کمک های اولیه در غرق شدگی
«غرقشدگی» اختلال تنفس در نتیجه غوطه‌ورشدن و ورود آب به مجاری تنفسی است که درصورت عدم نجات فوری منجر به اختلالات برگشت‌ناپذیر مغزی و مرگ می‌شود.
«غرقشدگی» اختلال تنفس در نتیجه غوطه‌ورشدن و ورود آب به مجاری تنفسی است که درصورت عدم نجات فوری منجر به اختلالات برگشت‌ناپذیر مغزی و مرگ می‌شود. این حادثه که سومین علت مرگ‌ومیر ناشی از حوادث در جهان است، در سال 2015 میلادی 360 هزار نفر را به کام مرگ کشاند که مساله‌ای جدی در حوزه سلامت جهانی محسوب می‌شود.
البته ممکن است علت غرقشدگی ایست‌قلبی در تماس با آب و در نتیجه ازدست‌دادن هوشیاری باشد که به آن «سنکوب» گفته می‌شود و معمولا درصورت تماس با آب سرد، پس از گرمازدگی یا ورزش اتفاق می‌افتد.
برخلاف تصور بیشتر غرق‌شدگان به‌خصوص در دریا شناگران ماهری هستند که توانایی‌های خود را بسیار بالا می‌بینند، اما از قدرت جریان آب غافل‌اند.
بیش از 90درصد آمار فوت ناشی از غرقشدگی تصادفی مربوط به کشورهای با سطح اقتصاد پایین یا متوسط است و کشورهای غربی اقیانوس آرام و آسیای جنوب‌شرقی بیش از نیمی از آمار ثبت‌شده غرقشدگی را دارند. شمار افراد غرق‌شده در کشورهای آفریقایی بسیار بالا و 15 تا 20 برابر کشورهای آلمان و انگلستان است.
به‌رغم داده‌های محدود، مطالعات بر تاثیر جدی این مشکل بر جوامع حکایت دارد. به‌عنوان مثال 45درصد متوفیان ناشی از غرقشدگی در ایالات متحده آمریکا جزو قشر فعال جامعه از لحاظ اقتصادی هستند. تنها در این کشور غرقشدگی هزینه‌ای بالغ بر 273 میلیون دلار در سال به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تحمیل می‌کند. این بار مالی در استرالیا و کانادا نیز به 85 میلیون و 173 دلار در سال می‌رسد.
علایم غرقشدگی چیست؟
غرقشدگی با توجه به میزان آب بلعیده‌شده، درجات مختلفی پیدا می‌کند:
• سطح 1، سرما و اضطراب: آب فقط به مجاری تنفسی فوقانی نفوذ می‌کند و مقدار زیادی نیست. فرد دچار وحشت می‌شود، حرکات نامنظم و آشفته دارد، مرتب درون آب فرو می‌رود و بالا می‌آید. تنفس و سطح هوشیاری طبیعی است، اما مضطرب و ناتوان است و احساس سرما می‌کند.
• سطح 2، هیپوکسی خفیف: مقدار کمی آب وارد ریه‌ها شده است. فرد کم‌کم ناتوان و بی‌حال می‌شود، روی سطح آب می‌ماند و هوشیار است، اما مقدار بیشتری آب بلعیده است. هوشیاری و جریان خون طبیعی، اما تنفس دچار مشکل شده است. وی سرفه می‌کند، بسیار مضطرب و ناتوان است و احساس سرما دارد.
• سطح 3، هیپوکسی شدید: در این شرایط فرد غرق‌شده دیگر روی سطح آب قرار ندارد، کاملا ناتوان و بی‌حال است، نبض سریع می‌زند و تنفس دچار اختلال شدید شده است. مقدار زیادی آب بلعیده، سطح هوشیاری رو به کاهش است و اندام‌ها کبود شده‌اند. حجم بالای آب باعث اسهال و افت شدید دمای بدن می‌شود که خطر بروز اختلالات ضربان قلب را در پی دارد.
• سطح 4، آنوکسی: غرقشدگی چند دقیقه طول کشیده است. فرد غرق‌شده دیگر هیچ هوشیاری‌ای ندارد، تنفس و ضربان قلب بسیار ضعیف یا قطع شده است و در معرض مرگ قطعی قرار دارد.
مراحل ذکرشده الزاما در همه غرق‌شدگی‌ها اتفاق نمی‌افتد و درصورت سنکوب شدید و ایست‌قلبی، فرد بلافاصله دچار بیهوشی، قطع تنفس و جریان خون می‌شود.
شایع‌ترین علل غرقشدگی
شایع‌ترین علل غرقشدگی از این قرارند:
• غرق ناشی از بلع و استنشاق آب: این حالت در بیشتر موارد غرقشدگی دیده می‌شود. ممکن است قربانی 2 تا 5 لیتر آب و نمک ببلعد که با ورود به معده و روده علائمی مانند اسهال شدید، ورود آب به خون و بالا آوردن بروز می‌کند. اگر آب وارد مجاری تنفسی شود، مانع از تبادل اکسیژن می‌شود.
• غوطه‌ور بدوی: در این صورت شناگر به‌دلیل خستگی یا ناآشنایی با تکنیک‌های لازم شنا پس از افتادن عمدی یا اتفاقی به آب عمیق غرق و کبود می‌شود. تنگی‌نفس، ناراحتی، وحشت، ورود ناگهانی برای کمک، ایست‌قلبی یا تنفسی و استنشاق آب نیز از دیگر علل زمینه‌ساز هستند.
• سنکوپ با غرق‌شدن ثانویه: سنکوپ بیشتر در شناگرانی دیده می‌شود که ناگهان وارد آب میشوند و ممکن است با علائم هشداردهنده مانند گزگز، خواب‌رفتگی یا احساس سنگینی اندام‌ها، گرفتگی عضلات، سردرد ناگهانی، به‌خصوص پشت‌سر و احساس اضطراب همراه باشد. در این حالت فرد دچار رنگ‌پریدگی می‌شود و هوشیاری خود را از دست میدهد. تماس ناگهانی با آب سرد، ضربه مغزی در زمان ورود به آب، شوک آلرژیک، گزش یا گازگزفتگی حیوان، وحشت (حتی در آب کم‌عمق)، ازدست‌دادن هوشیاری، ایست‌قلبی یا تنفسی و استنشاق آب از جمله مهمترین علل سنکوپ محسوب میشوند.
عوارض غرقشدگی
شایع‌ترین عوارض غرقشدگی از این قرارند:
• عوارض فوری؛ عارضه‌های مغزی و قلبی: غرقشدگی موجب ازدست‌دادن هوشیاری پس از 30 ثانیه می‌شود و اگر حدود 3 دقیقه طول بکشد منجر به آسیبهای برگشت‌ناپذیر مغزی خواهدشد. این عوارض در آب سرد افزایش می‌یابد. محرومیت از اکسیژن نیز موجب اختلالات ریتم قلب و ایست قلبی- عروقی می‌شود.
• عوارض تاخیری؛ عارضه‌های ریوی: ورود آب به ریه‌ها آسیب‌هایی به سلول‌ها و مویرگ‌های ریوی در پی دارد. اِدِم ریوی عامل تداخل در تبادل گازهای تنفسی است. همچنین گرفتگی در سطح حنجره ایجاد می‌شود که مانع از فرورفتن آب خواهدشد. به این حالت «غرقشدگی با ریه‌های خشک» گفته می‌شود. همچنین در زمان غرقشدگی حجم زیادی آب وارد معده می‌شود که در زمان اقدامات احیا ممکن است بالا بیاید و به مجاری تنفسی وارد شود که شرایط را وخیم‌تر می‌کند.
کمک‌های اولیه در غرقشدگی
نجات فرد غرق‌شده یک اقدام اورژانسی و بسیار فوری محسوب می‌شود زیرا احتمال زندگی در نخستین دقیقه نجات 95درصد است که پس از 6 دقیقه به 25درصد کاهش می‌یابد و با رسیدن به 8 دقیقه تنها 3درصد خواهد بود. درصورت ورود آب به ریه‌ها، اِدِم حاد ریوی مصدوم را تهدید می‌کند. مراجعه به بیمارستان اولویت ضروری است، حتی اگر به نظر برسد مشکل برطرف شده و حال مصدوم خوب است، اما مهمترین اقداماتی که باید بلافاصله برای غریق انجام داد عبارت است از:
• کمک کنید تا از آب بیرون بیاید.
• او را در حالت درازکشیده قرار دهید و با لباس یا پتو بپوشانید تا گرم شود.
• نخستین اعمال حیاتی یعنی سطح هوشیاری، تنفس و گردش خون را کنترل کنید.
• اگر حال مساعدی ندارد، فورا با اورژانس تماس بگیرید.
• اگر فرد هوشیاری ندارد، اما نفس می‌کشد، او را به پهلو بخوابانید و تا زمان رسیدن نیروهای امداد، مراقبش باشید.
• اگر تنفس قطع شده، فورا تنفس دهان به دهان و ماساژ قلب را برای احیای قلبی- ریوی انجام دهید.
البته به خاطر داشته باشید این اقدامات فقط باید توسط افرادی که اصول آن را می‌دانند، انجام گیرد.
نیروی امدادی باید هرچه زودتر خودش را به غرق‌شده برساند و ترجیحا از وسیله شناور استفاده کند تا احتمال بروز خطر برای وی و غریق کمتر شود. در هر صورت باید به آسیب احتمالی ستون فقرات توجه داشت که در غرق‌شدگی‌های ثانویه غواصی شایع است. مصدوم باید به حالت خوابیده به پشت، با رعایت همراستایی سر و گردن با تنه خارج شود. در زمان اقدامات احیا، به‌خصوص جابجایی فک باید مراقب بود ستون فقرات هیچ حرکتی نداشته باشد. عملیات احیا از درون آب آغاز می‌شود، اما احیای قلبی باید پس از خروج از آب و خواباندن روی سطح سفت انجام شود.
• تنفس مصنوعی: تنفس دهان به دهان اولین اقدام است، گرچه شاید بیرون نگه‌داشتن سر مصدوم بیرون از آب مشکل باشد و گاهی لازم است تنفس دهان به بینی جایگزین این روش شود. البته کارکنان آموزش‌دیده می‌توانند از دستگاه تنفس مصنوعی یا ونتیلاتور هم استفاده کنند.
اقدامات احیا در شرایط مختلف ایست‌قلبی تنفسی تفاوت ندارد. بیرون آوردن آب از ریه‌ها نه‌تنها ضرورت ندارد، بلکه میتواند خطرناک باشد. مکش آب فقط مقدار کمی از آب را بیرون می‌آورد، اما با خطر انقباض شکمی ناشی از بالا آمدن محتویات گوارشی همراه است. مانور‌هایملیک یا کشش شکمی فقط درصورت احتمال وجود جسم خارجی در مجاری تنفسی خواهد بود، اما به هر حال ماساژ قلبی موثرتر است.
• ماساژ قلبی: بلافاصله پس از بیرون آوردن غریق از آب، کنترل علائم جریان خون و قلب ضروری است. معمولا در شرایط افت دمای بدن نبض به سختی احساس می‌شود که درصورت عدم دریافت حتما باید ماساژ قلب روی سطحی سفت آغاز شود. اگر فیبریلاسیون بطنی تشخیص داده شود نیز نیاز به شوک الکتریکی خارجی خواهد بود که رفع آن درصورت افت دمای شدید بدن مشکل و حتی غیرممکن است. البته باید شوک را حداکثر تا 3 بار تکرار کرد.
• مراقبت‌های ویژه: قربانیان شنا در شرایط وخیم نیاز به لوله‌گذاری فوری در نای و اقدامات تخصصی دیگر دارند. حتی پس از اقدامات احیا و بازگشت سطح هوشیاری باید در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند و از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده کنند. با توجه به وضعیت نیز ممکن است گلوکز و نالوکسان تجویز شود.
عوامل خطرساز غرقشدگی
مهمترین عوامل خطرساز غرقشدگی از این قرارند:
• سن: بررسی در مورد علل غرقشدگی نشان میدهد «سن» یکی از مهمترین عوامل خطر در این‌باره محسوب می‌شود که معمولا با سهل‌انگاری در مراقبت همراه است. به‌طور کلی، آمار فوت ناشی از غرقشدگی مربوط به کودکان زیر 5 سال است.
بیشترین غرقشدگی در سطح جهان برای کودکان 1 تا 4 سال و سپس 5 تا 9 سال ثبت می‌شود. در کشورهای غربی اقیانوس آرام، غرقشدگی یکی از رایج‌ترین علل مرگ کودکان 5 تا 14 سال است. غرقشدگی در استرالیا مهمترین علت فوت ناشی از حوادث برای کودکان 1 تا 3 سال است. در چین نخستین و در ایالات متحده آمریکا دومین علت فوت ناشی از حوادث رده سنی 1 تا 14 سال محسوب می‌شود. در بنگلادش نیز 43درصد مجموع آمار مرگ‌ومیر کودکان 1 تا 4 ساله را دربرمی‌گیرد.
• تفاوت جنسیتی: به‌طور کلی، مردان بیشتر از زنان دچار غرقشدگی میشوند و آمار فوت در آنها 2 برابر بیشتر است. خطر بستری شدن ناشی از غرق غیرفوتی در بیمارستان نیز در مردان بسیار بیشتر از زنان گزارش‌شده است. بر اساس مطالعات انجام گرفته، تماس بیشتر آقایان با دریا و رودخانه، بروز رفتارهای پرخطر مانند تنها شنا کردن، نوشیدن الکل پیش از شنا و تنها انجام دادن فعالیت‌های آبی احتمال غرقشدگی را در جمعیت مذکر افزایش میدهد.
• دسترسی به آب: امکان دسترسی به رودخانه، برکه، استخر، دریا و دریاچه جزو عوامل خطر غرق‌شدن محسوب می‌شود. افرادی که در زمینه ماهیگیری تجاری هستند یا با قایق‌های کوچک غیرایمن به این کار می‌پردازند (بسیاری از کشورهای کم‌درآمد) در این مورد آسیب‌پذیرترند. همچنین کودکانی که معمولا در اطراف آبگیرها و کانال‌ها بازی میکنند از این خطر درامان نیستند.
از دیگر علل زمینه‌ساز غرقشدگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• سطح پایین اجتماعی - اقتصادی، اقلیت‌های قومی، سطح پایین آموزش و زندگی در مناطق روستایی
• رها کردن شیرخواران بدون مراقب یا همراه با کودک دیگر کنار استخر، رودخانه، دریا و...
• مصرف الکل قبل یا هنگام شنا
• مشکلات جسمانی مانند صرع
• بی‌توجهی گردشگران به مناطق پرخطر محلی
مراقبت از کودکان
شنا برای کودکان با خطر بیشتری نسبت به بزرگ‌ترها همراه است چرا که غرقشدگی خیلی سریع و کمتر از 3 دقیقه اتفاق می‌افتد. تا پیش از 1 سال این خطر باز هم فزاینده است و حتی نباید برای صحبت با تلفن از کودک غافل شد. بین 1 تا 4 سال، کودک در حرکت مستقل است و به‌راحتی کنار بزرگ‌ترها نمی‌ماند. از طرفی، بدون توجه به خطرات دریا و رودخانه کاملا مجذوب آب می‌شود. پس از شنا همه وسایل بازی کودک را از کنار آب دور کنید تا وسوسه برداشتن آنها کودک را به آب نزدیک نکند. حتما اولین حرکات شنا را به او آموزش دهید و جلیقه نجات برای شنا، به‌خصوص در دریا در اختیارش بگذارید.
درصورت مشاهده علائم هشدار غرقشدگی، بلافاصله کودک را از آب بیرون آورید، اقدامات اولیه نجات را انجام دهید، او را به مرکز درمانی برسانید و از وضعیت سلامتش مطمئن شوید.
هرگز پیش از شنا در آب سرد یا خنک مدت طولانی زیر نور خورشید نمانید زیرا خطر سنکوب افزایش می‌یابد. همچنین در چنین شرایطی مدت طولانی در آب نمانید. بهتر است بدانید گرمازدگی بسیار خطرناک‌تر از آفتاب‌سوختگی است.
سوزش و قرمزی پوست با استفاده از کرم‌های مناسب تسکین می‌یابد، اما گرمازدگی معمولا با افزایش دمای بدن، تاول‌های پوستی و احساس ناراحتی همراه است و توصیه می‌شود در این شرایط فرد شنا نکند و با مصرف آسپیرین یا استامینوفن به وضعیت عمومی بهتری برسد. البته بهتر است هنگام شنا در آب سرد به‌تدریج وارد آب شد تا بدن دچار شوک دمایی نشود.
آمار غرق‌شدگان ایران در سال 1395
در سال گذشته 913 نفر بر اثر غرقشدگی در کشور جان خود را ازدست‌دادند که این رقم در مقایسه با سال پیش، 9/3 درصد افزایش یافته است. بنابر گزارش روابط عمومی سازمان پزشکی قانونی کشور، در سال گذشته ۷۹۸ مرد و ۱۱۵ زن بر اثر غرقشدگی جان باختند. این در حالی است که تعداد مردان فوت‌شده بر اثر غرقشدگی در سال ۹۴، ۸۷۹ نفر بود که از این تعداد ۷۴۸ مرد و ۱۳۱ نفر زن بودند.
در این مدت استان‌های خوزستان و مازندران هر کدام با ۱۳۵، گیلان با ۸۱ و فارس با ۵۶ فوتی بیشترین و استان‌های خراسان شمالی با 2، قم با 3 و سمنان با 4 فوتی کمترین آمار تلفات غرقشدگی را داشته‌اند. همچنین در سال گذشته بیشترین آمار مرگ بر اثر غرقشدگی با ۱۴۲ مورد در مردادماه و کمترین آن با ۳۰ مورد در دی‌ماه ثبت‌شده است. از طرفی، در سال گذشته ۲۶۰ نفر در رودخانه‌ها بر اثر غرقشدگی جان خود را ازدست‌دادند.
مطابق هر سال بیشترین تلفات غرقشدگی در رودخانه‌ها بوده، به‌طوری که در سال 95 از کل تلفات غرق‌شدگان در کشور ۲۶۰ نفر در رودخانه‌ها فوت کردند که بیشترین تعداد تلفات را دربرمی‌گیرد. پس از آن غرقشدگی در دریا با ۱۸۰ فوتی در رتبه دوم قرار دارد که ۱۷۰ نفر خارج از محدوده طرح و ۱۰ نفر در محدوده مجاز جان باخته‌اند. همچنین در این مدت ۱۳۹ نفر در استخر، ۸۵ نفر در کانال، ۷۹ نفر در دریاچه مصنوعی و سد، ۳۲ نفر در چاه، ۲۹ نفر در دریاچه طبیعی و ۱۰۹ نفر در سایر مکان‌ها جان خود را از دست داده‌اند.
