جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان کردستان
حمام خان (ظهیری):
این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج، پایین تر از مسجد داروغه است.
حمام شیشه:
حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار کردستان و مجاور پل و مسجد (ملاویسی) قرار دارد و از بناهای عمومی و قدیمی شهر سنندج به شمار می رود.
حمام صلاحی:
در ضلع شرقی خیابان فردوسی و مجاور بازار قدیمی سنندج، در زیر مغازه های پیرامون، حمامی قرار دارد که به گرمابه ممتاز (صلاحی) مشهور است.
حمام عبدالخالق:
این حمام در ضلع شرقی راسته بازار سنندج قرار دارد. احتمالاً به دوره قاجاریه تعلق دارد.
حمام عمارت آصف:
در داخل مجموعه عمارت (آصف وزیری) حمام کوچکی وجود دارد که یکی از زیبا ترین حمام های غرب کشور است. این بنا به سبک معماری اصفهانی و مانند سایر حمام های استان اما در مقیاس کوچک تر ساخته شده.
حمام قصلان:
روستای «قصلان» در مسیر دینور-زنجان، در پنج کیلومتری شمال شهر قروه قرار دارد.
حمام عمارت مشیر دیوان:
در داخل عمارت (مشیر دیوان) حمامی به سبک حمام های قدیمی اما در مقیاس کوچک تر ساخته شده که دارای ویژگی های خاص و بخش های مختلفی است.
حمام خدری:
این حمام فعلاً قدیمی ترین اثر معماری موجود در شهر بانه است.
حمام عمارت وکیل الملک:
در مجموعه عمارت «وکیل الملک » و متصل به پارک سپیدار، حمامی قدیمی قرار دارد که به نظر می رسد این حمام هم زمان با احداث مجموعه عمارت وکیل که به دوره زندیه باز می گردد، ساخته شده باشد
حمام پاشا خان:
این حمام در محله قطارچیان شهر سنندج قرار دارد و یکی از قدیمی ترین حمام های شهر سنندج است.
حمام عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام:
در مجموعه عمارت (ملا لطف الله شیخ الاسلام سنندجی) که هم اکنون اداره کل میراث فرهنگی استان کردستان از آن بهره می گیرد، حمامی قدیمی وجود دارد که در بخش اندرونی و در ضلع غربی طبقه زیرزمین عمارت قرار گرفته است.
حمام شجاع لشکر:
این حمام قدیمی در کوچه امیر لشگر از محله سر ته پوله کنار منزل شجاع لشگر واقع شده است.
حمام حسن آباد:
در داخل شهر حسن آباد یاسوکند، حمامی قدیمی وجود دارد که از لحاظ معماری حایز اهمیت است.
بازار قدیمی سنندج:
شهر سنندج دارای دو بازار بزرگ و عمده است که یکی از آنها به بازار قدیمی شهرت دارد.
تیمچه حاج شهباز:
در ضلع شرقی راسته بازار بزرگ بیجار، تیمچه ای زیبا قرار دارد که به نام تیمچه (حاج شهباز) معروف است.
سرای امیر تومان:
در ضلع غربی بازار بیجار سرایی قدیمی وجود دارد که در زبان محلی به تیمچه (امیر تومان) معروف است.
بازار سرتپوله سنندج:
این بازار از خیابان شهدا آغاز و به ابتدای بازار مستطیل شکل قدیمی متصل می شود.
بازار قدیمی سقز:
از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز آثار زیادی بر جای نمانده است و تنها آثار به جای مانده شامل بقایای راسته های آن است که در طی چند دهه گذشته به کلی از نظر معماری دگرگون شده است.
ازار بیجار:
بازار بیجار در مرکز این شهر واقع شده و از بقایای بافت قدیمی شهر بیجار به حساب می آید. این بازار شامل یک راسته طولانی شمالی-جنوبی، تیمچه ای به نام (حاج شهباز) و سرایی به نام (امیر تومان) است.
پل فرهاد آباد (پل امیر):
این پل در 15 کیلومتری شمال غربی شهرستان قروه، در روستای «فرهاد آباد» قرار دارد و در مسیر جاده قدیمی بیجار، روی رودخانه «بایتمر» احداث شده است.
پل قشلاق:
این پل در شرق شهر سنندج، نرسیده به پایانه مسافربری واقع و در کنار راه آسفالته و روی رودخانه قشلاق احداث شده است.
پل شیخ:
پل شیخ در دو کیلومتری شمال شهر سنندج و در مسیر جاده آسفالته روستای «باباریزه» و «قلیچیان»، روی رودخانه قشلاق احداث شده است. این پل در مسیر ارتباطی سنندج به بیجار و زنجان قرار دارد.
پل گاران:
پل گاران (کاروان) روی رودخانه دایمی «گاران» (چم گاران) که از ارتفاعات بلند و برف گیر منطقه «سرشیو» مریوان سرچشمه می‌گیرد، ساخته شده است. این پل ارتباط بین دو منطقه «جانوره» و «گاران» در مریوان را فراهم می‌سازد.
پل صلوات آباد:
این پل در 15 کیلومتری جاده آسفالته بیجار-تکاب در روستای «صلوات آباد» روی رودخانه «قزل اوزن» احداث شده است. پل در مسیر ارتباطی سلطانیه و زنجان با دیگر شهرهای غرب کشور از جمله بهار همدان، کرمانشاه و سنندج قرار دارد.
پل قجور:
این پل که روی رودخانه «قزل اوزن» نزدیک روستای «قجور» از شهرستان بیجار و در مسیر جاده کاروان رو زنجان-بیجار واقع شده، در 50 کیلومتری شهر بیجار قرار دارد.
باغ امانیه :
از جمله باغ های دامنه آبیدر، باغ «امانیه» است که به وسیله «امان الله خان اردلان» ایجاد شد. هر چند شکل و فرم این باغ ها با تغییرات فراوان مواجه بوده، اما هنوز به نام های قدیمی شناخته می شوند.
چهار باغ خسرو آباد :
یکی از چهار باغ های معروف منطقه غرب کشور که شاید بتوان آن را پس از چهار باغ اصفهان قرار داد، چهارباغ خسرو آباد سنندج است که احتمالاً در زمان کریم خان زند و خسروخان اول اردلان ایجاد شده بود.
چهار باغ گروس :
از دیگر چهار باغ های قدیمی باید از چهار باغ گروس در جنوب بیجار نام برد که اعتماد السلطنه در «مرآت البلدان» توصیف جامعی از آن ارایه و احداث آن را به سال 1104 هـ.ق نسبت داده است.
چهارباغ سنندج :
چهارباغ سنندج نیز از چهار باغ های نابودشده است به نظر می رسد که محله قدیمی چهار باغ سنندج، در قدیم جایگاه این چهار باغ بود. در تاریخ اردلان به این چهار باغ اشاره شده است.
عمارت آصف دیوان (موزه خانه کرد):
براساس نقل قولهای مختلف احداث بنای اصلی عمارت آصف که شامل تالار تشریفات است، به دوران صفویه باز می گردد. که دردوره های بعدی بویژه در دوران قاجاریه و پهلوی به تدریج بخشهایی به آن افزوده شده است
خانه آیت الله شیخ محمد مردوخ کردستانی:
بنای آیت الله مردوخ در محله قطارچیان و ضلع شرقی خیابان مردوخ شهر سنندج واقع شده و اکنون در تملک خانواده دیگری است
عمارت و باغ آیت الله مردوخ:
بنای آیت الله مردوخ در دامنه یکی ازتپه های غرب کوه «آبیدر » و به فاصله 700 متری روستای نوره قرار دارد
قلعه حسن آباد:
در گذشته های بسیار دور جاده قدیم سنندج-کرمانشاه از روستای حسن آباد که در پنج کیلومتری سنندج واقع بود، می گذشت
قلعه قم چغای:
این قلعه در 45 کیلومتری بیجار و روی یکی از کوه های بلند منطقه قرار دارد
قلعه پالنگان:
روستای پالنگان در 15 کیلومتری شهر کامیاران و ابتدای منطقه اورامان قرار دارد. در 800 متری روستا در دره زیبای تنگیور و در محل چشمه های پر آب شیخ خاتون و شیخ عمر، قلعه پالنگان وجود داشت که اکنون بقایای اتاق ها، آتشکده ها و پل های قدیمی آن پابرجاست
چنگیز قلعه:
نزدیک شهر بیجار و در 20 کیلومتری شهر، بر بالای کوهی درجاده بیجار-سنندج بقایای قلعه ای وجود دارد که به چنگیز قلعه معروف است
قلعه مریوان:
قلعه مریوان در سه کیلومتری جنوب شرقی شهر فعلی مریوان به قلعه هملز خان یا قلعه ایمام شهرت داشته است. این قلعه یکی از چهار مرکز خاندان اردلان در کردستان و در روزگار سرخاب بیگ مرکز و مقر حکومت کردستان بوده است
سایر قلاع:
سایر قلاع استان کردستان که بقایای اندکی از آن ها بر جای مانده و نیاز به بررسی بیشتر دارد عبارتند از قلعه کهنه و قز قلعه در شهرستان بیجار، قلعه های سیاومه، نمشیر بروژه، کیوه رو، شوی، آرمرده در شهرستان بانه و قلعه قپلانتو در شهرستان سقز
کاروانسرای سقز:
در ضلع غربی حمام حاج صالح سقز بقایای کاروانسرایی قدیمی دیده می شود که تنها بخش هایی از ضلع شمالی آن باقی مانده است
کاروانسرای بانه:
ر فاصله 25 کیلومتری شرق شهر بانه، در کنار جاده سقز-بانه، آثاری از کاروانسرایی قدیمی به جای مانده که دارای پلان متفرقه کوهستانی است
برج اشقون بابا:
برج «اشقون بابا» نزدیک شهر حسن آباد یاسوکند شهرستان بیجار واقع شده است. این بنا که از سنگ و آجر ساخته شده، دارای پلاتی دایره شکل است
برج اوج گنبد خان:
درفاصله 75 کیلومتری شمال غرب شهر بیجار، در روستایی به نام «اوج گنبد خان» برجی سنگی وجود دارد که به برج «اوج گنبد» معروف است. دلیل این که چرا برخی این گنبد را اوچ (سه) می‌نامند، به طور دقیق مشخص نیست
برج ینگی ارخ:
این برج در روستای به همین نام در 63 کیلومتری شمال شهر بیجار قرار دارد و دارای پلانی دایره شکل است. مدخل برج «ینگی ارخ» در ضلع جنوبی بنا و در کنار جاده‌ای در مسیر رودخانه «قم چقای» واقع است
مسجد قرآن نگل :
نگل مرکز دهستانی به همین نام از توابع بخش کلاترزان سنندج است که در غرب سنندج و در مسیر جاده سنندج به مریوان قرار دارد
مسجد دارالاحسان سنندج ( مسجد جامع ):
این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی سنندج قرار دارد و بر اساس کتیبه‌های موجود، مسجد در سال 1227 هـ.ق توسط امان الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد...
مسجد آویهنگ :
این مسجد در مرکز روستای آویهنگ در دهستان ژاوه رود غربی از بخش کلاترزان شهرستان سنندج واقع شده است...
مسجد جامع تورجان :
تورجان یکی از روستاهای شهرستان سقز و مرکز دهستان تورجان است که در 20 کیلومتری غرب مسیر سقز–بوکان قرار دارد. مسجد قدیمی در داخل روستای تورجان قرار دارد و از نظر معماری در زمره مساجد سبک بومی منطقه کردستان است.
امامزاده پیر عمر :
این بقعه در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی سنندج، مجاور قلعه حکومتی سنه دژ قدیم قرار گرفته است. این مجموعه شامل مقبره، مجد، فضاهای مجاور و آرامگاه خانواده های مشاهیر و بزرگان سنندجی است.
امامزاده پیر محمد :
این بقعه در میدان نبوت شهر سنندج، بالای تپه، در گورستان قدیمی پیر محمد واقع شده است. این بنا محل دفن امامزاده محمد بن یحیی مشهور به پیر محمد فرزند پیر عمر است او از اولین ساداتی است که در این منطقه سکونت اختیار نمود.
امامزاده طاقه گوره :
این مجموعه در خیابان شهدای محله جور آباد سنندج قرار دارد و شامل دو بخش امامزاده و مسجد و حیاط در ضلع شمالی است.
امامزاده عقیل :
این امامزاده در شهر حسن آباد یا سوکند، از توابع بیجار قرار دارد. بنای امامزاده عقیل یکی از قدیمی ترین آثار معماری کردستان در دوره اسلامی است و احتمالاً به دوره سلجوقی تعلق دارد.
امامزاده هاجر خاتون :
در خیابان صلاح الدین ایوبی در محله قدیمی سر ته پوله شهر سنندج واقع است و شامل سه حیاط با فضاهای مجاور مقبره مسجد، و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج است.
بقعه پیر خضر:
بقعه پیر خضر مدفن یکی از سادات منطقه معروف به پیر خفه است و بر اساس بررسی های به عمل آمده بنا به دوره صفویه می رسد. در روستای پیر خضر در دو کیلومتری بیجار بقعه ای به همین نام وجود دارد.
مقبره شرف الملک:
این بنا در انتهای خیابان کشاورز سنندج واقع است. روی تپه شرف الملک که گورستان است، دو ساختمان قدیمی جدا از هم قرار دارد که یکی از آن ها به علی اکبر خان شرف الملک پسر مرحوم محمد صادق خان پسر امان الله خان بزرگ، از والیان کردستان تعلق دارد.
مقبره شیدای نازار:
این بنا در بلند ترین نقطه کوه شیدا در شمال شرقی روستای ظفر آباد از توابع قروه قرار دارد و از هر سو قابل رویت است.
بقعه شیخ نجم الدین:
بقعه (شیخ نجم الدین نقشبندی) در روستای (امروله) از شهرستان سنندج، به یکی از مشایخ طریقت نقشبندی تعلق دارد.
بقعه بابا گرگر (امامزاده سید جلال الدین):
این بقعه در روستایی به نام باباگرگر و در شهرستان قروه واقع شده است. این بقعه به امامزاده سید جلال الدین موسی الرضا (ع) و باوه گرگر نیز مشهور است.
مقبره شیخ محمد باقر غیاثی:
این مقبره که حدود 50 سال پیش روی تپه شرف الملک سنندج ساخته شده. به یکی از عرفای اواخر عصر قاجار، شیخ محمد باقر غیاثی تعلق دارد.
بنچاق اورامان (هورامان)
این نوشته که به «بنچاق اورامان» مشهور شد، قراردادی است میان دو نفر برای خرید و فروش زرستانی به 45 درهم که شاهدان معامله نیز نام خود را در آن نوشته اند.
نقش برجسته آبیدر:
نقشه برجسته میدان مادر در پارک جنگلی آبیدر، با الهام از نقوش مکشوفه از زیویه اجرا شد.
تپه باستانی زیویه:
این تپه در روستای زیویه، حدود 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز واقع واز محوطه بسیار وسیعی برخوردار است. طی کاوش های باستان شناسی در این تپه، قلعه باستانی زیویه از زیر خاک بیرون آمد.
نقش برجسته و سنگ نبشته اورامان:
در 45 کیلومتری شمال غربی کامیاران، در حدود 500 متری شمال غرب روستای «تنگیور» در تنگه کوه های «زینانه»، در بلند ترین نقطه صخره کوه، بقایای کتیبه و نقش برجسته ای به چشم می خورد.
آثار صخره ای فرهاد تاش وینسار:
در 35 کیلومتری شهر قروه بر روی کوهی مرتفع بقایای یک معدن بزرگ سنگ قرار دارد که از نظر نوع و اندازه و تراش سنگ دارای ویژگی خاصی است.
تپه تیانه:
این تپه در 26 کیلومتری غرب کامیاران واقع شده و به دلیل کشف سفالهای منقوش پیش از تاریخ در آن، بسیار حایز اهمیت است. در گمانه زنی این تپه، شش طبقه اتقرار یافته، به دست آمده است.
تپه توبره ریزه :
این تپه در یک کیلومتری جنوب شهر کامیاران واقع شده است و معرف عصر مس در منطقه کردستان است. آثار این تپه با آثار تپه حصار دامغان قابل مقایسه و فرهنگ سفال نخودی رنگ در این منطقه گسترش یافته است.
