مختصات فضای مجازی و دلالت‌های آن در برنامه‌ریزی درسی بررسی شد
تهران (پانا) _ جلسه شورای هماهنگی برنامه درسی و فضای مجازی با تمرکز بر موضوع «مختصات فضای مجازی و دلالت‌های آن در برنامه‌ریزی درسی» برگزار شد و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در ابتدای این جلسه، حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بر اهمیت فضای مجازی تاکید کرد و گفت: ما در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، باید نسبت فعالیت‌های خودمان را با فضای مجازی در معنای عام آن، تعریف و یا باز تعریف کنیم تا از کنار آن بتوانیم، مطابق ماموریت‌های سازمان پژوهش با این واقعیت گسترده یعنی فضای مجازی مواجهه منطقی داشته باشیم.
وی افزود: مواجهه منطقی و موثر در این عرصه، شامل این است که فرصت‌های این فضا را به درستی شناسایی کنیم و احیاناً مواردی که به عنوان عوامل یا ابعاد تهدید آمیز و مشکل آفرین برای تربیت شناخته می‌شود، را بررسی کنیم. در این عرصه باید در تک تک عناصر برنامه درسی و فضای مجازی، تعیین تکلیف کنیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: مقصود اصلی این جلسات، رسیدن به برنامه درسی مجازی به علاوه تحلیل عمیق و همه جانبه از فرصت‌ها و تهدیدهای این فضا است که البته این مقدم بر ارائه برنامه است. در این عرصه و طی جلسات قبل، مباحثی مطرح شد، و بنا بر گفتگوهای زیادی که انجام شد، دستور جلسه امروز بر مبنای آن شکل گرفت و بنا بر این شد که به تفکر عمیق در خصوص «مختصات فضای مجازی و دلالت‌های آن در برنامه ریزی درسی»، بپردازیم.
ملکی ادامه داد: این نکته که فضای مجازی چه مختصات و ویژگی‌هایی دارد، مبحثی است که باید طی گفتگو و بحث به آن دست پیدا کنیم و بر این اساس بتوانیم دلالت‌هایی برای برنامه ریزی درسی تعیین کنیم لذا مباحث این جلسه دارای دو قطب است که در یک سوی آن فضای مجازی و در سوی دیگر، برنامه درسی قرار دارد، بر همین مبنا نسبت بین این دو، تحلیل و تبیین آن و دستیابی به یک برنامه درسی مناسب، جهت گیری اصلی این جلسه است.
وی تاکید کرد: در این عرصه یقینا مباحث فرعی تری نیز مطرح خواهد شد و مباحثی مانند اینکه برنامه درسی دوره ابتدایی یا متوسطه با فضای مجازی چه نسبتی دارد؟ مطرح خواهد شد ضمن اینکه اگر وارد فعالیت‌های دیگر سازمان پژوهش شویم، فروع دیگری نیز، به بحث‌ها اضافه می‌شود و مسائلی نظیر اینکه مجلات رشد ما در مواجهه با فضای مجازی چه موقعیتی خواهند داشت؟ مطرح خواهد شد بنابراین لازم است که ابعاد گسترده مباحث را مد نظر قرار دهیم.
فضای مجازی علاوه بر بستر یادگیری می‌تواند موضوع یادگیری نیز باشد
احسان طوفانی نژاد در ادامه این جلسه، بیان کرد: به نظر من، با سه دیدگاه متفاوت، می‌توان به این موضوع نگاه کرد. در نگاه اول دانش آموز و افراد، صرفاً زمانی را برای یادگیری فضای مجازی اختصاص می‌دهند و بر این عرصه تأکید وجود دارد. در این دیدگاه موضوع امکانات و ویژگی‌های فضای مجازی مورد تأکید است و این مساله به عنوان یکی از مهارت های اولیه مد نظر قرار میگیرد که باید به آن توجه کرد اما مساله بعدی یادگیری به کمک فضای مجازی است که در آن می‌توان از بستر فضای مجازی برای یادگیری و آموزش استفاده کرد.
وی افزود: در این راستا می‌توان، از کلاس‌های مجازی کنونی یاد کرد که در دوران کرونا مورد بهره برداری قرار گرفت. در این عرصه فناوری را با سه دید دسترسی به منابع، تسهیل ارتباط و تعامل و غنی سازی محتوا و محیط یادگیری می‌توان مد نظر قرار داد.
طوفانی نژاد خاطر نشان کرد: نگاه سوم و مناقشه برانگیز در این عرصه، یادگیری از فضای مجازی و فناوری است زیرا در این محیط ما فناوری را خنثی نمی‌بینیم و خود این فضا می‌تواند به ما مهارت‌هایی بدهد و حتی تفکر ما را نیز دچار تغییر کند.
وی ادامه داد: در این تفکر ما از خود فضای مجازی می‌آموزیم و در این زمینه بحث‌های مرتبط به اثرات پنهان فضای مجازی وجود دارد که هم دارای ویژگی‌های مثبت و هم منفی است.
برای ایجاد یک تناسب باید از نظریه‌های تخصصی بهره گیری کنیم
نورالهی نیز در این جلسه، گفت: پیرو صحبت‌های مطرح شده و مولفه‌هایی که عنوان شد، من فکر می‌کنم، باید به آسیب‌ها توجه ویژه کرد. در این راستا، یکی از آسیب‌هایی که در ارتباط با فضای مجازی و برنامه درسی وجود دارد این است که ما این فضا را صرفاً یک بستر ببینیم، و عملاً غنی سازی در این عرصه، رخ ندهد.
وی افزود: بدیهی است که ما برای غنی سازی در فضای مجازی، نیاز داریم که نگاهمان را فراتر از کانال ارتباطی ببریم لذا من فکر می‌کنم که اگر بخواهیم یکی از مولفه‌های اصلی را در برنامه درسی مد نظر قرار دهیم، باید در بدو امر دیزاین فناوری و طراحی آن را تغییر دهیم.
نورالهی ادامه داد: در این مسیر ما می‌توانیم، بر این تمرکز کنیم که مواردی نظیر بازی‌های اینترنتی، چگونه می‌توانند در برنامه درسی ایفای نقش کنند البته ما نباید فناوری را، به چشم یک غول چراغ جادو نگاه کنیم و طراحی باید بر پایه اصول تربیت و مباحث تخصصی باشد لذا برای ایجاد یک تناسب باید از نظریه‌های تخصصی بهره گیری کنیم.
برنامه درسی و فضای مجازی را مشخص کنیم و سپس فرایند و دلالت‌ها را کاملا بررسی کنیم
علی محبی، معاون برنامه‌ریزی درسی و تولید بسته‌های تربیت و یادگیری سازمان پژوهش نیز در بخش دیگری از این جلسه، بیان کرد: این نکته که ما می‌توانیم از سه منظر به فضای مجازی نگاه کنیم، قابل توجه است اما شاید دو منظر نخست برای برنامه درسی به معنای واقعی و کاربردی مصداق پیدا کند.
وی افزود: در مورد نکته اول، خود فناوری اطلاعات و ارتباطات نیازمند یادگیری است لذا وقتی این مساله را در برنامه درسی کشورهای مختلف می‌بینیم، متوجه می‌شویم که این بخش به عنوان یک شایستگی مد نظر قرار گرفته است بنابراین سواد فناوری بعدی است که باید دانش آموزان آن را بیاموزند.
معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: مساله آموزش فناوری، خود دارای دو بعد است که یک بعد آن سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات برای یادگیری و فعالیت در حوزه برنامه درسی است. در این دیدگاه دانش آموز ما به عنوان یک شایستگی مشترک، و با این هدف که این سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان بستر فهم و یادگیری برنامه درسی است، آن را می‌آموزد اما یک زمانی این امر به عنوان یک شایستگی مشترک برای نظام تعلیم و تربیت در نظام زندگی مد نظر قرار میگیرد لذا شخص فناوری را در حدی می‌آموزد که در زندگی به آن نیاز دارد.
محبی خاطر نشان کرد: چنانچه ما فضای مجازی، را به عنوان بستر و ظرفیتی برای برنامه درسی ببینیم، نگاه متفاوت می‌شود لذا ابتدا باید بستر و ظرفیت را در بخش‌های مختلف برنامه درسی شامل طراحی، تدوین و ارزیابی مشخص کنیم زیرا در هر کدام از این بخش ها اقتضائات و دلالت های مختص به خود، وجود دارد.
وی افزود: یکی از چالش‌هایی که ما در این مسیر داریم، بحث تربیت و پرورش است زیرا پرورش ابعاد نگرشی و مباحثی از این دست را شامل می‌شود لذا ما لازم داریم که ابتدا چیستی و ماهیت هر کدام از این دو مسئله یعنی برنامه درسی و فضای مجازی را مشخص کنیم و سپس فرایند و دلالت‌ها را کاملا بررسی کنیم.
آموزش در فضای مجازی فرامکانی و فرا زمانی است
سعید بدیعی، مدیرکل حوزه ریاست نیز در ادامه جلسه با نمایش فایلی پژوهشی و در خصوص فضای مجازی به توضیح این عرصه پرداخت و گفت: فضای مجاز شامل مباحث متعددی است و بخشی از فضای سایبری در فضای مجازی قرار میگیرد اما قسمتی دیگر از آن در فضای زیرساختی قرار دارد بنابراین باید تعاریف را به شکل درست مشخص کنیم.
وی افزود: در فضای مجازی آموزش‌ها می‌تواند فرامکانی و فرا زمانی باشد و دستیابی آسان به آخرین اطلاعات آسانتر است. جذابیت و تنوعی که می‌توان به برنامه های درسی داد، آزادی اطلاعات و ارتباطات و دسترسی به منابع در این فضا نکات دیگری است که باید به آن توجه کرد اما مهمترین نکته تعاملی بودن در فضای مجازی است.
بدیعی خاطر نشان کرد: بدیهی است که در این عرصه آسیب‌هایی نیز وجود دارد که باید به آن توجه کنیم. کمرنگ شدن ارزش‌های مترقی در جامعه یکی از این آسیب‌هاست. در این بخش باید به تضعیف فرهنگ‌های کم حضور و جولان دادن فرهنگ‌های قالب که معمولا متناسب با ما نیست، باید توجه کنیم. تضعیف اعتقادات و شبهات فکری، نکته دیگری است که باید بر روی آن فکر کنیم.
وی ادامه داد: رواج سطحی نگری فکری، ایجاد سردرگمی، گسترش محصولات فرهنگی غربی و عدم رعایت حقوق مولفین از دیگر آسیب‌های این عرصه است که بر برنامه درسی نیز تاثیرگذار هستند.
بدیعی بر لزوم توجه به آسیب‌های روانی تاکید کرد و گفت: افسردگی و منزوی شدن دانش آموزان، از جمله آسیب‌های روانی این عرصه است که باید به آن توجه کرد. در کنار این امر، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت نیز از دیگر آسیب‌های روانی است که در کنار اعتیادهای مجازی و به واسطه پر رنگ شدن فضای مجازی، بروز و ظهور پیدا کرده است.
آسیب‌های فضای مجازی نگرانی بین‌المللی است
شریفی نیا نیز بیان کرد: بخش قابل توجهی از آسیب‌هایی که ما امروز به عنوان نگرانی از آن یاد می کنیم تقریبا در سطح دنیا مشترک است و اینگونه نیست که صرفا ارزش‌های مورد باور ما، تحت تهاجم قرار گرفته است.
وی افزود: نگرانی درباره کنشگری فرزندان، هویت و مباحث اخلاقی فرزندان و موضوعاتی از این دست در فرهنگ‌های مختلف مشترک است. در واقع اگر به عنوان یک محصول فرهنگی به این مسئله نگاه کنیم، می‌توانیم از تجارب و پاسخ‌هایی که آنها برای این مسائل پیدا کرده‌اند، استفاده کنیم در واقع با این روش، بخشی از نگرانی‌های ما، با این روش، حداقل در بخش راهبردها حل خواهد شد اگر چه که ما به دنبال مصادیق فرهنگی خود هستیم اما پدیده ارزش گذاری، فرهنگ و شبهات اجتماعی، در بازترین فرهنگ‌ها نیز محل نگرانی است و پایش می‌شود.
شریفی نیا خاطر نشان کرد: تجربه نشان داده که راهکارهای دنیا مبتنی بر انسان و توانمند سازی اوست لذا ما می‌توانیم از این تجارب بین‌المللی استفاده کنیم. در ایام کرونا نیز، تلاش این کشورها بیشتر بر این قرار گرفت که دانش آموزان برای انتخاب توانمند شوند و الگوی انتخاب به عنوان یک ابزار تصمیم سازی در اختیار آنان قرار گیرد.
محسن باهو، مشاور فناوری رئیس سازمان نیز در ادامه بر لزوم توجه به تفکر عمیق در خصوص فضای مجازی تاکید کرد و گفت: شاید لازم باشد که نگاه فلسفی به موضوع داشته باشیم زیرا اگر عمیق نشویم، شاید از مباحث مهم تفکری باز بمانیم. در دسته بندی تحولات، نگاهی به تغییرات سنتی داریم که مربوط به سال ۲۰۰۰ است لذا همه مباحثی که به آن می‌پردازیم در دسته بندی و نسل بندی، به عنوان کارهای لازم و ضروری است زیرا بستر تحول را آماده می‌کند.
وی افزود: از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ یک نگاه ترکیبی در دنیا شکل گرفت که در آن بحث پلتفرم‌ها و سخت افزارهای هوشمند مطرح شده است. در این روند یک تفکر جدید شکل میگیرد اما امروز در تحولات بزرگی قرار داریم به این معنا که امتزاج بین فضای فیزیکی و مجازی، کلید واژه جدیدی را به عنوان سایبر- فیزیکال شکل داده که در آن تغییر و تحولاتی فراماهیتی شکل گرفته است لذا موضوعی که امروز درباره آن صحبت می‌کنیم، همانی نیست که قرار است، رخ دهد و شکل واقعی آنچه که باید رخ دهد، یک بحث جدی به شمار می‌رود.
حسین اسکندری، در بخش دیگری از جلسه، گفت: بر مبنای پژوهش‌هایی که در استان خراسان رضوی و در راستای موضوع فناوری داشتم، می‌توانم بگویم که لازم است اندکی برای چنین مباحثی، واقع نگر باشیم. در واقع ضروری است که از توهم فضای مجازی خارج شویم.
وی افزود: در این راستا ما نباید توهم زده باشیم و نباید بیاندیشیم که تمام مشکلات را می‌توانیم به واسطه این فناوری رفع کنیم. تحقیق و پژوهش من در روستاهای محروم، نشان داده که لازم است که با نگاه واقع بینانه تر وارد عمل شویم و به این نکته توجه کنیم که این عرصه را نباید انقلابی نگاه کنیم و عملگرا وارد عرصه شویم.
نیازمند فهمی عمیق از فضای مجازی هستیم
سیدرسول عمادی نیز در بخش دیگری از این جلسه، گفت: در نگاه مختصاتی در یک موضوع، فورا باید بر مباحث کاربردی و عملیاتی برویم. در این مسیر بنا بر این قرار دارد که زمان را به عنوان بعد چهارم مد نظر قرار دهیم.
وی افزود: در این مسیر ما می‌توانیم از سند تحول برای عملیات و پایه کار استفاده کنیم اما راهکار دوم این است که سند تحول را با استفاده از پژوهش‌هایی که انجام می‌دهیم، به سمت بازبینی سوق دهیم.
زهرا پروازی مقدم نیز در بخشی از این جلسه گفت: ما باید تغییرات، تحولات و نگاه‌های تحول یافته در حوزه آموزش و پرورش را، با تاکید بر نگاهی واقع گرایانه باید دنبال کنیم لذا در این مسیر توجه به یادگیرنده و معلم، به عنوان گروهی که نقشی اساسی در این بخش دارند، باید مد نظر قرار گیرد.
وی افزود: یادگیرندگان امروز دارای ویژگی‌های خاصی هستند که ضروری است به آن توجه کنیم زیرا شاید بتواند مسیر و مختصات راه را دچار تغییر کند. دانش آموزان امروز در فضایی زندگی می‌کنند که گرایش‌ها و علایقشان در فضاهای مجازی بسیار مشهود است تا جایی که می‌توان گفت این گروه تقریبا در فضای مجازی غوطه ور هستند و کنشگر به شمار می‌روند.
پروازی مقدم ادامه داد: یادگیرندگان امروز، خلق کننده پیام‌ها نیز هستند اما نکته اصلی این است که گروه یادگیرنده نسلی توافق پذیر هستند به همین خاطر گرایش به گروه های همپا دارند و دست به انتخاب می‌زنند.
وی خاطر نشان کرد: در این مسیر، و در برخی از فضاهای کلاس‌ها، بچه‌ها به سمت چالش کشیدن معلم می‌روند و با نگاه جستجو گر و پرسش گر، فضایی را ایجاد می‌کنند که نشان دهنده تغییر در کلاس است. نکته دیگر این است که تنوع پذیری در دنیای یادگیری امروز مشهود است لذا توجه به این ویژگی‌ها، می‌تواند ما را به سمت و سوی بهتری راهنمایی کند.
حسن ملکی در بخش پایانی این جلسه به جمع بندی مباحث مطرح شده، پرداخت و گفت: نکات مطرح شده دارای یک پیام اصلی است و نشان می‌دهد که نیازمند فهمی عمیق از فضای مجازی هستیم. بدیهی است که مباحث مطرح شده، بخش‌هایی از آن را مشخص می‌کند اما هندسه دقیقی به دست نمی‌آید.
وی افزود: اقدام هوشیارانه در این مسیر و در کنار فهم عمیق مورد نیاز ماست و در آن تردیدی نیست. برای اقدام هوشیارانه ما نیازمند واقع نگری هستیم لذا نباید به قدری بلند پروازانه حرکت کنیم که واقعیت‌ها به فراموشی سپرده شوند. نکته دیگر مبانی فلسفی است که باید مد نظر قرار دهیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: توجه به عناصر اربعه در مبانی فلسفی و تأثیر آن در مباحث فضای مجازی به فهم عمیق ما منجر می‌شود و اقدامی هوشیارانه خواهد بود لذا برای جلسه بعد نیازمند به دست آوردن فهم عمیق هستیم تا بر اساس آن بتوانیم توصیف‌هایی را ساماندهی کنیم تا آنها تبدیل به دلالت‌های اقدام هوشیارانه ما باشد.
