جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان گلستان

مساجد :

در دوران تاریخ ایران بعد از اسلام ، مساجد بعنوان ارزشمندترین بناهای مذهبی شهرها محسوب می شده اند که با احداث آن در مراکز شهری و محدوده دارلحکومه ها موجب ایجاد سبک جدید در بافت معماری و شهرسازی شده اند.

مسجد جامع گرگان :

مسجد جامع گرگان در بازار قدیمی نعلبندان در زمینی به مساحت 1600 متر مربع واقع شده است . بنای اصلی مسجد به ویژه مناره قدیمی آن متعلق به دوره سلجوقیان است. این بنا با حیاطی مرکزی به وسعت 1000 متر مربع که چهار شبستان ، چهارگوشه آن را احاطه نموده است و دو ایوان در دو سوی شرقی و غربی آن احداث گردیده است.

مسجد گلشن :

مسجد گلشن در محله قدیمی درب نو ، دروازه نو و میدان شهر گرگان واقع است.سنگ مرمری به درازای 33 و پهنای 21 و قطر 5 سانتی متر در محراب مسجد است که عبارتی به خط عربی در آن حک شده است. منبر مسجد مشبک کاری ظریف گردیده و طرح ها ی زیبا دارد. بر دیوار شبستان جا چراغی گچکاری بسیار ظریف نظیر جا چراغی دوره صفوی قرار دارد.

مسجد جامع گومیشان :

این مسجد در منطقه مرکزی بخش گمیشان در 15 کیلو متری شمال شهرستان ترکمن واقع شده است و در سال 1334 هـ . ق توسط مظفر حاجی مظفری احداث شده است. بنای این مسجد چهار ضلعی و مصالح آن از چوب و گچ است و در جلوی آن کفش کنی نیز تهیه شده است. در حال حاضر تغییرات کلی در نمای داخلی و بیرونی آن ایجاد شده است.

مسجد و مدرسه کریم ایشان :

مسجد کریم ایشان در نزدیکی روستایی به همین نام در حدود 45 کیلومتری شمال شهرستان کلاله واقع می باشد بنای مسجد در سال 1328 هـ ق احداث شده و متعلق به دوره قاجار است . سبک معماری بکار رفته در آن ترکیبی از ویژگی های بناهای قدیمی آسیای مرکزی و معماری ایرانی است که این امر نشانگر پیوندهای اجتماعی ایرانیان این منطقه با مناطق آسیای مرکزی در آن دوره می باشد.

مدرسه عمادیه :

مدرسه عمادیه در ضلع شرقی مرکز محله قدیمی درب نو در بافت قدیم گرگان واقع شده است . زمان احداث مدرسه بر اساس شواهد موجود در دوره صفویه بوده و در دوران بعد نیز مرمت و بازسازی شده است . بنای این مدرسه توسط خواجه عمادالدین احداث گردیده است.

امامزاده نور :

امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر ( ع ) معروف به امامزاده نور در محله سر چشمه از محلات قدیمی شهرستان گرگان ساخته شده است. این امامزاده که از ابنیه مذهبی قرن نهم هجری به شمار می رود بطور کامل از آجر و به شکل هشت ضلعی ( کثیر الاضلاع ) احداث شده است و از خارج دارای دوازده ترک و از داخل چهار گوشه است. درازای ضلع جنوبی داخلی آن 690 سانتیمتر و ضلع شرقی 980 سانتیمتر است. محرابی گچ بری در ضلع جنوبی این بنا قرار دارد که بسیار زیبا و ظریف طراحی شده است . از دیگر تزئیینات آن می توان به تزئیینات آجری و وجود دو لنگه در قدیمی و صندوق چوبی نفیس اشاره کرد که بر روی مر قد واقع شده و تاریخ سال 867 هجری در روی آن حک شده است و آیاتی به خط کوفی بر بدنه صندوق دیده می شود و ضریحی مشبک آهنین به درازای 326 و پهنای 230 و ارتفاع 280 سانتیمتر محافظ صندوق چوبین است . بر روی چهار بدنه بنا آیاتی از قرآن کریم به خط کوفی ممتاز نقش بسته است.

امامزاده روشن آباد :

بنای امامزاده روشن آباد ( امامزادگان فضل الله و عبدالله ( ع ) ) در حدود 15 کیلومتری بین جاده قدیم گرگان به کردکوی در نزدیکی روستای سر کلاته ، شموشک، دو رود محله و در وسط باغ مشجر و قبرستان واقع شده است . با توجه به کتیبه های موجود در روی درب های صندوق امامزاده ساختمان بنا متعلق به دوره تیموریان ( قرن نهم هجری قمری ) می باشد که مزار فضل الله و عبدالله از فرزندان امام موسی کاظم ( ع ) را نشان می دهد. این امامزاده دارای رواق و حرم چهار گوش و گنبد ساقه دار و مدور است و از نمای خارجی هشت ترک دارد و در هر ترک طاقنماهایی با طاق جناغی طراحی شده است و ورودی بنا به مقبره را در آن ایجاد کرده اند این ورودی دارای ایوان گچبری با نقوش اسلیمی و هندسی است . گرداگرد بنای اصلی پاگردی است که سقف آن سفال سر است و کنسول شیروانی ها توسط ستون های چهارپر به پاگرد ( سکو ) متصل است .

امامزاده یحیی بن زید :

بنای امام زاده یحیی بن زید در ضلع غربی شهرستان گنبد کاووس واقع شده است. این امامزاده دارای بنای بزرگ و محوطه ای وسیع و رواق آیینه کاری است.

امامزاده عبدالله :

امامزاده عبدالله در روستای حیدر آباد در شش کیلومتری جنوب غربی شهرستان کلاله واقع شده است. بنای اصلی شامل سر در ورودی بلند است که در آن به کفش کنی باز می شود. کفش کن دارای گنبدی نوک دار است. مرقد امام عبدالله در میان بنای حرم است . در ضلع جنوبی و شرقی طاقنمایی که حدود 30 سانتیمتر عمق دارد احداث شده است . حرم دارای گنبدی مخروطی شکل می باشد.

امامزاده دانشمند :

امامزاده دانشمند که در میان ترکمن ها به ‹‹ دالشیمان آتا ›› معروف است در ضلع شمال غربی شهرستان گنبد کاووس و در نزدیکی بخش اینچه برون ـ مرز شمالی ایران و ترکمنستان ـ و بر روی تپه ای به نام دانشمند واقع شده است. روستای دانشمند در ضلع غربی آن قرار دارد.

امامزاده چهارکوه :

این امامزاده در شهرستان کردکوی در نزدیکی روستای سرکلاته ( خرابه شهر ) و در دامنه کوه و جنگل قرار دارد. بنا متعلق به اواخر دوره قاجاریه می باشد و دارای پلان های مربع و مستطیل شکل و بصورت کنده سری ( استفاده از کنده در زیر بنا ) است بدنه و ستون های آن از چوب و سقف آن پوشیده از سفال می باشد.

امامزاده عبدالله علی :

امامزاده عبدالله علی در روستای حیدرآباد از دهکده های سدن رستاق استرآباد واقع است. بنای آن چهار ضلعی است و چهار گوشه آن ، چهار گوشوار که بنای چهارگوشه را به هشت ضلعی تبدیل می کند و سقف بنا براین هشت ضلعی به شکل مخروطی ایجاد شده است.

امامزاده علی رضا بن موسی کاظم ( ع):

این امامزاده در روستای سرطاق شهر بندر گز واقع شده است. بنایی است هشت ضلعی به ارتفاع شش متر و پهنای هرضلع 210 سانتیمتر از آجرهایی به ابعاد 40 سانتیمتر و قطر 10 سانتیمتر که به قول متولی در محل تهیه شده است ولی به نظر می رسد که از آجرهای خرابه شهر و دیوار تمیشه باشد.

امامزاده اسماعیل بن ابراهیم بن موسی الکاظم ( ع):

این امامزاده در روستای ساور شهرستان علی آباد کتول واقع است و از گذشته بنایی قدیمی در محوطه آن قرار گرفته است.

امامزاده هارون بن موسی بن جعفر ( ع ):

این امامزاده در روستای الازمن در یک کیلومتری غرب کیلومتری شهرستان علی آباد کتول واقع شده است.

امامزاده سلیمان بن امام زین العابدین ( ع ):

این امامزاده در روستای لام لنگ ( از دهکده های سدن رستاق استرآباد ) واقع شده است.

امامزاده ابوالقاسم حمزه بن موسی بن جعفر ( ع):

این امامزاده در روستای کاشیدار در 60 کیلومتری شهرستان آزادشهر واقع شده است. بنایی است که در ضلع جنوبی اطاق در محراب کریمه آن آیه الکرسی نوشته شده است همچنین بر بالای این امامزاده کتیبه ای به شرح زیر نوشته شده است : ‹‹ بنای تعمیر این گنبد گردون اساس عدیم القیاس و این کریاس خورشید اقتباس و بنیاد نهاد این آستان فلک نشان جوزامکان و این روضه مقدس مبارکه و بقعه متبرکه عرش درجه امامزاده واجب التعظیم والتکریم امامزاده ابوالقاسم بن موسی بن جعفر علیهم و علی آبائهم آلاف التحیه و الئناء ›

امامزاده عبدالله :

امامزاده عبداله در داخل شهر گرگان در خیابان شهدا واقع شده است . بنای این امامزاده به دستور کیفربن شاه بن شمس الدین در سال 873 هـ. ق احداث شده است.

زیارتگاه خالدنبی :

مرقد خالد بن سنان مشهور به خالد نبی در 90 کیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد کاووس و 6 کیلو متری روستای گچی سو و برفراز کوه ‹‹ گوگجه داغ ›› واقع شده است . راه ارتباطی این زیارتگاه کوهستانی بوده اما از ضلع شمالی شهرستان کلاله و از روستای تمر قره قوزی مقصد سهل الوصولی دارد.

زیارتگاه صالح پیغمبر :

این زیارتگاه در پنج کیلومتری غرب شهرستان آق قلا و در شمال رود گرگان بر بالای تپه ای منفرد و طولی واقع شده است.

زیارتگاه چوپان آتا:

این زیارتگاه در نزدیکی زیارتگاه خالدنبی در نارلی داغ و نزدیک روستاهای گچی سو و آی تمر در حدود 40 کیلومتری ضلع شمالی شهرستان کلاله واقع شده است. مزار چوپان آتا بر سر قله و مسلط به دره ای بزرگ است.

زیارتگاه عالی خان بابا :

این زیارتگاه که به ‹‹ عالم بابا ›› نیز شهرت دارد در ضلع شرقی استان گلستان و در مسیر جاده ی کلاله ـ مراوه تپه و در نزدیکی روستای چناران بر روی کوه بلندی قرار دارد.زیارتگاه عالی خان بابا : این زیارتگاه که به ‹‹ عالم بابا ›› نیز شهرت دارد در ضلع شرقی استان گلستان و در مسیر جاده ی کلاله ـ مراوه تپه و در نزدیکی روستای چناران بر روی کوه بلندی قرار دارد.

زیارتگاه بهاء الدین نقشبندی :

این زیارتگاه در ده کیلومتری شمال شرقی شهرستان ترکمن و 500 متری شمال جاده آسفالته بندر ترکمن ـ اق قلا و در نزدیکی روستای ‹‹ خوجه لر ›› واقع شده است. در منابع آمده است که وی مرتاض مقدس بود که مریدان او هنوز در ایران ، چین و هندوستان زندگی می کنند. او در سال 1388 م/ 791 هـ . ق فوت نمود و مقبره و صومعه آن در قریه ‹‹ بهاءالدین ›› در بخارا قرار دارد.

زیارتگاه آق امام :

این زیارتگاه بر قله ی کوه آق امام و در 6 کیلومتری ضلع شمالی شهرستان آزادشهر واقع شده است و متعلق است به حضرت محمد ابن زید ابن اسماعیل ابن حسن بن علی بن ابیطالب ( ع ) که با بردارش حسن معروف به ‹‹ داعی کبیر ›› در سال 250 هـ . ق سلسله ی زیدیه علویان را در طبرستان ( مازندران ) فعلی تشکیل دادند.

زیارتگاه تکیه بابا :

زیارتگاه تکیه بابا در دامنه ی شمالی نیل کوه در 600 متری غرب روستای پاسنگ پایین و در 14 کیلو متری شهر گالیکش واقع شده است.بنا به اعتقادات مردم ، این زیارتگاه متعلق به آصف بن برخیا وزیر دانای حضرت سلیمان ( ع ) می باشد و به سبب اینکه در حال فرار از سوی دشمنان به این منطقه رسیده و در هنگام تکیه به درخت انار به قتل رسید ‹‹به تکیه بابا›› شهرت یافت.

تکایای تاریخی گرگان :

تکیه از عناصر مذهبی مهم شهر گرگان به شمار می آید که در ایام سوگواری و مناسبات مذهبی به ویژه ماه محرم تقدس ارزشمندی پیدا می نماید.

تکیه دربنو ( درب نو):

این تکیه در محله قدیمی دربنو شهر گرگان و در ضلع غربی مدرسه عمادیه واقع شده است. تکیه دربنو دارای نقشه ساختمانی ذوزنقه ای شکل می باشد و اطراف آن را در حال حاضر بناهای دو طبقه در بر گرفته اند.

تکیه عباسعلی :

محله بزرگ میدان یا دروازه نو یکی از سه محله اصلی و بزرگترین آنان در شهر گرگان محسوب می گردید. تکیه عباسعلی به همراه تکایای دربنو و دوشنبه ای از محلات فرعی آن بوده اند. این سه تکیه قسمت هایی از مجموعه گسترده و به هم پیوسته بازار کهنه هستند که شامل فضاهای عمومی و خصوصی بسیار متنوع و وسیع بوده است.

تکیه سر چشمه :

در تقسیم بندی تاریخی محلات بافت قدیم گرگان ‹‹ سرچشمه ›› قسمتی از محله بزرگ سبزه میدان به شمار می آید. تکیه سرچشمه با فرم تقریبی مربع و مساحت آن 600 متر مربع است.

تکیه سبزه مشهد :

تکیه سبزه مشهد در ضلع شمال شرقی محله قدیمی سبزه مشهد و مصلی شهر گرگان قرار دارد. تکیه سبزه مشهد با مساحت تقریبی 790 متر مربع یکی از بزرگترین تکایای گرگان است. تکیه دارای سه در ورودی می باشد و بام قرآن سفالپوش بوده و از دو طبقه تشکیل شده است در طبقه بالا اتاق هایی جهت اسکان هیات های مذهبی محلی در نظر گرفته شده است.

تکیه نعلبندان :

تکیه نعلبندان در مرکز محله ای به همین نام در حاشیه شمالی خیابان امام خمینی شهر گرگان قرار دارد. این تکیه به سبب واقع شدن در مرکز بازار قدیمی نعلبندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این تکیه به مساحت 420 متر مربع دارای پلان ذوزنقه ای است. تکیه دارای سه ورودی است که دو ورودی اصلی آن در گوشه های جنوب شرقی و غربی قرار دارند و ورودی سوم در میان بدنه جنوبی تکیه واقع شده است.

تکیه پاسرو :

این تکیه در محله قدیمی پاسرو در شرق محله نعلبندان و مسجد جامع گرگان قرار دارد و در گذشته یکی از بخش های فرعی محله نعلبندان بوده است. تکیه پاسرو که در وسط بازار قرار گرفته است دارای مساحتی به میزان 1200 متر مربع می باشد و فرم پلان آن نیز نا منظم اما شبیه به ذوزنقه است .

تکیه میخچه گران :

این تکیه در مرکز محله میخچه گران و در حاشیه شرقی خیابان شهر قرار گرفته است. این محله در گذشته جزء محلات فرعی نعلبندان بوده ولی امروزه آن را به عنوان محله ای مستقل می شناسند. مساحت تقریبی آن 570 مترمربع و در دو طبقه ساخته شده است.

تکیه شاهزاده قاسم :

این تکیه در میان مردم به نام ‹‹ شازده قاسم ›› نیز شناخته می شود و در غرب محله قدیمی میدان شهر گرگان واقع شده است. مساحت تقریبی آن 380 متر مربع و دارای پلانی مستطیل شکل دارد.

تکیه میر کریم :

این تکیه در شمال غربی محله میدان ، در محله ای به نام میر کریم شهر گرگان قرار دارد. شکل هندسی این تکیه مستطیلی بوده و محورهای آن در امتداد شمال شرقی به جنوب غربی و جنوب شرقی به شمال غربی قرار گرفته است. مساحت این تکیه در حدود 1200 متر مربع می باشد.

تکیه سر پیر :

سر پیر یکی از محلات قدیمی سبزه مشهد گرگان است. این محله با محله باغان مرز شمالی بافت قدیم شهر گرگان را شامل می شود . تکیه سر پیر که نام دیگر آن ‹‹ عباسخانی ›› است در مرکز این محله قرار دارد. این تکیه مساحتی در حدود 900 متر مربع داشته و یکی از تکایای بزرگ گرگان به شمار می اید. تکیه سر پیر دو طبقه بوده و نقشه ای مستطیل شکل دارد.

تکیه دباغان :

محله دباغان در ضلع شمالی محله بزرگ و قدیمی سبزه مشهد شهر گرگان واقع است و یکی از محلات فرعی محسوب می شود تکیه دباغان دارای مساحتی در حدود 380 متر مربع و پلان آن شکل مربع را داراست . تکیه دباغان در مرکز این محله و در غرب خیابان شهدا واقع شده است.

تکیه دوشنبه ای :

محله کوچک دوشنبه ای از محلات فرعی وابسته به محله میدان می باشد. تکیه دوشنبه ای ، تکیه ای بسیار کوچک است که در مرکز این محله قرار دارد.

بقعه شاهزاده قاسم :

این بقعه در گذر شاهزاده قاسم محله میدان از محلات قدیمی شهرستان گرگان واقع است . بنای اصلی بقعه هشت ترک دارد که اضلاع آن دو به دو برابر است.

بقعه نه تن :

بقعه نه تن در گذر میر کریمی محله میدان در بافت قدیمی شهر گرگان واقع شده است . بنای اصلی چهار ضلعی می باشد. در ضلع شمالی و جنوبی دو طاق نما ساخته شده است. طاق بقعه از داخل به شکل گنبدی است.

بقعه معصوم زادگان راضیه و مرضیه :

این بقعه در گذر دوشنبه محله میدان در بافت قدیم شهر گرگان واقع است . بنای آن اطاقی به ابعاد 4 × 4 متر می باشد.

بقعه پنج تن ( پنج امام ):

بقعه پنج تن در دهکده لمسک ( از روستاهای سدن رستاق استر آباد قدیم ) واقع است. بنای اصلی از خارج هشت ترک و بام آن سفال سر است.

بقعه شاهزاده عبدالله :

ین بقعه در روستای حیدرآباد ( از روستاهای سدن رستاق استرآباد ) واقع شده است. بنای اصلی بقعه و مسجد و کفش کن در امتداد هم و به شکل مربع مستطیل قرار گرفته است. در داخل مسجد دو ردیف ، شش ستون چوبین ایجاد شده است.

بقعه ( تکیه گاه ) خضر :

بقعه خضر در تول چشمه در دامن تپه قلعه خندان در محدوده شهر گرگان واقع شده است. این بقعه از داخل بنایی است مربع شکل که در هر ضلع سه طاق نما قرار دارد.

پل های جاده شاه عباسی :

بر روی جاده شاه عباسی کردکوی دو پل به شرح زیر وجود دارد که عبارتند از :

سیکاپل :

این پل در 20 کیلومتری جنوب غربی گرگان و 7 کیلومتری جنوب شرقی کردکوی قرار دارد که بر روی یک رودخانه فصلی در جهت شرقی ـ غربی احداث شده است . این پل دارای یک چشمه به دهانه 4 متر با طاق جناقی است که به شیوه رومی اجرا شده است. آجرهای به کار رفته در این پل به ابعاد 8×38×38 و 4×20×20 سانتیمتر است.

بز پل :

بز پل در 300 متری غرب سیکا پل قرار دارد و بر روی رودخانه ای در جهت شرقی ـ غربی احداث شده است. این پل دارای یک چشمه به دهانه 10/3 متر با طاق خاکی یا تخم مرغی است و به شیوه رومی یا هره اجرا شده است تاج طاق برای جمع کردن طاق فضایی v شکل ایجاد کرده که آجرها به صورت افقی در آن چیده شده اند و یک نوار آجری به ضخامت 4 سانتیمتر دور لبه بالایی طاق چیده شده است. ابعاد آجرهای بکار رفته 8×38×38 و 4×20×20 سانتیمتر می باشد.

پل رود قره سو :

بر روی رودخانه قره سو بقایای دو پل وجود دارد . یکی از آنها به نام « پل قره سو » در نزدیکی روستای قربان آباد است که امروزه فقط پی آن وجود دارد و در کتاب از آستارا تا استرآباد جلد پنجم تنها تصویری از این پل که دارای 10 چشمه است ، وجود دارد که اخیرا به ، وجود دارد که اخیرا به جای آن یک پل بتونی مدرن ساخته اند.

پل داش کفری :

پل داش کفری در 5/1 کیلومتری روستای قره قاشلی دهستان جعفربای جنوبی بخش مرکزی شهرستان ترکمن قرار دارد. « داش کفری » در گویش ترکمنی به معنای « پل آجری ـ سنگی » می باشد.

پل آق قلا :

پل تاریخی آق قلا در شهری به همین نام در 18 کیلومتری شمال شهر گرگان بر روی گرگان رود احداث شده است. این پل به جهات شمال شرقی ـ جنوب غربی قرار گرفته و ارتباط طرفین رودخانه گرگان را بر قرار می سازد. پل آق قلا دارای پی سنگی و مصالح اصلی آن از آجر و …مصالح اصلی پل از آجر، گچ و ساروج است . این پل 76 متر طول دارد و عرض معبر آن 30/4 متر است.

برج قابوس :

گنبد قابوس به عنوان رفیع ترین برج آجری جهان از بی نظیرترین آثار ارزشمند معماری ایران در دوره اسلامی است که در شمال شهر گنبد کاووس و در میان پارک قابوس ( باغ ملی ) واقع شده است. این بنا متعلق به آل زیار و در 3 کیلومتری بقایای شهر تاریخی جرجان ـ مرکز حکومت آل زیار ـ یادگاری بس ارزنده از دوران شکوه و عظمت سرزمین جرجان و دودمان آل زیار است.
از اهداف مهم احداث این بنا می توان به یادگار گذاشتن بنای یادبود و نمایش هنر معماری اسلامی و یادگاری از دوران عظمت امرای آل زیار ، آرامگاه و هادی و راهنمای مسافرین و کاروان های تجاری بود که از این منطقه عبور می کردهاند. اثر مذکور به سال 397 هـ .ق ( 375 هـ . ش ) بر روی تپه ای به بلندی 15 متر احداث شده است . ارتفاع بنا 55 متر است که با احتساب بلندی تپه ، ارتفاع آن به 70 متر می رسد.

برج رادکان :

این گنبد که در نزدیکی روستای رادکان و در 24 کیلومتری جنوب شهر کردکوی و 54 کیلومتری جنوب غربی گرگان بر فراز تپه ای که به موازات رودخانه نکا اشراف داشته باشد ، احداث شده است عده ای بنای مذکور را « قلعه گبری » نامیده اند. این بنا که دارای موقعیت خاص طبیعی و سوق الجیشی است به منظور راهنمایی مسافران و کاروان های تجاری و دیده بانی منطقه به سبب ممانعت از هجوم بیگانگان احداث گردیده است . به این بنا کاربرد دیگری نیز داده شده است و آن به عنوان آرامگاهی متعلق به یکی از اسپهبدان آل باوند بوده است.

بافت قدیم گرگان :

بافت قدیمی گرگان عمدتا متعلق به دوران اواخر قاجاریه و اوایل دوره پهلوی اول می باشد. این بافت که در نتیجه گسترش ‹‹ استرآباد قدیم ››‌ به وجود آمده است در مقاطع مختلف دستخوش تغییرات و تحولات زیادی بوده است. در واقع بافت قدیم گرگان از سه محله اصلی و بزرگ که محلات میدان، نعلبندان و سبزه مشهد بوده ، تشکیل می شد. هر کدام از این سه محله، محلات فرعی و کوچکتری را در دل خود جای داده بود که ارتباط این محلات از طریق شبکه معابری صورت می پذیرفت که به خوبی پاسخگوی نیازهای ارتباطی مردم بود. شبکه معابر عموما از مراکز عمومی همچون دروازه ها یا مساجد و یا کاروانسرا ها آغاز شده و به تدریج وارد فضاهای فرعی تر و خصوصی تر می شد. این معابر بصورت سنگفرش بود که در جهت شمال ـ جنوب امتداد می یافت و معابر فرعی با جهت شرقی ـ غربی بوده که محلات را به هم متصل می کرد. میادین ، محلات و تعدادی از گذرها دارای میدانگاهی بودند که غالبا شکل هندسی آن چند ضلعی مربع یا مستطیل بود. در میدانگاه عناصری همچون تکیه، قبرستان، چشمه، انبار، آب انبار، مسجد، حمام، مدرسه، ملاخانه، و چند درخت چنار قدیمی وجود داشت. این شهر توسط بارویی به طول 6 کیلومتر محصور می شد. در فاصله های معین، برج هایی قرار داشت که در آنان قراولان از شهر حفاظت می کردند. به گفته مقدسی برج و باروی استرآباد متعلق به قرن 4 هـ .ق یعنی حدود 1000 سال پیش بوده است. در حاشیه بیرونی باروها خندقی حفر شده بود. تردد و رفت و آمد از طریق 4 دروازه انجام می گرفت این دروازه ها شامل مازندران، چهل دختر، بسطام ( حدود فلکه کاخ فعلی ) و فوجرد بودند. بر اساس شواهد تاریخی دروازه ها دارای 5 متر ارتفاع و 4×5 متر طول و عرض داشت. مقدسی در این باره می گوید : ‹‹ استرآباد در این دوره ( حدود سال 375 هـ.ق ) بصورت قلعه بود و برج، بارو، خندق و دروازه داشت ››. در ابنیه بافت قدیم عواملی مانند اقلیم، تابش نور خورشید، مذهب، روحیات مردم و برخی عوامل اجتماعی و فرهنگی نقش به سزایی داشت. ایجاد کرسی چینی با هدف دور شدن از رطوبت زمین، پوشش شیروانی ابنیه ها که غالبا به چهار سو شیب دارند به منظور ممانعت از نفوذ رطوبت بام، تعدد درب و پنجره ها و نورگیر ها به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از نور طبیعی، رطوبت زدایی و تهویه هوا از عوامل موثر اقلیم در بافت قدیم گرگان می باشد. همچنین تفکیک ابنیه به اندرونی و بیرونی با هدف رعایت شعائر مذهبی و اخلاقی، آراستن سردرب منازل با آیات و احادیث، بهره گیری از فرم محرابی در پوشش طاقچه ها، درگاهها و نورگیرها از تاثیرات مذهب در سبک معماری ابنیه بافت قدیم این شهر می باشد. در واقع این ابنیه که بصورت دو طبقه احداث شده بودند و استفاده از چوب و آجر از مهمترین مصالح ساختمانی آن به شمار آمد بر اساس وضعیت اقتصادی خانواده ها ( طبقات اشراف ، متوسط و فقیر ) ساخته شده بودند. ساختمان های اشراف توسط دیوارهای قطور و بلند محصور می شدند. این بناهای آجری دارای اطاق های متعدد و مجزا از یکدیگر بودند. این اطاق ها توسط ستون های بزرگ منقش، استوار و مزین شده بودند. بامهای شیب دار و سفالی بر روی خرپا های چوبی بسیار قوی استوار می شد که غالبا از چهار طرف ساختمان بیش از یک متر جلوتر می آمد تا از بارش باران بر پنجره ها جلوگیری کند.

خانه های تاریخی :

ابنیه مسکونی قدیمی موجود در بافت قدیم گرگان که عمدتا متعلق به اواخر دوران قاجاریه و اوایل دوره پهلوی می باشد بر اساس اقلیم منطقه ، وجود منابع طبیعی از جمله جنگل ها و دسترسی آسان به چوب ، وضعیت اقتصادی خانوارها ( طبقات اشراف ، متوسط ، فقیر ) ، اعتقادات و باورهای دینی و اجتماعی و سلائق هنری مردم احداث شده است.
شهر گمیشان نیز که در 15 کیلومتری شمال شهرستان ترکمن واقع است دارای بافت قدیمی بوده و خانه های تاریخی فراوانی که متعلق به اواخر دوره قاجاری و اوایل دوره پهلوی اول است در آن موجود می باشد.

کاروانسرای قزلق :

این کاروانسرا در 37 کیلومتری جنوب شرقی شهر گرگان و در شرق جاده ارتباطی گرگان به شاه کوه در منطقه ای در حد فاصل گچیان و سفالی در کتل قزلق قرار دارد. هـ . رابینو در سفرنامه اش می نویسد : « قزلق قریه ای مخروب و گردنه ای است در 14 مایلی شهر استرآباد ، سه راه شاهرود » کاروانسرای قزلق به عنوان نمونه ای از کاروانسراهای کوهستانی با مصالح سنگ و ملات گچ ، آهک و ساروج در مسیر جاده قدیم استرآباد ـ شاهرود احداث شده است و سبک آن سرپوشیده با پلان مستطیل شکل و به جهت شمالی ـ جنوبی است.

کاروانسرای رباط سفید :

این کاروانسرا که به ‹‹ سرعلی آباد ›› نیز معروف است در 49 کیلومتری شهر گرگان و 55 کیلومتری شرق روستای چهار باغ ، دهستان استرآباد جنوبی ، بخش مرکزی شهرستان گرگان واقع است. این کاروانسرا بعد از روستای چهار باغ است و در نهایت بعد از روستاهای تالش بالا و پایین به شاهرود منتهی می شود که این مسیر خود یکی از راههای باستانی بوده که به شاهراه اصلی جاده خراسان بزرگ در شاهرود متصل می شده است . کاروانسرای رباط سفید یکی از ابنیه قدیمی دوره صفوی و طول آن حدود 23 متر و عرض آن 20 متر است و فضاهای داخلی تقریبا به صورت قرینه قرار گرفته اند. عرض دروازه ورودی به کاروانسرا 90/2 متر است.

کاروانسرای میدان عباسعلی :

این کاروانسرا در شمال خیابان امام خمینی ، کوچه بادگیر شهر گرگان واقع شده است . این بنا متعلق به دوران قاجاریه است . سازه کاروانسرا آجری بوده که با ملات گل آهک و اندود گچ و کاهگل ساخته شده است . در سمت شمال بنا درب چوبی بزرگی وجود دارد که ورودی بنا می باشد که دریچه مربع شکلی در قسمت پایین یکی از لنگه درها برای عبور و مرور شبانه ایجاد کرده اند.

کاروانسرای دیمه لو :

این کاروانسرا در ضلع غربی جاده کوهستانی گرگان ـ شاهکوه و در حد فاصل کاروانسرای قزلق در شمال و کاروانسرای رباط سفید در جنوب واقع شده است.

ملک علی تپه :

این تپه در 29 کیلومتری شمال شرقی گنبد کاووس و در مجاورت روستایی به همین نام قرار دارد . ملک علی تپه دارای پلان بیضی شکل است. سفال های موجود بر سطح تپه که اکثرا قرمز ساده و خاکستری و به ندرت لعابدار می باشند ، آن را به هزاره اول قبل از میلاد و دوران تاریخی و اوایل اسلامی می رساند.

ملاعلی تپه :

ملا علی تپه در 16 کیلومتری شهر گنبد کاووس و در یک کیلومتری ضلع غربی جاده آسفالته قره محمد تپه به آبادان تپه واقع است. ملا علی تپه یکی از تپه های تاریخی بزرگ منطقه و به قطر تقریبی 115 متر و ارتفاع 10 متر است که روستای ملاعلی تپه روی آن قرار دارد. قدمت این تپه با توجه به سفال های موجود بر سطح تپه به اوایل هزاره دوم قبل از میلاد و دوران تاریخی می رسد.

آبادان تپه :

این تپه در 22 کیلو متری شمال گنبد کاووس و در مجاورت روستایی به همین نام واقع شده است. آبادان تپه متشکل از دو تپه بزرگ با پلان دایره ای شکل است . بطوریکه در هر یک از آنان تپه ای به بلندی 13 متر به عنوان هسته مرکزی و پیرامون آن را تا شعاع 500 متری تپه های کوچک و متصل به هم در بر گرفته اند. در واقع آبادان تپه یکی از محوطه های بزرگ و ارزشمند تاریخی این منطقه محسوب می شود. سفال های قرمز و خاکستری موجود در سطح تپه نشانگر قدمت آن تا اواخر هزاره اول و اوایل هزاره دوم ق.م می باشد.

شغال تپه :

شغال تپه یکی از آثار تاریخی درون شهری استان گلستان محسوب می شود . این تپه در ضلع غربی میدان شهرداری علی آباد کتول قرار دارد و مساحت آن در حدود 2500 متر مربع است با توجه به شواهد و مواد فرهنگی موجود در سطح تپه ، قدمت آن به هزاره اول قبل از میلاد و دوران اشکانی و ساسانی می رسد.

شاه تپه :

شاه تپه در 36 کیلومتری شمال غربی شهر گرگان و در نزدیکی روستای یساقی شهر کردکوی واقع شده است. ارتفاع این تپه حدود 8 متر از سطح زمین های اطراف بالاتر است و طول شمالی ـ جنوبی آن 165 متر است و عرض شرق ـ غربی آن 135 متر است.در سال 1931 میلادی هیات با ستان شناسی سوئدی به سرپرستی دکتر آرنه ( Arne) در این مکان به حفاری پرداخت. در این کاوش دو دوره مهم مشخص گردید.

قره شیخ تپه :

این تپه در شمال شهرستان کلاله در حدود 2 کیلومتری جنوب غربی روستای تمر قره قوزی واقع شده است. این تپه دارای پلان بیضی شکل و به طول 210 و عرض 165 متر و با ارتفاع بلند است. شواهد باستان شناختی موید آن است که این تپه و قلعه آن به لحاظ نظامی مورد اهمیت بوده است . قدمت آن را با توجه به اشیاء مکشوفه هزاره اول قبل از میلاد تا قرون 2 و 3 هـ . ق می دانند.

یاریم تپه :

یاریم تپه در حدود 9 کیلومتری جنوب شهرستان گنبد کاووس واقع شده است. « یاریم تپه » (yarim ) در گویش ترکمنی به معنای نصف یا نیم یاد شده است. این تپه به شکل مدور و قطری معادل 180 متر و به ارتفاع 20 متر در کنار بستر رودخانه قره سو قرار دارد که بر اثر طغیان رودخانه قسمتی از شمال تپه را آب بطور کامل تخریب نموده است. که علت نام گذاری آن به همین دلیل است. در سال های 62 ـ 1960 م این تپه توسط پروفسور ‹‹ دیوید استروناخ ›› حفاری شد که 33 لایه استقراری در آن مشخص گردید که تحتانی ترین لایه استقراری شامل بقایای دوره نوسنگی ( دوره یک ) است و قدمت آن حداقل به هزاره پنجم قبل از میلاد می رسد.

تورنگ تپه :

در میان تپه های تاریخی استان گلستان تورنگ تپه از شهرتی جهانی برخوردار است تورنگ تپه در 22 کیلومتری شمال شرقی شهر گرگان و 60 کیلومتری جنوب شرقی دریای خزر در جوار دهکده ای به همین نام واقع شده است.

آق تپه :

آق تپه در حدود 15 کیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد کاووس و در 350 متری جنوب غربی روستای بزق آبادbouzeq abad و 500 متری شرق محل پیوستن دو رودخانه گرگان و اوغان واقع شده است. پلان این تپه به شکل بیضی می باشد. ارتفاع تاج آق تپه از زمین های روستای بزق آباد حدود 10 متر است.

دخمه آق بند :

دخمه آق بند در روستای آق بند ، بخش داشلی برون و در 30 کیلو متری شمال شهر گنبد کاووس واقع است . این دخمه از دو قسمت تشکیل شده است : قسمت اول ( سمت چپ ورودی ) با طول 60/8 متر و عرض 4 متر و ارتفاع 2 متر که ورودی آن در جهت شرق دخمه است . قسمت دوم که متصل و در جنب شمال این دخمه واقع است و دارای عرض 5/3 متر و ارتفاع 70/1 متر است.سفال های بدست آمده از این دخمه قدمت سکونت در این منطقه را به اواخر هزاره دوم ق.م می رساند.

دیوار تاریخی تمیشه :

دیوار تمیشه و خرابه های آن هم اکنون در غرب شهرستان کردکوی در نزدیکی روستای سرکلاته موجود است کاوش های علمی باستان شناسی نشانگر شروع دیوار عظیم تمیشه از جنگل و دامنه کوه واقع در جنوب روستای سرکلاته خرابشهر تا دریای خزر می باشد. این دیوار که عرض آن در برخی از مناطق 2 تا 5/2 متر است از آجرهای بزرگ در ابعاد 15×50×50 و 8×36×36 و 10×38×38 سانتیمتر احداث شده است. این دیوار دارای برج های مدوری بود که شباهت زیادی به برج های قلعه ساسانی تورنگ تپه گرگان داشت. به احتمال زیاد دیوار تمیشه همراه با شهر آن در زمان حمله مغول ویران گشته است و امروزه اندکی از خرابه ها و بقایای آن موجود می باشد. در مهر ماه سال 1384 هبات مشترک باستان شناسی ایران و انگلستان مطالعات مقدماتی بر روی دیوار تمیشه را با بهره گیری از دستگاههای الکترونیکی و مغناطیس سنجی آغاز کردند. کشف کوره آجر پزی در جوار قسمتی از دیوار از مهمترین دستاوردهای باستان شناسی هیات مذکور می باشد.

دیوار بزرگ گرگان :

دیوار بزرگ گرگان که در منابع تاریخی به نامهای مختلفی از جمله سد اسکندر، سد انوشیروان، سد فیروز و قزل آلانگ  (QEZEL ALENg ) یاد شده است یکی از بارزترین آثار معماری استان گلستان و کشور و دومین دیوار بزرگ قاره آسیا بعد از دیوار چین محسوب می شود که به طول 200 کیلومتر از صفاایشان در شمال گمیشان در کنار دریای خزر آغاز و تا کوههای زاو و بیلی کوه در شمال شرق شهرستان کلاله امتداد می یابد. این دیوار بر اساس نوشته های مورخین و کاوش های علمی باستان شناسی متعلق به دوره ساسانی می باشد و به منظور جلوگیری از هجوم هیاطله ( هپتالیان ـ هون ها ) ساخته شده است . ارتفاع این دیوار با توجه به واقع شدن آن در دو ناحیه کوهستانی و دشتی از 5 تا 10 متر متغیرو عرض آن نیز 6 تا 7 متر بوده است . همچنین در فواصل مختلف قلعه هایی نظامی به شکل مربع و مستطیل به ابعاد مختلف 120×120 متر تا 200×200 متر که تعداد آن به 40 قلعه می رسد، احداث شده است . خندقی در شمال دیوار به عرض 30 متر و عمق 3 متر تعبیه شده که در حال حاضر نیز آثار آن مشهود است. همچنین کوره های آجرپزی در مسیر دیوار برای تامین مصالح ساختمانی دیوار در نقاط مورد نظر ایجاد شده است. دیوار عمدتا مسیر خود را از کنار رود گرگان طی می کند بدون تردید جدای از نتایج استراتژیکی رود گرگان در عملیات تدافعی، آب یکی از عناصر مهم ساخت دیوار محسوب می شده است. دیوار بزرگ گرگان در حال حاضر یکی از پروژه های عظیم و ملی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به شمار می رود و هر ساله هیئت مشخصی از باستان شناسان و گروههای پژوهشی میان رشته ای ( معماری، تاریخ، زمین باستان شناسی، قوم باستان شناسی و … ) عملیات مطالعه، شناسایی و کاوش این اثر ارزشمند را انجام می دهند. دیوار بزرگ گرگان دارای ضوابط خاص حقوقی می باشد. این دیوار که مسیر خود را از شهرستان های ترکمن، آق قلا، گنبد کاووس و کلاله ادامه، یکی از مراکز عمده جذب گردشگران داخلی و خارجی می باشد.

حمام اروج :

حمام اروج در محله قدیمی کهنه بازار شهر رامیان واقع شده است. پلان این بنا به شکل مربع و مصالح بکار رفته در این بنا آجرهای 25×25 سانتیمتر، سنگ لاشه و ملاط ساروج است. این حمام در اوایل حکومت مظفرالدین شاه قاجار بوسیله حاکم استرآباد ‹‹ امیر سعدالله خان میرفندرسکی ›› احداث شد. حمام اروج از سه سالن رختکن، استحمام و خزینه تشکیل شده و دارای 12 طاق جناقی زیبا و سقف گنبدی ( 8 گنبد بصورت نورگیر ) ساخته شده است. همچنین بنای مذکور دارای دو خزینه آب سرد و گرم، حوض، پاشوره و گرمخانه است. این بنا متعلق به اواخر دوره قاجاریه است.

مجموعه کاخ آقا محمد خانی :

مجموعه کاخ آقا محمد خانی در نزدیکی دروازه بسطام سابق، حدود فلکه کاخ و پارک شهر فعلی گرگان واقع می باشد که در حال حاضر در مالکیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می باشد. در سال 1007 هـ.ق طبق دستور شاه عباس اول زمینهای این محدوده به قیمت 45 تومان از صاحبان آن جهت احداث دولتخانه خریداری گردید و بناهای متعدد دولتخانه در آن ساخته شد. پس از به قدرت رسیدن آقا محمد خان این مجموعه، محل اقامت آقا محمد خان و ستاد جمع آوری قوای نظامی وی گشت که در آن دوره جزء محله نعلبندان محسوب می شد. عمارت دارالاماره و دارالحکومه آن معروف و زیبا بود، بقیه بناهای آن همچون کلاه فرنگی، عمارت عباس خانی و عمارت سلیمان خانی نامیده می شدند. اکثریت این بناها از سنگ ساخته شده بود. کلاه فرنگی در غرب آن بود و سرای پذیرایی حاکم استرآباد به حساب می آمد.

بازار نعلبندان :

بازار نعلبندان در مرکز شهر گرگان و از جنوب به خیابان امام خمینی و از غرب به محله سرچشمه متصل است. نوع ترکیب بافت آن بصورت خطی ( راسته ) است و غالبا به میدان بازارچه متصل می شود. بازار استرآباد در قدیم بر خلاف بازار شهرهای بزرگ مانند اصفهان، تبریز و … سر پوشیده نبوده و دکانها در دو ردیف راسته ها با درب های تخته ای، تاشو بودند. هر راسته عمدتا متعلق به یک صنف نظیر راسته نجاران، زرگران، دباغان و کفش دوزان بوده است. این بازار در قدیم غالبا محل عمده فروشی و ندرتا جزء فروشی بود. مسجد، حمام، تکایا در حاشیه بازار وجود دارند که از آن جمله می توان به مسجد جامع ، حمام قاضی و تکایای موجود اشاره کرد. در کتاب ‹‹ احسن الطوانین ›› آمده است: ‹‹ قدیمیترین بازاراستراباد بازار نعلبندان است. در این بازار که در وسط شهر واقع شده و از میان آن نهر آبی عبور می کند.›› مسجد جامع که در جوار این بازار قرار دارد قدیمیترین مسجد شهر است. بر اساس مدارک موجود قدمت این بازار به سال 375 هـ.ق بر می گردد. در حاشیه ورودی کاروانسرایی بنام کربلایی مهدی وجود داشت که این منطقه به ‹‹ نعلبند ›› ( محل نعل زدن اسب ها و قاطرها ) معروف بوده است که به احتمال قریب به یقین اسم بازار از آن گرفته شده است. در حال حاضر بازار نعلبندان یکی از بازارهای فعال شهر گرگان به شمار می رود.

شهر تاریخی دشت حلقه :

دشت حلقه یا دشت قلعه در 15 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان گنبد کاووس ، سه کیلومتری شمال جاده گرگان ـ مشهد و حد فاصل شهرستان های مینودشت و آزادشهر در دهستان القجر واقع شده است. شهر به صورت هشت ضلعی نامنظم بنا شده است . دو حصار بزرگ داخلی و خارجی که به ترتیب 4 متر و 75/6 متر ارتفاع دارد، شهر را محصور کرده است. در فاصله دو دیوار خندقی به عرض 53 متر که در برخی مکان ها به 60 متر می رسد، حفر شده است. پیرامون این شهر باستانی 7 کیلومتر و مساحت آن 338 هکتار است. در ضلع جنوب شرقی شهر، تپه مرتفعی به ارتفاع 20 متر و مساحت 3 هکتار و پیرامون 824 متر وجود دارد که به احتمام قوی دژ یا اکروپل شهر بر روی تپه بنا شده است. کاوش های باستان شناختی نشان می دهد تپه ای که شهر برروی آن واقع شده، مربوط به دوران پیش از تاریخ است و اوج شکوفایی این شهر در دوران اشکانی و ساسانی بوده است. به نظر می رسد که گبری قلعه در شمال غربی این شهر به عنوان قلعه نظامی بنا شده و بعد از مدتی همزمان با افزایش قدرت سیاسی اشکانیان، شهر بزرگ دشت حلقه احداث گردیده است.

شهر قدیمی تمیشه :

بقایا و آثار بر جای مانده این شهر و دیوار آن در غرب روستای کلاته خرابشهر شهرستان کردکوی بصورت تپه ها و برجستگی های بلند و پست قرار دارد. این شهر به سبب دارا بودن دیوار دفاعی و خندق آن یکی از مراکز و پایگاههای نظامی در مقابل هجوم دشمنان بوده است. تمیشه تا قبل از حمله مغولان در گرگان و طبرستان شهری بزرگ و آباد بوده است. شواهد تاریخی نشان می دهد که قدمت این شهر به دوران ساسانی می رسد. به استناد گزارش محققین و باستان شناسان، این شهر پایتخت یک سلسله محلی متعلق به اوایل اسلام تا دوره سلجوقی بوده است. در واقع بخشی از عناصر حفاظتی شهر در زمان سلطنت خسرو انوشیروان از شاهان ساسانی احداث گردیده است.

شهر تاریخی جرجان :

آثار و بقایای شهر تاریخی جرجان در جنوب غربی شهرستان گنبد کاووس واقع شده است. این شهر از بلاد معتبر در دوران حکومت سامانیان، آل زیار و سلجوقیان بوده است. شهر جرجان بر روی ویرانه های شهری از دوران پارتی و ساسانی با وسعتی در حدود 1200 هکتار به شکل چند ضلعی با دروازه های متعدد ساخته شده که از لحاظ معماری و شهرسازی بسیار پیشرفته بوده است. این شهر که خرابه های آن در کنار رود گرگان واقع شده در حال حاضر فقط در حدود 150 هکتار از آن باقی مانده است. رود گرگان، شهر را به دو قسمت 60 و 90 هکتار تقسیم می کند. طبق نوشته مورخین جرجان در روزگار آبادانی به نامهای دهستان و بکرآباد شهرت داشته است.این شهر در دوره سلجوقیان که دوران اوج و شکوفایی آن بود مهد علم، ادب و صنایع بویژه سفالگری، شیشه گری و فلزکاری محسوب می شد.

کاخ موزه گرگان :

ساختمان کاخ در مرکز شهر در خیابانی به همین نام در پارک شهر گرگان قرار دارد. این بنا در دوره پهلوی اول بر روی فنداسیون ساختمانی متعلق به دوره صفوی احداث شده و مساحت آن 250 مترمربع و در دو طبقه و سقف شیروانی می باشد. کاخ موزه گرگان در سال 1343 هـ.ش همزمان با افتتاح پارک شهر، کتابخانه، ایستگاه راه آهن گرگان بطور رسمی افتتاح گردید و در همین زمان این موزه شامل 152 قلم آثار و اشیاء تاریخی و فرهنگی از هزاره پنجم قبل از میلاد تا اوایل دوره اسلامی بود. این موزه به عنوان اولین موزه شمال کشور و چهارمین موزه تخصصی باستان شناسی در کشور محسوب می گردید. اما در سال 1361 هـ. ش تعطیل شد و قسمت عمده ای از اشیاء فوق به مرکز مازندران انتقال یافت.

موزه گرگان :

موزه گرگان در اردیبهشت ماه سال 1343 در کاخ سلطنتی واقع در پارک شهر فعلی افتتاح شد تا سال 1358 در این مکان دایر و دارای 152 قلم اشیاء تاریخی و فرهنگی بود. اما ساختمان فعلی موزه گرگان در خیابان شهدا و جنب امامزاده عبداله شهر گرگان قرار دارد که در سال 1355 به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد و در بهمن 1376 با افزودن اشیاء باستان شناسی به صورت موزه منطقه ای در آمد.

ساختمان موزه دارای چهار بخش است :

طبقه زیرین بخش مردم شناسی را تشکیل می دهد که اشیایی از ابزار و آلات روزمره زندگی، پوشاک و فرهنگ مادی اقوام ساکن و مهاجر این استان را به نمایش گذاشته است. طبقه اول بخش باستان شناسی را تشکیل داد و اشیاء و مواد تاریخی و فرهنگی از حفریات تورنگ تپه، شهر جرجان، … از عصر آهن تا دوره قاجار به نمایش گذاشته شده است. در طبقه همکف بخش اداری، نگهبانی و مرمت اشیاء و مواد فرهنگی مستقر است. در محوطه بیرونی و حیاط سر پوشیده موزه با طاق های نیم استوانه ای، بخش سنگ مزارهای بدست آمده گورستان های قدیمی منطقه به نمایش عموم در آمده است.

موزه تاریخ طبیعی میرزا بایلو :

موزه تاریخ طبیعی به موزه هایی اطلاق می شود که از یک سو، محل ثبت و ضبط کلیه ی اسناد و مدارک و شواهد مربوط به طبیعت و علوم طبیعی در نقاط جغرافیایی معینی باشد و از سوی دیگر به عنوان مرکزی جهت انجام پژوهش در زمینه های فوق باشد. موزه حیات وحش میرزابایلو در سال 1362 در ضلع شرقی پارک ملی گلستان تاسیس و راه اندازی شد. این موزه به عنوان یکی از مراکز حفظ تاریخ طبیعی منطقه و استان گلستان شامل گونه های جالب و متنوعی از جانوران می باشد. بطور قطع بازدید از این موزه علاوه بر شناخت پوشش جانوری منطقه، به لحاظ تحقیقات علمی نیز جالب توجه خواهد بود.