جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان خوزستان

موزه آبادان

موزه آبادان یکی از موزه های کهن ایران است. این موزه در سال 1338 با مجموعه آثاری از دوره ما قبل تاریخ و آثاری از دوره های متأخر تا دوره قاجاریه و نیز آثاری از هنرمندان کارگاه های هنرهای سنتی افتتاح شد. در برپایی این موزه مرحوم علی هانیال مساعدت بسیار نمود. ساختمان موزه با الهام از معماری سنتی ایران شکل گرفته است. این ساختمان دارای گنبدی به ارتفاع 5.22 متر است که متأثر از گنبد مقبره دانیال نبی شوش است. موزه آبادان در یک طبقه و دارای یک تالار اصلی و دو تالار جنبی است. تالار اصلی، محل نمایش آثار دائمی موزه از جمله آثار بدست آمده از شوش(هزاره اول ق.م) و آثار دوره صفوی و قاجاری است. همچنین آثار مردم شناسی و پوشاک سنتی مردم خوزستان نیز در بخش دیگری از موزه به نمایش گذاشته شده است.

موزه جنگ خرمشهر

ساختمان این موزه در سال ۱۳۰۹ساخته شد، و تا پایان جنگ به عنوان بخش اداری شرکت نفت به کار می‌رفته است. در دوران هشت سال جنگ تحمیلی این ساختمان به عنوان محل دیدبانی نیروهای عراقی مورد استفاده قرار گرفت. با بازسازی گوشه‌ای از ساختمان اداری شرکت نفت، در سال ۷۵ این مکان به عنوان مرکز فرهنگی دفاع مقدس افتتاح شد. مساحت مرکز فرهنگی دو هزار و ۴٠۰ متر مربع و دارای کتابخانه تخصصی دفاع مقدس با حدود سه هزار جلد کتاب، سالن نمایش فیلم، آرامگاه سه شهید گمنام که در نوروز سال 85 در این مکان دفن شده‌اند، می‌‌باشد. با توجه به اینکه این مرکز محل دیدبانی دشمنان در دوران جنگ بوده است، دست نوشته‌های اشغالگران عراقی بر روی دیوارهای ساختمان به جای مانده است، که یکی از دست نوشته‌ها، جمله" آمده‌ایم تا بمانیم " بوده است که در این مرکز، خودنمایی می‌کند. مرکز فرهنگی خرمشهر دارای چهار سالن مقاومت، اشغال، آزادسازی و بازسازی خرمشهر است. که در هر بخش گوشه‌هایی از حماسه آن دوران را نشان می‌دهد. همچنین در این مرکز فرهنگی، آثار به جامانده از سرداران شهید حماسه مقاومت خرمشهر همچون سید محمدعلی جهان‌آرا، بدالرضا موسوی، از فرماندهان سپاه خرمشهر و دیگر شهدای ارتش و سپاه و نیز ادوات نظامی آن دوران به نمایش گذاشته شده است. هر ساله بازدیدکنندگان زیادی به ویژه در نوروز با توجه به حضور راهیان نور در خرمشهر، از این مرکز فرهنگی دیدن می‌‌کنند.

موزه بهبهان

ساخت موزه بهبهان از آذر 1382 با گرد آوری اشیای برای بخش مردم شناسی آغاز شد. پس از پنج ماه اشیای گوناگونی مانند ابزار کشاورزی، وسایل زینتی، پوشاک سنتی، ظروف به کمک مردم از شهر بهبهان و روستاهای پیرامون آن گردآوری شد. پس از ساخت مانکن‌ها و آماده سازی ساختمان، موزه بهبهان در سال 1384 در دو بخش باستان شناسی و مردم شناسی افتتاح گردید. موزه دارای یک تالار بزرگ و سه تالار کوچک می‌باشد. در تالار بزرگ گوشه‌هایی از زندگی، آداب و رسوم و حرفه های سنتی به نمایش گذاشته شده است، مانند مراسم عروسی، کشاورزی، عبابافی. در تالار دوم گوشه ای از یک خانه سنتی نشان داده شده است و در تالار سوم اشیای مردم شناسی و زیورآلات زنانه قرار دارد و آخرین تالار شامل نسخ خطی و سکه‌های مربوط به ادوار گوناگون و اشیایی از تمدن ایلام می‌باشد.

قلعه سلاسل شوشتر

قلعه سلاسل که در اثر جنگهای متمادی و حوادثی چون سیل و زلزله بکلی ویران شده است در خیابان شریعتی در بخش غربی شهر روی یک بلندی مشرف بر رودخانه شطیط در مرکز تقسیم آب مجموعه آبشارهای شوشتر قرار دارد. قلعه سلاسل دژی است بسیار بزرگ دارای حیاط ها، سربازخانه ها، طویله ها، حمام ها، شبستان ها، برج ها، باغچه ها، قورخانه، نقاره خانه، آشپزخانه، قاپی های متعدد و حوض های بزرگ، حصار و خندق که اکنون بیشتر آن ویران و ساختمانها بر هم ریخته شده است. شکل قلعه بیضی غیر منظم و جایش بسیار با صفا روی قطعه سنگی مشرف بر رود کارون واقع شده است. در درون قلعه فضاهای مختلفی قرار داشته و اکنون شواهدی از این گونه فضاها از جمله دروازه ها، شوادون ها، بقایایی از ساختمان ها و حوضچه ها و تنبوشه های سفالی انتقال آب و باغچه ها موجود است. قلعه دارای استحکامات عالی و چندین طبقه بوده که دارای ابعاد گوناگون بوده و در ساخت آنها از ماسه سنگ، آجر و ساروج و خشت استفاده شده و حیاط های متعدد قلعه بوسیله قلوه سنگ فرش شده بود که اکنون بقایای از آنها نیز موجود است. شواهد نشان می‌دهد که زندگی بطور مداوم از دوران ساسانی تا دوران معاصر در این قلعه جریان داشته ‌است اما متون تاریخی آن را به دوران هخامنشی نسبت می‌دهند. طبق اسناد تاریخی قلعه سلاسل دولت نشین بوده که بصورت محصور در دل خود فضاهای مختلفی را جای داده است. با توجه به موقعیت قرارگیری و وجود منابع آبی در آن، محلی مناسب برای مقاومت در برابر هجوم دشمنان بوده است. برخی می گویند در قرن چهارم هجری شخصی بنام سلاسل اقدام به مرمت این کهن دژ نموده است و نام او بر قلعه ماندگار شده است. این بنای تاریخی که به شماره 1117 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

قلعه شوش

در سال 1897 میلادی"ژان ماری ژاک دومورگان" برای تحقیق و اکتشاف به شوش آمد و دولت فرانسه را متقاعد کرد محلی امن و مناسب برای هیات باستان شناسی فرانسه در شوش ایجاد کند. به همین منظور بلندترین نقطه تپه های شوش یعنی اکروپل برای این منظور انتخاب و قلعه ای با یک طرح قرون وسطایی اروپا بر فراز آن ساخته شد. ساختمان این قلعه که با نظارت حاج مصطفی دزفولی و با مصالح محلی از جمله خشت بنا شد، تا سال 1912 میلادی به انجام رسید. قلعه باستانی شوش از مصالح تپه باستانی شوش توسط باستان‌شناسان فرانسوی ساخته شده در ساختار این بنا، آجر کتیبه‌هایی از کلیه آثار باستانی در شهر شوش از جمله چغازنبیل دیده می‌شود. این قلعه بسیار زیبا یکی از منحصر به فردترین آثار تاریخی در ایران است که با هنر‌مندی تمام روی تپه باستانی شوش و در کنار کاخ آکروپل ساخته شده است. پلان قلعه ذوزنقه شکل است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده است. دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده وردیف اتاقهایی به سمت حیاط، برگرد آن قرار گرفته اند. بنا بر این گزارش، قلعه آکروپل یا شوش روى بلندترین نقطه شهر شوش بنا شده و شباهت بسیار زیادى به زندان باستیل فرانسه دارد. این قلعه با استفاده از آجرهاى به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادى از آجرهاى منقوش به خط میخى چغازنبیل، به دست استادان دزفولى بنا شده است. تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می گیرد. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود می باشد.

حمام بکان

این حمام متعلق به دوره ساسانی و مرتبط با شهر قدیم ارجان است و در کنار رودخانه مارون در نزدیکی روستای امام رضا واقع شده است. معماری این بنا به صورت چهار ایوانی است که در حال حاضر به علت اینکه کف آن تا ارتفاع زیادی بر اثر ریزش سقفها و سنگهای کناره دره پر شده است، پلان آن کاملاً دیده نمی‏شود، یک قسمت مربع شکل مرکزی است که چهار ایوان در چهار جهت آن قرار داشته است. ایوانها که در روی چهار ستون قرار داشته‏اند با طاقهای جناقی به هم متصل شده و قسمت مرکزی سقف گنبدی شکل داشته که در حال حاضر ریخته است.

حمام کرناسیان

قدمت حمام کرناسیان دزفول به دوره زندیه بر می گردد. این حمام در شمالی ترین بخش بافت کهن دزفول (محله کرناسیان) قرار گرفته است. این محله در ابتدا محل زندگی عشایر کوههای کرناس (در شمال دزفول) بوده است. این حمام افزون بر کرناسیان به نام های حمام نور و حمام حاج نصیر نیز شناخته شده است. معمار این حمام، استاد معزی بوده است. این بنا با مساحت حدود 900 متر شامل دو بخش مردانه و زنانه بوده که هر کدام از فضاها، از دالان ورودی، سر بینه، گرمخانه و سرویس های بهداشتی، تشکیل شده است. میاندر راهروی ارتباطی بین فضای سرد (سربینه) و فضای گرم (گرمخانه) است که هم سبب جلوگیری از به هدر رفتن گرمای موجود در گرمخانه شده و هم از ورود مستقیم افراد به فضای بیرون و مواجه شدن با هوای سرد جلوگیری می کرده است. رفت و آمد در بخش زنانه برای ایجاد محدودیت، از پشت بام و از راه پلکان صورت می گرفته که ورودی آن در کوچه کنار (بخش خاوری) بوده است. فضای داخلی آن دارای پیچ و خم زیادتری نسبت به فضای مردانه بوده تا ورود افراد بیگانه (مردان) به بخش گرمخانه دشوارتر و با درنگ بیشتر انجام شود. این سازه یکی از حمام های بزرگ شهر به شما می رفته و مورد استفاده همگان بوده است. فضاهای بخش مردانه 600 متر مربع و بخش زنانه 300 متر مربع می باشد. سربینه ها شش ضلعی بوده و حجره هایی به صورت ایستاده بر هریک از دیوار ها برای رخت کن، ساخته شده است. در حجره ای که پس از دالان ورودی قرار گرفته است، یک آجر کف به صورت توخالی رها شده است تا از آن مانند یک قلک برای انداختن پول استفاده شود. در میانه سر بینه ها، برای شستشو پاها، پیش و پس از حمام، حوضی ساخته شده است. گفتنی است که شستن پاها پس از حمام برای سازگاری بدن انسان با محیط سرد و همچنین برای ایجاد شوک ناگهانی در پاها، تنگ شدن رگ ها و هدایت خون از پایین تنه به بالا تنه و جلوگیری از واریس، سودمند می باشد. سقف سربینه ها و گرمخانه، گنبدهای خاکی بود که در بالای آنها دریچه هایی برای استفاده از نور طبیعی و جریان هوا ساخته شده است که به وسیله پوششی به نام گلجار برای کنترل آمد و شد هوا مسدود شده است. در کنار دو بخش مردانه و زنانه، آتشدان ها و مخزن های آب سرد و گرم جای دارد که سوخت اصلی آنها در زمان ساخت حمام از فضولات چهار پایان و در سال های پس از آن نفت سیاه بوده است. آتشدان ها از راه گربه رو ها، هوای گرم را به سوی فضاهای درونی هدایت می کرده اند. گفتنی است گربه رو ها کانال هایی هستند که در زیر گرمخانه برای گرم کردن فضاهای درونی ایجاد شده است و عرض آنها در مقیاس انسانی به اندازه عرض شانه و بلندی آنها به اندازه یک نفر در حالت نشسته می باشد و این نحوه طراحی و ساخت، تمیز کردن این کانال ها را به صورت یک یا دو بار در سال ممکن می ساخته است. در تمامی دیوار ها، فضاهای درونی حمام آتشدان هایی برای ایجاد روشنایی طراحی شده است. به دلیل فاصله حمام تا رودخانه که حدود 50 متر است و اختلاف سطح که حدود 56 در فصل های گوناگون سال بوده است، سه چاه کنده شده که آب رودخانه را تا پشت چاه اصلی حمام (درب حمام) هدایت می نمودند و پس از آن به وسیله چهارپا (گاو) و چرخ چاه و ظرفی به نام مشک آب را بالا می کشیدند. پس از بالا آوردن آب، آن را در حوضچه ای کنار چاه که اصطلاحاً به حوض کر معروف بوده، می ریختند و از آنجا به وسیله کانالی به وطل هشت متر به داخل دو حوضچه پشت رمخانه منتقل و از راه لوله هایی به نام تنبوشه به داخل دو دیگ مسی بزرگ سرازیر می شده است. گاوچاه شامل دو دهلیز به شیب حدود 20 درجه و طول تقریبی هشت متر و با پوشش طاق آجری بوده که کارگر و چهارپا را از آفتاب و باران نگاه می داشته است تا برای فراهم آوردن آب مورد نیاز حمام در بیشتر ساعات روز به کار بپردازند. این سازه از سال های آغازین پس از انقلاب به صورت متروکه رها شد و در سال 1382 مرمت آن به دست سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دژپل آغاز شده و طی این زمان مرمت بخش های دالان ورودی، سربینه ها، گرمخانه مردانه، آتشدان ها، پوشش سقف ها، بازسازی برخی دیوارها و یا جایگزینی آجر به جای مصالح فرسوده، کف سازی فضاهای درونی و بام، برق کشی، ساخت و نصب درب های چوبی برای فضاهای درونی و بیرونی، به اتمام رسید و در سال 1385 به موزه مردم شناسی دزفول بدل گردید. در فضاهای گوناگون حمام جلوه های گوناگونی از زندگی سنتی مردم دژپل به نمایش گذاشته شده است.

بازار

ردیف             عنوان                      آدرس                                               تلفن

1           بازارچه کارون                 کوی ابوذر(حصیر اباد)خیابان کارون              -

2           بازارچه عامری              انتهای خیابان آزادگان(عامری)                     -

3           بازارچه فرهنگشهر          بلوار فرهنگ شهر                              3353297

4           میدان میوه وتره بارالغدیر    جاده اندیمشک قبل از پلیس راه        3365421

5           بازارچه شهید باهنر          کوی ایثار بلوار معلم                          2907444           

6           بازارچه سعادت فاز 2        پادادشهر                                        5523614        

7           بازارچه اتحاد رازی        خیابان شریعتی بین رازی و مهران                 -

کاروانسرا و ساباط المعین التجار اهواز

این کاروانسرا کنار پل سفید و در بافت قدیمی اهواز قرار گرفته است و در زمانی که کار کشتیرانی تجاری در رود کارون از خرمشهر به اهواز و بالعکس رونق یافته، شخصی به نام معین التجار این کاروانسرا و ساباط را بنا نمود. ناصرالدین شاه قاجار در سال 1306 هجری قمری به منظور پیشرفت کار بازرگانی، کارون جنوبی را که از اهواز تا به دریا راه داشت برای کشتی رانی بیگانگان آزاد ساخت. برادران لینچ که بازرگانانی انگلیسی بودند جزو نخستین کسانی هستند که کشتی های تجاری خویش را در قسمت جنوبی کارون به کارون به کار انداختند و در این منطقه که دهکده ای بیش نبود و قومی از اعراب به نام کعبیان در آن می زیستند، مکان هایی برای اسکان کارکنان و غلامان خود ساختند. غلامان هندی با دستارهایی بر سر و لکاته هایی پیچیده به دور کمر، با جثه ای نحیف و پاهای برهنه، صندوق ها و بسته های کشتی اربابان خود را بر کمرگاه سنگی ساحل بندر ناصری می نشاندند تا بازرگانان شوشتری، دزفولی، اصفهانی و تجار دیگر شهرها که هر کدام خانه یا کوشکی در آن منطقه پر رونق تجاری برای خود فراهم کرده بودند، آن کالا را بخرند و متاع خود را اگر انگلیسی ها خریدار باشند، بفروش برسانند. با ورود کشتی ها برادران لینچ به کارون، بازار تجارت و داد و ستد خارجی آنقدر رونق گرفت که شخصی به نام حاج معین التجار بازار و کاروانسرا در این منطقه بنا ساخت و برای حمل کالای کشتی در سوی کمره سنگی بندر ناصری خط آهن نصب کرد و یک واگن بر روی آن به راه انداخت.

کاروانسرای دهدز

کاروانسرای دهدز در شهر دهدز از توابع شهرستان ایذه در استان خوزستان، واقع شده و دارای نما و معماری بسیار زیبا و متعلق به دوره ایلخانی است.

کاروانسرای افضل

کاروانسرای افضل در ضلع غربی خیابان طالقانی که در دوره قاجاریه ساخته شده در گذشته مرکز توزیع غله بوده است. این کاروانسرا به سبک معماری سنتی بصورت دوره ساز بنا شده و شامل یک طبقه یا شبستان زیر زمین می باشد. مساحت کل بنا 1000 متر مربع و بخش آجری نوساز در ضلع جنوبی 350 متر است. کاروانسرای افضل یکی از سالم ترین کاروانسراهای شوشتر بوده و تا حد زیادی از دخل و تصرفات مصون مانده است. سرای افضل، متعلق به خاندان افضل بوده است. کاروانسرا تا دوره پهلوی دوم به کار خود ادامه می داد اما به مرور زمان نقش تجاری خود را با توسعه راهها، گسترش و پیشرفت حمل و نقل و رونق اهواز به عنوان مرکز استان از دست داد. این مکان بعدها به عنوان انبار استفاده شد و در سالهای اخیر متروک مانده است. این مکان از جهت امکانات فضایی و موقعیت مکانی آن در بافت و نزدیکی آن به بازار شهر در شرایط مطلوبی بسر می برد. پلان معماری داخل کاروانسرا نیز شامل زیرزمین، همکف و نیم طبقه است. اتاق های همکف بر روی سکویی به ارتفاع 50 تا 70 سانتیمتر قرار دارند. بر بالای پنجره های زیر زمین از سنگ یک تکه تزئین شده استفاده می شود. استفاده ایوان و تارمه در این بنا بسیار معمول می باشد و در معماری تمام کاوانسرا ها از این ستون استفاده شده است. کاروانسرای افضل به شماره 7940 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کاروانسراهای دزفول

آثار ویرانه چند کاروانسرا در شهر دزفول وجود دارند که متعلق به دوره صفویه اند. کاروانسراهای افضل و قندی از جمله کاروانسراهایشهر دزفول هستند که مورد استفاده پیشه وران، انبارداران و بازرگانان دزفول اند.

پل

در ایران و بالاخص استان خوزستان، پل بندها (شادروان) نیز همچون پل نقش حیاتی ایفا کرده‌اند. پل‌بندهایی که هخامنشیان بر تنگه‌ها و رودها بستند مانند بند سیوند که گمان می‌رود از دوران کوروش بزرگ باشد، به همان اندازه نقش پل را ایفا کرده‌اند. مهم‌ترین نمونه‌های این پل بند،"شادروان" در شوشتر واقع است. پل شادوران در شوشتر مهم‌ترین نمونه و پل‌های خواجه و "الله‌وردی خان" نیز زیباترین نوع از این پل‌ها محسوب می‌شوند. اگرچه اثری از ساختمان‌ سالم پلی مربوط به دوران پیش از هخامنشیان پیدا نشده اما از پژوهش‌های باستان‌شناسان بر می‌آید که در دو منطقه پل‌هایی پیش از این دوره پل وجود داشته است. الواح به دست آمده از شوش مربوط به تمدن ایلام الواح بابل مربوط به تمدن‌های بین‌النهرین و نشانه‌هایی از دوره مادها گواه از آن دارد که بر رودخانه کرخه و رودخانه‌هایی دیگر بنا شده است. برای ساخت پل روش‌های مختلفی در دوران باستان وجود داشته که مطالعات درباره آن بسیار جالب است اما در زمین‌های سست پل‌هایی که از زمان‌های پیش به جا مانده و بیشتر آنهایی هستند که روی بستر سنگی رودخانه‌ها بنا شده‌اند که پل ساسانی دزفول که روی مرج(زمینی با کناره‌های سخت بلند) و شادروان شوشتر که روی ماسه سنگ ساخته شده از آن جمله محسوب می‌شوند. اما پراکندگی پل‌های زمان ساسانیان به ویژه در غرب و جنوب‌غربی ایران قابل توجه است. بدون تردید پل بند شادورن شوشتر از نمونه‌های بارز معماری پل‌سازی در این دوران محسوب می‌شود. از دیگر پل‌های دوره ساسانی موجود در خوزستان می‌توان به پل‌ بندهای "میزان"،"گرگر" ،"نفس‌کش" و "شادروان" در شوشتر،"پل‌بندهای"بالارود"،"اسیوکله" و پل‌های کرخه،"اوسور" و"دزفول" پل بند "حمیدیه" در اهواز، پل بند "ایذج" و پل‌های "سوسن"، "جوی‌بیاره"، "منجنیق" و "شالو"، نزدیک ایذه، پل "سفلی" خیرآبد در غرب روستای علی چنگوئی و پل علیای خیرآباد در روستایی به همین نام در بهبهان اشاره کرد.

مسجد جامع شوشتر

مسجد جامع شوشتر که یکی از دیدنی ترین مساجد ایران است در این شهر قرار دارد و از کتیبه های آن چنین استنباط می شود که خلفای عباسی در زمان امام حسن عسگری (ع) به ساخت آن اقدام نموده و پس از آن تکمیل و ترمیم شده است. این مسجد با 54 ستون در ایوان و طاقهای موسوم به رومی تأثیر فرهنگ دیرینه ایران و معماری محلی منطقه را با سقفها، گچبری ها، کنده کاریها و مناره ها و آجرکاریهای پر نقش ملهم از فرهنگ اسلامی در قالبی ارزشمند و زیبا به منصه ظهور رسانده است. بنای این مسجد را به سال 254 هجری قمری در زمان خلافت عباسی نسبت می‌دهند ولی چندین بار که آخرین آن سال 1171 خورشیدی بود، تعمیر و مرمت گردید.

مسجد جامع دزفول

سبک معماری مسجد جامع دزفول به قرن سوم یا چهارم هجری (981- 1061 میلادی) خورشیدی تعمیر و مرمت شده است. ایوان شرقی مسجد از بناهای دوره ی صفویه است که به سال 1110 قمری بنا گردید. سر در و گلدسته های این مسجد مربوط به سده 12 هجری قمری است. معماری این بنا از اصول معماری کاخ ایوان و کرخه تقلید شده است- 1.اولین مسجد اهواز جدید درمحله عامری و نزدیک بقعه علی بن مهزیار توسط آقای شیخ نبهان عامری ساخته شد- 2.دومین مسجد به نام مسجد حاج رضا در سال 1314 ه-ق توسط فردی به نام آقای حاج رضا شوشتری درخیابان کیوان شرقی ساخته شد. مسجد مذکور به شماره 7928 درفهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است-  3.سومین مسجد به نام مسجد حاج رییس در سال 1320 ه.ق توسط آقای معین التجار بوشهری (حاج رییس) در محل تلاقی راه آهن معین التجار با خط آهن شرکت نفت ساخته شد و به همین دلیل به آن مسجد سر سچه نیزمی گفتند. مسجد دردهه گذشته توسط آیت ا... شفیعی و جمعی از افراد خیر بازسازی شده و به مسجد شفیعی تغییر نام داد-  4.مسجد آیت ا... بیگدلی معروف به مسجد توحید واقع درتقاطع خیابان رضوی وخیابان آزادگان چهارمین مسجدی است که درسال 1325 ه.ق احداث شده است-  5.مسجد جامع پنجمین مسجدی است که در سال 1331 ه.ق ساخته شد و درسالهای اخیر بخش عمده آن ترمیم و بازسازی شده است-  6.مسجد شیخ صدوق در کنار رودخانه کارون جنب بانک ملی شعبه ی مرکزی قرار دارد ششمین مسجد ساخته شده در اهواز جدید است که توسط فردی به نام حاج سید احمد مرتضوی با همکاری مردم خیر بناگردید. مسجد مذکور در سال 1381 ه.ق بازسازی شد. - 7.هفتمین مسجد را آیت ا... انصاری در سال 1338 ه.ق بنا نمود- 8.هشتمین مسجد را آیت ا... حاج سید جعفر جزایری در سال 1341 ه.ق احداث و بین خیابان های امام خمینی (ره) و شهید صدر السادات (سیروس سابق) واقع شده است. مسجد مذکور اخیرا به همت آیت ا... حاج سید محمد علی موسوی جزایری امام جمعه موقت اهواز توسعه یافته است- 9.نهمین مسجد مسجد چیت ساز می باشد که در سال 1341 ه.ق ساخته شد- 10.دهمین مسجد توسط آقای احمد حمادی در کوچه علوی واقع در انتهای بازار عامری به سال 1350 ه.ق احداث شده است.

امامزاده سلطان ابراهیم

منطقه ای به وسعت 20 هزار هکتار مراتع سر سبز و کوهستانی و جنگلی است که دسترسی به آنجا از طرفین بخش سوسن در شمال شهر ایذه و یا از طریق رودخانه کارون و با قایق صورت می گیرد. بنای آرامگاه امامزاده سلطان ابراهیم در این منطقه و در روستای کارتا واقع است. این آرامگاه به نزدیکان امام موسی کاظم (ع) نسبت داده می شود. نزد مردم بختیاری از تقدس و احترام خاصی برخوردار است. سالانه هزاران نفر با زیارت این امامزاده، از مناظر دلفریب و بکر سواحل کارون و آبشارهای فراوان این منطقه لذت می برند.

بقعه براء بن ملک

بقعه براء بن مالک در شمال شهر و مقابل ویرانه‌هایی قلعه سلاسل واقع است. این بقعه قدیمی‌ترین مقبره اسلامی در شوشتر و شاید در ایران باشد. روایت شده است که وی از صحابه حضرت پیامبر (ص) بوده و هنگام فتح شوشتر در سال 17 یا 18 هجری قمری کشته شد. گنبد این بنا به سبک گنبد سازی دوره صفوی و کاشیها مربوط به دوران قاجار است.

آرامگاه یعقوب لیث

آرامگاه یعقوب لیث صفاری، در روستای شاه‌آباد در 10 کیلومتری دزفول، سمت راست جاده دزفول به شوشتر قرار دارد. در کنار این آرامگاه بازمانده‌های شهر جندی شاپور دیده می‌شود. یعقوب لیث صفاری، سر سلسله صفاریان بود که بر علیه ظلم و ستم خلفای عباس قیام نمود. این آرامگاه در میان اهالی به نام "شاهزاده ابوالقاسم" شناخته شده است.

مرقد علی‌ابن مهزیار اهوازی

علی‌ابن مهزیار اهوازی که در قرن سوم ه. ق می‌زیسته است، از فقها، محدثان و دانشمندان معروف شیعه و از اصحاب امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری (ع) بوده و احکام دینی را نزد آنها فرا گرفته و در برخی از مناطق، بخصوص در اهواز به عنوان نماینده ایشان بوده است. علی‌ابن مهزیار از مردم دورق (شادگان امروزی) بود که بعداً در اهواز ساکن شد. محل تولد ایشان منطقه هندیجان می‌باشد ولی با توجه به اینکه در قرن سوم هـ.ق هندیجان از توابع شهر دورق بود لذا او را اهل دورق معرفی کرده‌اند. پدر وی مذهب نصرانی داشت و سپس مسلمان شد و علی نیز به تبعیت از پدر در نوجوانی مسلمان گردید. براساس برخی روایات وی در زمان امام حسن عسکری(ع) وفات یافته است. بنابر روایات تاریخی هنگامی که مأمون خلیفه عباسی دستور داد تا امام رضا (ع) به عنوان ولیعهد او از مدینه عازم خراسان شود امام (ع) در مسیر حرکت خود در روز شانزدهم صفر سال 201 هـ.ق وارد اهواز شد و چند روزی در این شهر توقف نمود. بعداً در محل اقامت امام(ع) مسجدی به نام مسجدالرضا(ع) بنا گردید که علی‌ابن مهزیار وصیت کرد پس از مرگ او را در مسجد مذکور دفن کنند. در قسمت غربی بقعه وی و پیوسته به مقبره سالنی وجود دارد که احتمالاً همان مسجدی است که به آن اشاره شد.

امامزاده اباذر

بقعه امامزاده اباذر در 40 کیلومتری جنوب بهبهان در بخش زیدون سردشت واقع گردیده است که با توجه به نقاشیها و مشبک‏کاریها و گچبری‏های به کار رفته در آن به کار استادکاران شیرازی به روزگار زند واوایل دوره قاجار شباهت دارد، از معدود بناهای این دوره است که به طور کامل تخریب و بازسازی نشده است. این بنا که به صورت یک ایوان ساخته شده، در گذشته دو غرفه در طرفین ایوان سرتاسری داشته که دو گوشواره با روکاری آیینه کاری داشت. بر هر طرف ایوان پایه مناره و گلویی مناره با کاشیکاری و نقش یامحمد، یاعلی، یافاطمه، یاحسن و یاحسین باقی مانده است. ایوان ورودی با گچبری‏ها و طاقچه نماها و کاشی‏های سبز و سیاه و سفید و زرد که کاشیکاری دوره قاجاری است، تزیین شده بود که در چند سال اخیر تخریب و بازسازی شده است. درون بقعه که زیر گنبد شلجمی ‏قرار دارد مقرنس‏کاری و آیینه‏کاری نفیسی از دوره قاجار دارد. تفریحگاه احداث شده در محوطه امامزاده اباذر شامل فضای سبز ودریاچه می‏باشد که محل مناسبی جهت استراحت و تفریح زائران محسوب می‏گردد.

امامزاده عبدالله

این مقبره در فاصله 55 کیلومتری باغملک و در 20 کیلومتری شهر صیدون واقع است. بنای این امامزاده در کوه منگشت که بلندترین ارتفاعات شهرستان است قرار دارد. به روایتی سر مبارک آن حضرت در شهر شوشتر است که در بنای امامزاده عبداله شوشتر مدفون است. بدن مطهر آن حضرت نیز در بنای امامزاده عبداله فعلی به خاک سپرده شده است.

گورستان بیگانگان

در نزدیکی روستای زمان آباد، گورستان کارشناسان نفتی انگلیسی و آمریکایی واقع است. گورستان ارامنه نیز در محله نفتون قرار دارد.

کول فرح

در هفت کیلو‌متری جنوب شرق ایذه قرار دارد. در این منطقه شش مجموعه نگارکند سنگی و صخره‌ای شناسایی شده است. کتیبه‌ای به خط عیلامی در دیواره شمالی تنگه، پیکره‌ای از فرمانروای کول فرح و تعداد دیگری سنگ نگاره که شامل گسترده‌ترین نگار کند صخره‌ای ایران نیز می‌شود، در این محوطه قرار گرفته‌اند. در تصویر سنگی این نیایشگاه بیش از 400 نفر در حال نیایش دیده می‌شوند. به گفته کارشناسان در این تصاویر نخستین نگاه بشر به مذهب و آئین شکل گرفته است. حمل خدایان‌‌‌‌‌‌، قربانی کردن و اجرای موسیقی از دیگر صحنه‌های بکر این سنگ ‌نگاره ‌هاست.

اشکفت سلمان

بزرگترین خط نوشته میخی ایلام‌ نو نیایشگاه تاریشا یا اشکفت سلمان، بزرگترین خط نوشته میخی ایلام‌ نو را در خود جا داده است. در اشکفت سلمان چهار نقش برجسته وجود دارد که دو تای آن داخل غار و دو تای دیگر در خارج از غار دیده می شود. بزرگ ترین نوشته خط میخی از دوره ایلامی در این غار موجود است که از زمان شاهک عیلامی، شاه بومی آیا پیریا آیاتم، به جای مانده و همچنین برای نخستین بار حضور مصور زن، دوشادوش مرد در نقش برجسته های این غار دیده شده است. در نقوش، «هوهین»، همسر و خواهر شاهک، در یک مراسم آیینی شرکت کرده و کاهن بزرگ در جلوی آنها به چشم می خورد. این نشانه ها مشخص می کند اشکفت سلمان نیایشگاه «تاریشا» بوده و غار دیگری در کنار این اشکفت در دوره ایلخانی به مکانی مقدس تبدیل شده و رو به روی آن ساخت و سازه های مذهبی شکل گرفته است.

نقش‌برجسته خونگ‌اژدر

در 15 کیلومتری شمال ایذه و در شرق خونگ‌ اژدر قطعه سنگ بسیار عظیمی قرار دارد که روی آن نقش مهرداد اول یا دوم اشکانی حجاری شده که بر اسبی سوار است و کبوتری حلقه قدرت را همراه نامه‌ای به او تقدیم می‌کند و افرادی (ارواحی) به حضورش بار یافته‌اند. این نقش برجسته به نقش "خونگ اژدل" یا "خونگ اژدر" معروف است.

برد(سنگ)نوشته

در راه ایذه به پیون پس از طی یک کیلومتر، در کف دره برد نبشته، قطعه سنگ نامنظمی به وسیله حجاران زبردستی حجاری شده و نقش‌های بسیار زنده و پرتحرکی بر سطوح آنها حک شده است. نقش‌های این سنگ‌نبشته عبارت از مرد بلند قدی با گیسوان گشاده و انبوه با کلاه‌گرد بی‌کنگره با شمشیری به دست است. در سمت راست این نقش سواری حجاری شده است. در سمت چپ نیز نقش چند انسان دیگر به چشم می‌خورد. این نقوش امروزه با نام بردنبشته ایذه شناخته شده‌اند.

سنگ‌نوشته‌های هانی

در کناره شمال شرقی کوه‌هایی که جلگه مال امیر به آن‌ها محدود می‌شود، می‌‌توان کتیبه "هانی" را دید. نقوش برجسته کتیبه به خط ایلامی است که بیشتر آن‌ها به نام پادشاهانی به نام «هانی»، پسر «تاهی‌هی» موسوم است. هانی حاکم محلی ایذه بود که در زمان عیلامیان به نام «آیامپیر» یا «آیاتم» مشهور شده است.

نقش‌برجسته کوباد

از کوه فره ایذه به طرف جاده دز و در جهت شرق آن گورستانی وجود دارد که در نزدیک آن قطعه سنگی به چشم می‌خورد. روی این صخره یک مربع مستطیل به طول و عرض تقریبی یک و نیم سه متر حجاری شده است. در این لوح از سمت چپ پنج انسان ایستاده با لباس بلند و دو دست روی سینه حجاری شده‌اند. در مقابل این پنج نفر نقش مردی یا زنی بر سکو یا تختی نشسته است که به سوی آن پنج نقش توجه دارد. لباس این نقش هم چون دیگر نقش‌ها دامنی بلند است. مردم ناحیه به این نقش نام مکتب‌خانه یا مدرسه داده‌اند. این نقش برجسته‌ها به نقوش "کوباد" ایذه معروف است.

آسیابهای باستانی سیکا

در جنوب پل گرگر در دو طرف رودخانه، ساختمانهایی وجود دارند که آب رودخانه را از بالا به درون چاههایی عمیقی روانه ساخته و در گذشته دور با این عمل به خرد کردن گندم و تهیه آرد می‌پرداختند. از این ساختمانها در هر طرف رودخانه شانزده بنا وجود دارد که با شیوه‌ معماری دوره ساسانی خود به "سی کا" معروفند. صنعت به کار رفته در ساختمان این بناها که استفاده مناسب از انرژی آب و گردش سنگهای سنگین آسیاب را در بردارند، بسیار دیدنی است.

آسیابهای رعنا

در غرب شهر دزفول در کنار رود دز در تمام عرض رودخانه آثار طاقهای متعدد و دیوارهایی از سنگ و ملات ساروج همراه با آثار یک بند قدیمی دیده می شود که در زبان مردم دزفول، بخشی از این مجموعه تأسیسات آبی به اسیوای رعنا معروف است. این آثار به رود بند نیز شهرت دارند.

خانه تیز نو

خانه تیز نو متعلق به دوره قاجاریه در محله قلعه جنب پل قدیم دزفول به شماره 2573 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این خانه تاریخی که پیکر اصلی آن متعلق به دوره صفویه است، تغییراتی در دوره قاجار و اوایل پهلوی در آن داده شده است. این خانه در دوران جنگ دچار آسیب های جدی شده و شهرداری نیز در آن دخل و تصرفاتی انجام داده بود. در سال های اخیر با توجه به تملک این اثر از سوی اداره کل میراث فرهنگی خوزستان، اقداماتی در خصوص مرمت و احیای بنا صورت گرفته بود. در سال 1381، با انجام مطالعات و تحقیقات جهت آسیب شناسی و آسیب نگاری این بنا، اقداماتی انجام شد که حذف الحاقات اضافه شده در دوره های مختلف از مهم ترین عملیات انجام شده در آن دوره محسوب می شود. این بنا در سال 1378 به ثبت در فهرست آثار ملی رسیده است و ساختار آن با آجر و خشت ساخته شده است. خانه تیز نو دارای سقف هایی با تیر چوبی، طاق و قوس بوده و تزیینات آن عموما از آجر تشکیل شده است. خانه قاجاری تیز نو همچنین داراى فضاهایى از قبیل شوادان، هشتى و دو طبقه است. وجود ایوان رفیع در حیاط از ویژگى هاى این اثر است. این بنا به شیوه معمارى اصفهانى ساخته شده و فضاى اصلى آن داراى دو فضاى اندرونى و بیرونى است که در حال حاضر از هم مشاع شده اند. خانه تیز نو دارای چشم انداز مناسب به رودخانه دز است و در نزدیکی ساحل رودخانه قرار دارد.

خانه امین زاده

خانه تاریخی شوشتر(امین زاده) در دوران قاجارتوسط شخصی بنام امین زاده ساخته شده است. این خانه که در سال 78 به شماره 2446 درفهرست آثار ملی به ثبت رسیده، یکی از بناهای شاخص در بافت قدیمی شوشتر است. خانه تاریخی شوشتر در قسمت"نعمت خانه" و محله کوره شوشتر واقع شده و سازه آن سنتی و ازمصالحی چون سنگ، آجر و گچ تشکیل شده است. این بنا دارای تزیینات بسیار زیبای آجرو سنگ شامل گچبریهای مشبک و حجاری بر پیشانی ایوانها در ضلع جنوبی، ستونهای آجری تزیینی در اطراف ورودیها و در دو ضلع شرقی و غربی و خوون چینی‌های آجری که تمام پیکره نمای خانه را در برگرفته است. خانه تاریخی امین زاده در چهار طبقه شامل شوادان، شبستان، همکف و طبقه اول است که به روش دور ساز و ایوان مرکزی شوادی ساخته شده است. سر در ورودی بنا با آجرکاریهای زیبا بعنوان نمادی از موقعیت اجتماعی صاحبخانه و نشانگر ذوق و سلیقه در کاربرد فنون معماری است، در دو طرف ورودی دو سکو قرار گرفته که به آنها خواجه نشین می گویند. تزئینات داخل بنا نیز ازنوع آجرکاری، گچبری مشبک و حجاری بر روی پیشانی ورودیها ، ایوانها در ضلع جنوبی، شبه ستونهای آجری تزئینی در اطراف ورودیها در دو ضلع شرقی و غربی و ایوانها و ورودیهای که بعداً مسدود شد، تشکیل شده است. بنابراین گزارش، خاکبرداری وآواربرداری از شوادان و مرمت جرز و طاق شبستان و شوادان، اجرای شناژ بتنی، حذف الحاقات ناهمگون، تراشیدن و برداشتن اندود فرسوده، شمع کوبی عناصر آسیب دیده همچون هشتی و ایوانها از جمله اقداماتی بوده که در این بنا صورت پذیرفته است.