درباره مجلات رشد چه می‌دانیم
تهران (پانا) - مجلات رشد، راه درازی را آمده‌اند و فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سرگذاشته‌اند تا همچنان با مدنظر داشتن اهداف عالیه سندتحول بنیادین آموزش و پرورش، در دست میلیون‌ها دانش‌آموز و معلم در سراسر کشور جای بگیرند.
به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در راستای معرفی و اشاعه‌ی فعالیت‌ها و دستاوردهای تحولی این سازمان اقدام به تولید و انتشار پرونده‌های رسانه با محوریت فعالیت‌ها و برنامه های راهبردی و تحولی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی کرده است. پیش از این در طی 5 پرونده، شبکه‌ی ملی رشد به مخاطبین معرفی شد و اکنون دومین دوره‌ی پرونده‌ی این رسانه به معرفی "نشریات و مجلات رشد" می پردازد.
کودکان و نوجوان در زمانه‌ی کنونی و در مواجهه با انواع رسانه‌های دیداری و شنیداری با تنوع محتواها و جهت گیری‌های تربیتی و اغلب به ظاهر تربیتی و سوگیرانه؛ گاه به عنوان یک عنصر منفعل و غیر موثر در انتخاب محتوا، دریافت کننده‌ای مظلوم هستند. این مهم مسولیتی را به دوش متولیان حوزه‌ی فرهنگ، آموزش و رسانه، مربیان و والدین ایجاد می‌کند تا با بصیرت و نکته سنجی به تولید محتوای مناسب برای کودکان و نوجوانان اهتمام ورزند. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به عنوان متولی امر تولید بسته‌های تربیت و یادگیری، امکان تربیتی قدیمی و اصیل به نام مجلات رشد را تولید می‌کند.
"نشریات رشد" از جمله مهم‌ترین و پرتیراژترین مجلات کشور در حوزه‌ی آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان هستند که اهدافی چون ارتقای فرهنگ، پرورش خلاقیت ذهنی و هنری، تقویت نقش تربیتی معلمان و خانواده‌ها، توسعه‌ی توانایی‌های علمی، فنی و نگارشی، توسعه فرهنگ مطالعه و برانگیختن روحیه جستجوگری، اصلاح و ارتقای سواد و ذوق بصری دانش‌آموزان، انتقال میراث فرهنگی، تقویت هویت دینی و ملی و آشنایی با میراث فرهنگی ملل را در دانش آموزان و همچنین گسترش فرصت‌ها و تعمیق فعالیتهای پرورشی افزایش مهارت‌های حرفه‌ای را در معلمان دنبال می‌کنند.
اما بد نیست مروری بر پیشینه‌ی انتشار مجلاتی از این دست داشته باشیم و سیر تحولی آن را بررسی کنیم؛ سابقه‌ی چاپ نشریه‌ای متعلق به ارگان رسمی نظام تعلیم و تربیت به یک صد سال قبل باز می‌گردد. «اصول تعلیمات»، نخستین ارکان رسمی وزارت معارف بود که در فروردین 1298 در عرصهی فرهنگ این مرز و بوم ظاهر شد. این نشریه در سال‌های بعد به تدریج با نام‌های مجله‌ی «تعلیم و تربیت»، ماهنامه «فرهنگ» و ماهنامه «آموزش‌و‌پرورش» انتشار یافت.
با آغاز فعالیت دفتر انتشارات کمک آموزشی در سال 1341، انتشار این مجلات رنگ و بوی دیگری گرفت و از سال 1342 به تدریج به انتشار مجموعه نشریاتی با عنوان اصلی «پیک» و عناوین فرعی کودک، نوآموز، نوجوان، جوان، معلم و خانواده و همچنین ماهنامه آموزش و پرورش دست زد.
راهی که گروه مجلات «پیک» رفت
اغلب این مجله‌ها، هر 15 روز یک‌بار در طول سال تحصیلی منتشر می‌شدند و شمارگان آن‌ها در هر شماره، در مجموع سه میلیون نسخه بود که تا حد امکان در شهرها و روستاهای سراسر کشور توزیع می‌شد. نکته درخور توجه در انتشار مجله‌های پیک، ارزیابی علمی، مطالعه و آزمایش‌های مقدماتی قبل از انتشار مجله‌ها براساس گروه‌های سنی گوناگون بود.
وزارت آموزش و پرورش یا همان وزارت فرهنگ سابق به‌منظور انتشار گروه مجله‌های پیک، نخست با همکاری انتشارات فرانکلین، مرکزی به نام مرکز تهیه خواندنی‌های نوسوادان تأسیس کرد. آن مرکز پیش از انتشار نخستین مجله از گروه مجله‌های پیک، مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای را در زمینه‌ی اهداف، روش‌ها و برنامههای کاری سازمان‌های مشابه در دیگر کشورهای جهان، آغاز کرد.
به این منظور، برنامههای گفتگوی حضوری با کودکان، بزرگسالان و نوسوادان روستایی و شهری، در بیش از 100 روستا و شهر ترتیب داده و نتایج این گفتگوها جمع‌آوری شد. برگزاری جلسه‌های مستمر با معلمان و صاحب‌نظران آموزش و پرورش، به منظور نظرخواهی درباره نیازهای فرهنگی جامعه برای رسیدن به اهداف پیک، از دیگر فعالیتهای مرکز یاد شده بود.
چهار ماه پس از تأسیس مرکز تهیه خواندنی‌های نوسوادان، نخستین دوره‌ی آزمایشی خواندنی‌های نوسوادان، با انتشار مجله‌ای در 12 صفحه به نام پیک دانش‌آموز برای کودکان کلاس‌های سوم تا ششم دبستان و مجله‌ای در هشت صفحه به نام پیک معلم برای معلمان این کلاس‌ها آغاز شد.
در سال 1348 پیک کودک برای کودکان کودکستانی و دانش‌آموزان سال اول دبستان منتشر شد. در همین سال، دوره جدید «ماهنامه آموزش و پرورش» انتشار یافت.
در سال 1349 پیک جوان برای دانش‌آموزان دوره دبیرستان منتشر شد و بالاخره در سال 1351 آخرین مجله از این گروه با نام پیک نوجوان برای مخاطبان سنی دوره راهنمایی تحصیلی انتشار یافت.
در سال 1346 مرکز تهیه خواندنی‌های نوسوادان به مرکز انتشارات آموزشی تغییر نام داد. این مرکز در سال 1353 با انتشارات فرانکلین قطع همکاری کرد و پس از آن، مرکز انتشارات آموزشی از سوی وزارت آموزش و پرورش و انتشارات سروش، به نمایندگی از رادیو و تلویزیون ملی ایران، به منظور تهیه مجله‌های پیک، ماهنامه‌ی آموزش و پرورش، دفترهای تمرین درسی، کتاب‌های آموزشی و انتشارات خاص کودکان، نوجوانان و جوانان، قراردادی منعقد کردند.
سال 1357 آخرین سال انتشار نشریات پیک بود که با وجود محاسن ظاهری بسیار، در عمل تا حد چشم‌گیری تحت نفوذ و تأثیر رژیم دست‌نشانده پهلوی بودند و سوگیری‌های معناداری در آن‌ها به چشم می‌خورد.
تولد رشد پس از پیروزی انقلاب
طی دو سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به تدریج سعی شد انتشار مجله‌های پیک با ظاهری موجه‌تر استمرار یابد. این نشریات ویژگی‌هایی داشتند که آن‌ها را از دیگر نشریات آن زمان متمایز می‌کرد.
اجتناب از یک‌سو بودن پیام‌ها و سخن‌ها و ایفای نقش به عنوان پل ارتباطی بین مسوولان و مخاطبان؛ ممتاز بودن کیفیت نشریات از لحاظ تصویرگری، صفحه‌آرایی، نگارش هنرمندانه، ویرایش و غیره؛ تأکید بر استفاده از نیروهای متعهد، دلسوز و کارآمد درمراحل تولید نشریات و تأکید بر جنبه‌های کمک آموزشی مجلات و ارتباط آن‌ها با برنامههای درسی از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های نشریات رشد بودند.
سیدکمال شهابلو، معاون دفتر انتشارات و فناوری آموزشی در تولید و انتشار مجلات رشد روایت جالبی از نحوه‌ی نامگذاری مجلات رشد دارد و در این باره می‌گوید: « امسال وارد پنجاه و ششمین سالگرد تولید و چاپ مجلات رشد شده‌ایم. نام مجلات رشد قبل از انقلاب «پیک» بود؛ اما بعد از انقلاب با تفألی که مصطفی رحماندوست به قرآن زد و آیه «قد تبین الرشد من الغی...» آمد، نام «رشد» را برای مجلات برگزیده شد.»
رشد معلم؛ اولین نشریه
نخستین نشریه از گروه نشریات رشد، مجله «رشد معلم» بود که در مهرماه 1360 پا به عرصهی مطبوعات کشور گذاشت. سپس «رشد دانش‌آموز» و پس از آن «رشد نوجوان» منتشر شدند.
طولی نکشید که مجلات رشد، هم از لحاظ کیفیت و هم از لحاظ کمیت، از «پیک» سبقت گرفتند؛ به‌طوری که علاوه بر هشت عنوان نشریه‌ای که جایگزین نشریات پیک شده بود، چندین نشریه جدید نیز به جمع این خانواده اضافه شد.
عناوین و تیراژ مجلات رشد
گروه مجلات رشد با هدف ترویج خواندن، توسعه‌ی فرهنگ مطالعه، تعمیق تفکر خلاق و بهبود کیفیت در آموزش و پرورش برای گروه‌های سنی و مخاطبان مختلف منتشر می‌شوند.
عناوین مجلات رشد برای رده‌ی دانش آموزی، عمومی بزرگسال و تخصصی به 32 عنوان می‌رسد که دو عنوان مربوط به نابینایان است و مابقی در رده‌های دانش آموزی و بزرگسالان آماده می‌شوند و تیراژ میلیونی دارند.
مجلات رشد در چهار دسته قابل طبقه‌بندی هستند:
الف) مجلات دانش‌آموزی شامل رشد کودک (برای کودکان پیش‌دبستانی و دانش‌آموزان پایه اول دبستان)، رشد نوآموز (برای دانش‌آموزان پایه‌های دوم و سوم دبستان)، رشد دانش‌آموز (برای دانش آموزان پایه‌های چهارم، پنجم و ششم دبستان)، رشد نوجوان (برای دانش‌آموزان دوره متوسطه اول)، رشد جوان (برای دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم)، رشد علم و عمل (برای دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم)، رشد برهان ریاضی متوسطه 1 (برای دانش‌آموزان دوره‌ی آموزش متوسطه اول)، رشد برهان ریاضی متوسطه 2 (برای دانش‌آموزان دوره آموزش متوسطه دوم)، رشد روشن نوآموز (برای دانش‌آموزان نابینای سال‌های دوم و سوم دبستان)، رشد روشن دانش‌آموز (برای دانش‌آموزان نابینای سال‌های چهارم تا ششم دبستان)، رشد روشن نوجوان (برای دانش‌آموزان نابینای دوره اول متوسطه و رشد روشن جوان (برای دانش‌آموزان نابینای دوره دوم متوسطه).
ب) مجلات بزرگسال شامل: رشد معلم (برای معلمان، دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و کارشناسان آموزش و پرورش و خانواده‌ها)، رشد فناوری آموزشی (برای معلمان، دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و کارشناسان آموزش و پرورش)، رشد آموزش ابتدایی (برای آموزگاران دوره ابتدایی، دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و کارشناسان آموزش و پرورش)، رشد مدرسه زندگی (برای معلمان، دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و کارشناسان آموزش و پرورش) و رشد آموزش خانواده (برای خانواده‌ها).
ج) فصلنامه‌های علوم انسانی شامل رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، رشد آموزش علوم اجتماعی، رشد آموزش تاریخ، رشد آموزش هنر، رشد آموزش تربیت‌بدنی، رشد آموزش پیش‌دبستانی، رشد آموزش زبان‌های خارجی، رشد آموزش مشاور مدرسه، رشد آموزش جغرافیا، رشد مدیریت مدرسه و رشد جوانه.
د) فصلنامه‌های تجربی و علوم پایه و فنی شامل رشد آموزش علوم زمین (الکترونیکی)، رشد آموزش فیزیک، رشد آموزش شیمی، رشد آموزش ریاضی، رشد آموزش زیست‌شناسی و رشد آموزش فنی و حرفه‌ای و کاردانش.
