مجلات رشد باید یکی از ارکان نقش‌آفرین در ایجاد تحوّل در نظام آموزشی کشور باشد
تهران (پانا) - مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی با بیان شرایط فعلی مجلات رشد، راهبردها، رویکردها و چشم‌انداز این نشریات، ضرورت نقش‌آفرینی این نشریات در ایجاد تحول در نظام آموزشی کشور، توأم با پشتیبانی از برنامه درسی ملی را تبیین و تشریح کرد.
مجلات رشد، همراه و هم‌گام دانش‌آموزان نسل‌های پیشین، اکنون و آینده کشور هستند. دانش‌آموزان و کارگزاران تربیتی از این مجلات تأثیر پذیرفته و برخی با حضور در مجلات، در رشد و پیشرفت آنها سهیم بوده‌اند. ازاین‌رو، اهمیت و ضرورت انتشار این مجلات امری روشن و آشکار است. معرفی برخی از اعضای جدید در کسوت سردبیری درجمع خانواده مجلات رشد، در روزهای آغازین سال 1401 بهانه‌ای شد تا با محمدصالح مذنبی، مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، گفت‌وگویی در مورد رویکردهای جدید مجلات رشد داشته باشیم که نتیجه این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
هدف مجلات رشد چیست؟ این نشریات چه نقشی در تربیت و یادگیری دارند؟
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در جریان تربیت و یادگیری کشور یعنی آن بخش که به محتوای کتاب درسی مربوط است، نقش مؤثری دارد که بر هیچکس پوشیده نیست. این سازمان براساس قوانین نظام جمهوری اسلامی، عهده‌دار برنامه‌ریزی آموزشی و تربیتی، در قالب تولید بسته‌های تربیت و یادگیری است. مهمترین بخش موجود در این عرصه، کتاب‌های درسی است، که همواره مورد توجه بوده است. توجه به تولید نشریات آموزشی که مفید، سازنده و تربیتی بوده و در امتداد کتاب‌های درسی باشند و از آنها پشتیبانی کنند، با نگاه فعالیت مطبوعاتی، همواره در برنامه‌ریزی آموزش‌وپرورش مورد توجه بوده و در برنامه‌ریزی‌های سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در نظر گرفته شده است. به‌همین‌دلیل و ناظر به جایگاهی که مجلات رشد، نسبت به بسته‌های تربیت و یادگیری داشته و در نقش مکمل و امتداددهنده کتب درسی قرار دارند، از سالیان دور، مجموعه‌ای از کارشناسان فرهیخته، صاحب‌نظران و نویسندگان عرصه تعلیم و تربیت را گرد آورده است تا در راستای تحقق اهداف نظام آموزشی و تربیتی کشور، مجلات فاخری را در دو سطح عمومی و تخصصی تولید کنند. این مجلات برای دانش‌آموزان، معلمان، کارشناسان، مدیران مدارس، مشاوران و مربیان مدارس در سه سطح دانش‌آموزی، عمومی بزرگسال و تخصصی تولید می‌شود. مجلاتی که می‌توانند برای مدیران، مربیان و مشاوران در مباحث کلان تعلیم و تربیت، راه‌گشا بوده و با دراختیارگذاشتن آخرین دستاوردها، تازه‌های علمی، روش‌ها و شیوه‌های نوین آموزشی، پاسخ‌گوی مسائل آنها باشد.
با توجه به تغییرات ساختاری در بخش سردبیران مجلات رشد، سیاست و رویکردهای جدید چگونه تعریف شده است؟
در ابتدا باید قدردان خانواده بزرگی باشیم که در همه سال‌ها با جهد، تلاش فرهنگی و علمی برای دانش‌آموزان، معلمان و جامعه آموزش‌وپرورش زحمت کشیده‌اند. خانواده بزرگ مجلات رشد به این موضوع پایبند است که مجله برای شکوفاشدن استعدادها، به نگاه خلاقانه و ایده‌های نوین، گیرا و جذاب نیازمند است و همواره از این مهم نباید غافل شود. به عبارت دیگر، مجلات همواره به رشد نیاز دارد. سردبیران بسیار برجسته و فرهیخته‌ای طی سال‌های بسیاری فعالیت داشته‌اند که دوره حضور برخی از آنها بلندمدت و بعضی‌ها کوتاه‌مدت بوده است. در دوره جدید با نگاه تکمیلی و در راستای فعالیت گسترده‌ای که همکاران در بخش مجلات رشد داشته‌اند، تصمیمات مهمی در سازمان اتخاذ شد، تا بر مبنای رسالت اصلی و مهم مجلات رشد، اقدامات سازنده‌ای در سال جدید، صورت پذیرد. در همین راستا، پس از گفت‌وگوهای متعدد و هم‌اندیشی‌های دقیق و کارشناسانه، برنامه‌ای در حال تدوین است تا مبنای فعالیت‌ها قرار گیرد. این فرآیند در حقیقت پشتیبانی از جریان تربیت و یادگیری رسمی کشور است که برای مجلات رشد در نظر گرفته شده است.
درباره اقدامات و تصمیمات صورت گرفته در مورد سردبیران جدید بگویید؟
یکی از نکاتی که در برنامه‌ریزی جدید درنظر گرفته شده، این‌است‌که مجلات بتوانند در تراز بالاتری پشتیبان‌کننده‌ی برنامه درسی ملی باشند. به‌عبارت دیگر، مجلات رشد در خدمت کتاب و برنامه درسی رسمی کشور قرار بگیرند و مکمل آن باشند؛ به این معنا که، اگر کتابی برای دانش‌آموزان با عنوان زبان و ادبیات فارسی تدوین شده است، داستان‌‌ها و اشعاری که در مجله می‌آیند امتدادبخش و تکمیل‌کننده‌ی محتوای کتاب درسی باشند. انتظار ما این‌است‌که در دوره جدید، تناسب بیشتری بین کتاب‌های درسی و مجلات رشد دیده شده و آنها در هدف‌گذاری، در یک مسیر حرکت کنند. در پیش‌دبستانی و اول دبستان، اولین سطح از آموزش‌پذیری برای دانش‌آموزانی است که به مدرسه آمده‌اند و خواندن و نوشتن یاد می‌گیرند و مجله رشد «کودک»، همراه دانش‌آموز در مسیر یادگیری حرکت می‌کند. به همین ترتیب مجله «نوآموز» برای پایه دوم و سوم ابتدایی و مجله «دانش‌آموز» برای پایه‌های چهارم، پنجم و ششم. به بیان دیگر این سه مجله، علاوه بر نقش مکمل نسبت به کتاب‌های درسی این مقطع تحصیلی، نیازمند انسجام و اتحاد نسبت به برنامه آموزشی و تربیتی در نسبت با یکدیگر هستند، تا بتوانند در هر مرحله از یادگیری و تربیت، با ایجاد انس بین دانش‌آموز و برنامه آموزشی و تربیتی، نقش‌آفرین باشند. ازاین‌رو، در راستای تلاش سردبیران فرهیخته‌ای که در گذشته، در این مجلات حضور داشتند، اینک برای ایجاد یک رویکرد واحد، برای این سه مجله پرمخاطب، در سال تحصیلی 1402-1401، خانم نفیسه نجفی قدسی سردبیری مجلات «کودک»، «نوآموز» و «دانش‌آموز» را به عهده گرفتند. ایشان تجربه بسیاری خوبی در آموزش پیش‌دبستان، آموزش ابتدایی، تربیت مربی، همچنین ایجاد و هدایت مدارس موفق و پیشرو دارد. ایشان مدیری تحول‌گرا هستند که در تعامل با فعالان تربیتی، اعم از مربیان، معلمان و نویسندگان عرصه تعلیم و تربیت، عملکرد خوبی داشته و دارند.
این مجلات، نیازمند ایجاد هم‌افزایی و برنامه‌ریزی واحد هستند که سردبیر این مجلات می‌بایست این مسئولیت را انجام دهد. جوانی و نخبه‌گی، برخورداری از روحیه و رویکرد خلاقانه، روحیه متعهدانه و انقلابی ایشان کمک می‌کند تا در این سه مجله تحول مطلوبی رقم خورده و محتوای فاخر و ارزشمندی تولید شود و «رشد» در امتداد زحمات سردبیران پیشین، بتواند همواره رشد کرده و شکوفا شود.
در مورد مجله رشد «هنرجو» آقای مهندس مهدی عبدالملکی به‌عنوان سردبیر انتخاب شده است. ایشان و جمعی از هنرجویان از سراسر کشور که در تولیدات آینده این مجله ایفای نقش خواهند داشت، شناخت مطلوبی نسبت به وضعیت رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای، کاردانش و هنرستان‌ها دارند و می‌توانند ظرفیت ملی را در پیشبرد اهداف این مجله فراخوان کنند.
مجله رشد «برهان» متوسطه دوم، که مجله تخصصی ریاضی است را آقای دکتر مجید حکمت سردبیری می‌کند. با توجه به این‌که ریاضی یکی از دروس مهم در علوم پایه است و می‌بایست جدی گرفته شود تا زمینه رشد و پیشرفت در زمینه علم و فناوری رقم بخورد؛ شخصی در مقام سردبیری این مجله قرار گرفته است که بیش از بیست سال در کسوت معلم ریاضی برای دانش‌آموزان فعالیت داشته است. ایشان عضو انجمن ریاضی ایران بوده و درسطح آموزش عالی، تحصیل و تدریس داشته است. تألیفات تخصصی در قالب مقالات بین‌المللی ویژه‌ی ریاضی ارائه کرده و در تعامل عالی با نهادهای بین‌المللی است.
به دلیل وجود ظرفیت مستعد در آموزش ابتدایی، سطح گسترده‌ای از معلمان در این بخش فعال هستند و از جهت اهمیت، این مقطع پایه نظام آموزشی محسوب می‌شود، آقای مهدی رضایی از فعالان جوان، متعهد، انقلابی و متخصص در حوزه آموزش ابتدایی و تعلیم‌وتربیت مسئولیت سردبیری مجله رشد «آموزش ابتدایی» را عهده‌دار شده است. ایشان در عرصه‌های معلمی و مربی‌گری کارنامه پرباری داشته و مدیر موفقی در مدارس ابتدایی بوده است. امید است با حضور ایشان تحول عمیق و دقیقی در این مجله رقم خورده و ان‌شاءالله مخاطبان در سال تحصیلی جدید، شاهد این تحول خواهند بود. با گفت‌وگوهای کارشناسی و تعامل‌های انجام‌شده، مأموریت‌هایی تعریف شده است. معرفی تازه‌های علمی، نقدهای کارشناسی، به ارتقای مجلات کمک کرده است.
یادآوری این نکته ضروری است که برخی از سردبیران پیشین، با توجه به زمان زیادی که در جایگاه سردبیری بوده، و یا به دلیل مشکلات شخصی، خودشان درخواست جابه‌جایی داشتند.
نگاه خلاق و گیرا به عنوان رویکرد اصلی مجلات رشد، چگونه شکل می‌گیرد؟
حفظ ماهیت و رویکرد مجله‌ای ضرورت دارد، که کارکرد آن، در خدمت محتوا در می‌آید. سوژه‌هایی که انتخاب می‌شوند و پرونده‌هایی که باز می‌شود، باید به عنوان کمک‌کننده جریان تربیت و یادگیری نسبت خود را بیابند. می‌دانیم مجموعه‌های مختلف فرهنگی می‌توانند برای بچه‌ها در قالب شعر، قصه و سرگرمی‌های سازنده اثرگذار باشند؛ اما این فعالیت‌ها باید به سمتی هدایت شوند، که بتوانند با جریان تربیت پیوند بخورند. این یک اصل مهم است که زمینه‌ساز ایجاد تحول در سه مجله کودک، نوآموز و دانش‌آموز است و مورد توجه بوده است. در مثال دیگر، مجله رشد هنرجو باید بتواند در حوزه کار و فناوری، حرفهای مهمی درباره تربیت اقتصادی و حرفهای داشته باشد. اگر هنرجویان از دوره دانش‌آموزی بتوانند با عرصه کار و فناوری آشنا شده و در این زمینه تربیت شوند، می‌توان امیدوار بود در آینده نزدیک شاهد حضور مهندسان و محققان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی و صنعتی در عرصه‌های مهم کشور باشیم، که پیشرفت را در سطح گسترده اقتصادی و حرفهای رقم می‌زنند. ازاین‌رو، مجله رشد هنرجو در تقویت هنرستان‌ها و تربیت انسان‌های اثرگذار در رشته‌های تخصصی تعریف‌شده در آنها، ظرفیت خوبی را ایجاد خواهد کرد.
نکته مهم دیگر این است که اگر به دنبال ایجاد نظام آموزشی مطلوب هستیم که بتواند در مقیاس ملی، مأموریت خود را محقق کند، باید بتواند به همه ظرفیت‌های کشور، در عرصه آموزش‌وپرورش، نقش بدهد تا در تربیت نسل امروز و آینده اثرگذار باشد. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی که قلب نظام آموزشی و سرچشمه است، و همچنین جایگاه ویژه‌ی مجلات رشد می‌تواند این عرصه را، برای کنش‌گری سرمایه جوان، متخصص، متعهد و انقلابی فراهم کند تا با افزودن به ظرفیت‌های داخلی موجود در سازمان، این تحول عظیم ایجاد شود. به عبارت دیگر، همان‌‌گونه که در عرصه طراحی و تولید کتاب‌های درسی، بهترین‌ها دخیل هستند، آغوش دفتر انتشارات فناوری آموزشی، به ویژه در واحد مجلات رشد، برای ظرفیت‌های مستعد در کشور و ایجاد عرصه برای نقش‌آفرینی آنها، باز است.
مجلات رشد باید در تربیت نسل آینده پیشران و پیشرو باشند. این مجلات باید یکی از منابع و مراجع نقش‌آفرین برای ایجاد تحول در نظام آموزشی کشور باشند. همچنین مجله در تولید نسخه‌های جدید، باید بتواند با آهنگ تحولات فرهنگی و اجتماعی کشور همراه شود. مسئله مهم این است که نسل امروز در تشخیص نیازمندی‌ها بهتر عمل کرده و به‌طور قطع می‌تواند تحولات گسترده و عمیقی را مبتنی بر اصول رقم بزند. اگر جوان‌گرایی را که یکی از مسائل حقیقی و اساسی کشور است نداشته باشیم و میدان برای فعالیت جوانان فراهم نشود، آینده را از دست می‌دهیم. یکی از تجلی‌های جوان‌گرایی این است که آنها در کارهای جدی وارد با استفاده از تجربیات صاحب‌نظران و متخصصان، نقش‌آفرین باشند.
نکته قابل ذکر مهم این است که در رویکرد جدید، از حضور و تجربه سردبیران قبلی نیز استفاده کردیم. به این صورت که شورای اندیشه‌ورزی شکل داده و از آنها جهت حضور در این شورا دعوت کرده‌ایم. مجلات به‌طورکلی نیاز به تحول، تقویت روحیه تعاملی و استفاده از همه ظرفیت‌هایی دارد که از فعالیت‌های نوین در کشور مطرح هستند. به اقتضای دوره‌ی پساکرونا و مسائل و چالش‌هایی که در سطح کشور به‌وجود آمده و مطرح شده است، در مباحث تربیتی این تغییر تحولی باید ایجاد شود. تحقق این امر، تشکیل شورایی با حضور سردبیران پیشین به‌عنوان اعضای اصلی ضروری می‌نمود. بر همین اساس، مقرر شد برای سال آینده، یعنی 1403-1402 نسخه جدیدی از مجلات، توسط سردبیران قبلی تولید و عرضه شود.
به عنوان مثال شخص نویسنده برای ارزیابی متن خود می‌خواهد 48 ساعت از متن خود فاصله بگیرد؛ و دوباره برگردد و متن خود را ببیند، تا بتواند در مورد آن، داوری و قضاوت خوبی داشته باشد. سردبیران هم اگر از اجرا فاصله بگیرند، می‌توانند عملکرد خود را ارزیابی کرده و تجربیات خود را به ظرفیت آموزشی اضافه کنند. ما نیز می‌توانیم از همین ظرفیت تجربه، فرهیختگی و توان ایشان، برای نسخه‌های جدیدی که از مجلات رشد تولید خواهد شد، استفاده کنیم. از جهت دیگر، در بخش اجرا، سردبیران جدیدی اضافه شده‌اند که به‌طور قطع، کمک‌کننده هستند. ما یک خانواده هستیم و به‌جای سوختن ظرفیت گذشته، آن را حفظ می‌کنیم. هر میزان بتوانیم ظرفیت‌های تعلیم و تربیتی که در این حوزه صاحب‌نظر بوده و ایده‌های خلاقانه دارند، و در این مسیر اثرگذار بوده‌اند را همراه کنیم؛ باز کم است؛ زیرا میدان، بسیار وسیع است و نیازمندی‌ها بسیار است که باید به آن پرداخت.
مشاوره بحثی است که در عموم مجلات دانش‌آموزی باید به آن پرداخته شود که این امر در رشد معلم، رشد آموزش ابتدایی و مدیر مدرسه در حال پیگیری است. در نظام آموزشی متناسب با نیاز دانش‌آموزان، مشاوره‌های خوبی برای کاهش استرس، اضطراب، هدایت شغلی و تحصیلی داده می‌شود.
از نظر نگاه هنری مجلات، در سال 1401 پروژه‌ای آغاز شده که در آن، نقایص و نیازمندی‌هایی که برای تحولات لازم است، در نظر گرفته می‌شود و در نسخه‌های سال بعد مشاهده خواهد شد. در همین راستا روی مسئله هویت بصری مجلات کار اثرگذاری خواهد شد. یکی از بخش‌های مهمی که در ذیل این پروژه مطرح شده، مسئله شخصیت‌سازی یا به قول امروزی‌ها کاراکترسازی در مجلات است که به‌صورت جدی در حال پیگیری و انجام است. به‌ویژه برای بچه‌ها، وارد دنیای بزرگ شخصیت‌ها می‌شویم و بچه‌ها متأثر از این شخصیت‌ها با مجله ارتباط می‌گیرند که میدان جدید و جذابی است. از صاحب‌نظران و بهترین‌هایی که می‌شناختیم دعوت شده تا در کارگروه شکل گرفته در جلساتی که تشکیل می‌دهند، به تغییرات مجلات کمک خواهند کرد.
آیا در روند این تغییرات، کودکان استثنایی هم دیده شده‌اند؟
بله. یکی از کارهای ویژه امسال، تصمیم‌گیری و ایده‌پردازی در همین مورد است. نباید در برنامه‌ریزی‌های‌مان از آنها غفلت کنیم. برای دانش‌آموزان مقطع متوسطه انتشار مجله رشد «روشن» را دوباره شروع کردیم. در این بخش هیچ‌گونه انتفاع اقتصادی رقم نمی‌خورد. فقط سازمان هزینه می‌کند تا این مجله به دست دانش‌آموزان نابینا برسد.
تمهیدات ویژه شما برای در دسترس‌بودن مجلات رشد برای همه گروه‌های دانش‌آموزی چیست؟
قیمت مجله رشد برای یک سال اشتراک در 1401 کمتر از60 هزار تومان می‌شود. اگر دانش آموزان بخواهند مشترک شوند بسیاری از خانواده‌های ایرانی می‌توانند این مبلغ را تأمین کنند. سازمان تمام توان خود را صرف کرده تا مجلات با کمترین هزینه بدست مخاطب برسد. حتی از کسانی که با دغدغه و تمام توان‌شان پیگیر هستند و نگاه سودآوری به این موضوع ندارند، جای تقدیر و تشکر دارد. اگر در کل کشور کسی نتوانست مجلات را تهیه کند مدیران و مسئولان که با خیرین در ارتباط هستند تا این مشکل مرتفع شود؛ ضمن این که همه نسخه‌ها پس از چند ماه در اپلیکشن رشد، به‌صورت رایگان، بارگذاری می‌شود.
نکته پایانی
با حضوری‌شدن مدارس و امیدواری نسبت به رفع بیماری همه‌گیر کرونا، در برنامه‌ریزی جدید سعی داریم مجله به سطح خوبی از فروش و اشتراک برسد و همه دسترسی عادلانه به آن داشته باشند. مجلات رشد در دوران کرونا به‌لحاظ فروش و اشتراک با کاهش نسبی مواجه شد. از منظر عدالت آموزشی پیگیر هستیم همه خانواده‌ها، دانش‌آموزان، معلمان و مدیران در هر نقطه‌ای از کشور، و یا در هر منطقه‌ای که ساکن هستند، از عدالت آموزشی برخوردار شوند و از مجلات استفاده کنند. این هدف برای ما مهم است و دوستان در این راستا با نگاه و رویکرد کارشناسی، تحقق آن را پیگیری می‌کنند.
