سدها و آبشارها
آبشار سولک
آبشار سولک ارومیه-موانا در استان آذربایجان غربی قرار دارد. این آبشار در فاصله چهل کیلومتری غرب شهرستان ارومیه و در دامنه کوه های دره رش قرار گرفته است. این آبشار زیبا در انتهای یک دره پر آب و دیدنی در محل روستای سولک، خودنمایی می کند. روستای سولک میان دو روستای دربند و انبی در منطقه موانا واقع است. موانا، روستایی از توابع بخش سیلوانه و در شهرستان ارومیه استان آذربایجان غربی ایران است. دره زیبای منتهی به آبشار، دره هفت کانی یا هفت چشمه نام دارد که آب روستای سولک و آبشار آن را تامین می کند. در ماه های گرم سال آب آبشار برای مصارف کشاورزی از بالا دست آن قطع شده و نمای زیبای آبشار را کم رنگ می کند ولی در فصل بهار زیبایی این نگین طبیعت موانا به اوج می رسد. آبشار اصلی این دره با حدود یک ساعت کوهپیمایی در بالادست آبشار اولیه جلوه بیشتری دارد ولی مسافران و خانواده ها به همان آبشار اولیه رضایت می دهند و از مواهب طبیعت آن لذت می برند. طبیعت زیبای منطقه موانا بیشتر متاثر از ریزآبه های جاری از قلل ستاره لوند، دره وش و کوه های ترگور است. سولک یکی از مهمترین مسیرهای کوهنوردی در این منطقه و محل مناسبی جهت ایجاد کمپ های سیاحتی و پناهگاه های کوهستانی می باشد.
آبشار شملکان
آبشار شملکان ارومیه در استان آذربایجان غربی واقع است. این آبشار در جوار روستای شملکان در نزدیکی ارومیه واقع شده است. در بسیاری از کتب و نشریات نام این آبشار را به اشتباه شلمکان عنوان کرده اند که صحیح نیست. نحوه دسترسی به این روستا عمدتاً از طریق روستای بند است ولی از دامنه‌های روستای سیر نیز می‌توان به آن رسید که البته در این مسیر می‌توان از قلعه‌ای تخریب شده که فقط چند ستون از آن باقیمانده را نیز مشاهده کرد. دامنه‌های این آبشار نیز از سرسبزی خوبی برخوردار بوده و در فصل مناسب می‌توان از نوعی سبزی کوهی بنام شنگ (یملیه) نیز بهرمند شد.
آبشار فصلی مارمیشو
آبشار فصلی مارمیشو ارومیه-موانا در استان آذربایجان غربی واقع است. با طی کردن مسیری در حاشیه رودخانه زیبای نازلوچای در غرب شهر ارومیه و با گذشتن از روستاهای پسان، بانی و هلانی به روستای مارمیشو برسید. مسیر جاده در دره زیبایی قرار گرفته که خود از منظره کوهستانی خاصی برخوردار است. در روستای مارمیشو با پیدا کردن زیارتگاه پیر خراسانی و ادامه دادن مسیری سنگلاخی اما زیبا می‌توانید به دریاچه مارمیشو برسید. مسیرتان از شهر ارومیه تا دریاچه تنها 45 کیلومتر است.
رودخانه نازلوچای از کوههای بایبون و ستاره لوند سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به تنگه‌ای بسیار سرسبز و دیدنی می‌رسد. از جمع شدن آب این رودخانه دریاچه مارمیشو به وجود آمده که زیستگاه جانوران و گیاهان بسیاری است. آبشار مارمیشو در نزدیکی دریاچه و در مسیر رودخانه نازلوچای قرار گرفته است. این آبشار فصلی است و در فصل بارندگی از میان صخره‌های کوههای اطراف رودخانه نازلوچای به آن میریزد.
آبشار سوله دوکل
آبشار سوله دوکل یکی از زیباترین و مرتفع ترین آبشارهای ایران است که در منطقه مرگور ارومیه در دامنه ی سرسبز با چمنزارهای زیبا کوه ۳۴۸۷ سه هزارو چهارصدو هشتادو هفت متری دالامپر قرار دارد.و یکی از بهترین جاذبه های گردشگری طبیعی استان آذربایجان غربی است.
سوله دوکل به زبان کرد های بومی منطقه به معنی آبشار دود است.و علت این نام گذاری به دلیل برخورد شدید آب و صخرهای موجود در پیکره آبشاراست.سرازیر شدن آب از این ارتفاع باعث ایجاد یک حالت دودی شده و صدای محیبی را تولید میکند.خود کوه دالامپر نیز به معنی محل پرواز عقاب هاست این نام به خاطر وجود عقاب در این منطقه است علاوه بر عقاب حیواناتی چون گرگ و سمندر کردی نیز در این منطقه زندگی میکنند.که امروزه تعداد خیلی کمی از آن ها باقی مانده است.
آبشار سوله دوکل با چمن زارهای سرسبزی که در اطرافش قرار گرفته یکی از سرچشمه های رودخانه باراندوزچای می باشد.این آبشار در فاصله۶۱ کیلومتری جنوب غربی ارومیه قرار دارد.
آبشار خرپاپ
آبشار خرپاپ در میان جنگلهای پردانان شهرستان پیرانشهر و در مرز استان‌های آذربایجان غربی و کردستان واقع شده است. جنگلهای سرسبز و خوش آب و هوای پردانان در 22 کیلومتری جنوب پیرانشهر و بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت واقع گردیده است و عبور آبشار خرپاپ که یکی از سرچشمه‌های اصلی رود زاب کوچک است، بر زیبایی آن افزود است.
خرپاپ در زبان کردی به معنی جای قشنگ و زیبا و دارای آب فراوان میباشد.
آبشار قینرجه
آبشار قینرجه تکاب شهرستان تکاب در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی، دارای منابع طبیعی و معدنی بسیاری بوده و اقتصاد این منطقه وابسته به کشاورزی و دامداری اغلب سنتی می باشد. منطقه تازه کند در شمال تکاب، همه ساله پذیرای هزاران نفر از نقاط مختلف دنیا است که از آثار باستانی و طبیعی این شهر به خصوص تخت سلیمان بازدید می کنند.
تخت سلیمان برای ساسانیان به مانند تخت جمشید برای هخامنشیان محترم و با ارزش بوده است. کوه شگفت انگیز زندان(کوهی توخالی با دیوارهایی عظیم)، آتشکده آذرگشنسب(که به مدت هفت قرن نماد اقتدار آیین زرتشت بوده است)، آثاری باستانی مربوط به دوره ساسانیان، دریاچه بسیار زیبا و همیشه جوشان تخت سلیمان( که با مساحت کم، عمقی بالای ۷۰ متر دارد)، دیواره سنگی عجیب موسوم به سنگ اژدها(که در اثر رسوبگذاری طبیعی جریان آب به وجود آمده است)، آب های گرم و چمن متحرک روستای بدرلو(که همانند یک جزیره کوچک و متحرک می باشد) و آبشار متحرک قینرجه از زیبایی های منحصربفرد این دیار اسرارآمیز می باشند.
آبشار عرب دیزج
آبشار عرب دیزج ماکو در استان آذربایجان غربی واقع است. این آبشار در بخش دشتک (آواجیق) شهرستان چالدران، 37 کیلومتر شمال غرب سیه چشمه و در حاشیه روستای عرب دیزج واقع شده است. دارای چشم انداز طبیعی بسیار زیبائی بوده که غارهای طبیعی زیبایی در اطراف کوههای مشرف بر آبشار وجود دارد و در نوع خود کم نظیر است. افراد دوستدار طبیعت برای بهره مندی از این مناظر طبیعی خدادادی وچیدن گیاهان داروئی هرساله به این مکان جذاب مراجعه می نمایند. چشمه آب معدنی زرسو با آبی گوارا و بی نظیر از کوههای مرزی این روستا و درست از زیر محل پاسگاه مرزی سرچشمه می گیرد و آبی گازدار با طعمی دلچسب دارد. شهر زیبای چالدران از شهرهای استان آذربایجانغربی و در شمال غربی ایران قرار گرفته است. این شهر در گذشته نه چندان دور به نام ” سیه چشمه ” یا ” قره عینی ” خوانده می شد. ولی در حال حاضر مزین به نام تاریخی چالدران است. البته هنوز هم عامه مردم مقید به قره عینی یا به زبان محلی قره نی هستند. روستای عرب دیزج یا در گویش محلی عرب سسی یک از روستاهای واقع در منطقه بزرگ آواجیق است. این روستا با داشتن ۱۴۰ خانوار، جمعیتی حدود ۷۵۰ نفر را در خود جای داده است.
آبشار بدلان
آبشار بدلان که به آبشار قزل چیر نیز معروف است، در 35 کیلومتری شهرستان خوی و 10 کیلومتری روستای بدلان در مسیر کوههای اورین واقع شده است و بیش از 50 متر ارتفاع دارد. آب سرچشمه آبشار بدلان از شکافی به داخل یک گودال غار مانند سرازیر میشود و از این معبر باریک، امکان دسترسی به بالای آبشار وجود دارد. وجود درختچه‌های کوچک در مجاورت آبشار، زیبایی خاصی به آن بخشیده است و به همین دلیل طبیعت بکر و زیبای این آبشار هر ساله میزبان گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت میباشد.
آبشار شلماش
آبشار شلماش در نزدیکی شهرستان سردشت در استان آذربایجان غربی قرار دارد.این آبشار که از مهمترین آبشارهای استان آذربایجان غربی به حساب می‌آید و مورد توجه گردشگران میباشد با درهای سرسبز و زیبا در کنار جنگلهای پراکنده واقع شده و از شاخه‌‌‌های رودخانه معروف زاب کوچک محسوب میشود.
آبشار شلماش از 3 آبشار تشکیل شده و زیبایی آن باعث شده همه ساله به خصوص در فصل گرما هزاران نفر از مناطق مختلف و به خصوص از شهرهای کردنشین برای دیدن این آبشار به سردشت سفر کنند.
این سه آبشار به ترتیب و پشت سر هم قرار گرفته‌‌اند که اولین آنها در نزدیکی محل پارکینگ قرار دارد.
برای دیدن دو آبشار بعدی باید مسافتی نسبتا زیاد را طی کرد و وارد درهای عمیق شد. امروزه با احداث راه پله و حصارهایی، بالا و پایین رفتن از دره راحت تر و کم خطر‌تر صورت می‌گیرد. در فصل بهار این آبشار پر آبترین روزهای خود را میگذراند، گرچه آب و هوای منطقه تا اواسط اردیبهشت هم سرد است ولی خرداد ماه فصل مناسبی برای سفر به این منطقه است.
آبشار رزگه
آبشار رزگه دراستان آذربایجان غربی واقع است. آبشار رزگه در منطقه آلان در 13 کیلومتری جنوب شهرستان سردشت و در حاشیه جاده ارتباطی سردشت به رزگه قرار گرفته است. آبشار در ارتفاع 1150 متری از سطح دریا جاری است و به صورت 2 پله از فراز صخره هایی بسیار بلند به پایین میریزد. در شمال این آبشار و در نزدیکی روستای شلماش آبشار معروف شلماش قرار گرفته است. در فصل بهار این آبشار پر آبترین روزهای خود را میگذراند. آب و هوای منطقه تا اواسط اردیبهشت هم سرد است ولی از اول خرداد ماه به بعد تا اواسط پاییز می‌تواند موقع مناسبی برای سفر به این منطقه باشد. مسیر سردشت به آبشار شلماش مسیر زیبا و پر درختی است. جاده مذکور آسفالت و مناسب است. شهرستان سردشت از شهرستان‌‌های کردنشین و مرزی استان آذربایجان غربی است که در جنوب این استان قرار دارد و با برخی از مناطق کردنشین عراق هم‌مرز است.
آبشار دره خورخوره
بشار دره خورخوره سلماس در جنوب سلماس و در استان آذربایجان غربی واقع است. این آبشار ما بین روستای سرگل و مهکان در 22 کیلومتر شهر سلماس واقع شده است. ین آبشار در داخل دره قرا گرفته است و منظره‌ای زیبا و بدیع دارد. این منطقه تفرجگاه مردم اهالی و همچنین مردم سلماس و خوی و سایر شهر های همجوار در ایام تعطیلات است. راه رسیدن به آبشار می بایست دره ای به عمق حدود هشتاد متر را در میان راه های پاکوب سرازیر شوید و در کنار برکه ای کوچک و سرسبز در اطراف آبشار، از زیبایی و لطافت محیط آن لذت ببرید. روستای قاسملو از تاریخ و پیشینه غنی فرهنگی برخوردار است. قلعه قدیمی و زیارتگاه موجود در روستا قدمت و پیشینه تاریخی آن را نشان می‌دهند. قلعه شیرین و فرهاد، تخت خاتون، قلعه تاریخی گاو و زیارتگاه شیرسوار از دیگر مناطق گردشگری این منطقه محسوب میگردند. دره شهدا از شمال شرقی به کوه جم جم و دره رمشه و از جنوب شرقی به کوه برده بیژی و دره گول و از جنوب غربی به کوه جاور قلعه سی محدود میشود و رودخانة زرین قلعه در غرب آن جریان دارد.
آبشار اوزان
آبشار اوزان در موقعیت جغرافیایی N365426 E463910 در استان آذربایجان غربی واقع است. این آبشار در مجاورت روستایی به همین نام قرار گرفته و در فاصله 30 کیلومتری شرق شاهین دژ واقع شده است . ارتفاع آبشار در حدود 15 متر است و در ارتفاع 1890 متری از سطح دریا واقع شده است. آبشار در دره ای سر سبز در شرق روستای اوزان پایین و در فاصله 2.5 کیلومتری این روستا واقع شده است. با توجه به اینکه این منطقه شمال و غرب فلات ایران واقع شده لذا از آب و هوای کوهستانی و معتدلی برخوردار است که به لحاظ محصور بودن در میان کوهها، زمستانهای پر برف و تابستان های نسبتا گرمی را داراست . فصول چهارگانه طبیعت به صورت مشخص در چهره آن پدیدار است .
آبشار قلعه جوق
آبشار قلعه جوق ماکو در استان آذربایجان غربی قرار دارد. آبشار قلعه جوق در فاصله پنج کیلومتری جنوب غرب شهرستان ماکو، در حاشیه روستای قلعه جوق و در میان کوه زیبای قلعه جوق واقع است. قلعه جوق روستایی در شهرستان ماکو استان آذربایجان غربی است. این روستا در دهستان گچلرات شرقی قرار داشته و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۱۱۴نفر (۲۴ خانوار) بوده استارتفاع این آبشار قریب به 80 متر است و آب آن خیلی زیاد نیست ولی شکل قرار گرفتنش بسیار زیباست و دسترسی به آن به راحتی امکان پذیر می باشد و فضای آن کاملا طبیعی باقی مانده است.
رودخانه زنگمار از مهمترین عوامل موثر بر اقلیم منطقه ماکو به حساب می آید. این رودخانه از کوه های جنوبی دهستان بیه جیک سرچشمه گرفته و پس از طی مسیری طولانی و گذر از دره ژرف و زیبای میان کوه قره داغ، بسوی شمال حرکت کرده و در نزدیکی روستای قلعه جوق با رودخانه قره سو مخلوط شده و بسوی ماکو، پلدشت، شمال آذربایجان و در نهایت رودخانه ارس حرکت می کند. علاوه بر موارد ذکر شده، آبشارهای دیگری از کوه های دالامپر، فرنگی، راونوسر، شوند و شهیدان توسط کوهنوردان و طبیعت گردان این استان گزارش شده است که هر کدام جلوه ای خاص از طبیعت آذربایجان را به نمایش گذاشته اند و معرفی کامل آنها نیاز به تحقیق و تفحص بیشتری دارد.
سد شهر چای
سد شهرچای در تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۴ با حضور معاون رییس جمهور به بهره برداری رسیده است، سد شهر چای ارومیه در ۱۲ کیلومتری شهر ارومیه با ارتفاع ۸۴ متر از بستر رودخانه و قابلیت ذخیره ۲۲۰ میلیون متر مکعب آب برای تامین ۱۲۵۰۰ هکتار اراضی کشاورزی مناطق پایین دست ارومیه و آب شرب و همین طور صنعت شهر ارومیه بر روی رودخانه شهر چای ساخته شده است.
این سد از نوع سدهای خاکی سنگ ریزه ای می باشد. احداث این سد باعث ساخت جاده آسفالته سد شهرچای-راژان با مسافت ۲۵ کیلومتر شد که مسافتی کوتاه تر نسبت به جاده قبلی را دارد.
