جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان فارس
دروازه قرآن :
بنای اصلی دروازه قرآن بنای سنگی منسوب به " عضدالدوله دیلمی" بود و دو نسخه قرآن به خط ثلث عالی منسوب به " ابراهیم سلطان" فرزند شاهرخ تیموری در اتاق بالای آن قرار داشت . مردم شیراز رسم داشتند که روز اول هر ماه قمری ، از زیر قرآن های این دروازه عبور کنند و خود را تا آخر ماه در پناه آن قرار دهند . در سال 1316 شمسی برای تعریض خیابان، این بنای تاریخی منهدم شد. چند سال بعد" حسین ایگار" بنای کنونی را کمی پایین تر از محل دروازه قرآن قدیم بنا کرد و با این اقدام، سنت شهر شیراز را احیا نمود.
بازار جهرم :
این مجموعه در مرکز شهر قدیمی جهرم واقع شده و قدمت آن به اواخر دوره زندیه می رسد و در سال 1256 ه. ق توسط حاکم وقت جهرم تجدید بنا شده است. بازار جهرم شامل یک رشته بازار شمالی- جنوبی است که از خیابان جدیدالاحداث منوچهری شروع و به محله زیرکنار ملاجواد ختم می شود . رشته دیگر بازار، شرقی- غربی است و از بازار نو شروع و به بازار و مسجد حاجی محمد حسین ختم می شود. محل تقاطع این دو رشته، چهار سوق وسیعی را شکل می دهد .
بازار حاجی :
این بازار در حد فاصل خیابان لطفعلی خان زند و بقعه" سید میر محمد" واقع شده و قدیمی ترین بازار شیراز است. این بازار از شمال غرب مسجد جامع آغاز می شود. تاریخ بنای اولیه این بازار به عهد دیلمیان و یا حتی قبل از آن برمی گردد .
بازار قیصریه :
این مجموعه در شهرستان لار و جنوب استان فارس قرار گرفته و یکی از کهن ترین و ارزشمندترین بازارهای تاریخی ایران به شمار می رود . بازار قیصریه لار دارای ویژگی های جالب توجه و منحصر به فردی است که موجب شده شیوه معماری آن به عنوان الگویی برای ساخت بازارهایی از جمله بازارچه بلند اصفهان و سپس بازار وکیل شیراز مورد استفاده قرار گیرد.
بازار کازرون :
این مجموعه که به " بازار نو" شهرت دارد ، ظاهراً در دوره قاجار به جای بازاری از دوره صفویه ساخته شد . بازار قدیمی از میدان مدرسه تا میدان خیرات در محله بازار ، کشیده شده و زیباتر و استادانه تر از بازار کنونی ساخته شده بود . بازار نو که با سنگ و گچ ساخته شده ، با احداث خیابان "بواسحق" به دو قسمت تقسیم شده است.
بازار مشیر :
این مجموعه ارزشمند در کنار بازار وکیل شیراز، در انتهای جنوبی آن قرار گرفته و از آثار دوره قاجاریه است که در حدود سال 1282 ه. ق توسط" میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک" بنا و عواید آن وقف حضرت سیدالشهدا ( ع ) شد . این مجموعه متشکل از یک رشته بازار و یک سرای بزرگ است . بازار از شمال به جنوب کشیده شده و در جنوب تا " اردوبازار" امتداد می یابد.
بازار نو شیراز :
این بازار از سمت دروازه اصفهان و در امتداد بازار وکیل ساخته شده و بانی آن" میرزا یوسف اشرفی مازندرانی" از وزرای شیراز بود . این بازار ابتدا به" بازار میرزا یوسفی" شهرت داشت ولی از اواخر دوره قاجار به دلیل تازه ساز بودن آن به "بازار نو" معروف شد.
بازار وکیل :
این مجموعه ارزشمند، در شرق میدان شهرداری شیراز، کنار مسجد جامع واقع شده و از ساخته های کریم خان زند است. ساخت این مجموعه باید بعد از سال 1187 ه. ق آغاز شده باشد. به اعتقاد برخی، کریم خان زند در ساخت این بازار ، بازار قیصریه لار را مد نظر داشت.
عمارت باغ نشاط :
این عمارت در ضلع شمالی پل عباسی لار و در میان فضایی سبز قرار گرفته و مقر حکومتی لار پس از صفویه بود . ارتفاع طبقه بالای عمارت هفت متر و ایوان ها 5/12 متر است. طبقه زیرین چهار اتاق دارد که اتاق مرکزی درست زیر سالن ایوان قرار گرفته و از بالا به کمک یک روزنه هشت گوش نور دریافت می کند. در وسط اتاق حوضچه ای از مرمر هشت گوش قرار دارد. در ضلع شمالی باغ، بنای حمام قصر که احتمالاً همزمان با آن بنا شده، قرار دارد.
حمام وکیل :
در جنب مسجد وکیل ، حمام وکیل قرار گرفته است که بر اثر تغییر وضع حمام های عمومی تا حدی از صورت اصلی خارج شده است. حمام وکیل مانند بازار و مسجد وکیل به دوره زندیه مربوط است.
حمام عفیف آباد :
این حمام در ضلع شمالی باغ موزه یا عمارت عفیف آباد قرار دارد و مشتمل بر رختکن، گرمخانه، خزینه و سکوی نشیمن است.
حمام قلعه ایزد خواست :
در میان بقایای قلعه تاریخی ایزد خواست که از دوره ساسانی برجای مانده است، قرار دارد.
حمام باغ نشاط :
در ضلع شمالی باغ نشاط، حمام تاریخی قصر که احتمالاً همزمان با آن بنا شده است، قرار دارد.
حمام حاجر خان لامرد :
حمام حاجرخان از بناهایی است که از لحاظ معماری متعلق به دوره قاجاریه است. این حمام در"وراوی" از توابع بخش مرکزی شهرستان لامرد واقع است.
آرامگاه شاه چراغ :
آرامگاه شاه چراغ با شکوه ترین و مهم ترین مرکز مذهبی شهرستان شیراز است که گنبد نیلوفری آن به سبک بسیار زیبایی کاشی کاری شده و از دوردست نمایان است .
آرامگاه حافظ :
برای اولین بار ، 65 سال پس از درگذشت حافظ ، در سال 856 ه. ق استاد " شمس الدین محمد یغمایی" اقدام به ساخت عمارت گنبدی بر فراز آرامگاه حافظ نمود و در برابر آن حوضی بزرگ ساخت . آب این حوض از آب رکن آباد تامین می شد. این بنا در اوایل قرن 11 ه. ق در زمان سلطنت شاه عباس کبیر تعمیر شد . بعد از آن نیز نادر شاه دستور تعمیر آرامگاه حافظ را صادر کرد . ساختمان اصلی مزار حافظ در زمان کریم خان زند در سال 1187 ه. ق شکل گرفت .
آرامگاه شیخ محمد لاهیجی :
بنای آرامگاه در محله " لب آب" نزدیک دروازه " شاه داعی الله" واقع است . این بنا در اصل خانقاه مفصلی موسوم به خانقاه " نوربخشیه" بود که در آن عارف سالک" محمدبن یحیی بن علی الجیلانی- لاهیجی" از مریدان شیخ محمد نوربخش، به عبادت می پرداخت . این بنا در حال حاضر تخریب شده و تنها قبر" شیخ لاهیجی" و پسرش" احمدبن محمد لاهیجی" باقی مانده است .
آرامگاه عبدالله خفیف :
ابوعبدالله خفیف مشهور به شیخ کبیر از پیشروان طریقت صوفیه ، متوفی به سال 372 ه. ق است .
آرامگاه عمادالدین محمود :
: در غرب فضای آرامگاه خواجو و بالاتر از آن در سینه کوه ، باغچه باصفا و خوش منظری وجود دارد که مشرقی نامیده می شود .
قبرشاه فرج اله لامرد :
قبرشاه فرج اله در روستای کهنویه از توابع بخش علامرودشت قرار گرفته که این مقبره دارای شجره نامه است .
آرامگاه اردشیر دوم و سوم :
دو آرامگاه در دیواره کوه مشرف به صفه تخت جمشید وجود دارد که گفته اند به اردشیر سوم و اردشیر دوم تعلق داشته است .
آرامگاه کریم خان زند :
در وسط باغ بزرگ و قدیمی " باغ نظر" عمارت هشت ضلعی زیبایی از دوران کریم خان زند برجای مانده که به عمارت ، کلاه فرنگی معروف است . این بنا بین سال 1179 تا 1193 ه.ق ساخته شده است .
آرامگاه مشرقین :
نزدیک آرامگاه خواجو در تنگ الله اکبر شیراز ، غاری وجود دارد که جایگاه عبادت و ریاضت عارفان بود . در برابر غار، مقبره" خواجه عمادالدین محمود" وزیر معروف " شاه شیخ ابواسحاق اینجو"(743-754 ه. ق) قرار دارد .
آرامگاه آبش خاتون :
" آبش خاتون" آخرین پادشاه اتابکان ، در سال 685 یا 587 ه. ق در محله "چرنداب " تبریز درگذشت . دخترش جسد او را به شیراز منتقل کرد و آرامگاهی رفیع در بیرون شهر شیراز ، در انتهای جنوب شرقی شهر ، برای او ساخت .
آرامگاه باباکوهی :
کمی دورتر از مزار خواجوی کرمانی ، زیارتگاهی به نام بابا کوهی در دل کوه وجود دارد. این آرامگاه که مشرف به شهر شیراز است ، بنایی مشتمل بر چند اتاق و مهتابی هایی است که توسط "مویدالدوله تهماسب میرزا" نوه فتحعلی شاه در سال 1275 در آن مکان احداث شده است . باباکوهی از عرفا و شعرای مشهور شیراز است .
آرامگاه خواجوی کرمانی :
خواجوی کرمانی ، یکی از مشاهیر ادب پارسی و از عرفای قرن هشتم است . آرامگاه خواجو در غرب دروازه قرآن و کمی بالاتر از آن، در دامنه کوه در محوطه باصفایی جای گرفته است .
آرامگاه سعدی :
آرامگاه سعدی در شمال شرقی شیراز ، در دامنه کوهی به نام " پهند" قرار دارد . می گویند پس از وفات سعدی در سال 691 ه . ق، او را در خانقاه خودش که در همین محل واقع بود، دفن کردند .
آرامگاه سیبویه :
آرامگاه اولیه " سیبویه" دانشمند و نخستین تنظیم کننده علم نحو عربی، در محله سنگ سیاه شیراز، به صورتی مهجور واقع بود و در محل آرامگاه سنگ سیاه چهارگوشی جای داشت .
مسجد ایزدخواست :
شهر ایزدخواست در 66 کیلومتری شمال شهر آباده بر سر راه آسفالته آباده به اصفهان قرار دارد . در قلعه باستانی این شهر مسجدی وجود دارد که در اثر زلزله سال 1315 شمسی از بین رفت و فقط درگاه ورودی آن باقی مانده است .
مسجد جامع عتیق شیراز :
یکی از کهن ترین آثار شهر شیراز ، مسجد جامع این شهر است که در ضلع شرقی بارگاه شاه چراغ ( ع ) واقع شده است . عمرولیث صفاری پس از پیروزی بر لشکر خلیفه در سال 281 ه. ق و ورود به شیراز ، دستور ساخت این مسجد را داد . احداث این مسجد در سال 281ه. ق به پایان رسید .
امامزاده شاه حمزه :
این آرامگاه در محوطه بازار کازرون واقع است . صاحب بقعه را حمزه بن موسی بن جعفر می دانند و می گویند زمانی که خواجه نصیرالدین طوسی از این محل عبور می کرده، شاهد تابش نور از تلی می گردد که پس از کاوش ، مرقد امامزاده در آنجا هویدا می شود .
امامزاده سید علاء الدین حسین (ع):
"سیدعلاء الدین" از فرزندان امام هفتم (ع ) و برادر دیگر حضرت شاهچراغ است . بقعه در کوچه مجاور مسجد جمعه شیراز قرار دارد و دارای بنایی مرتفع با گنبدی بلند است.
امامزاده ابراهیم ( ع ):
این امامزاده در محله لب آب شیراز نزدیک گورستان دارالسلم واقع است. می گویند این حضرت فرزند امام موسی کاظم ( ع ) است .
امامزاده زاهد (ع):
بنای امامزاده زاهد فسا، متعلق به دوره مغول است که در دوره های بعد تعمیراتی در آن انجام شد . گنبد رفیع بنا برفضای چهارضلعی آن از ویژگی های خاص این بنا است .
امامزاده شاه میرعلی حمزه :
این آرامگاه در پایین خیابان دروازه قرآن شیراز واقع و بنایی مشتمل برصحن و حرم وسیع است . صاحب مدفن را فرزند امام موسی کاظم (ع) نوشته اند .
امامزاده در آهنین :
در دو کیلومتری نورآباد، در مجاورت جاده آسفالته، بقعه ای مشتمل بر دو زیارتگاه وجود دارد .
امامزاده حضرت سید میرمحمد (ع):
در فاصله 200 متری آرامگاه حضرت شاهچراغ ( ع )، مزار برادرش حضرت " سید میرمحمد" قرار دارد .
امامزاده بریز :
این امامزاده در نزدیکی جاده قدیمی لار واقع شده و از زیارتگاه ها و گردشگاهای شهرستان لار است .
مقبره شیخ اقطع یا بقعه پیربناب :
بقعه پیر بناب در کوهسار جنوبی شیراز واقع شده است . نام واقعی شخص مدفون در بقعه سید محمد است که در غاری در همان محل سکونت داشته و پس از مرگش، او را در همان جا به خاک سپرده و بقعه ای کوچک نیز بر سر آن بنا کرده اند .
بقعه علی بن حمزه (ع):
این بقعه در کنار پل دروازه اصفهان قرار گرفته و محل دفن یکی از امامزادگان (علی بن موسی کاظم علیه السلام) است که صحن و حرمی بزرگ و زیبا دارد .
تکیه هفت تنان :
یکی از بناهای دوره کریم خان زند ، باغ مصفایی است که در شمال آرامگاه حافظ و در دامنه کوه تخت ضرابی ( چهل مقام ) قرار دارد . مزار هفت عارف در این باغ جای دارد . این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر دو ستون بزرگ یکپارچه استوار است و در طاقچه های بالایی آن، پنج مجلس با رنگ و روغن روی گچ نقاشی شده و از شاهکارهای دوره زندیه محسوب می شود .
سبزپوشان :
در 18 کیلومتری جنوب شرقی شیراز در سینه کوه، تکیه سبزپوشان قرار دارد . این تکیه مشرف بر کوه ، پوشیده از درختان انجیر و دیگر درختان جنگلی در داخل یک غار مصنوعی که با تراشیدن کوه به وجود آمده، قرار دارد . در این غار سنگ قبر ساده ای وجود دارد که روی آن حک شده :" تاریخ شهادت امامزاده سید اسحق بن موسی بن جعفر در سنه 205". علاقه مندان این امامزاده در سال های پیشتر با کندن کوه ، صفه ( ایوان مسقف ) ای سنگی در کنار غار ایجاد کرده اند که حدود 30 متر طول و 15 متر عرض دارد .
باغ دلگشا :
باغ دلگشا که نزدیک آرامگاه سعدی قرار دارد، در دوره تیمور از باغ های مهم و تفریحی شیراز بود . قدمت این باغ به دوره ساسانی نسبت داده شده و ساختمان موجود در آن، متعلق به دوره قاجاریه است . این باغ در اردیبهشت – فصل چیدن بهار نارنج – بسته است.
باغ عفیف آباد :
باغ عفیف آباد با وسعتی حدود 127000 متر مربع یکی از زیباترین باغ های تاریخی شیراز است. این باغ در دوره صفویه از باغ های مهم و گردشگاه پادشاهان بود.
باغ ارم :
اغ ارم که بنا و سردر آن از دوره قاجاریه به جای مانده، زیباترین باغ شیراز است . گل های زینتی و گونه های متنوع گیاهی موجود در این باغ، آن را به باغ گیاه شناسی دانشگاه شیراز بدل ساخته است . باغ تخت در شمال شهر شیراز و در دامنه کوه بابا کوهی قرار دارد . در این باغ عمارتی به همت "اتابک قراچه داغ " در سال 480ه . ق بنا شد.
باغ ایلخانی :
باغ ایلخانی یکی از فضاهای سبز دوره قاجاریه می باشد که ساختمان کهنسال و عمارت قدیمی و دیدنی دارد.
باغ جهان نما :
باغ جهان نما در شرق خیابان قرآن قرار دارد . دیوار آجری و محکم آن مربوط به دوره زندیه است با وجود کج شدن همچنان پا برجا ایستاده است . این باغ باصفا از باغهای قدیمی شیراز است که در زمان زندیه عمارتی دو طبقه به سبک کلاه فرنگی در آن ساخته شده است.
مدرسه خان
مدرسه خان از آثار دوره صفویه شهر شیراز است . ساختمان این مدرسه توسط الله وردی خان والی فارس آغاز شد و در دوره والی گری فرزندش امامقلی خان (1022 تا 1041 ه.ق)پایان یافت . این پدر و پسر آثار بیشماری در شهرستان مرودشت ساختند که امروزه تنها این مدرسه و پل خان بر روی رودخانه کر از آنها باقی مانده است .
مدرسه سعیدیه
مدرسه سعیدیه در شهرستان ارسنجان از سال 1085 ه .ق به جا مانده است . این مدرسه به صورت چهار ایوانی است که در کنار هر ایوان چهار حجره ساخته شده است برای احداث این بنا از آجر استفاده شده و حوضی سنگی در وسط حیاط مدرسه وجود دارد. محور اصلی بنا شمالی - جنوبی است . مدرسه سعیدیه در کنا ر مسجد جامع شهر قرار دارد . از دیگر مراکز فرهنگی قدیمی شهر شیراز می توان به مدرسه منصوریه در محله لب آب، درب شیخ، مدرسه مقیمیه در پشت مسجد جامع عتیق و مدرسه حکیم در پشت بقعه سید میر محمد اشاره نمود.
کاروانسرای احمدی :
کاروانسرای احمدی در کنار بازار وکیل ، متشکل از قسمت اندرونی و بیرونی با تعداد زیادی حجره در دو طبقه و ایوان هایی با ستون های یکپارچه سنگی، تزئینات کاشی کاری، صحنی با حوض مدور و خوش نقش ، درهای چوبی و قدیمی و یک سنگاب (ظرفی بزرگ که از سنگ سازند و در حیاط مساجد و تکایا جای دهند و در آن آب ریزند تا تشنگان از آب آن بنوشند) قدیمی است .
کاروانسرای روغنی :
این کاروانسرا در کنار راسته اصلی بازار وکیل قرار دارد و از طریق دالانی با آن مرتبط است . این بنا دارای صحن در میانه و حجره هایی در اطراف آن، ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود) سنگی حجاری شده و تزئینات کاشی کاری است.
کاروانسرای سروی :
از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود) سنگی حجاری شده و تزئینات کاشی کاری است.
کاروانسرای فیل :
این بنا بین بازار شمشیرگرها و ترکش دوزها، در سمت غربی بازار وکیل قرار دارد و ورودی آن از طریق بازار شمشیرگرها است .
کاروانسرای گمرک :
این بنا بعد از کاروانسرای احمدی در بازار وکیل واقع شده و کارکرد اصلی آن در ارتباط با گمرک بود .
کاروانسرای نی ریز :
این کاروانسرا در مرکز شهر نی ریز قرار دارد . در گذشته کاروان های تجاری استان های کرمان، یزد، بندرعباس و فارس که از این مسیر عبور می کردند، در این کاروانسرا که به عنوان یک مرکز مهم تجاری مطرح بود، استراحت می کردند .
کاروانسراهای عهد ساسانی فیروزآباد :
بناهایی که معروف به کاروانسراهای عهد ساسانی هستند، در سه کیلومتری جنوب آتشکده ساسانی در فیروزآباد واقع شده اند . این کاروانسراها ، نمونه واقعی جایگاه سکونت انسان را در مشرق زمین نشان می دهد
کاروانسراى قوام آباد :
در کنار مقبره کوروش ، در دوره صفوى کاروانسراى سنگى احداث مى شود که براى استراحت بازرگانان و تجار از آن استفاده مى شده است . این کاروانسرا امروزه به قوام آباد شهرت دارد .
کاروانسرای ایزدخواست :
کاروانسرای ایزدخواست در شمال شرقی رودخانه ای به همین نام بنا شده است و می گویند یکی از 999 کاروانسرایی است که شاه عباس صفوی در دوران تبعیدش بنا کرده است .
کاروانسرای میان‌کتل :
در 35 کیلومتری شهرستان کازرون و در منطقه دشت برم پس از ورود به روستایی با همین نام و حرکت به سوی کتل‌پیرزن با طی مسافتی حدوداً پنج کیلومتر به بقایای کاروانسرایی زیبا به نام «میان‌کتل» می‌رسیم که در بین مردم به کاروانسرای «شاه‌عباسی» نیز معروف است .
کاروانسرای کنار تخته :
کاروانسرای شهر کنار تخته که یکی از این سه کاروانسرا است و تا 50 سال پیش از آن استفاده می شده است 3000 متر مربع وسعت دارد و شامل بازار، حمام، مسجد و آب انبار بوده است که اکثرا مردم آن را تخریب و تصرف کرده اند.
کاروانسرای خان زنیان :
در 50 کیلومتری جاده شیراز به کازرون و بخش ارژن شهر شیراز یک کاروانسرای زیبا و بزرگ از دوران قاجاریه برجای مانده که به نام خان زنیان معروف است.
پل آب رسانی تنگ دالون :
این پل در مسیرلار- بندرعباس و در حدود 115 کیلومتری لار در" تنگ دالون" واقع شده و وظیفه انتقال آب را از یک کناره دره به کناره دیگر آن بر عهده داشت. طول پل حدود 90 متر و عرض رویه آن 10/1 متر است .
پل ایزدخواست :
این پل نزدیک روستای ایزدخواست و مجاور کاروانسرایی در مسیر کاروان رو شیراز- اصفهان ، در دوره صفوی ساخته شد . این پل 50/67 متر طول - با احتساب جان پناه ها – 50/4 متر عرض و حداکثر سه متر ارتفاع دارد.
پل پاسارگاد :
بقایای این پل در جریان حفاری های باستان شناسی، در محدوده کاخ ها و باغ های پاسارگاد کشف و شناسایی شد . پل پاسارگاد 16 متر طول دارد که تقریباً برابر با پهنای بستر رودخانه (65/15 متر) است.
پل خان مرودشت :
این پل نزدیک مرودشت و در مسیر شیراز- اصفهان روی رودخانه کر بنا شده و از آثار دوره صفویه است که بین سال 1021 تا 1043 هـ. ق توسط " امامقلی خان" حکمران فارس ساخته شده است.
پل دارابگرد :
بقایای پل در12 کیلومتری داراب و کنار دروازه شهر قدیمی دارابگرد واقع شده و از آثار دوره ساسانی است . این پل ، ارتباط شهر دارابگرد را با نقاط دیگر از روی خندق دور شهر فراهم می ساخت.
پل رودخانه خشک شیراز :
این پل در داخل شهر شیراز و نزدیک دروازه اصفهان واقع شده و ظاهراً از ساخته های کریم خان زند است که بعدها تعمیر و بازسازی شده است . این پل به نام پل "علی ابن حمزه" نیز مشهور است.
پل شهر قدیمی استخر :
بقایای این پل در شمال شرق و خارج از حصار و دروازه شهر قدیمی استخر- واقع در جلگه مرودشت – و بر بستر رود پلوار واقع شده و ظاهراً از آثار دوره ساسانی است.
نقش شاپور :
نقش شاپور از بقایای شهری آباد بر جای مانده است . در خرابه های شهر شاپور ، کم و بیش شالوده های بعضی عمارات نیز دیده می شود . خرابه های شهر در مکانی به نام «تنگ چوگان» در چند کیلومتری شهر کازرون قرار دارد .
کتیبه های کورنگون (کرنگون):
در شمال غربی فهلیان و در جنوب روستای «سه تلون» در 20 کیلومتری شمال غربی نورآباد ، بر فراز کوه «کرنگون» آثار حجاری شده معروف به نقاره خانه و «سگ مترو» جلب توجه می کند . قدمت این آثار تاریخی به قرن سوم پیش از میلاد می رسد . نقش بهرام : درنه کیلومتری شهر نورآباد ، در محوطه ای به نام سراب بهرام ، نقش برجسته ای به طول 85/3 و عرض 60/2 متر وجود دارد که از جاذبه های تاریخی منطقه محسوب می شود .
سنگ نبشته پهلوی تنگ براقی :
در شمال غربی پاسارگاد در تنگ براقی ، سنگ نبشته ای به ابعاد 40/1 × 1 متر مشتمل بر 16 سطر که هر سطر 90 سانتی متر طول دارد ، قرار گرفته است.
نقش رجب :
در شمال تخت جمشید، نقش هایی از اردشیر بابکان و شاپور اول در پس رفتگی کوهستان حجاری شده که به «نقش رجب» معروف است .
تخت گوهر یا تخت رستم :
در نزدیکی نقش رجب و پایین آرامگاه کوروش، تخت سنگ های منظمی به صورت ناتمام وجود دارند که به تخت رستم معروف اند .
نقوش برجسته عهد عیلام :
در کوهستان سروان بر فراز تپه ای که در دامنه کوهستان و بر بالای رودخانه واقع شده است ، (نزدیک به روستای سه تلو) نقوشی از دوران عیلامیان وجود دارد که هر چند بسیاری از آن محو شده اما هنوز بخشی از آن نقوش بر جای مانده است .
نقش برجسته سراب بهرام :
نرسیده به نورآباد ، پایین کوه در محوطه باصفایی که "سراب بهرام" خوانده می شود ، نقش برجسته ای به درازای 85/3 متر و بلندی 90/2 متر حجاری شده است . در این نقش بهرام دوم در وسط نشسته و در هر سمت او دو نفر از بزرگان ساسانی به حال احترام ایستاده و انگشت سبابه را به نشانه احترام رو به بالا نگه داشته اند .
نقش برجسته بهرام دوم :
یکی دیگر از مهم ترین آثار تاریخی ساسانی ، نقش برجسته بهرام دوم پنجمین شهریار ساسانی است که در 30 کیلومتری غرب جره و در جنوب کازرون واقع است . این نقش نشان دهنده پیکار بهرام دوم با دو سر شیر است و پشت سر وی خانواده بهرام و کرتیر(موبد موبدان) ایستاده اند .
آب انبار آقا :
این بنا در کنار ضلع جنوب شرقی بقعه" میرعلی بن حسین" در محله " پیرغیب" شهرستان لار واقع است . از تاریخ ساخت بنا اطلاع دقیقی در دست نیست اما براساس کتیبه موجود ، در دوره قاجاریه تعمیراتی در آن صورت گرفته است
آب انبارهای اوز :
این بناها در بخش اوز ، در 30 کیلومتری غرب شهرستان لار واقع ، و ظاهراً از آثار دوره صفویه است که در دوره اخیر تعمیر شده است .
آب انبار بام بلند :
این بنا به فاصله کوتاهی از چهار برکه " بگال" در 45 کیلومتری شهر لار واقع شده و به احتمال زیاد به دوره صفویه تعلق دارد .
انبار حاجی آقاجانی :
این بنا مجاورمجموعه بازار تاریخی شیراز واقع شده و ظاهراً به همراه تیمچه (محل داد و ستد ) حاجی آقاجانی- واقع در سمت شرقی اردو بازار- توسط"حاجی آقاجان" در دوره قاجار ساخته شده است .
آب انبار دهان شیر :
این آب انبار از بناهای قدیمی و زیبای لار است که در شرق ورودی بازار قرار دارد . این بنا به دوره صفویه تعلق دارد .
آب انبار سبزکوه :
این بنا در دهکده بنارویه از توابع شهرستان لار، واقع شده و فاقد کتیبه و مدرک تاریخی مبنی بر زمان ساخت آن است .
آب انبارهای سید جعفر :
در محله" دُم گاله" شهرلار، دو آب انبار به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته که به آب انبارهای سید جعفر شهرت دارند و ساخت آنها احتمالاً به دوره صفویه باز می گردد .
آب انبار شاه عباسی :
این بنا مجاور روستای بنارویه از توبع شهرستان لار، واقع شده و به دلیل نزدیک بودن با کاروانسرای شاه عباسی ، اهالی محل آن را آب انبار شاه عباسی می نامند .
آب انبارهای گراش :
در خارج شهر گراش و مجاور گورستان قدیمی در محله نوگراش لار، محوطه وسیعی وجود دارد که در آن هفت آب انبار به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته اند .
آب انبار وکیل :
این بنا در ضلع غربی مسجد وکیل شیراز واقع شده و هم زمان با مسجد در حدود سال 1180 ه. ق توسط کریم خان زند ساخته شد .
موزه هخامنشی:
ساختمان موزه هخامنشی قدیمی ترین بنای ایران است که بازسازی شده و به موزه اختصاص یافته است . این بنا یکی از مجموعه کاخ های تخت جمشید است که حدود 2500 سال پیش از میلاد توسط سلسله هخامنشی بنا شد.
موزه ساسانی ( بیشاپور):
ضروت تشکیل موزه های متناسب با ارزش های عصر ساسانی در مجموعه ای به همین نام که قدمت آن به سال 260 میلادی می رسد، در سال 1317 شمسی توسط پروفسور گریشمن مطرح شد. ساختمان این موزه از دو بخش تشکیل شده ؛ بخشی متشکل از یک سالن بزرگ به مساحت 91 متر مربع و بخش دیگر که خود یک بنای تاریخی محسوب می شود.
موزه کریم خان زند:
در وسط باغ بزرگ و قدیمی موسوم به باغ نظر
موزه سنگ های تاریخی هفت تنان :
شیراز مرکز استان فارس به داشتن مصفاترین باغ های پر گل و ریحان شهرت جهانی دارد . این شهرت برگرفته از تاریخ و ادبیات کهن ایران و مدیون شاعران بلند پایه شیراز همچون حافظ و سعدی است . بی تردید بخش مهمی از دیدنی های شیراز ، میراث پایتختی آن در زمان حکومت زندیه است .
موزه قاجار در عمارت نصیرالملک:
مجموعه بناهای نصیرالملک شامل مسجد ، منزل، حمام، آب انبار و .... در محله قدیمی اسحق بیگ
موزه نارنجستان قوام :
این بنا که به نام نارنجستان قوام مشهور است ، قسمتی از مجموعه قوامی شیراز است که بین سال های 1257 و 1267 هـ . ق مقارن با حکومت ناصرالدین شاه قاجار ساخته و تکمیل شد . مجموعه قوامی به عنوان دارالحکومه فارس مورد استفاده قرار می گرفت.
موزه شاه چراغ ( ع):
در سال 1344 شمسی غرفه ای در گوشه ای از حرم مطهر حضرت شاه چراغ ( ع ) برای نمایش برخی از اشیای موجود در آن اختصاص یافت.
موزه نظامی عفیف آباد :
بنای تاریخی عفیف آباد که در باغ گلشن قرار دارد ، بین سال های 1243 . 1241 هـ . ق به دستور میرزا محمدخان قوام الملک شیرازی
موزه تاریخ طبیعی دانشگاه شیراز :
موزه تاریخ طبیعی در روز پتنزدهم اسفند 1353 تاسیس و در اسفند 1356 به ساختمان کنونی آن انتقال یافت . این موزه در برگیرنده مجموعه ای از نمونه های جانوران، گیاهان، سنگ ها و فسیل های متنوع بوده و به بخش های زیر تقسیم شده است.
