غارها و رودخانه ها
غار کهریز
این غار در روستای «کهریز» از توابع بخش انزل شهرستان ارومیه واقع شده و قطر دهانة آن در حدود 2 متر و طول و عرض آن نیز 3 متر است. غار کهریز از جمله غارهایی است که مورد بازدید و علاقة غارنوردان است و مرتب از آن بازدید میکنند. این غار دارای دسترسی سواره است و سالانه بیش از صد هیئت غارنوردی و کوهنوردی از آن بازدید به عمل می‌آورند.
غار قلاتاسیان
در فاصله 200 متری شمال غرب روستای قلعه تاسیان از توابع بخش گورک سفلین شهرستان سردشت قرار دارد. آثار موجود در این غار بیانگر حکایت زندگی انسان در این غار در دوره پارت و ساسانی است.
غار علی شیخ
در 48 کیلومتری شهرستان خوی قرار دارد. سفال های این غار عموماً مربوط به اوایل دوران اسلامی است.
غار تمتمه
در 18 کیلومتری جنوب غربی شهر ارومیه قرار دارد و مستندات به دست آمده از آن، سکونت انسان را در دوره پارینه سنگی در این منطقه تأیید می کند.
غار سهولان
در 35 کیلومتری شهر مهاباد قرار دارد و یکی از زیباترین و شگفت انگیز ترین غارهای ایران است.
غارهای فرهاد، تخت قارا، کهریز، دانیال در ارومیه، غارهای زندان و بابا حسن در نقده، غارغیب آباد، کهل و کرفتو در تکاب، غار بورینگ بزرگ و غار بورینگ کوچک در مهاباد، غار چاه زندان در تکاب، غار فقرقا (مهاباد)، غار راکاد، غار میرداوود (صومای ارومیه)، غارهای زیرزمینی کوه قارنی یاروق (بین سلماس و بخش صومای ارومیه) از جمله غارهای با ارزش گردشگری این منطقه به شمار می آیند که همه آن ها در دل کوه های سر به فلک کشیده جای گرفته اند.
غار عمیق قلایچی
در 12 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بوکان و درنزدیکی تپه باستانی قلایچی که محل حکومت و زندگی یکی از تمدنهای بزرگ بنام ماناهاست ، غاری است بزرگ و عمیق به همین نام (قلایچی)
این غار عظیم با دهانه ای بزرگ به قطر 8 متر ، سالها با داستانهای فراوان پر رمزو رازترین مکان نامشکوف بوکان بود تا اینکه در سال 1381 نخستین تیم منتخب از کوهنوردان بوکان با جسارت و از جان گذشته گی زیاد موفق به فرود از چاه نخست این غار به طول 110 متر شده و توانستند حس کنجکاوی اهالی را تا حدودی ارضا نمایند ، سپس در سال 1384 تیم مجهزتری به سرپرستی زنده یاد مقبل هنرپژو کوهنوردی عضو تیم ملی توانست سه تالار عظیم این غار را بعد از چاه مورد شناسایی و طول مسیر پیمایش شده این غار را به حدود 300 متر برساند .
غار چاه زندان سلیمان
منطقه تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی، ۳۷ کیلومتری شمال شهر تکاب، و در مجاورت روستای نصرت آباد واقع است و شامل دریاچه تخت سلیمان و عوارض طبیعی اطراف آن، چاههای آهک ساخته دیو زندان، چاه دریا، و حیاط دریای روستای بِرِنجه است.
منطقه تخت سلیمان از مکانهای منحصر به فرد ایران چه از نظر تاریخی و چه از نظر زمین شناسی و وجود پدیدههایی چون چاههای آهک ساخته است که کمتر مورد توجه و بازدید علاقه مندان قرار گرفتهاند. تخت سلیمان سکویی عظیم و بیضوی به قطرهای ۴۸۰ و ۴۰۰ متر، محصول رسوب گذاری چشمهای با آب دهی فراوان، و مملو از کلسیم بی کربنات فوق اشباع است.
برجستگی سکو با ارتفاع ۱۵ متر نسبت به زمینهای اطراف آن و دریاچهای بیضوی به قطرهای ۹۰ و ۱۴۰ متر در وسط، که آب آن با کندن دو شکاف به زمینهای کشاورزی میریزد، به این سکو آن چنان موقعیت ممتازی داده است که حاکمان دورههای مختلف، پیش از مادها، و سایر سلسلهها، حتی ایلخانان مغول، را واداشته تا در آن آثاری بنا نهند. اوج رونق تخت سلیمان در زمان ساسانیان بوده است که مهمترین آتشکدههایی که بعد از آن در سراسر ایران بنا نهاده شدند با آتش این آتشکده روشن شده است. دور سکو را برای حفاظت، برج و بارو کشیدهاند و دارای چند دروازه است.
غار تمتمان
روستای تمتمان در فاصله ۱۵ کیلومتری و شمال شهر ارومیه قرار دارد.معروفیت این روستا به خاطر وجود غاری است که به غار تمتمان مشهور است. با استناد بر پژوهش های انسان شناس آمریکایی کارلتون استنلی کوون این غار در چهل هزار سال پیش مسکونی بوده که با این وجود یکی از قدیمی ترین سکونت گاهای انسان در شمال ایران و به گفته برخی پژوهشگران اولین غار مسکونی ایران محسوب میشود.
غار تمتمان ورودی مثلثی شکل دارد. درون آن به صورت یک دست است و طول آن به ۳۵ متر میرسد. در کنار این غار چشمه ای قرار دارد که روستاییان از آن استفاده میکنند. هوای این غار در زمستان نسبت به هوای بیرون گرم تر است. و در تابستان هوای خنکی دارد. در این غار آثاری از حیواناتی مانند بز،گاو،گوسفند،اسب و… دیده شده که نشان میدهد ساکنین این غار حیوانات اهلی نیز داشته اند.
رودخانه زاب
این رودخانه به دلیل واقع شدن در بخش میانی به واسطه کوه های بلند جنگلی، دره ای ژرف به وجود آورده که تا قسمت فعلی (قسمت جنوبی سردشت) امتداد یافته است. مهم ترین تنگه این بخش «تنگه گرژال» است که به تازگی سدی بر روی آن ساخته می شود. شاخه ای از «زاب» صغیر از کوه های شمال غرب پیرانشهر (سیاه کوه با ارتفاع ۳۵۷۸ متر) سرچشمه می گیرد.
همچنین آب شعبه هایی مانند «چم لاوین»، «چم بادین» و جانداران به تنگه گرژال می ریزد. این رود دردشت «کلوی» در ۶ کیلومتری سردشت و در پیچ و خم کوهستان جریان دارد و با پیوستن شعبه های دیگری به آن مانند چم، شلماش و زرگه، مرز بین ایران و عراق را در منطقه «آلان» پدید آورده است. این رودخانه از طریق «چم تیت» وارد خاک عراق شده و با رودهای دیگر به دریاچه «دُوکان» عراق می رسد و بعد به دجله می پیوندد. در کنار همین رود ابومسلم خراسانی، مردان بن حمار آخرین خلیفه اموی را شکست داد.
