نسل جدیدِ دانش‌آموزان خواستار آموزش‌های عملی و مهارت‌های زندگی هستند
تهران (پانا) - تقریبا تمام مدیران مدارس باور دارند که جای برنامه «بوم» در مدارس ما خالی بوده است چراکه نسل جدیدِ دانش‌آموزان خواستار آموزش‌های عملی و مهارت‌های زندگی هستند و صِرف تدریس کتاب‌های مدرسه برای آنان کافی نیست.
به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه «بوم» یا همان «برنامه ویژه مدرسه»، مدتی است که در برخی از مدارس کشور با جدیت دنبال می‌شود. هرچند این برنامه نیز بعد از همه‌گیری کرونا دچار محدودیت‌های زیادی شده است. با این حال در همین دوران هم برخی از مدارس، راهکارهایی برای اجرای آن اندیشیده‌اند. در همین زمینه با سه تن از مدیران مدراس مجری طرح که در اجرای این برنامه موفقیت‌هایی داشته‌اند، به گفتگو نشستیم و آنچه در ادامه می‌خوانید، گپ و گفت ما با آنان است.
مدرسه فقط برای آموزش کتاب درسی نیست
خانم بخرد مدیر مدرسه استعدادهای درخشان اهواز، یکی از مدیرانی است که در اجرای این برنامه موفقیت‌های زیادی کسب کرده است.او درباره آغاز اجرای این برنامه در مدرسه خود می‌گوید: پیش از دستورالعمل برنامه بوم معتقد بودم مدرسه باید براساس برنامه 5-5، برنامه‌های دیگری در کنار برنامه درسی دانش‌آموزان داشته باشد. به این معنا که مدرسه فقط مکانی برای انتقال دانش نباشد بلکه آموزش مهارت‌های زندگی و کارآفرینی هم در آن مورد توجه قرار بگیرد.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه مدیر مدرسه استعدادهای درخشان هستم، به این فکر می‌کردم که به هر حال این مدرسه عنوانی دارد و جایگاه اجتماعی خاصی برایش تعریف شده و لازم است دانش‌آموزان آن هم متناسب با این تعریف، آموزش ببینند. بنابراین ما حدودا از سال 93، 94 اجرای این برنامه را در کنار کتاب‌های درسی داشتیم و در همین راستا کلاس‌هایی مانند فن بیان، کارآفرینی و ... تشکیل می‌دادیم.
اگر آموزش دروس اجازه دهد، بوم را اجرا می‌کنیم
بخرد با اشاره به ابلاغ برنامه «بوم» به مدارس سراسر کشور اضافه می‌کند: تا اینکه دستورالعمل «بوم» آمد و از سال 96، 97 به اجرای این برنامه پرداختیم. در همین زمینه سال گذشته همایش پسماند دانش‌آموزی را برای اولین بار در کل کشور و به میزبانی مدرسه خودمان برگزار کردیم که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و بازتاب خیلی خوبی داشت.
وی یادآوری می‌کند: سال گذشته نیز همه معلمان مدرسه ما 60 ساعت تدریس خود در برنامه‌ی بوم و تامین محتوای آموزشی را داشتند. حتی سه چهار سال پیش از استارتاپ‌ها دعوت کردم تا به مدرسه ما بیایند چون اعتقاد قلبی من است که بچه‌ها باید با این فضاها آشنا شوند. برای امسال هم برنامه‌ریزی کرده بودیم که اگر آموزش دروس مدارس در فضای مجازی این اجازه را بدهد، حتما برنامه بوم را خواهیم داشت.
برنامه «بوم» نباید اختیاری باشد
این مدیر مدرسه که تاکید دارد برنامه بوم باید جزو برنامه‌های درس قرار بگیرد، در این زمینه توضیح می‌دهد: سازمان پژوهش باید برنامه بوم را جزء برنامه مدارس قرار بدهد و آن را از حالت اختیاری بودن بیرون بیاورد. چراکه در حال حاضر جای فوق برنامه در مدارس خالی است.
بخرد می‌افزاید: مشکل اینجاست که حجم کتاب‌های درسی تغییری نکرده و برای معلم فرصتی ایجاد نشده تا امکان برنامه‌ریزی داشته باشد. در صورتی که لازم است حجم کتاب درسی بین 18 تا 20 جلسه تعریف شود تا دست معلم برای تولید محتوا در مابقی این زمان باز باشد. وقتی معلم اضطراب تمام کردن کتاب درسی را دارد، طبیعتا نمی‌تواند برای برنامه بوم وقت بگذارد.
لزوم تغییر کتاب‌های درسی در دوران کرونا
بخرد به نکته‌ای دیگر که ویژه دوران کروناست، اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر که با کرونا رو به رو هستیم، زمان کلاس‌های 90 دقیقه‌ای به 35 دقیقه کاهش پیدا کرده که معمولا 15 دقیقه آن صرف رفع اشکالات اتصال به اینترنت و ... می‌شود. یعنی زمان مفید کلاس 20 دقیقه است.
او در پاسخ به این پرسش که کرونا چقدر بر اجرای برنامه «بوم» موثر بوده است، توضیح می‌دهد: با وجود همه محدودیت‌هایی که ایجاد کرده، امیدواریم در حد فاصل بین نوبت اول و نوبت دوم، در دهه‌ی فجر به مدت یک هفته برنامه‌های بوم را داشته باشیم تا هم شادی و نشاطی ایجا کند و هم فضای بچه‌ها قدری عوض شود ولی نمی‌دانیم تا آن زمان شرایط چگونه خواهد بود.
بوم برای بسیاری از مدیران نامفهوم است
بخرد یادآوری می‌کند: سال گذشته یک روز کامل، بازی ریاضی داشتیم و ریاضی و کاربردهایش را در مسیر زندگی مورد توجه قرار دادیم تا دانش‌آموزان متوجه شوند ریاضی فقط یک درس در کتاب نیست بلکه در زندگی واقعی‌شان کاربرد بسیار دارد. امسال هم بازه زمانی کوتاهی را برای اجرای این برنامه در نظر گرفته‌ایم.
او در عین حال می‌گوید که برنامه بوم برای مدیران بسیاری از مدارس نامفهوم است.
این مدیر مدرسه در اهواز توضیح می‌دهد: این برنامه برای خیلی از مدیران الزامی ایجاد نکرده و زمانی الزام ایجاد می‌کند که در برنامه درسی مدارس گنجانده شود و در مقابل، از حجم دروس مدرسه کم کنیم تا معلمان ملزم به تولید محتوا شوند.
استقبال خانواده‌ها از برنامه بوم
این مدیر مدرسه درباره استقبال خانواده‌ها و محلی‌ها از اجرای این برنامه می‌گوید: استقبال بسیار خوب است. به طور مثال ما در مدرسه استعداهای درخشان، هر بخش از کتاب علوم را با حضور یکی از متخصصان تدریس کردیم. مادر یکی از دانش‌آموزان زمین‌شناس بود و برای این بخش اردوی یک روزه‌ای تعریف کردیم و کلاس از فضای مدرسه بیرون رفت و در فضایی که هم بیابان بود و هم درختچه داشت، برگزار شد . به این شیوه هم احترام به محیط زیست را به دانش‌آموزان آموزش دادیم و هم مفاهیم زمین‌شناسی در ذهن آنان ماندگار شد.
گسترش فضای آموزش
او ادامه می‌دهد: هر سال تابستان یک اردوی خارج از استان برای بچه‌ها تعریف می‌کنم و سال گذشته به تهران آمدیم و از موزه ایران باستان و پارک علم و فناوری بازدید کردیم. این گونه بازدیدها بر نگاه دانش‌آموزان بسیار موثر است.
این مدیر مدرسه خاطرنشان می‌کند: یکی از دروس بچه‌ها علوم اجتماعی است که من این درس را در فضای دادگستری و اتاق دادستان برگزار می‌کنم . دادستان آسیب‌های فضای مجازی را برای بچه‌ها تشریح می‌کند و آنان از اتاق دادیار و ... نیز بازدید می‌کنند. همچنانکه درس مربوط به بانک را در فضای خود بانک تدریس می‌کنیم.
بخرد با اشاره به دیگر برنامه‌های خود اضافه می‌کند: برای آموزش زبان انگلیسی یک روز را به بازارچه میوه می‌رویم و بچه‌ها باید پروسه خرید را کاملا به زبان انگلیسی طی کنند. بدین ترتیب هم با نام میوه‌ها به زبان انگلیسی آشنا می‌شوند و هم خرید کردن را می‌آموزند. این گونه برنامه‌ها مهارت‌های زندگی را در آنان بالا می‌برد. ضمن اینکه با فرهنگ بومی محلی هم آشنا می‌شوند.
بین وزارتخانه‌ها تعامل برقرار شود
او به نکته مهمی اشاره می‌کند و می‌افزاید: اجرای برنامه بوم زمانی عملی است که مدرسه محور باشد یعنی مدیر مدرسه اختیار عمل داشته باشد. در حال حاضر برای انجام هر برنامه باید رضایت همه را جلب کنیم و همین پروسه، مدیر و مدرسه را خسته می‌کند. به عنوان نمونه می‌خواستیم درباره آسیب‌های کرونا یک فیلم کوتاه بسازیم و بچه‌های بازمانده از تحصیل و کودکان کار را نشان بدهیم. 10 روز نامه نگاری کردیم تا بتوانیم دوربین را به فضای بیرون ببریم و در نهایت مسئولان وزارت ارشاد گفتند چه لزومی دارد چنین فیلمی ساخته شود. به همین دلیل می‌گویم باید بین وزارتخانه‌ها تعامل برقرار شود.
بخرد یادآوری می‌کند: سال گذشته یک روز کلاس را با موضوع اینترنت اشیاء برگزار کردیم و از 2 استاد دانشگاه خواستم کنار ما باشند . ما باید به این سمت و سو برویم چون کتاب‌های درسی‌مان واقعا خسته‌کننده است و هیچ جذابیتی بویژه برای نسل جدید ندارد. آنان خواستار مطالب عملی و کاربردی در زندگی هستند. این نکته مهمی است که باید به آن توجه داشته باشیم.
به مرحله فروش محصولات هم رسیده بودیم
سیده مرضیه شجاعی لنگری، مدرس و مجری برنامه بوم و رئیس اداره آموزش دوره دوم ابتدایی مازندران نیز با اشاره به شروع اجرای برنامه «بوم» در این استان می‌گوید: در سال تحصیلی 98_97 تعداد 305 مدرسه ابتدایی مجری برنامه بوم بودند و این برنامه اجرا شد. اولین سال اجرا برای تمرین و دست‌ورزی و یادگیری برنامه بود تا مدیران بتوانند مرحله به مرحله اجرای برنامه را تمرین کنند و در مسیر اجرا نقاط ضعف و قوت مشخص و برای سال‌های آتی برطرف شود.
او درباره موضوعاتی که در این برنامه مورد توجه قرار گرفته‌اند، توضیح می‌دهد: بیشتر موضوعات مهارتی که براساس بوم و منطقه مازندران هست و همچنین نیاز سنجی‌هایی که در مدرسه انجام شده بود و دانش‌آموزان هم علاقمند به آن موضوعات بودند، اجرا شد مثلا پرورش گل‌های تزیینی به خاطر آب و هوای مناسب، پرورش کرم ابریشم به علت وجود درخت توت، پرورش قارچ به علت در دسترس بودن مواد مورد نیاز و همچنین موضوعاتی انتخاب شد که مدرسین آن از خانواده‌ها باشند به عنوان مثال آموزش بافتنی و چاپ روی پارچه و ... که از والدین متخصص استفاده شد. حتی بسیاری مواقع به تشکیل بازارچه و فروش محصولات هم رسیده بود.
مشارکت خانواده‌ها در اجرای بوم
او نیز همچون همکار دیگرش در خوزستان از مشارکت خانواده‌ها در اجرای این برنامه سخن می‌گوید و می‌افزاید: در بیشتر مدارس خانواده‌ها استقبال خیلی خوبی داشتند و در پیشبرد بهتر این برنامه مشارکت دارند. همچنین بسیاری از خانواده‌ها هم در کنار فرزندانشان درگیر اجرای طرح بودند؛ مانند پرورش و تولید ابریشم در یکی از مدارس ناحیه دو ساری.
شجاعی اضافه می‌کند: این که خانواده در اجرای برنامه با دانش‌آموز همکاری می‌کند، در تامین منابع مشارکت دارد، تدریس خیلی از موضوعات توسط خانواده‌ها انجام می‌شود و با شور و شوق در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های برنامه ویژه مدرسه شرکت می‌کنند، بیانگر بازخورد مثبت اجرای این برنامه در خانواده‌هاست. خوشبختانه تا کنون در اجرای برنامه ویژه مدرسه از سوی خانواده‌ها مشکلاتی مشاهده نشده است.
تاثیر کرونا بر اجرای بوم
او درباره تاثیر کرونا بر اجرای این برنامه نیز توضیح می‌دهد: بیشتر برنامه‌های سال قبل ناتمام باقی ماند. بعضی از موضوعات که قابلیت ادامه در فضای مجازی را داشت، تمام شد. مثلا موضوعات کتاب‌خوانی و سبک‌های مطالعه یا کلاس‌های عقیدتی و ... ولی به طور مثال موضوعاتی مثل پرورش گل و فروش آن در اسفند نیمه کاره ماند. همین طور نمایشگاه و جشنواره‌ها برگزار نشد و مدیران نتوانستند ارزشیابی از برنامه انجام دهند.
ادامه برنامه بوم در فضای مجازی
شجاعی در عین حال ادامه می‌دهد: اما در سال جاری که از ابتدا مدارس به صورت مجازی بود، فعالیت‌های متنوع مجازی در نظر گرفته شد و مشغول اجرا هستند. امسال با توجه به تجربه سال قبل موضوعاتی انتخاب شد که در فضای مجازی قابلیت اجرا داشته باشد. شیوع کرونا و تعطیلی مدارس فرصتی برای مدیران ایجاد کرد تا برنامه بوم را بدون دغدغه کمبود فضای فیزیکی و کمبود ساعت آموزشی اجرا کنند.
او معتقد است در این زمان تعداد زیادی دانش‌آموز می‌توانند از یک موضوع آموزشی استفاده کنند یا بدون محدودیت زمانی، هر زمانی که فرصت داشتند، محتوای آموزشی را ببینند. پس محدودیت مکانی و زمانی نداریم.
برنامه بوم اوقات فراغت دانش‌آموزان را پر می‌کند
شجاعی از نکته دیگری هم سخن می‌گوید: نکته دیگر حضور مدرسان در مدارس بود که مدیر را با مشکلاتی مواجه می‌کرد امسال مدرسان می‌توانند محتوای آموزشی را آماده کنند و در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. دانش‌آموزان به علت شیوع کرونا و ماندن در خانه فرصت زیادی دارند و برنامه بوم می‌تواند اوقات فراغت آنان را به بهترین شکل پر کند.
او ادامه می‌دهد: در زمان شیوع کرونا، بیشترین تاکید بر آموزش استفاده درست از فضای مجازی، آموزش کاربرد نرم‌افزارهای مختلف، آموزش تولید محتوا، سواد رسانه‌ای، چالش‌های حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی، حرکات جسمی و آموزش ورزش‌های در خانه، راه‌های کنترل خشم، بورس و سواد مالی و ... بوده است.
تلاش کردیم خانواده‌ها به زحمت نیافتند
شجاعی خاطرنشان می‌کند: به مدیران تاکید شد موضوعاتی انتخاب شود که باعث زحمت خانواده‌ها در این ایام نباشد، هزینه‌بر نباشد و نیاز کمتری به تهیه و خرید وسیله از بازار باشد.
حلقه گمشده آموزش
مونس پازوکی مدیر دبیرستان هجرت و زنده یاد مهدی زاده و مدرس برنامه «بوم» در پاکدشت است که خیلی زود به اجرای این برنامه پرداخته است. او در چند مقطع تحصیلی مختلف این برنامه را اجرا کرده و حال که حدود دو سال از اجرای اولیه این برنامه می‌گذرد، نتایج آن را رضایت بخش می‌داند و خشنود است که اجرای این برنامه به خانواده‌ها و سطح محله هم کشیده شده است.
او درباره زمان شروع اجرای این برنامه می‌گوید: مدرسه ما یکی از اولین مدرسه‌هایی است که این برنامه را اجرا کرد. چون ما متوسطه اول داریم و کاردانش و از آنجا که خود من مدتی بعد به عنوان مدرس کشوری مشغول به کار شدم، میزان درگیری‌ام با این برنامه بیشتر شد و طبق فرمت بخشنامه پیش رفتیم. خوشبختانه یکی از معدود برنامه‌هایی است که با استقبال خوب از طرف معلمان و همکاران ما در مدارس رو به رو شد. درواقع این برنامه قسمت فراموش شده‌ی امر آموزش است که در این 40 سال کمتر به آن توجه شده بود.
پازوکی درباره ساز و کار اجرای این برنامه توضیح می‌دهد: طبیعتا در وهله اول نیازسنجی کردیم و خود من هم مشاهداتی داشتم . پس از نیازسنجی، فراوانی گرفتیم و بررسی کردیم که چه موضوعاتی با استقبال بیشتری رو به رو شده است. بعد از آن، برنامه زمان‌بندی شده را در اختیار دانش‌آموزان گذاشتیم و آموزش پیوسته معلمان را در پیش گرفتیم چراکه لازم بود طراحی آموزشی و اجرای برنامه را به آنان آموزش بدهیم.
تحت‌الشعاع کرونا قرار گرفتیم
این مدرس اضافه می‌کند: سال گذشته خیلی خوب پیش می‌رفتیم و خوشبختانه اولیاء هم بسیار راضی بودند که متاسفانه به کرونا برخوردیم و حالا این برنامه تحت‌الشعاع کرونا قرار گرفته است. البته چون هفتاد هشتاد درصد کار را جلو برده بودیم، امسال هم با توجه به شرایط جدید، برنامه‌ریزی کردیم.
او در عین حال اضافه می‌کند: طبیعتا بیشتر برنامه‌های ما به فضای مجازی منتقل شده است و دوستان هم این پیام را داده‌اند که نیازمند موضوعاتی خاص این زمان هستند که هم برای دانش‌آموزان جذاب باشد و هم تجربه خوبی برای همکاران محسوب شود.
پازوکی درباره همکاری خانواده‌ها و محله با اجرای این برنامه می‌گوید: خوشبختانه در این مدت، مدرسه ارتباط زنده‌تری هم با اولیاء و هم با محله برقرار کرده است و دانش‌آموزان هم پدران و مادران خود را در جریان برنامه‌ها قرار می‌دهند و خوشحالیم که حالا خانواده‌ها هم خود را جزیی از مدرسه می‌بینند.
تاکید بر آموزش مهارت‌های زندگی
او با ارائه توضیحاتی درباره موضوعاتی که در اجرای این برنامه مورد توجه قرار گرفته‌اند، می‌گوید: از سال گذشته تاکنون حدودا 12 ساعت برنامه داشته‌ایم و سال گذشته برای پرداختن به بعضی از موضوعات بازتاب خوبی گرفتیم مانند نحوه مطالعه که این موضوع در خانواده‌ها هم مطرح شده بود و در گفتگوهایی که با اولیا داشتیم، بازتاب خوب آن را مطرح کردند. چراکه بسیاری از دانش‌آموزان ما نمی‌دانستند چگونه باید به مطالعه بپردازند و این موضوع خیلی برایشان کارگشا بود. به جز آن بر مباحثی مانند مهارت «نه گفتن» کار کردیم که این موضوع هم بازتاب خیلی خوبی داشت. ضمن اینکه برای هر یک از این موضوعات، طوری به دانش‌آموزان تکلیف می‌دادیم که اولیاء هم درگیر شوند. «تاب‌آوری» بویژه در دوران کرونا که بسیاری از کودکان و نوجوانان دچار کسالت‌های ناشی از خانه‌نشینی شده‌اند، دیگر موضوعی بود که بر آن کار کردیم.
پازوکی اضافه می‌کند: مدرسه من در محیطی حاشیه‌ای و توان اقتصادی خانواده‌ها ضعیف است. بنابراین یکی از موضوعاتی که بر آن کار کردیم، نحوه هزینه‌کرد بود به این معنا که دانش‌آموزان یاد بگیرند بخشی از همان پول توجیبی اندک خود را پس‌انداز کنند.
توجه بر موضوعات خاص دوران کرونایی
او درباره آموزش‌های مربوط به دروان کرونا می‌گوید: با توجه به شرایط پاندمی، موضوعاتی مانند تغذیه سالم و کم‌هزینه را هم مورد توجه قرار داده‌ایم. ضمن اینکه کنترل وزن دیگر موضوع مهمی بوده که در دوران کرونا به آن پرداخته‌ایم چراکه در این دوره کرونایی، تحرک و فعالیت بدنی بچه‌ها به حداقل می‌رسد و افزایش وزن، تهدیدی جدی است. از طرف دیگر استفاده بهینه از فضای مجازی برای تاب‌آوری هم مورد توجه ما بوده است. چرا که در این دوره پرخاشگری در کودکان به دلیل خستگی‌های ناشی از در خانه ماندن و تعطیلی همه فعالیت‌های مورد علاقه‌شان زیاد شده است. در همین زمینه با پلیس فتا هم صحبت کرده‌ایم تا آموزش آسیب‌های احتمالی فضای مجازی را برای دانش‌آموزان داشته باشیم.
پازوکی در پایان خاطرنشان می‌کند: تلاش می‌کنیم سواد رسانه‌ای بچه‌ها را بالا ببریم. به جز اینها از پادکست و کتاب و ... هم استفاده می‌کنیم. عموما دبیران ادبیات خودشان کتاب را برای دانش‌آموزان می‌خوانند و در ادامه بچه‌ها درباره آن کتاب صحبت می‌کنند. به این ترتیب، مهارت تفکر، شنیدن و حرف زدن را می‌آموزند. زیرا متاسفانه 90 درصد بچه‌های ما مهارت گوش کردنشان ضعیف است و بدون درک درست و دقیق مطالب، اظهار نظر می‌کنند. به همین دلیل آموزش این مهارت‌ها، نیاز جدی آنان به شمار می‌آید.
