تلفیق محتوای دروس تاریخ، جغرافیا و تعلیمات اجتماعی برای دوره ابتدایی مفید است

به همت گروه پژوهشی آموزش علوم انسانی پژوهشکدة مطالعات برنامه‌ریزی درسی و نوآوری‌های آموزشی، دومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در موضوع مسائل و چالش‌های آموزش تاریخ، با عنوان «محتوای مناسب برای آموزش تاریخ با رویکرد یادگیری فعال» در روز یکشنبه 19 بهمن 1399 (ساعت 13 تا 15 و 30) به صورت مجازی و با حضور بیش از 130 نفر از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان و نیز دبیران تاریخ از سراسر کشور برگزار شد.

در ابتدای این نشست، محمد حسنی، مسئول پژوهشکدة مطالعات برنامه‌ریزی درسی و نوآوری‌های آموزشی، ضمن خوشامدگویی به اساتید سخنران و حاضران در جلسه، به این نکته اشاره کردند که اهمیت و ضرورت آموزش تاریخ بر کسی پوشیده نیست و اسناد تحولی به ویژه سند مبانی نظری تحول بنیادین توجه خاصی به تاریخ، به عنوان منبع شناخت هویت دارند. اما در خصوص محتوا و روش آموزش تاریخ نیازمند مطالعه، پژوهش و گفت‌وگوهای بیشتری هستیم و این نشست به همین منظور تشکیل شده است. پس از آن آقای دکتر عباس پرتوی مقدم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ، توضیح مختصری در بارة موضوع و اهداف نشست ارایه کرد.

سخنران اول نشست محمدعلی اکبری، استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی بود که مطالب خود را تحت عنوان تاریخ رسمی و تأثیر آن بر محتوای کتاب‌های درسی ارایه کرد. وی تاریخ رسمی را به دو دستة تاریخ دارای اصالت و اعتبار علمی و تاریخ حکومتی و دولتی تقسیم کرد و به تشریح ویژگی‌های هر یک از این دو شکل تاریخ رسمی پرداخت. اکبری در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری مباحث خود، تصریح کرد تاریخ دولتی و حکومتی که مبتنی بر ملاحظات، اغراض و اهداف خاص سیاسی و نادیده گرفتن اصول و معیارهای علم تاریخ باشد، در زمانه و جهان کنونی نه امکان‌پذیر و نه اثربخش و کارآمد خواهد بود. نصرالله صالحی، دانشیار تاریخ دانشگاه فرهنگیان، دومین سخنران نشست بود. صالحی، ضمن تأکید بر این نکته که باید از تأثیر و دخالت سوء و زیانبار ملاحظات غیرعلمی و رویه‌های مغایر با اصول آموزشی در تدوین محتوای کتاب‌های درسی کاست، بر این نکته تصریح کرد که کتاب‌های درسی تاریخ در یکی دو دهة اخیر به لحاظ محتوا و روش، رشد کیفی مناسب و مطلوبی داشته‌اند.

وی طراحی آموزشی و ساماندهی محتوای بخش تاریخ کتاب‌های نونگاشت درسی مطالعات اجتماعی در دوره‌های ابتدایی و متوسطة اول و کتاب‌های درسی تاریخ در دورة دوم متوسطه را مناسب و مطلوب و در راستای یادگیری فعال دانست. عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، با اشاره به سه ضلع آموزش ( کتاب درسی، آموزشگر که همان معلم باشد و یادگیرنده یعنی دانش‌آموز)، تصریح کرد: مشکل و چالش اساسی در حوزة آموزش تاریخ ، مربوط به معلمانی است که از توانایی و صلاحیت علمی و آموزشی مناسبی برخوردار نیستند و دوره‌های ضمن خدمت متناسب یا رویکرد و اهداف تحولی برای آنان تدارک دیده نشده است.

وی سیاست حذف برنامة تربیت معلم از برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش در سال های گذشته را نادرست خواند و پیامد آن را به لحاظ آموزشی زیانبار شمرد.

سومین سخنران نشست، جواد عباسی، دانشیار تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد بود که بر تعادل و میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط در اتخاذ شیوه‌های طراحی و انتخاب محتوای آموزشی سخنرانی کرد. به باور وی تغییر رویکرد و روش‌های طراحی و تولید محتوای آموزشی باید با احتیاط و در نظر گرفتن تمام شرایط و مقتضیات موجود صورت گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی و مدیر اسبق گروه تاریخ دفتر تألیف کتاب‌های درسی با اشاره به طراحی و اجرای برنامة درسی مطالعات اجتماعی در ایران، تصریح کرد این برنامه و تلفیق محتوای دروس تاریخ، جغرافیا و تعلیمات اجتماعی، صرفاً برای دورة ابتدایی مفید و مناسب است و در دورة دبیرستان (متوسطه) جواب نمی‌دهد.

پس از آن نوبت به حاضران در نشست که اکثر آنان را دبیران تاریخ تشکیل می‌دادند رسید تا پرسش‌های خود را در بارة موضوع مورد بحث طرح کنند. عمدة این پرسش‌ها حول مسائلی چون نسبت محتوای آموزشی با نیازهای روز جامعه و مخاطبان، برداشت‌ها و تفاسیر متفاوت و بعضاً متناقض در خصوص رویدادها و شخصیت‌های تاریخی در کتاب‌های درسی، حجم زیاد کتاب های درسی و زمان محدود آموزش تاریخ بود. به فراخور حال سخنرانان و دبیر نشست این پرسش‌های مذکور پاسخ دادند.

مهم‌ترین محورهای نتایج نشست:

اعتبار و اصالت علمی یکی از اصول و معیارهای اساسی و مهم انتخاب محتوای یادگیری است و به هیچ وجه نباید مورد خدشه و یا غفلت واقع شود.

پرهیز از تاریخ رسمی به معنای تاریخ دولتی و یا تاریخی که بدون ملاحظة اعتبار و اصالت علمی و بر پایه ملاحظات و مقتضیات گذرای سیاسی و غیرسیاسی تدوین و تألیف شده باشد.

رویکرد و طراحی آموزشی کتاب‌های درسی نونگاشت مطالعات اجتماعی در دوره‌های ابتدایی و متوسطة اول و تاریخ در دورة دوم متوسطه مناسب و ارزشمند است.

توجه به محتوای آموزشی، برنامه‌ریزان و تولیدکنندگان برنامه‌های درسی را از آموزش‌های به روز و ضمن خدمت معلمان و ارتقای توانمندی‌های علمی و آموزشی آنان باز ندارد.

در اتخاذ رویکرد و روش‌های جدید برای طراحی و تولید محتوای آموزشی از افراط و تفریط پرهیز شود و شرایط و امکانات مادی و معنوی موجود مد نظر باشد.