جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان کرمان

ارگ بم :

بزرگترین مجموعه شهری خشتی جهان است که در حدود 2200 سال قدمت دارد . این بنا در شمال شرقی بم بر فراز تپه‌‌ آذرین قرار گرفته است و از چهار قسمت 38 برج دیده‌بانی ، یک خندق و بارویی عظیم تشکل شده است . مساحت ارگ در حدود 20 هکتار است . دور تا دور ارگ ، خندقی عمیق بوده که طی قرنها این مجموعه را از یورش‌ها حفظ کرده است . مصالح اصلی بنا ، خشت خام و گل‌رس است . بندرت سنگ ، آجر و تنه خرما نیز در بنای ارگ به کار رفته است . از مکان‌های شناخته شده ارگ بم یک راهروی اصلی است که در گذشته بازار بوده علاوه بر این در مجموعه ارگ بم آثاری از بقای آتشکده دوره ساسانی ، زورخانه ، حمام عمومی ، اصطبل ، سرباز خانه ، زندان وعمارت چهار فصل نیز باقی مانده است . خانه‌های عمومی متصل به هم ساخته شده و به یکدیگر راه دارند . در بعضی از خانه‌ها آثاری از حمام‌های خصوصی دیده می‌شود . اصطبل‌ها در مکانی جدا از خانه‌ها قرار داشته‌اند . تعدادی از خانه‌های ارگ دو طبقه ساخته شده‌اند که این امر نشانگر روند ازدیاد جمعیت در یکی از دوره‌های گذشته است . زورخانه ارگ به شیوه سیر ورزشگاههای سنتی از چهار ایوان ، یک گنبد و گود تشکیل شده است . در دوره اسلامی ، در ارگ بم دو مسجد با نام مسجد جامع و مسجد حضرت محمد (ص) و یک حسینیه شامل یک صحن ، یک ایوان دو طبقه و چند اتاق ساخته شده است . سه منبر خشتی نیز در حسینیه وجود دارد . قسمت حاکم نشین ارگ شامل عمارت چهار فصل و خانه حاکم است . عمارت چهار فصل سه طبقه و قصر حکومت بوده و کلیه اوامر و احکام حکومتی در این عمارت صادر می‌شده است . در کنار عمارت چهار فصل یک حمام اختصاصی و یک چاه آب دیده می‌شود . آب آشامیدنی ساکنان ارگ از چاه‌هایی در حیاط خانه‌هایشان تأمین می‌شد .

حمام گنجعلی خان :

ورودی حمام در بازار جنوبی واقع شده است . این حمام مجموعه ای از تلفیق هنر معماری و کاربرد مصالح گوناگون با فضایی مناسب است . معمار حمام و مجموعه استاد محمد معمار یزدی است . معماری که بحق اوضاع اقلیمی و اقتصادی فرهنگی زمان و محیط خود را می شناخته و در خلق آثار فوق از هنر مندانی چون علیرضا عباسی یاوری جسته است . حمام گنجعلیخان اثری بدیع با کاشیکاری ها ، نقاشی ها ، گچبری ها ، مقرنس کاری ها و کاربندی های زیبا با به کار گرفتن سنگها و تزئینات سنگی بسیار ظریف با مساحتی حدود 1000 متر مربع است.

حمام یا چایخانه سنتی وکیل :

اولین بخش از مجموعه وکیل ، بنای حمام قدیمی یا چایخانه امروزی وکیل است که در سال 1280 به شکل باشکوه با تأثیرپذیری از سبک معماری عصر زندیه- قاجاریه احداث شده است .

حمام ابراهیم خان :

این حمام نیز یکی از حمام های جالب توجه قدیمی و سنتی کرمان است که در وسط بازار ابراهیم خان واقع شده است .

حمام باغ شاهزاده :

حمام باغ شاهزاده در شش کیلومتری شهر ماهان واقع شده.

حمام بهادر لاله زار :

حمام تاریخی بهادر لاله زار که در بردسیر واقع شده ، از دوران قاجاریه به یادگار مانده است.

آرامگاه شاه نعمت الله ولی :

آرامگاه و خانقاه شاه نعمت الله ولی (بقعه ماهان) در جنوب شرقی شهر کرمان و در شهرک زیبا و آباد ماهان واقع شده است . شاه نعمت الله ولی ، عارف و مؤسس سلسله نعمت اللهیه(834-730 ه.ق) است .

مقبره خواجه اتابک :

این مقبره که در محله جنوب شرقی نزدیک بازار قرار دارد ، از بناهای ارزنده دوره سلجوقی در قرن ششم هجری است .

بقعه پیر برحق(جارسوز) :

این بقعه یادگاری از قرن هفتم هجری در بردسیر کرمان است . بقعه پیر برحق به شماره 491 جزو بناهای تاربخی ایران به ثبت رسیده است .

مقبره میر حیدر(گور خان):

این مقبره یادگاری از دوره صفویه که در باغ بسیار زیبا و محصور از درختان مختلف ، در اسفندقه جیرفت قرار دارد .

آرامگاه آخوند :

این مقبره بنای آجری گنبد داری است به شکل کثیرالاضلاع که نمای خارجی آن دارای طاقنماهای مضاعف و نه دهنه ایوان است . این اثر به شماره 528 به ثبت تاریخی رسیده است .

آرامگاه شاهزاده حسین جوپار :

شهزاده جوپار یکی از بقاع متبرکه بخش جوپار از توابع کرمان است . بنای این زیارتگاه به دوره صفویه مربوط است . این بنا به شماره 529 به ثبت آثار تاریخی ایران درآمده است .

آرامگاه امیر حیدر :

این بنا در دولت آباد اسفندقه از توابع جیرفت واقع شده و متعلق به دوره صفوی است . این بنا تحت شماره 532 به ثبت تاریخی رسیده است .

آرامگاه شاه فیروز :

این بنا در فاصله پنج کیلومتری جنوب شرقی قلعه سیرجان در نزدیکی روستای وحدت آباد بر فراز صخره ای از سنگ سبز تیره به ارتفاع 30 متر واقع شده و در محل به نام شاه فیروز معروف است . مردم محلی بنای شاه فیروز را آرامگاه ابوکالیجار بن عضدوالدوله و یا فرزند او می دانند که بر اثر خوردن گوشت شکار در شکارگاه در گذشته و بر فراز این صخره دفن شده است . با توجه به شیوه معماری به نظر می رسد که این بنا متعلق به دوره ایلخانی- قرن هشتم و نهم هجری باشد .

آرامگاه میر زبیر :

این بنا در شرق روستای شریف آباد از توابع دهستان سعادت آباد سیرجان در کنار قبرستان روستا قرار دارد .

بقعه پیر بابا مسافر :

این بنا در 60 کیلومتری شرق کرمان در شهداد واقع شده و امروز به نام های خانقاه آقوس ، آقوس کلیسا یا پیر مسافر خوانده می شود . این بنا به شماره 331 به ثبت تاریخی رسیده است .

مقبره مشتاقیه :

در شرق مسجد جامع و مزار یکی از پیشوایان صوفیه مرسوم به مشتاق علیشاه است که از دوره قاجار به یادگار مانده است . این محوطه ابتدا مزار میرزاحسین‌خان جد اعلای سادات معروف به میرحسینی کرمانی بوده است . پس از قتل مشتاق در قرن سیزدهم سال ‪ ۱۲۰۶ه.ق نعش او را در مقبره میرزا حسین خان دفن کردند که اینک معروف به مشتاقیه است. این بنا به "سه گنبد" نیز شهرت دارد . این گنبدها بر روی سه مقبره به نام مشتاق علیشاه ، شیخ اسماعیل و کوثر علیشاه بنا شده‌اند .

امامزاده حسین جوپار :

این بنا که آرامگاه یکی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) می‌باشد مشتمل بر حیاط ، حرم ، گنبد و رواق است در دوره صفویه بنا گردیده است . روستای میمند در 36 کیلومتری شمال شرقی شهر بابک قرار گرفته است و زمان بنای آن در دوره‌های قبل از اسلام می‌رسد . این بناحدود 350 اثر معماری صخره‌‌ی دارد که در دل کوه کنده شده و عمق برخی از آنها به 25 متر میرسد

کاروانسرای گنجعلی خان :

کاروانسرای گنجعلی خان در دوره صفویه بنا شده .کاروانسرای گنجعلی خان از جمله کاروانسراهای شاه عباسی است که در عهد شاه عباس صفوی به دستور حاکم وقت آن زمان گنجعلی خان در مجموعه ای به همین نام ساخته شده و در مجاورت کاروانسرای وکیل قرار گرفته است .

کاروانسرای قطب آباد :

کاروانسرای قطب آباد از مجموعه کاروانسراهای درون شهری به حساب می آید که در مرکز شهر رفسنجان واقع شده و در حدود 300 الی400 سال قبل در دوره صفوی ساخته شده است . این کاروانسرا در کنار بازار بزرگ قطب آباد قرار داشته است .

کاروانسرای کبوتر خان :

کاروانسرای صفوی کبوتر خان که در 30 کیلو متری جنوب شرقی شهر رفسنجان ، در مسیر جاده کرمان و در روستایی به نام کبوتر خان واقع شده است ، از جایگاه ویژه ای در بین آثار تاریخی این منطقه برخوردار است . قدمت این کاروانسرا به دوران صفویه می رسد . لازم به ذکر است که در این دوره جهت سرویس دهی به جاده اصفهان تا کرمان از یزد تا کرمان به مسافت تقریبی هر 30 کیلو متر یک کاروانسرا احداث گردیده است.

کاروانسرای چهار سوق :

کاروانسرای چهار سوق در انتهای بازار سراجی قبل از چهارسوق گنجعلی خان واقع شده است . این کاروانسرا دو در ورودی دارد که یکی به بازار سراجی و دیگری به بازار قلعه باز می شود .

کاروانسرای وکیل :

کاروانسرای وکیل از مجموعه کاروانسراهای درون شهری است که در مجموعه وکیل جنب کاوانسرای گنجعلی خان قرار گرفته است . بنای این کاوانسرا به فرمان محمد اسماعیل خان وکیل الملک والی کرمان شروع شد و در زمان مرتضی قلی خان در سال 1287 ه.ق به اتمام رسید . این کاروانسرا در سمت چپ بازار وکیل از بزرگترین کاروانسراهای شهر کرمان و یکی از کاروانسراهای بزرگ ایران به شمار می‌آید .

کاروانسرای میرزا علینقی :

داخل بازار وکیل ، کاروانسرای کوچکی به نام میرزا علینقی نیز وجود دارد .

کاروانسرای هندوها :

این کاروانسرا به دست مرحوم حاج سید جواد امام جمعه حدود سال های 1150 ه.ش ساخته شده و دو طبقه دارد . وجه تسمیه آن از هندی اخذ شده است .

کاروانسرای میرزا حسن :

یکی از کاروانسراهای طولی کرمان ، کاروانسرای دو طبقه میرزا حسن است که دارای 55 باب حجره است .

آب انبار مقبره شاه نعمت الله ولی :

آب انبار مقبره شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان واقع شده است . این بنا در محل مقبره شاه نعمت الله ولی (یکی از عرفای قرن هشتم) ساخته شده است . این آب انبار مربوط به قرن هشتم هجری قمری است که در حال حاضر بلا استفاده مانده است و از آن استفاده ای نمی شود .

آب انبار علیمردان خان :

این آب انبار در مجموعه گنجعلی کرمان واقع شده است . آب انبار تاریخی علیمردان ( پسر گنجعلی خان) که در داخل بازار مسگری واقع شده ، دارای ویژگی های معماری جالبی است که توجه بینندگان را به خود جلب می کند .

آب انبارمجموعه گنجعلیخان :

مجموعه گنجعلیخان در شهرکرمان قرار دارد . این مجموعه در دوره صفویه به دستور گنجعلیخان و توسط یک معمار به نام سلطان محمد معمار یزدی ساخته شده است . مجموعه گنجعلیخان شامل قسمتهای مختلف مانند میدان ، کاروانسرا ، مسجد ، ضرابخانه ، آب انبار و حمام می باشد .

خانه والی میرحسینی :

در خیابان 17شهریور شهر راین و در بخش میانی کوچه خان ها ، خانه زیبای دیگری متعلق به یکی دیگر از بزرگان این شهر قرار دارد به نام خانه والی که بخشی از آن متعلق به دوره زندیه و بخش دیگر آن متعلق به دوره پهلوی است . طرح این خانه به صورت "خانه باغ" یا گودال باغچه ای در مقابل عمارت اصلی است . ساختمان به صورت یک کله ای است و اتاق ها در دو لایه نسبت به فضای آزاد باغ قرار گرفته اند . بخش اصلی فضاهای بسته تالاری است دو ستونه مه در پس آن سه دری جای گرفته و برای وارد شدن به آنها بایستی از دو راهروی هشتی دار طرفین که با پله از سطح زمین باغ ارتفاع گرفته اند، عبور کرد . در هر یک از اتاقهای این خانه بخاریهای زیبای گچی تعبیه شده است . این بخش از خانه دارای قسمت‌های دیگری همچون آشپزخانه ، انبارها و اصطبل است . بخش جدید خانه عمود بر محور عمارت قدیم است که شامل چند فضا در پس دو تالار است . این بنا تحت مالکیت خصوصی است و مدارک آن پس از طرح در جلسه شورای ثبت منطقه ای جهت ثبت نهایی و طی مراحل قانونی به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.

خانه بهادرالملک بردسیر :

خانه بهادرالملک بردسیر یکی از بناهای تاریخی شهر بردسیر در استان کرمان ایران است . این خانه در بر غربی خیابان شریعتی بردسیر واقع است . این بنا توسط عبدالمظفرخان سرتیپ مشهور به بهادرالملک که در بردسیر به لقب «ابدال» معروف بود ، به روزگار قاجار ساخته شد . این بنا همچون اکثر ابنیه دوره قاجاریه این بخش از کشور ، با پلان حیاط مرکزی و فضاهای اطراف ساخته شده است بدین نحو که در جبهه شمالی حیاط ، سه دری و در جبهه جنوبی ، تالار وسیعی وجود دارد که سایر فضاهای جبهه های شرقی و غربی که شامل انبارها ، اتاقهای خدمه و مطبخ می باشد ، در خدمت فضای اصلی خانه بوده است . از جمله بخش‌های جالب این بنا علاوه بر تالار بزرگ آن ، انبارهای طبقه فوقانی جهت ذخیره مواد غذایی و برج خشتی این خانه است که بخش تحتانی آن به صورت محل گذر عموم است.

بازار میدان ارگ (توحید):

این بخش از بازار از غرب ترین قسمت های بازار کرمان است . فضایی مستطیل شکل و حدود 140 باب مغازه فعال تجاری دارد . اکثریت مغازه های بازار میدان ارگ لباس فروشی هستند و نمای اطراف میدان، بیش از یک قرن قدمت دارد . در ضلع شرقی بازار میدان ارگ ، سر در ورودی بازار اصلی واقع شده است .

بازار اصلی کرمان :

این بازار بزرگ از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می شود و از غرب به شرق بازارهای آن شامل بازار ارگ ، بازار وکیل ، بازار عطاری ، بازار قدمگاه و بازار مظفری است .

بازار ارگ :

این بازار از میدان ارگ شروع و تا چهارسوق گنجعلی خان ادامه می یابد . این بازار به دو بخش فرعی به نام بازار نقار خانه و بازار سراجی تقسیم می شود . گویا در گذشته در طبقه بالای بازار نقارخانه نقاره مینواختند.

بازار گنجعلیخان :

این بازار در حدفاصل چهارسوق و بازار اختیاری و ضلع شمالی میدان گنجعلی خان واقع شده است . بازار گنجعلی خان یادگار دوره صفویه است .

بازار اختیاری :

چهارمین قسمت بازار کرمان به بازار اختیاری معروف است و از انتهای جنوبی بازار گنجعلی خان شروع می شود تا اول بازار وکیل امتداد می یابد .

بازار سردار :

این بازار در واقع مرکب از چهار بازارچه متقاطع است که با سه راسته اصلی به بازار اختیاری متصل می شود . کاروانسرای سردار نیز در انتهای یکی از این بازارچه ها قرار دارد.

بازار مظفری :

بازار مظفری از انتهای بازار وکیل شروع می شود تا خیابان میرزا رضای کرمانی محل قدیم دروازه مسجد قرار دارد . این بازار قدیمی جزئی از مجموعه امیر محمد مظفر می باشد.

بازار عطاری :

ابتدای این بازار از سر در ورودی بازار وکیل در سمت چپ آغاز و تا رو به روی در ورودی مسجد جامع واقع در بازار قدمگاه ادامه می یابد و تقریباً 19 باب مغازه عطاری دارد .

بازار قدمگاه (راجی کرمانی):

قدمگاه بخشی از بازار کرمان است که عمود بر بازار مظفری است و تا خیابان شریعتی ادامه دارد .

بازار قلعه (محمود) :

بازار قلعه محمود که اولین بخش از بازار شمالی – جنوبی کرمان است در جنوبی ترین بخش آن واقع شده است . نقطه شروع آن زاویه راست تقاطع خیابان پیروزی به خیابان مطهری یعنی محل ساابق دروازه ریگ آباد است که به خیابان امام خمینی ، روبروی بازار میدان قلعه ختم می شود .

بازار میدان قلعه:

این بازار از خیابان امام خمینی شروع شده و به چهارسوق گنج علیخان ختم می شود و در آن حرفه های لحاف دوزی ، پشته دوزی ، قالی فروشی ، خوارو بارفروشی و عطاری به چشم می خورد .

بازار کلاه مالی :

این بازار در حد فاصل بازار مسگری شمالی و بازار کفاش ها واقع شده ، فقط 13 باب مغازه دارد .

بازار زرگری (قیصریه ابراهیم خان):

بازار زرگرها به صورت یک راسته متقاطع عمود بر بازار کلاه مالی و به موازات بازار کفاش ها واقع شده و جزو مجموعه ابراهیم خان می باشد . این بازار 47 باب مغازه را در خود جای داده است.

بازار کفاش ها :

بازار کفاش ها از انتهای بازار کلاه مالی شروع و به موازات بازار زرگری تا اول بازار حاج آقا علی ادامه می یابد و جهت آن شمالی- جنوبی است .

بازار حاج آقا علی (رفسنجانی):

این بازار از انتهای بازار کفاش ها آغاز شده و به خیابان شریعتی روبروی بازار عزیز خاتمه می یابد.

بازار عزیز :

آخرین بخش از بازارهای کرمان که در شمالی ترین قسمت مجموعه بازار قرار دارد ، بازار عزیز است و جمعاً 70 باب مغازه فعال را در خود جای داده است .

تیمچه کوزه گرها :

تیمچه کوزه گرها که بزرگتر از تیمچه عطارهاست و در جوار آن قرار گرفته است . این بازار دو طبقه دارد

مسجد امام :

این مسجد در خیابان امام خمینی(ره) شهر قرار دارد و از بناهای دوران سلجوقی است . مسجد امام از نوع مساجد چهار ایوانی و یکی از بزرگترین مسجدهای کرمان به شمار می‌رود . سابقه تاریخی این بنا به قرن پنجم هجری عصر سلجوقی می‌رسد و ساخت آن را به ملک توران شاه منصوب داشته‌اند . معروفترین شبستان آن شبستان امام حسن است و در قسمت غربی آن ایوان بزرگی با روکش کاشی خوش رنگ معقلی برجای مانده است.

مسجد پامنار :

مسجد پامنار در خیابان فتحعلی شاه قرار دارد و از آثار دوره حکومت آل مظفر است . این بنا در سال ‪ ۷۹۳ه.ق به فرمان عمادالدین سلطان محمود برادر شاه شجاع از خاندان آل‌مظفر ساخته شده و شامل سردر ورودی ومناره وصحن کوچکی است . نمای سردر این مسجد با کاشیکاری مقرنس کار زیبایی تزئین یافته است

مسجد جامع :

یکی از زیباترین مساجد ایران است که دارای سر در رفیع ، صحن ، ایوان و شبستان می‌باشد . این مسجد در دوران حکومت امیر مبارز الدین محمد مظفر سرسلسله آل مظفر بنا گردیده و تاریخ آن به موجب کتیبه‌ سردر شرقی 750 ه. ق می‌باشد . ارزشمندترین قسمت بنا ، کاشیکاری معرق محراب و سردر شرقی مسجد است.

مسجد جامع مظفری کرمان :

در کنار میدان شهدا و جنب خیابان شریعتی واقع است و یکی از زیباترین مساجد ایران به شمار می‌رود . بر اساس کتیبه سردر اصلی ، روز چهارشنبه هفتم شوال سال ‪ ۷۰۵ه.ق به دستور امیر مبارزالدین محمد مظفر(سرسلسله آل مظفر) و استاد حاج محمد یزدی ساخت آن آغاز شد و در اواخر سال ‪ ۷۵۵ه.ق به پایان رسیده است .

مسجد وکیل کرمان :

این بنا ، در بازار وکیل کرمان واقع گردیده و بخشی از مجموعه ساختمانی وکیل - مشتمل بر ارگ ، بازار ، حمام ، کاروانسرا و مسجد - است که در سال 1187 ه .ق توسط وکیل الملک بنا گردیده و در دوره قاجار و دوره اخیر بازسازی ، تعمیر و تزیین شده است .

مسجد وکیل بم :

این بنا در کنار قیصریه زردشتیان و در جوار حمامی به همین نام در شهرستان بم واقع گردیده و در زمان حکومت محمد اسماعیل خان وکیل الملک بر کرمان ( 1277-1248 ه . ق ) ساخته شده است . بنای مسجد دارای صحن ، ایوان و شبستان های ستوندار است .

مسجد سید سیرجان :

این بنا در کوچه انصاری در جوار حمامی به همین نام در شهرستان بم واقع گردیده و احتمالاً در زمان حاجی سید علی خان که در سال اول حکومت محمد اسماعیل خان وکیل الملک ، ریاست شهر بم و نرماشیر را به عهده داشته و در سنه 1263 ه . ق فوت کرده ، ساخته شده است .

مسجد سلجوقی خبیص :

این بنا در قسمت جنوبی شهرستان شهداد کنونی و میانه ویرانه های شهر خبیص قدیم در شرق کرمان واقع گردیده و از آثار دوره سلجوقی است . این مسجد به صورت ویرانه درآمده و تنها دیوارها و بخش هایی از پوشش طاق و گنبد آن و و همچنین آثاری از محراب گچی شبستان به جای مانده است ( سال 1350 ) بنای مسجد به طول و عرض 26/25*14/5 متر مشتمل بر شبستان ، صحن و حیاط خلوت ، تماماً از خشت ساخته شده است .

مسجد قلعه سنگ سیرجان :

بقایای این مسجد در 12 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان سیرجان ، مجاور صخره ای سنگی و بقایای قلعه ای قدیمی واقع گردیده و بر اساس کتیبه موجود ، از آثار دوره مظفری - 789 ه . ق - است . این کتیبه بر بدنه منبری سنگی در فاصله 5 متری شمال قلعه سنگ ، درون محوطه مسجدی به طول و عرض 10* 15 متر واقع شده است .

مسجد اهل سنت ارگ بم :

این بنا که امروزه مسجد امام زمان خوانده می شود ، در کوچه 15 خیابان شهید چمران واقع گردیده و احتمالاً اساس شبستان بزرگ آن مربوط به دوره سلجوقی است که در دوره های بعد بازسازی شده و الحاقاتی بدان صورت گرفته است .

مسجد چهل ستون :

این بنا در خیابان شریعتی واقع گردیده و بخشی از مجموعه ساختمانی حاج علی آقا مشتمل بر آب انبار ، کاروانسرا ، بازار و مسجد است که در سال 1328 ه . ق توسط حاج علی آقا مشهور به زعیم الله ساخته شده است . بنای مسجد مشتمل بر سر در ، مناره ، رواق ، صحن و شبستان است .

مسجد خواجه خضر کرمان :

این بنا در محله خواجه خضر کرمان واقع گردیده و ظاهراً بنای اولیه آن به روزگار فرمانروایی قراختاییان در اوایل قرن هفتم ه . ق ساخته شده بوده که در زلزله تیرماه 1361 شمسی ویران و بنای جدیدی جایگزین آن شده است .

مسجد جامع مروست شهر بابک :

این بنا در آبادی مروست - از توابع شهر بابک استان یزد - واقع گردیده و بنای آن ظاهراً از دوره صفوی است که بر طبق کتیبه سر در ورودی ، در سال 1163 ه . ق توسط مهدی بن جعفر تعمیر شده و محراب گچی و پوشش مقرنس مسجد نیز مربوط به همین زمان است

مدرسه گنجعلی خان :

این بنا در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان واقع شده و روزگاری مدرسه ای پر رونق بوده که بعدها به کاروانسرا تبدیل گردیده است . بر کاشی های کتیبه سر در آن تاریخ 1007 ه. ق مطابق با 1598 میلادی نقش بسته و معمار آن محمد سلطانی یزدی بوده است .

مدرسه شفیعیه :

این مدرسه در سمت راست بازار اختیاری واقع شده و به همت میرزا محمد شفیع از نوادگان گنجعلی خان احداث شده است .

مدرسه ابراهیم خان :

مدرسه ابراهیم خان نیز یکی دیگر از مدارس تاریخی استان کرمان است که به فرقه شیخیه تعلق دارد .

مدرسه حیاتی :

مدرسه تاریخی حیاتی سومین مدرسه داخل بازار است .

تپه کنار صندل :

در طول 400 کیلو متر رودخانه هلیل تاکنون بیش از 100 منطقه باستانی شناسایی شده است . محوطه های تاریخی جیرفت که در طول هزاره های سوم پیش از میلاد آثار ارزشمندی را در خود جای داده است ، جزو غنی ترین محوطه های تاریخی جهان محسوب می شوند . یکی از بقایای این تمدن عظیم تپه کنارصندل است که در 30 کیلومتری جیرفت قرار دارد . سازه های خشتی آن که به عنوان مرکز مذهبی استفاده می شده است و در بالای آن معبدی قرار دارد یکی از عظیم ترین زیگوراتهایی یافت شده در دنیا بیش از چهار میلیون خشت است . این تپه قسمتی از شهری بوده که یک طرف آن وسعت دو کیلومتر داشته است . در دومین فصل کاوشها که در سال گذشته انجام شد باستان شناسان موفق شدند آثار خطی مربوط به 3000 سال پیش ، یعنی همزمان با اختراع خط در بین النهرین و سامرا در عراق است . در لوح گلی که در عراق کشف شده به عظمت این تمدن اشاره شده است . حفاریهای اخیر جیرفت ابعاد تازه ای از تمدن هزاره های قبل از میلاد را در جیرفت نمایان ساخت . کنار صندل در نزدیکی حسین آباد قرار دارد . امروزه تپه شمالی و جنوبی کنار صندل از تپه های باستانی مورد توجه هستند که هیأت های کاوش در آنها به حفاری مشغولند تا راز دیرینه این سرزمین را کشف کنند . در اطراف این دو تپه ، از دیگر محوطه های باستانی ، می توان به قلعه کوچک و گورستان محطوط آباد نیز اشاره کرد .

باغ موزه هرندی :

مجموعه باغ موزه هرندی و بنای موجود در آن مربوط به اواخر دوره قاجار است . این مجموعه توسط مرحوم "عدل السلطان" بنا گردید و در سال 1313 شمسی به مرحوم "ابوالقاسم هرندی" فروخته شد . یکی از نکات موردتوجه تاریخی ،‌ توقف "رضاخان" در مسیر آخرین سفر تبعیدیش در این منزل می باشد و به همین مناسبت قسمتی از باغ توسط مالک به وزارت فرهنگ و هنر وقت اهدا گردید و در نهایت سایر بخشهای آن خریداری گردید . در حال حاضر در طبقه همکف این ساختمان ، موزه سازهای سنتی استاد مسعود و در طبقه فوقانی آن موزه باستان شناسی قرار دارد .

موزه زرتشتیان :

این موزه در محل آتشکده واقع شده که در جشن تیرگان سال 3743 یزدگردی (10/4/1384) به طور رسمی توسط رئیس سازمان میراث فرهنگی وقت افتتاح شد .

موزه جبلیه :

این گنبد هشت ضلعی است و مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است که در سال 1376 ه.ش ثبت اثار ملی شد . چندی پس از آن مرمت شده و در سال 1383 به موزه جبلیه ( کتیبه های تاریخی ) تبدیل گردید . این موزه در خیابان شهدا واقع است.

موزه دفاع مقدس :

این موزه یکی از نتایج ماندگار و پدیده های منحصر به فرد کنگره بزرگداشت سرداران و هشت هزار شهید استان کرمان و سیستان و بلوچستان است که به همت و تدبیر فرمانده وقت لشکر41 ثارالله سرتیپ پاسدار قاسم سلیمانی به مدت 11 ماه در کرمان و با هدف انتقال فرهنگ ایثار ، جهاد ، شهادت و همچنین اثبات حقانیت ملت مسلمان ایران در جنگ هشت ساله عراق و ایران بنا شده است . این موزه را آقای مهندس خان محمدی از استادان دانشگاه علم و صنعت تهران طراحی کردند و در زمینی به مساحت 23 هزار متر مربع و با زیر بنای 2550متر مربع با صرف هزینه ای بالغ بر 11میلیارد ریال ساخته شد و در هفتم خرداد ماه 1377 درسالروز فتح خرمشهر روز مقاومت ملی با حضور حضرت آیت الله رفسنجانی افتتاح شد . ساخت این موزه در مرکز شهر و جنب مصلای بزرگ کرمان موقعیت مناسبی به این مرکز فرهنگی بخشیده است .

موزه سکه :

ضرابخانه از بناهای مجموعه گنجعلیخان بوده و در ضلع شمالی مطدان قرار گرفته است . این بنا بین سالهای 1007 الی 1035 به دستور گنجعلیخان حاکم کرمان ساخته شده است . در زمان تعمیرات بنا تعدادی سکة مسی و قطعات فلزی متعلق به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد بنا برای ضرابخانه می باشد . این بنا از سال 1370 همزمان با برگزاری بزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه مورد بهره برداری قرار گرفت . سکه های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان ، ساسانیان ، عرب ساسانی ، اموی ، عباسی ، گورکانی ، تیموری ، آل مظفر ، آل مکرم ، آق قویونلو ، قراقویونلو ، ایلخانی ، صفوی ، افشار ، افاغنه ، زندیه ، قاجار ، پهلوی و همچنین اسکناس هایی از قاجار و پهلوی در آن به معرض نمایش گذاشته شده است .

موزه شاه نعمت الله ولی :

در بنای آستانه شاه نعمت الله ولی موزه ای است که در آن اشیای نسبتاً نفیسی وجود دارد . در این موزه بیش از هر چیز چندین جلد نسخه قرآن خطی جلب نظر می کند که هم از نظر قدمت تاریخی و هم از حیث خط و زیبایی و تجلید و تصحیف ممتازند . از جمله این قرآنها ، دو صفحه از قرآنی باقی مانده که به خط کوفی است و سبک نگارش آن ، تاریخ کتاب را مطمئناً از 800 سال پیشتر می برد . متأسفانه این کتاب در سال 1312 به آب سیل شسته شد و فقط چند صفحه از آن باقی است . موزه آستانه علاوه بر دوره های قرآن ، اشیای عتیقه نیز دارد که هر کدام در نوع خود شایان توجه است .

موزه هنرهای معاصرصنعتی :

موزه هنرهای معاصر کرمان نمونه مناسبی است از بذر فرهنگ که به قصد بارور شدن و پروراندن افشانده شده که بروید و برویاند . تاریخچه این موزه به زمان بزرگمردی بازمی گردد که هم اکنون آرامگاهش در داخل کتابخانه این مجموعه فرهنگی می باشد . بنیانگذار این مجموعه مرحوم حاج علی اکبر صنعتی زاده است که در سال 1318 هـ. ش پرورشگاهی را جهت نگهداری کودکان یتیم بنیان نهاد . زمین این پرورشگاه درسال 1313 ه . ش از ورثه امیر احتشام با وجوه دریافتی از صندوق استانداری خریداری شد .

موزه ضرابخانه :

در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان ، داخل بازار مسگری شمالی و روبروی حمام گنجعلی خان با گچبری زیبایی تزیین شده است . مدتی قبل نمایشگاهی از مجموعه ای از ظروف ، لباسهای محلی و جنگی و سلاحهای قدیمی ، ابزار کشاورزی و ماکت هایی از مساکن روستایی و شهری و توپولوژی منازل کرمان برپا شده بود . در گذشته در این ضرابخانه مسکوکات طلا و نقره دولتی را ضرب می کردند و در آن تعداد زیادی از سکه های ضرب شده پیدا شده است . نمای داخلی موزه به شکل هشت ضلعی و مشتمل بر یک طاق چهار ایوان و چهار غرفه در چهار گوشه موزه است . به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور طی برنامه پنج ساله قرار است که این موزه به موزه سکه تبدیل شود .

موزه شهید باهنر :

موزه شهید باهنر کرمان از آثار ماندگار و ارزشمند کنگره بزرگداشت شهید دکتر محمد جواد باهنر است که در بیستمین سالگرد شهادت آن شهید بنا شد و در تاریخ هفتم شهریور ماه 1380 افتتاح گردید .