مقدمه

بازی یکی از نیازهای اساسی کودکان به شمار می رود. مهم ترین و اساسی ترین فعالیت کودک به شمار می رود که در عین سرگرم کردن کودک کارکردهای مهم دیگری را داراست که هر یک از این کارکردها به جنبه ای از زندگی کودک مربوط می شوند که او را برای ورود به زندگی بزرگسالی آماده می سازند. از این لحاظ شرایط بازی، آزادی کودک در بازی، اسباب بازیهای مورد استفاده کودک و مدت زمانی که به بازی با کودک اختصاص داده می شود اهمیت شایان توجهی دارد .
خیلی از آموزشهای تربیتی را می توان در خلال بازیها به کودک نشان داد و به راحتی کودک را در مسیر درست تربیت نمود. همانطور که از خلال بازیهای کودک نیز می توان به شرایط عاطفی کودک، احساسات و افکار کودک می توان پی برد. بنابراین بسیار لازم است که مربیان به اهمیت بازی در زندگی کودک توجه داشته و شرایط مناسب را برای بازیهای مناسب فراهم سازند .

اهمیت بازی

با آنکه میل به بازی در سنین بالا کم کم کاهش پیدا می کند و کارهای مهمی جای آن را می گیرد ولی به اعتقاد روان شناسان تا سالهای پایانی عمر نیز تمایل به بازی در انسان وجود دارد هر چند شکل و ظاهر و هدف بازی عوض شده باشد. شاید کودک دلیل بازی کردن خود را نداند و یا آنکه نتواند برای آن علتی بیان کند ولی با این همه نتواند از بازی کردن دست بکشد. امروزه ثابت شده است که کودکانی که به اندازه کافی و به درستی بازی نمی کنند از رشد ذهنی مناسب، رشد اجتماعی درست بی بهره هستند. ویلیام استون می نویسد: بازی غریزه ای برای رشد و نمو استعدادها و یا تمرین مقدماتی برای اعمال آتی است .
خداوند نخستین دوره رشد انسان را با بازی همراه کرده است. در اسلام توصیه اکید به این موضوع شده است که کودکان را تا هفت سالگی آزاد بگذارید تا بازی کنند. امام صادق علیه السلام فرموده اند: بگذار فرزندت تا هفت سال به بازی بپردازد، در هفت سال دوم به اوادب بیاموز و در هفت سال سوم مراقب او باش. در روایتی آمده است که حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم با جمعی از یاران از محلی عبور می کردند کودکان را در حال خاک بازی دیدند برخی از یاران خواستند آنها را از بازی کردن باز دارند. پیامبر فرمودند: بگذارید بازی کنند که خاک محل پرورش کودکان است .
اسلام علاوه بر آنکه از واپس زدن این تمایل در کودکان جلوگیری می کند توصیه می نماید که پدران و مادران امکانات لازم برای بازی کودک را فراهم کنند و در هر موقعیت و مقام اجتماعی نیز که هستند وقتی را برای بازی با فرزندان خویش اختصاص دهند و خیال نکنند که درصورت بازی کردن با فرزندانشان اقتدار یا متانت آنان خدشه دار می شود. از دیدگاه ویجیناساکس روان شناس بازی و بازی درمانگر معروف، بازی یکی از فعالیت ها و اهداف مهم کودک در زندگی است. او نمی تواند از راه دیگری غیر از بازی به کشف محیط پیرامون خود بپردازد. استعدادهای خود و توانایی هایش را شناسایی کند و آنها را بکار بگیرید. کودک در حین بازی به تمرین زندگی بزرگسالی می پردازد .

شرکت در بازیهای کودکان

پیاژه روان شناس بزرگ کودک معتقد است که در فعالیت های خود جوش کودک باید او را آزاد گذاشت دخالت نامناسب و بی موقع در فعالیتهای او استقلال و خودمختاری و فعالیت را از او سلب می کند. با اینهمه تاثیر بزرگترها در بازی کودک را بی اهمیت نمی شمارد و به حضور مناسب بزرگترها در بازیهای کودکان اشاره می کند. شرکت مناسب والدین در بازیهای کودکان موجب مستحکم تر شدن رابطه والد و فرزندی می شود و در عین حال یک موقعیت مناسبی پیش می آید که والدین به تربیت کودک بپردازند و نکات تربیتی را در خلال بازی به او آموزش دهند .
والدین تعیین کننده نوع و شیوه بازی کودک نیستند. بهتر است شرایط سالم برای بازی فراهم سازند و خود به عنوان همبازی شرکت داشته باشند و اجازه بدهند کودک با قدرت خلاقیت خودبازی را اراده کند. در این بازیها والدین نباید خواست و اراده خود را به کودک تحمیل کنند. همپای او و هم ردیف او قرار بگیرند و بازی شادی را فراهم کنند. پیامبر اکرم می فرمایند: هر کس که کودکی نزد اوست باید برای کودک شود.

انواع بازی در کودکان

اگر به نوع بازیهای کودکان نگاه کنیم تنوع و گوناگونی را در آنها مشاهده می کنیم. با تغییر سن کودکان نوع بازیهای آنها نیز تغییر می یابد. برخی از بازیها ، بازیهایی هستند که در آنها کودک به تمرین روابط و نقشهای اجتماعی می پردازد مثل مهمان بازی، به این ترتیب آنچه را که به عنوان الگو پیرامون خود می بیند در بازیهای خود انجام می دهد. الگوهای کودک در این نوع بازیها اغلب والدین و یا نزدیکان و یا افرادی هستند که برای کودک مهم هستند. در برخی دیگر از بازیها کودک به تمرین حرفه و مشاغل مختلف می پردازد .
بازی نقش دکتر و مریض، پلیس، راننده و... از جمله این بازی ها هستند. برخی دیگر از بازیها خیالی هستند که تحت تاثیر قدرت تخیل کودک شکل می گیرند. این نوع بازیها ممکن است تحت تاثیر تماشای برخی فیلمها و کارتون ها، رنگ و بوی خاصی پیدا کند. بازیهای دیگر از نوع بازیهای فکری هستند و در آنها کودک به رشد فکری و ذهنی خود می پردازد. این نوع بازیها با رشد شناختی و فکری کودک مرتبط هستند. بازیهای دیگر جنبه تمرینات جسمانی و ورزشی دارند. کودک به دلیل انرژی سرشار خود با جست و خیز ساده یا بازیهای جسمانی پیچیده تر سرگرم می شود .

چه نوع بازیهای مناسب کودک است؟

والدین به عنوان تسهیل کننده مسیر بازی کودک هستند. کودکان خود با توجه به شرایط سنی خود نوع بازی خود را انتخاب می کنند. لازم است والدین دقت کنند موقعیت بازی یک موقعیت سالم، امن و مناسب باشد تا مشکلی کودک را تهدید نکند. مثلا با توجه به علاقه کودکان، بازی های اجتماعی در حدود 5 سالگی لازم است والدین با ایجاد چنین بازیهایی در انتخاب همبازی کودک خود دقت نمایند و به صورت غیر مستقیم بر بازی آنها نظارت داشته باشند. همچنین در انتخاب اسباب بازی نهایت دقت و تناسب را مدنظر داشته و اسباب بازیهای مناسب که برای رشد فکری و شناختی کودک مفید هستند را انتخاب نمایند .

سخن آخر

با توجه به اهمیت و نقش سازنده ای که بازی در رشد کودکان دارد و به این اهمیت و ضرورت از طرف متخصصان، صاحبنظران و بزرگان تاکید فراوان شده است توجه به آن لازم و ضروری می نماید. بطوری که والدین در مسیر تربیت کودک خود در بیشتر موارد می توانند از بعد بازی وارد شده و تربیت مناسبی را روی کودک خود اعمال نمایند .