یک میلیون نورون (سلول عصبی) در مغز خود هستند و از تعداد زیادی از آن‌ها جهت برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. زنبور‌های کارگر در طول زندگی خود وظایف مختلفی را بر عهده دارند. برخی از زنبور‌ها پس از یافتن گل‌های مناسب، به کندو باز می‌گردند و اطلاعات دقیق در مورد یافته‌های خود را با دیگر زنبور‌ها به اشتراک می‌گذارند. آن‌ها این اطلاعات را به وسیله نوعی رقص پیچیده به سایر افراد کندو منتقل می‌کنند.   بنابر اطلاعات سازمان ملل، گرده‌افشان‌ها نه تنها به‌طور مستقیم به امنیت غذایی کمک می‌کنند بلکه برای حفظ تنوع زیستی نقش کلیدی دارند. سازمان ملل متحد برای افزایش آگاهی نسبت به اهمیت گرده افشانی،  تهدید‌های آن‌ها و سهم زنبور‌های عسل در توسعه پایدار ۲۰ مه را به عنوان روز جهانی زنبورعسل تعیین کرد. هدف تقویت اقدامات با هدف محافظت از زنبور‌ها و سایر گرده افشان‌ها است که به‌طور قابل توجهی در حل مشکلات مربوط به عرضه جهانی غذا و از بین بردن گرسنگی در کشور‌های در حال توسعه کمک می‌کند. همه ما به حشرات گرده افشان وابسته هستیم بنابراین نظارت بر وضعیت کاهش آن‌ها و توقف از دست دادن تنوع زیستی بسیار مهم است.   زنبور‌ها در معرض تهدید هستند  چراکه اکنون میزان انقراض گونه‌ها به دلیل تاثیرات فعالیت‌های انسانی ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر بیشتر از حد طبیعی است. نزدیک به ۳۵ درصد از گرده افشان‌های بی مهره به‌ویژه زنبور‌ها و پروانه‌ها و حدود ۱۷ درصد از گرده افشان‌های مهره‌دار از مانند خفاش‌ها در سراسر جهان با خطر انقراض روبرو هستند. در صورت تداوم این روند، محصولات مغذی مانند میوه‌ها، آجیل‌ها و بسیاری از محصولات گیاهی به‌طور فزاینده‌ای جایگزین محصولات اصلی مانند برنج، ذرت و سیب زمینی می‌شوند و در نهایت منجر به یک رژیم غذایی نامتعادل خواهند شد.   شیوه‌های کشاورزی فشرده، تغییر کاربری زمین، تک کشتی، سموم دفع آفات و دمای بالای هوا همراه با تغییرات اقلیمی همه مشکلاتی را برای جمعیت زنبور‌های عسل و کیفیت غذایی که کشت می‌شود، ایجاد می‌کند. کنوانسیون تنوع بیولوژیک با شناخت ابعاد بحران گرده افشانی و پیوند‌های آن با تنوع زیستی و معیشت انسان، حفظ و استفاده پایدار از گرده افشان‌ها را در اولویت قرار داده است.   از راهکار‌های فردی می‌توان به کاشت مجموعه متنوعی از گیاهان بومی که در فصول مختلف سال گل می‌دهند، خرید عسل خام از کشاورزان محلی، خرید محصولاتی که توسط روش‌های پایدار کشاورزی تولید شدند، استفاده نکردن از آفت کش‌ها، قارچ کش‌ها یا علف کش‌ها در باغات، محافظت از کلونی‌های زنبور‌های وحشی در صورت امکان، کمک به حفظ اکوسیستم‌های جنگلی و افزایش آگاهی نسبت به این موضوع اشاره کرد. دولت و تصمیم‌سازان نیز می‌توانند از طریق تقویت مشارکت جوامع محلی در تصمیم‌گیری به‌ویژه مشارکت مردم بومی که اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی را می‌شناسند به حفظ این گونه کمک کنند و با افزایش همکاری بین سازمان‌ها، شبکه‌های دانشگاهی و تحقیقاتی ملی و بین المللی در راستای نظارت و ارزیابی خدمات گرده افشانی اقدام کنند.