تدوین مبانی سه ضلعی آموزش فضای مجازی در دستور کار قرار گرفت
تهران (پانا) - جلسه شورای هماهنگی برنامه‌ی درسی و فضای مجازی، با حضور رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و جمعی از مدیران و کارشناسان مربوطه برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، در ابتدای جلسه، حسن ملکی، بر لزوم توجه به فضای مجازی در مسیر آموزش تأکید کرد و گفت: همان‌طور که مستحضر هستید، ما در جلسات گذشته سعی کردیم که پاسخی روشن، مدون و شفاف به سؤالی جدی در مسیر آموزش و فضای مجازی داشته باشیم زیرا این پاسخ سبب می‌شود برای ادامه‌ی کار که طراحی و تدوین عناصر برنامه‌ی درسی در فضای مجازی خواهد بود، مشکل چندانی نداشته باشیم.
وی ادامه داد: فلسفه‌ی تعلیم و تربیت اسلامی روح اسناد بالادستی را تشکیل می‌دهد، لذا باید به این مسئله پاسخ دهیم که ما در برابر یک واقعیتی به نام فضای مجازی با همه‌ی متعلقاتش باید چگونه رفتار کنیم زیرا موظف هستیم که از فضای مجازی در تعلیم و تربیت استفاده کنیم اما بدیهی است که این استفاده باید هوشیارانه باشد.
استفاده‌ی هوشیارانه از فضای مجازی در تعلیم و تربیت ضروری است
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بیان کرد: روشن است که در مسیر مورد نظر هم می‌توانیم خودمان را به فضای مجازی بسپاریم تا هر چیزی بر سر راه ما قرار گیرد اما این نگاه مورد نظر ما نیست. نگاه دوم این است که از فضای مجازی هوشیارانه و هوشمندانه استفاده کنیم که این بخش، مد نظر ماست.
ملکی به بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با خانواده‌ی شهید سردار سلیمانی اشاره کرد و گفت: همان‌طور که مستحضر هستید، مقام معظم رهبری روز گذشته در دیدار با خانواده‌ی شهید سردار سلیمانی، فرمودند که کلید فضای مجازی در دست مستکبران است. ایشان در این باره توصیه‌های متعددی کردند، لذا ما نیز باید هوشیار باشیم. روشن است که وقتی سیطره با مستکبران است، عملاً هر کاری که بخواهند انجام می‌دهند، لذا ما باید مراقب باشیم که فریب نخوریم.
وی خاطرنشان کرد: عبارت مقام معظم رهبری، نشان می‌دهد که ما در برابر یک قدرت، به نام فضای مجازی قرار داریم که مستکبران، هم از آن استفاده و هم سوء استفاده می‌کنند. با توجه به این مباحث و با توجه به اینکه در طرف دیگر این مسئله، تعلیم و تربیت ما قرار دارد، بدیهی است که ما نمی‌توانیم خود را از این فضا بی بهره بدانیم. به همین خاطر سؤال اصلی که مطرح می‌شود این است که در راستای بهره‌برداری درست، مبانی فلسفی و فکری ما از فضای مجازی، چگونه باشد؟ یا به عبارتی ما باید فضای مجازی را بر چه پایه‌ی فلسفی قرار دهیم تا از جهت نرم‌افزاری دچار خلاء نشویم زیرا اگر این کار را نکنیم، تعلیم و تربیت خلاء بردار نیست و فلسفه‌های دیگر وارد میدان خواهند شد و ما نمی‌توانیم این مسئله را انکار کنیم.
تمرکز بر مبانی فلسفی محکم در راستای بهره‌برداری از فضای مجازی است
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: در این مسیر، باید مبانی فلسفی محکم و متقنی را که استفاده از فضای مجازی بر آن استوار شود، بشناسیم و اساساً بدانیم که این حوزه، دارای چه ابعاد، هندسه و مختصاتی است. به‌عنوان مثال ما در فلسفه‌ی تربیتی اسلامی، معتقدیم که عقل و تفکر، به معنایی که در فلسفه‌ی تعلیم و تربیت ما مطرح است، باید از طریق تعلیم و تربیت تقویت شود تا انسان متفکر و اندیشمند در جامعه ظهور پیدا کند و بتواند در زندگی خود از قوای عقلانی درست بهره‌برداری کند. حال سؤال اصلی این است که وقتی یک چنین انسانی با فضای مجازی روبه‌رو می‌شود، این فضا باید با چه ملاحظاتی برقرار شود تا تربیت عقلانی دانش‌آموز صدمه نبیند؟
ملکی تصریح کرد: بدیهی است که در این باره ما باید به سایر ساحت‌ها نظیر، تربیت اجتماعی، تربیت هنری و زیبایی‌شناختی و ... نیز توجه کنیم. در واقع ما باید به این فکر کنیم که چطور این موارد هم در دانش‌آموز رشد پیدا کند و هم بتوانیم از فضای مجازی به شکل درست بهره‌مند شویم. در این راستا ما باید به این سؤال پاسخ مدلل دهیم، لذا میزان امکان‌پذیری را باید مشخص کنیم زیرا آنچه که به‌دنبال آن هستیم، این است که پاسخ درستی به این سؤال دهیم. بر این مبنا باید در جلسه بر این مسئله متمرکز شویم و یک جمع‌بندی مشخص داشته باشیم تا بر مبنای آن بتوانیم به تدوین برنامه‌ی مورد نظر دست پیدا کنیم.
آموزش فضای مجازی نیازمند ترسیم یک فلسفه است
ضرغامی نیز در ادامه‌ی این جلسه بیان کرد: بدیهی است که اگر قرار باشد برنامه‌ی درسی و عناصر آن در فضای مجازی طراحی شود یکی از بنیادها فلسفه خواهد بود، لذا ما نیازمند ترسیم یک فلسفه هستیم.
وی افزود: بدیهی است که در این راستا، فلسفه‌ی مد نظر باید روشنگر مسیری باشد که در عناصر از آن بهره‌مند می‌شویم اما اینکه فلسفه‌ی مورد نظر را چگونه و از کجا بیاوریم؟ سؤال مهمی است. بنده با توجه به مطالعاتی که داشتم فکر می‌کنم قدم اول این است که اساساً بحث‌های فلسفی پیرامون آموزش و فضای مجازی مشخص شود تا بدانیم این بخش‌ها شامل چه مباحثی است؟ در ادامه نیز نیاز است که بدانیم چه اتفاقاتی در سطح دنیا رخ داده و چه پژوهش‌هایی انجام شده است. همچنین باید مشخص کنیم که کدام نگاه فلسفی به موضوع آموزش در فضای مجازی مرتبط است؟
ضرغامی تصریح کرد: در کشور ما طی 15 سال گذشته، درباره‌ی فلسفه‌ی فناوری آموزشی و بهره‌گیری از آموزش‌های مجازی پژوهش‌هایی انجام شده که بررسی آن خالی از لطف نیست. زیرا وقتی به این کارها نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که در یک دوره به فناوری این‌گونه نگاه شده که فضای مجازی دارای یک قدرتی است و اثرگذاری گسترده به‌دنبال دارد، لذا ما در برابر آن منفعل هستیم اما بدیهی است که این دیدگاه امروز برای ما مناسب نیست لذا به مرور نگاه‌های واقعی‌تری برای این عرصه شکل گرفت.
استفاده از تجارب بین‌المللی در بخش دغدغه‌های مشترک تعلیم و تربیت امکان‌پذیر است
شریف‌زاده در این بخش از جلسه گفت: به‌نظر من، ما باید ابتدا مشخص کنیم که اساساً چه تصوری از فضای مجازی داریم البته در جلسات پیش نیز، سه وجه ماجرا و نوع برخورد با این عرصه، قبلاً مطرح شده است.
وی افزود: به‌نظر من بازنگری به این مباحث مطرح شده، بسیار مهم است زیرا این مسئله می‌تواند بخشی از گره‌های فلسفی ما را باز کند، لذا در این روند، ما باید بدانیم، تلقی خاصی که ما از فلسفه تعلیم و تربیت داریم، چیست یا به عبارتی اساساً تصور ما از فضای مجازی که شامل فرصت‌ها و تهدیدات است، چیست؟ زیرا به‌نظر من پاسخ دادن به این سؤالات بسیار مهم است.
شریف‌زاده ادامه داد: به نظر می‌رسد که در سال‌های گذشته، نگاهی که ما شاید برای تزریق آن تلاش کردیم، دست کم شیوه بیانی ما در ارائه مطلب خوبی که قصد ارائه داشتیم، مناسب نبوده است لذا باید کارکردها، را از الگوی فعلی خارج کنیم زیرا الگوی فعلی اگر کارکرد داشت باید تاکنون شاهد خروجی مناسب بودیم.
وی تاکید کرد: بسیاری از دغدغه‌هایی که امروز ما در عرصه تعلیم و تربیت فرزندانمان داریم، در سطح بین‌المللی نیز وجود دارد لذا شاید بتوانیم از برخی از تجارب و دیدگاه‌های مشترک در سطح جهانی استفاده بیشتری برد.
محسن باهو، مشاور فناوری سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی در بخش دیگری از جلسه گفت: به نظر من لازم است که سوالات متعددی را مطرح کنیم، و یکی از آنها این است که اساسا چه نگاهی در سطح بین‌المللی و در راستای این موضوع مطرح شده است؟
وی افزود: بحث اینترنت رفتارها؛ یکی از نکاتی است که در حوزه تعلیم و تربیت مطرح شده است. زیرا وقتی ما در یک زیست بوم حضور داریم، اگر به مولفه‌های کلیدی نپردازیم، در انتخاب تصمیم دچار مشکلات متعددی نظیر عدم شناخت و یا افراط و تفریط خواهیم شد لذا زمانی می‌توانیم به راه حل مناسب دست پیدا کنیم تا حوزه شناختی ما در آن اکو سیستم تقویت شود.
در کشور ما چالش بین حوزه‌‌های سیاستی و عملیات در این است که اصلا 5G را وارد کشور کنیم یا نه؟ پاسخ این سوال بدیهی است و ورود این تکنولوژی به کشور اجتناب ناپذیر است لذا ما باید ابعاد این نوع از تکنولوژی را بشناسیم زیرا این نوع از پیشرفت‌ها می‌تواند تاثیری جدی بر روند آموزش داشته باشد. یکی از تاثیرات اصلی این بخش، افزایش سرعت در کلاس‌های آموزشی است لذا دانش آموز و معلم، می‌توانند کلاس‌ها را با ارسال تصویر و به شکل واقعی‌تری لمس کنند تا مشکل عدم دیداری تا حدودی حل شود.
ضرورت توجه به خلاء فلسفی و نظری در عرصه آموزش فضای مجازی
طوفانی نژاد نیز در ادامه بیان کرد: حدود 15 سال پیش، در مدرسه‌ای حضور داشتم، که در آن اینترنت برای ما یک مسئله مهم به شمار می‌رفت و نگران حضور دانش آموزان در این فضا بودیم. در آن دوران ما روش‌های مختلفی را امتحان کردیم اما به مرور دریافتیم که راه حل های ما دچار نقض و نقد می‌شد لذا ما دریافتیم که روش‌های ابزاری در این مسیر بی فایده است.
وی افزود: هر چه تکنولوژی دچار پیشرفت می‌شود، من احساس می‌کنم تقوا و خودداری بهترین مسیر برای جلوگیری از آسیب هاست لذا قطعا باید بر این عنصر تاکید جدی داشته باشیم و برای تقویت آن در دروس گام برداریم.
طوفانی نژاد تصریح کرد: در نگاه جدید مطرح شده که فناوری اساسا خنثی نیست و نگاه ما باید به این عرصه ابزاری باشد اما نباید به شدت درگیر گستردگی این فضا شویم و نیازمند یک تعادل در این بخش هستیم.
حسین اسکندری، نیز در ادامه جلسه بیان کرد: ما دچار خلا نظری و فلسفی در عرصه استفاده از فناوری دیجیتال هستیم البته این مسئله تنها مختص تعلیم و تربیت نیست و در بخش‌های مختلفی چون اقتصاد، بانکداری و ... نیز وجود دارد زیرا اساسا یکی از نکات مهم در دوره گذار از سنت به مدرنیته در همین خلاءها گنجانده شده است.
وی افزود: متاسفانه علی رغم مطرح شدن این مباحث در دوره‌های مختلف، هنوز نتوانستیم به یک مسیر یکپارچه دست پیدا کنیم.
اسکندری خاطر نشان کرد: استفاده از ابزارهای متعدد در این روند مشکل خاصی ندارد اما ضروری است که برای هر کدام از این موارد، مبانی نظری مشخص و درست داشته باشیم تا اساسا روشن شود که عاملیت در این مسیر چگونه است اما متاسفانه به نظر می‌رسد که رویکردهای ما مبهم است.
نگاه بومی سازی در روند آموزش فضای مجازی لازم است
نوراللهی نیز در ادامه جلسه گفت: بدیهی است که استفاده از فناوری در طراحی برنامه درسی، دارای دو نگاه متفاوت است که یکی از آنها نگاه منفعلانه است که اساسا مورد پذیرش ما نیست.
وی افزود: مسیر بدیهی است که در این عرصه، ما می‌توانیم نگاه منفعلانه داشته باشیم، و جبر فناورانه را مورد توجه قرار دهیم اما اگر بخواهیم که مبانی فلسفی ما ساری و جاری باشد، باید از نگاه پذیرندگی صرف خارج شویم و به سمت بومی سازی حرکت کنیم تا رگه‌های فرهنگی و ادبی ما، به شکل پررنگ دیده شود.
وی گفت: ما امروز در عصری هستیم که فناوری‌های صرفا خواندنی پاسخگو نیست و تکنولوژی عملا به زندگی نسل جدید کاملا مرتبط شده است تا جایی که می‌توان گفت مرز باریکی بین فضای مجازی و فضای فیزیکی وجود دارد لذا در این مسیر ضروری است که اقدامات عملیاتی مورد توجه قرار گیرد و ابعاد مختلف را مد نظر قرار دهیم.
نوراللهی تصریح کرد: به نظر من فارغ از نگاه پداگوژیک نگاه کردن به برنامه درسی مشکل ساز است لذا ما باید رگه‌های فرهنگی و بومی سازی را در مسیر برنامه ریزی برای فضای مجازی، مد نظر قرار دهیم.
سید رسول میرعمادی نیز در بخش دیگری از جلسه، گفت: به نظر من ما باید دست از کنترل‌های بیرونی برداریم و بر شکل گیری مبانی نظری در راستای شکل گیری فرم جدیدی تاکید داشته باشیم.
وی افزود: فضای مجازی دارای یک هندسه و مختصاتی است لذا ما باید به این عناصر دقت جدی داشته باشیم. بر همین مبنا اگر ما وارد طراحی شویم، باید به این توجه داشته باشیم که اساسا چه کارهایی را می‌توانیم برای جامعه هدف انجام دهیم و اساسا ابعاد کاری که قرار است، انجام شود، چیست؟
میرعمادی خاطر نشان کرد: بدیهی است که ما امروز از برخی فناورهای جهان غافل هستیم اما در این مسیر باید کار خودمان را انجام دهیم و در طراحی آموزشی این موارد را پیش بینی کنیم زیرا قرار گرفتن عناصر مختلف در دل برنامه‌ها، می‌تواند به بخشی از دل نگرانی‌ها پاسخ داد.
توجه به زیرساخت‌های نرم افزاری نیز باید در مرکز توجه قرار گیرد
علی محبی، قائم مقام سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در بخش پایانی جلسه، بیان کرد: فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی با سایر مکاتب تفاوت جدی دارد لذا ما باید به این امر توجه کنیم اما نباید در این بخش متوقف شویم.
وی افزود: به قدر کافی در سند تحول، به عاملیت دانش آموز و نقش محوری معلم و ... پرداخته شده است لذا اگر بخواهیم عملیاتی‌تر کار را ادامه دهیم لازم است که به مباحثی چون استلزامات فلسفی خودمان یا به عبارتی فلسفه آموزشی توجه داشته باشیم، بر همین مبنا لازم است که پژوهشی در این راستا آغاز شود.
قائم مقام سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تصریح کرد: باید به استلزامات برنامه درسی در فضای مجازی نیز بپردازیم تا بدانیم که چه خلاء‌هایی در این عرصه وجود دارد؟ همچنین باید الزامات زیرساختی و نرم افزاری این عرصه را نیز کاملا مشخص کنیم زیرا همین امروز یکی از اشکالات اساسی آموزش مجازی در همین زیرساخت‌ها نهفته است.
محبی خاطر نشان کرد: الزامات مربوط به کنشگران بحث دیگری است که باید در بستر مجازی به آن بپردازیم تا بدانیم دانش آموز و معلم باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند و چگونه از برنامه درسی نهایت استفاده را ببرند؟ در ادامه نیز الزامات مدیریتی و قانونی را نیز نیاز داریم.
وی ادامه داد: پس از طراحی و تدوین ما باید الگوی اجرای برنامه درسی را نیز طراحی کنیم ضمن اینکه نیازمند الگوی ارزشیابی نیز هستیم. در ادامه آنچه که به ما کمک می‌کند و از توقف برنامه جلوگیری می‌کند، یک بحث گفتمانی قوی و ایجاد مطالبه گری در بین جامعه آموزش و پرورش است.
تدوین مبانی سه ضلعی آموزش فضای مجازی در دستور کار قرار گرفت
حسن ملکی نیز در جمع بندی مباحث مطرح شده، گفت: مباحث مطرح شده، این را نشان می‌دهد که ما چاره‌ای جز پرداختن به مبانی فکری و فلسفی برای بهره برداری از فناوری اطلاعات و ارتباطات نداریم تا برنامه این عرصه را در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تدوین کنیم.
وی افزود: بدیهی است که در سازمان پژوهش، باید اقدامات دقیقتر انجام شود زیرا این حوزه مستقیما با کتاب و برنامه درسی مرتبط است لذا امکان انجام کار غیر اصولی نیست.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: درست است که در این دریای فلسفی ما باید شنا کنیم و وارد عرصه شویم اما باید توجه کنیم که زیاد به اعماق وارد نشویم زیرا ممکن است باعث توقف ما باشد لذا در عین اینکه باید مبانی را مدون کنیم، لازم است که غرق در مبانی نشویم و به جنبه‌های عملی توجه داشته باشیم. در این مسیر ما به هندسه مبنایی نیاز داریم اما نباید این بخش به یک عامل توقف یا کند کننده حرکت ما تبدیل شود.
ملکی تاکید کرد: ما در این پروسه با مبانی فلسفی فناوری رو به رو هستیم تا از دل آن یک فلسفه فناوری خاصی متولد شود. بدیهی است که ما در این مسیر به دنبال نگاه منفعلانه نیستیم و موضع ما نگاه فعال است، لذا باید مشخص کنیم که برای داشتن رویکرد فعال، از کدام مبناها می‌توانیم استفاده کنیم تا فعالیتمان را بهتر جهت دهی کنیم؟ به نظر من، با همان عقلانیت مبنایی و با همان نگاه، باید مبانی فلسفی فناوری، مبانی اجتماعی و حقوقی مدون شود.
وی خاطر نشان کرد: بدیهی است که مبانی حقوقی را نمی‌توان در فضایی که حقوق انسان نشانه می‌رود، حذف کرد لذا ما باید بدانیم که کودک از چه حقوقی برخوردار است. بر همین مبنا ما نیازمند یک مثلث سه ضلعی برای شکل دهی به این عرصه هستیم و باید در مورد آن به بحث و گفتگو بپردازیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: پس از تدوین مبانی سه ضلعی، ما می‌توانیم الگوی پداگوژیک یا برنامه ریزی درسی را طراحی کنیم البته در ادامه نیز باید به اعتبار بخشی الگو بپردازیم تا سپس به مرحله اجرا دست پیدا کنیم لذا تدوین مبانی سه ضلعی در مرحله نخست قرار دارد. بر همین مبنا گروهی برای تدوین مبانی سه ضلعی انتخاب خواهند شد تا در جلسه بعد به بررسی این الگو بپردازیم و کار را ادامه دهیم زیرا این روند توقف نخواهد داشت.
