جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان خراسان رضوی

حرم امام رضا(ع)

بر اساس قراین و پژوهشهایی که محققان انجام داده اند، ضریح کنونى پنجمین ضریحى است که بر روى قبر مطهر امام رضا علیه السلام نصب شده است. تاریخ و مشخّصات هر یک از این ضریح هاى پنجگانه عبارتند از:

ضریح اول

نخستین ضریح، ضریحى چوبى، با تسمه هاى فلزى و پوشش طلا و نقره بوده است که در اواسط قرن دهم یعنى در دوران شاه طهماسب صفوى به سال 957 ق. ساخته و بر روى صندوقچه چوبى نصب شده است. در کتیبه دور این ضریح، سوره هل اتى به خط ثلث شیوا مکتوب بوده و در کتیبه طلایى سردر آن، تاریخ نصب نوشته بوده است.

ضریح دوم:

ضریح مرصّع فولادى، معروف به ضریح نگین نشان است که در سال 1160 هجرى به آستانه مقدس تقدیم و بر فراز قبر مطهر نصب شده است. بر اساس شواهد تاریخى، واقف ضریح، شاهرخ فرزند رضا قلى میرزا، فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسین صفوى است. این ضریح فولادى و بدون سقف بوده و پنجره ها و شبکه هاى چهار طرف آن با گوى ها و ماسوره هایى مزیّن به یاقوت و زمرّد آرایش یافته که شمار آن به دوهزار مى رسیده است.

ضریح سوم:

در روزگار سلطنت فتحعلى شاه قاجار، ضریحى فولادى و ساده به ابعاد 3متر در4متر و با ارتفاع 2متر ساخته و روى ضریح نگین نشان نصب مى شود. سقف این ضریح با چوبهایى طلاکوب پوشش یافت و در طرف پایین پاى مبارک، درِ مرصّع تقدیمى شاه قاجار نصب شده بود.

ضریح چهارم:

در سال 1338 شمسى، ضریح سوم برداشته شد و به موزه انتقال یافت و به جاى آن، ضریحى جدید نصب گردید؛ هر چند هنوز ضریح دوم در جاى خود قرار داشت. ضریح چهارم که به ضریح شیر و شکر معروف است، تا سال 1379 شمسى برپا بود. درباره این ضریح و مشخصات آن: طرف قرارداد آستان قدس رضوى براى ساخت این ضریح و ناظر اجراى آن، مرحوم سید ابوالحسن حافظیان بود و استاد هنرمند، حاج محمدتقى ذوفن اصفهانی، با همراهى شمارى از استادان، طراحى و اجراى ساخت ضریح را طى قراردادى که در سال 1336 منعقد شد، پذیرفت. ضریح جدید به تاریخ 14 شعبان سال 1379 هجرى قمرى، برابر با 22 بهمن ماه 1338 هجرى شمسى به جاى ضریح پیشین نصب شد.

ضریح پنجم:

در سال 1372 شمسى و در پى سایش و فرسودگى بخش هایى از ضریح چهارم و با توجه به روى آوردن روزافزون زائران و دلباختگان حرم مطهر رضوى، لازم دیده شد که ضریح جدیدى که داراى استوارى و استحکام بیشترى باشد، ساخته شود و به جاى ضریح پیشین نصب گردد. بدین منظو به کوشش آستان قدس رضوى، کارشناسان زبردست و هنرمندان تواناى ایرانى گرد آمدند و با گزینش طرح استاد محمود فرشچیان، کار ساخت ضریح جدید را آغاز کردند. پس از هفت سال کار پیاپى، سرانجام در روز سه شنبه 16 اسفند سال 1379 شمسى برابر با عید قربان سال 1421 هجرى قمرى، ضریح جدید براى زیارت مشتاقان آماده شد و پس از حدود دو ماه بسته بودن گرداگرد حرم مطهر، چشم زائران شیفته به بقعه منور امام روشن گردید. کار اصلى طرّاحى این ضریح را استاد محمود فرشچیان، نامورترین نگارگر معاصر ایران در عرصه جهانى، به صورت افتخارى انجام است. خوشنویسى آیات قرآن و دیگر نوشته هاى ضریح نیز همه اثر خامه هنرمند توانا، سید محمّد موحّد است.

گنبد مطهر

مشخص ترین نماد و نشانه بیرونى حرم مطهر امام رضا علیه السلام، گنبد طلایى آن است که مجاوران و مسافران با دیدن آن بناى بشکوه، سلام ودرودى بر هشتمین امام نثار مى سازند. بنا بر نقل کتب تاریخى، نخستین گنبد بر فراز مزار قدسى حضرت امام رضا علیه السلام، به فرمان سلطان سنجر سلجوقى (511ـ552 ق.) و به کوشش وزیر وى؛ شرف الدین قمى ساخته شد. جنس آن گنبد از کاشى بود. گنبد آغازین همان است که اینک از داخل حرم مطهر دیده مى شود و سطح مقعّر و مقرنس آینه کارى آن پیداست. در دوران شاه طهماسب صفوى، پس از جمع آورى خشتهاى کاشى، گنبدى با روکش طلا بر فراز گنبد پیشین بنا شد. این همان گنبدى است که امروزه در نماى بیرونى به چشم مى آید. در شورش ازبکها، خشتهاى طلاى گنبد به چپاول رفت. در سال 1009ق که شاه عباس صفوى از پایتخت آن روز، اصفهان، پیاده رهسپار مشهد گردید، مدتى در مشهد اقامت گزید و دستور داد که گنبد مطهر، بار دیگر با خشتهایى از مس و روکش طلایى پوشیده شود و این کار به دست کمال الدین محمود یزدى به تحقق پیوست. بر پایه آن چه در کتیبه گنبد دیده مى شود، این کار در سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پایان رسیده است. متن کتیبه گنبد اثر خامه خوشنویس نامدار ایرانى علیرضا عباسى است.

گلدسته ها

گلدسته ها در مجموعه قدیمى حرم مطهر تنها دو گلدسته قرار داشت، که اکنون یکى از آنها در نزدیکى گنبد و دیگرى در مقابل آن، یعنى بالاى ایوان عباسى در شمال صحن عتیق(انقلاب) دیده مى شود. سایر گلدسته ها: گلدسته ایوان عباسى، گلدسته هاى مسجد گوهرشاد، گلدسته هاى صحن جمهورى اسلامى، گلدسته هاى صحن امام خمینى.

برجهاى ساعت

دو برج ساعت که یکى در بالاى ایوان ورودى غربى همان صحن، و دیگرى در ایوان جنوبى صحن نو(آزادى) دیده مى شود. به سال 1278در زمان مظفّرالدین شاه قاجار، یک دستگاه ساعت که داراى چهار صفحه بود و زنگ بسیار رسایى داشت به آستانه مقدّسه اهدا شد. در سال 1336 نیز ساعت جدیدى با چهار صفحه بزرگ و شماره هاى نمایان فارسى خریدارى شد و در برج ساعت نصب گردید.

نقاره خانه

نواختن نقاره از زمانهاى قدیم در آستان مقدس امام رضا (ع) معمول بوده است از نشانه هاى تاریخى چنین برمى آید که در قرن دهم، نواختن نقاره معمول بوده است. بناى جدید و چشمگیر نقاره خانه، با ظرافت و شکوه خود، از دیدنى ترین بخشهاى حرم مطهر است. نقاره زنان هفت نفر هستند که سه نفرشان بر طبل مى کوبند و چهار نفر در شیپور مى دمند.

مسجد جامع گناباد (گناباد)

مسجد جامع در میان شهر گناباد واقع شده و از بناهای ارزشمند دروه خوارزمشاهیان است.

مسجد جامع بجستان (گناباد)

این بنا در بجستان در 51 کیلومتری شمال غربی گناباد، در جنوب خراسان واقع شده. بنای اولیه ی آن مربوط به دوره تیموری می باشد.

مسجد جامع گوهرشاد (مشهد)

این بنا در مجموعه آرامگاهی آستان قدس رضوی و جنوب گنبدخانه حرم مطهر واقع گردیده. این مسجد به همت گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری و استادی قوام الدین شیرازی در سال 821 به اتمام رسیده است.

مسجد کبود گنبد (کلات نادری)

این بنا در میان کلات واقع شده است و از بناهای دوره افشاری به حساب می آید. که به خاطر رنگ کبود کاشی های آن بدین نام خوانده می شود.

مصلای طرق (مشهد)

این بنا جهت برگزاری نمازهای اعیاد و نماز جمعه ساخته شده و امروزه در 12 کیلومتری از مرکز شهر در روستای طرق واقع است. این بنا کهن ترین مصلای شهر مشهد است که در سال 837 هـ.ق بنیان گردیده است و مصلی پایین خیابان در دوره صفویه با الهام از طرح و نقشه آن ساخته شده است.

مسجد جامع نیشابور (نیشابور)

این بنا در شهر نیشابور واقع شده و بر اساس کتیبه تاریخی آن که بر روی یکی از جرزهای ایوان جنوبی نصب شده، در سال 889 هـ.ق توسط پهلوان بن بایزید ساخته شده است.

مسجد جامع سبزوار

این بنا در ضلع جنوبی خیابان بیهق در مجاورت بنای امام زاده یحیی و به فاصله کمی از آن قرار دارد. در خصوص تاریخ ساخت و بانی آن اطلاعات دقیقی در دست نیست.

مسجد خسروشیر (سبزوار)

در حدود 100 کیلومتری شمال غربی شهر سبزوار و در نزدیکی روستای خسروشیر بنایی وجود دارد.

مسجد جامع رشتخوار (رشتخوار)

این بنا در خارج شهر رشتخوار در کناره جاده تربت حیدریه به خواف واقع گردیده.

مسجد خانه نور (تربت جام)

در حدود 3 کیلومتری جنوب روستای یزد بنای کوچکی با دیواره های سنگی و گلی مشاهده می شود که به مسجد خانه نور شهرت دارد.

مسجد جامع جویمند (گناباد)

این بنا در روستای جویمند در شهرستان گناباد و جنوب خراسان واقع گردیده و بنای اولیه آن بر اساس سنگ نوشته سر در سال 1040 هـ.ق توسط شاه حسین پنجم بنا شده است.

مسجد خرگرد (خواف)

در 6 کیلومتری شهر خواف قرار دارد و در حال خراب شدن است. گویا این بنا یکی از نظامیه های سرشناس بوده است. خواجه نظام الملک در 450 هـ.ق آنرا ساخته.

مسجد جامع سیف آباد (بردسکن)

این بنای مذهبی در ده کیلومتری جنوب بردسکن و در روستای سیف آباد واقع شده است.

مسجد جامع خلیل آباد (خلیل آباد)

به استناد قرائن موجود، پیش از این در محل مسجد جامع فعلی بنای مسجدی کهن و یک ایوانی موسوم به «میان خیابان» وجود داشته که بنای فعلی با الگوبرداری از مسجد جامع کاشمر در سال 1308ق با طرح یک ایوانی و شبستانهای طرفین ساخته شده.

مسجد جامع کاشمر (کاشمر)

بنای فعلی مسجد جامع کاشمر، در ابتدای خیابان 17 شهریور این شهر قرار دارد.

مسجد پامنار (سبزوار)

این بنای مذهبی کهن ترین مسجد شهر سبزوار است که در ضلع جنوبی خیابان بیهق این شهر قرار دارد.

مسجد جامع فردوس (فردوس)

بنای مسجد جامع در ضلع جنوب غربی شهر فردوس و در کنار بقایای تون قدیم به عنوان یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این شهر بر جای مانده است. این بنا از نوع مساجد معروف به سبک خراسانی در اوایل سده هفتم هجری بنیان گردیده است.

مسجد جامع رادکان (چناران)

این بنای تاریخی–مذهبی در 15 کیلومتری شمال غرب چناران در حاشیه خیابان اصلی روستای رادکان واقع شده است.

مسجد جامع رقه (بشرویه)

این بنا در 18 کیلومتری بشرویه در روستایی به نام رقه قرار دارد.

مسجد رباط زیارت (خواف)

این مسجد جزئی از یک مجموعه معماری شامل رباط، خانقاه، آب انبار و سقاخانه می باشد. که در 7 کیلومتری روستای فدک واقع است.

مسجد جامع سنگان (خواف)

بنای جامع سنگان واقع در سنگان پایین خواف از یادگارهای معماری اوائل سده هفتم هجری است.

مسجد ملک زوزن (خواف)

مسجد ملک زوزن تنها بنای آجری بر جای مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است. نام بنا برگرفته از ملک معظم «ابوبکر بن علی زوزنی» بزرگترین حکمران این خطه و دومین مسجد تاریخ دار دوره خوارزمشاهیان است.

امام زاده محمد محروق (نیشابور)

این بقعه در 5 کیلومتری شرق نیشابور واقع و مدفن یکی از نوادگان امام زین العابدین (ع) است.

بقعه سلطان محمد عابد (ع) (گناباد)

این بقعه در 24 کیلومتری جنوب شهر گناباد مشرف بر کاخک بر فراز مدفن سلطان محمد بن موسی الکاظم ایجاد شده است. قرائن تاریخی این شخصیت را برادر حضرت رضا (ع) معرفی نموده اند.

امام زاده سید ابراهیم (نیشابور)

این بنا در ضلع غربی بقعه امام زاده محروق قرار دارد و متصل به آن است.

بقعه کمر زیارت (گناباد)

ارتفاعات موسوم به کمر زیارت به عنوان مکان تفرجگاهی و زیارتگاه در 45 کیلومتری شمال گناباد واقع است.

امام زاده بی بی علیه خاتون (سبزوار)

این بنا در حاشیه روستای باشتین در 40 کیلومتری غرب سبزوار واقع شده است. گویا بنای اولیه متعلق به دوره صفویه بوده است.

بقعه امام زاده سید عبدالعزیز (ع) (مشهد)

این بقعه در فاصله 34 کیلومتری جنوب غربی و در بخش احمد آباد شهرستان مشهد در روستای ده سرخ واقع است. مزار امام زاده سید عبدالعزیز (ع) زائرین بسیاری در ده سرخ و مناطق مجاور دارد.

امام زاده جعفر (سبزوار)

این بنا در حاشیه روستای چاهک سبزوار و در کنار جاده خاکی چاهک به قبرستان واقع شده. به لحاظ مشخصه های معماری این بنا معرف یک بنای عهد صفوی است.

آستان مبارک امام زادگان سید یاسر و سید ناصر (ع) (مشهد)

محور گردشگری روستای گلستان واقع در حدود 5 کیلومتری غرب شهر مشهد و در منطقه ای کوهپایه ای و کوهستانی قرار دارد. مسیر دسترسی به این محور از جاده آسفالته مجاور پمپ بنزین طرقبه میسر می باشد. این مکان آستان متبرکه امام زادگان «سید یاسر و سید ناصر (علیهما السلام)»، از فرزندان ذکور حضرت امام موسی کاظم (ع) است.

امامزاده سلطان حسن (سبزوار)

بنای این امامزاده در قریه آزاد وار سبزوار واقع بوده.

آرامگاه امام زادگان بی بی صنوبر و میرسبحان ولی (ع) (مشهد)

از جمله اماکن مذهبی و زیارتگاههای شهر مشهد باید به مقبره امام زادگان بی بی صنوبر و میرسبحان ولی اشاره نمود که این بنا در 22 کیلومتری جاده مشهد به سد کارده واقع است. برای زیارت این مکان باید از انتهای خیابان خواجه ربیع جاده ای را که به سوی کلات منتهی می گردد پیمود. مسیر دسترسی به بنای آرامگاه نیز دارای یک کیلومتر راه شنی است. بنا بر روایات مدفونین در این بنا از منسوبین به حضرت موسی بن جعفر (ع) هستند.

امامزاده شعیب (سبزوار)

این آرامگاه در ناحیه جنوب سبزوار و ضلع جنوبی خیابان رضوی واقع و بنایی باشکوه به ارتفاع 10 متر است. بنای اصلی متعلق به دوره صفویه بوده و تزئینات و تعمیرات آن اخیرا به انجام رسیده است.

بنای مزار شاهزاده قاسم (مشهد ریزه) (تایباد)

مشهد ریزه در فاصله 29 کیلومتری تایباد واقع شده است. در ضلع جنوب غربی این مکان در میان قبرستان قدیمی بنایی قرار دارد که به «مزار شاهزاده قاسم» مشهور است. این بقعه در دوره صفویه ساخته شده است.

امامزاده هفت معصوم (سبزوار)

این آرامگاه در مسیر جاده سبزوار به جوین واقع شده و شامل بقعه و ایوان الحاقی مقابل آن است.

باغمزار (بقعه امام زاده سید حمزه (ع (کاشمر)

بقعه و بارگاهی که در محل باغمزار بنا شده منسوب به مدفن حضرت حمزه فرزند حضرت موسی ابن جعفر (ع) است. بنا بر شواهد، این بقعه در دوران صفویه بنیان گردیده.

امامزاده یحیی (سبزوار)

این آرامگاه در محل تلاقی خیابان اسرا و بیهق سبزوار واقع است.

بنای امامزاده سید مرتضی (ع) (کاشمر)

مجموعه ابنیه جدیدالاحداث واقع در پنج کیلومتری شمال کاشمر به مزار و بقعه سید مرتضی (ع) برادر امام زاده سید حمزه (ع) و امام رضا (ع) منسوب می باشد. این مجموعه بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ییلاقی کاشمر به نیشابور از محیط مصفا و دلپذیری برخوردار است.

بنای امام زادگان هاشم و محتشم «علیهما السلام» (مشهد)

به فاصله 55 کیلومتری از شهر مشهد و در روستای پیوه ژن توقفگاهی قرار دارد که علاوه بر جنبه های مذهبی از نظر گردشگری نیز حائز اهمیت است. بنا بر اقوال شخصیتهای مدفون در بنا امام زادگان هاشم و محتشم (علیهما السلام) از نوادگان حضرت موسی بن جعفر (ع) می باشند.

بنای آرامگاه امام زاده سلطان ابراهیم (قوچان)

این بقعه تنها بنای برجای مانده از خیل ابنیه ای است که در شهر کهنه وجود داشته و در حال حاضر در مسیر قوچان به فاروج و در 12 کیلومتری شمال غربی این شهر واقع است. بنای مزبور بارگاه امام زاده سلطان ابراهیم (ع) حضرت رضا (ع) است.

آرامگاه امام زاده سید محمد علوی (ع) (مشهد)

بنای آرامگاه در فاصله 45 کیلومتری جاده مشهد به تربت حیدریه و در حاشیه جاده بر روی یک بلندی واقع شده است. شخصیت مدفون در بنا امام زاده سید محمد علوی از نوادگان حضرت موسی بن جعفر (ع) می باشد.

بقعه امام زادگان (فردوس)

در کنار محوطه باستانی تون و به فاصله کمی از مسجد جامع بنایی زیبا با گنبد فیروزه ای رنگ توجه هر بیننده ای را بخود جلب می کند که به مزار شهرت دارد و اعتقاد بر این است، مدفن پاک امام زادگان موسوم به «سلطان محمد (ع) و سلطان ابراهیم (ع)» از نوادگان حضرت موسی بن جعفر (ع) در آن مکان قرار دارد.

آستان مقدسه امام زاده یحیی (ع) (مشهد)

این بقعه متبرکه در جاده مشهد–سرخس به فاصله 55 کیلومتری از شهر مشهد بر فراز بلندی قرار گرفته و یک کیلومتر با روستای میانی فاصله دارد. وی از فرزندان و نوادگان امام زین العابدین است که در سال 107 هـ.ق متولد گردید.

مزار بوری آباد (تربت حیدریه)

بنای مزار منسوب به مدفن امام زاده سلطان احمد الرضا (ع) از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است که در میان باغی زیبا در 5 کیلومتری جنوب غربی شهر تربت حیدریه قرار دارد. معماری موجود انتساب آنرا به دوره صفویه نشان می دهد.

آرامگاه فردوسی (توس)

در شمال شهر مشهد و به فاصله 24 کیلومتری از آن، مزار و آرامگاه حماسه سرای بزرگ ایران حکیم ابوالقاسم فردوسی واقع شده است.

مقبره شیخ بهایى

مقبره عالم بزرگ شیعى عصر صفوى، بهاء الدین محمد عامِلى معروف به شیخ بهایى، تشکیل رواقى مستقل را در مجموعه حرم حضرت رضا علیه السلام داده است. مَدرَس شیخ و مقبره وى در گوشه جنوب غربى صحن نو (آزادى) و شرق حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام واقع است.

آرامگاه خیام (نیشابور)

حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری، ریاضیدان، منجم، شاعر و اندیشمند ایرانی است که بنا بر روایات در سال 429 ق. در نیشابور چشم به جهان گشود و به سال 515 ق. پس از وفات در گورستان حیره که امروزه در 5 کیلومتری شرق نیشابور واقع شده در آغوش خاک آرام گرفت.

بقعه هارونى (مقبره هارون الرشید)

بقعه هارونى، یعنى بناى قبر هارون الرشید، اصلاً بقعه مطهّرى است که اکنون ضریح حضرت رضا علیه السلام در میان آن قرار دارد.

آرامگاه نادرشاه افشار (مشهد)

نادر بنایی برای آرامگاه خود در جنب چهار باغ شاهی در شهر ساخت.

مقبره شیخ طبرسى و غسلگاه و قتلگاه مشهد

یکی از علماى بزرگ شیعه و مفسّر قرآن در سده هاى پنجم و ششم قمرى است. شیخ طبرسى صاحب چند تفسیر بر قرآن کریم است که از آن میان تفسیر مجمع البیان وى شهرت بیشترى دارد.

آرامگاه خواجه ربیع (مشهد)

آرامگاه باشکوه خواجه ربیع در 4 کیلومتری شمال مشهد و در انتهای خیابانی به همین نام واقع گردیده. بنای خواجه ربیع از آثار زیبای دوران صفویه است. این بنا مدفن ربیع بن خثیم از تابعین و یکی از هشت تن زاهدان نامدار تاریخ اسلام است.

گُنبد خشتى

مقبره اى است متعلق به یکى از نُقَباى سادات موسوى شهر مشهد و از اعقاب و ذُرارى امام موسى بن جعفر علیه السلام به نام «امیر سلطان غیاث الدین محمد بن امیر طاهر موسوى» که در فاصله تقریباً پانصد مترى شمال حرم حضرت رضا علیه السلام واقع است و از زیارتگاههاى مهم این شهر می باشد

آرامگاه فضل بن شاذان (نیشابور)

باستناد متون و منابع، ابومحمد فضل بن شاذان از مشایخ بزرگ حدیث و فقیه متحکم شیعی مذهب در نیمه اول سده سوم هجری بود که مزارش در آبادی فضل در حومه نیشابور واقع است.

مقبره امیرشاه ملک ( مسجد شاه)

بنایى تاریخى از دوره تیمورى که تا پیش از انقلاب اسلامى به مسجد شاه شهرت داشت و بعد به نام مسجد هفتاد و دو تن خوانده شد، مقبره یکى از اُمراى شاهرخ تیمورى به نام امیر شاه ملک (یا ملک شاه) است. این مقبره در محل چهار سوق و تلاقى دو بازار بزرگ و فرش فروشها در کنار میدانى قدیمى به نام «سرِ سنگ» احداث شده و پس از توسعه حریم حرم در مجاورت ضلع جنوب غربى حرم قرار گرفته است.

مقبره جغتین گیسور (گناباد)

در گستره دشتی وسیع در 72 کیلومتری شمال شرقی گناباد در شمال روستای گیسور، بنایی آجری و زیبا متعلق به سده هشتم هجری قرار دارد.

پیر پالاندوز

مقبره یکى از عُرفاى شیعه مذهبِ «ذَهَبیه» به نام شیخ محمد المُقتدى کارندهى (منسوب به قریه کارده مشهد) مشهور به پیر پالاندوز، از زمره قدیمىترین زیارتگاههاى عرفانى این شهر است. این بنا در حاشیه کوچه شور در اوایل پایین خیابان قرار داشته و پس از انقلاب اسلامى به مناسبت توسعه حریم حرم تخریب و مجدداً بازسازى شده است است.

مزار بیدخت (گناباد)

این بقعه آرامگاه بنیانگذار شعبه ای از فرقه صوفیه نعمت اللهی و قطب های آن است.

گنبد سبز

گنبد سبز که نامش را از رنگِ گنبد خود گرفته، بنایى متعلق به دوره صفوى و مقبره یکى دیگر از عرفاى شیعه مذهب ذَهبیه در شهر مشهد است. گنبد سبز اکنون در قلب شهر و مجاور ارگ سابق در خیابان آخوند خراسانى (خاکى پیشین) قرار دارد.

رباط زین آباد (گناباد)

این بنای ارزشمند در 60 کیلومتری غرب گناباد و به فاصله 15 کیلومتری جنوب شرقی بجستان واقع است.

رباط فخرآباد (گناباد)

رباط چهار ایوانی فخرآباد در حاشیه روستایی به همین نام در بخش بجستان گناباد واقع است.

رباط شرف (سرخس)

کاروانسرای رباط شرف در 136 کیلومتری شرق مشهد به سمت سرخس و 6 کیلومتری مشرق روستای شورلق قرار گرفته است. راه قدیم مرو باستان به نیشابور کهن که یکی از مسیرهای اصلی جاده ابریشم محسوب می شده از این محل می گذشته و رباط شرف یکی از مهمترین منزلگاههای آن در سده های میانی اسلام محسوب می شده است.

رباط بی بی (مه ولات)

این رباط در اوایل قرن دهم هجری، در زمان شاه اسماعیل صفوی، توسط بانویی نیکوکار ساخته شد. اما بعدها توسط ورثه مرحوم حاج محمد رضا لاری، تاجر تربتی با استفاده از آجرهای این رباط بنایی نو با ایوان و چهل حجره بنیان گردید. این رباط در حاشیه روستای ظهیرآباد قرار دارد.

رباط نیشابور (نیشابور)

این بنا که به رباط شاه عباسی شهرت دارد، با طرح و نقشه چهار ایوانی مشتمل بر غرفه ها و حجره های پیرامون حیاط مرکزی است.

رباط آب گرم (مشهد)

این رباط به شکل مستطیل و دارای تالار ستون دار و دالانها و اتاق های متعدد است احتمالا این بنا کاروانسرایی از دوره غزنویان است.

کاروانسرای فرامرزخان «رباط کانون» (سبزوار)

این بنا از آثار دوره قاجار می باشد و به دستور حاج فرامرز سبزواری در سال 1290 ق جهت استفاده زائرین حضرت رضا در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است.

کاروانسرای مزینان (سبزوار)

به استناد کتیبه آن، در سال 1064 (هـ.ق) توسط حاجی معین الدین محمد اصفهانی جهت استفاده مسافرین شاهراه خراسان، و در روستای معروف و کهن مزینان ساخته شده و به فاصله 75 کیلومتری غرب شهر سبزوار قرار گرفته است.

رباط شریف آباد (مشهد)

این بنا در حاشیه سبز روستای شریف آباد در کیلومتر 35 جاده مشهد-نیشابور دیده می شود. قدمت این مکان به 180 سال می رسد.

رباط خیرآباد (تربت حیدریه)

از جمله آثار دوره صفویه به شمار می رود و به سال 1055 (هـ.ق) ساخته شده است.

رباط فیض آباد (تربت حیدری)

رباط آجری فیض آباد در داخل شهری به همین نام و به فاصله 50 کیلومتری جنوب غربی تربت حیدریه واقع گردیده و از بناهای چهار ایوانی دوره قاجار محسوب می شود.

رباط ماهی (سرخس)

یکی دیگر از منزلگاههای قدیمی سرخس رباط ماهی است که در حال حاضر بقایای آن به چشم می خورد. فاصله این بنا تا رباط شرف 6 کیلومتر بوده و در کنار کشف رود واقع شده است.

مدرسه فصیحیه (سبزوار)

بانی این مدرسه حاج عبدالصانع سبزواری است که در سال 1356 هـ.ق ساختمان آن را به اتمام رسانیده است. مدرسه مزبور دارای 36 حجره و یک شاه نشین می باشد.

مدرسه علمیه حبیبیه (فردوس)

این مدرسه در ضلع جنوبی خیابان فرهنگ واقع شده است در سال 911 هـ.ق در دوران صفویه ساخته شد و بانی آن حاج میرزا حبیب اللّه پسر علاء الدین تونی بوده است.

مدرسه نواب/صالحیه نواب (مشهد)

مدرسه نواب توسط ابوصالح رضوی از اشراف و سادات مشهد در دوره سلطنت شاه سلیمان صفوی به سال 1076 هـ.ق بنا شده است. ابوصالح مشهور به نواب بوده و به همین جهت این مدرسه به صالحیه معروف است. مدرسه مزبور در خیابان شیرازی مشهد (بالا خیابان) قرار دارد و در طرح توسعه حریم رضوی بعد از انقلاب اسلامی تخریب و سپس تجدید بنا گردیده.

مدرسه فخریه سبزوار

ساختمان اولیه این مدرسه در عهد معزالدوله دیلمی بنا گردید و بناهای جدید آن در سال 1334 هـ.ش احداث گردیده است این مدرسه در شهر سبزوار قرار دارد.

مدرسه شریعتمدار سبزوار

این مدرسه در دوران قاجاریه برای استفاده طلاب علوم دینی بنا گردیده است و به نام بانی آن حاج میرزا ابراهیم شریعتمداری نامیده می شود.

مدرسه کهنه سبزوار

بنای مدرسه دارای چهار صفه است که بر بالای هر یک ایوانی قرار دارد. سر در خارجی مدرسه کاشیکاری بوده ولی به مرور زمان کاشی های آن ریخته است. مدرسه در زمان معزالدوله ساخته شده.

مدرسه شیخ (فردوس)

در سال 1211 ق بنا شده و حکم «ساخت آن» ماده تاریخ بناست.

مدرسه علیا (فردوس)

بانی این مدرسه «میرعلی بیک» بوده که آن را در سال 1335 هـ.ق بنا نموده است.

مدرسه نظامیه خرگرد

این بنا به نام بانی پر آوازه آن، یعنی نظام الملک نظامیه نامیده می شود و در زمان سلجوقیان از اعتبار قابل توجهی برخوردار بوده.

مدرسه علمیه حاج سلطان العلماء (کاشمر)

از جمله مدارس علمیه شهر کاشمر، بنایی است موسوم به مدرسه علمیه حاج سلطان واقع در ابتدای خیابان امام این شهر، که در سال 1330 هـ.ق ساخته شده است.

قلعه دختر شوراب (گناباد)

این قلعه سنگی در حدود 15 کیلومتری شهر گناباد و مشرف بر روستایی به نام شوراب واقع شده است.

قلعه گبری (تربت جام)

این قلعه بر فراز کوهی در یک کیلومتری روستای قلعه گبری در جنوب باختری پل خاتون قرار دارد. این دژ بایستی از قلاع اسماعیلیه باشد.

قلعه کوه (کوه قلعه) (فردوس)

قلعه کوه که با نام بومی آن «کوه قلعه» بعنوان یکی از نمادهای قلاع و استحکامات دفاعی دوران اسماعیلیان در 10 کیلومتری جنوب غربی فردوس قرار دارد.

قلعه دختر رقه (بشرویه)

در فاصله 12 کیلومتری بشرویه و بر فراز کوهی رفیع در 1250 متری از سطح آبهای آزاد بقایای قلعه ای سنگی به چشم می خورد که قلعه دختر بشرویه نام دارد. این قلعه در 6 کیلومتری شمال شرقی «رقه» واقع شده و بدین سبب «قلعه دختر رقه» نیز خوانده می شود.

قلعه کریم آباد (رشتخوار)

بنای تاریخی قلعه کریم آباد در 6 کیلومتری جنوب شهر رشتخوار قرار دارد. این قلعه که در دوره قاجار بنیان گردیده بانی مشخصی ندارد.

قلعه عباس آباد (تایباد)

این بنای مستحکم که به فاصله کمی از رباط عباس آباد واقع شده با قلعه «زورآباد» تربت جام قابل مقایسه است. بقایای این بنا، معماری اواخر دورۀ صفویه را القاء می کند.

قلعه اسکندرآباد (تایباد)

این قلعه در 5 کیلومتری سمت غربی شهر «باخرز» در کناره جنوبی رودخانه فصلی «ربس» قرار دارد.

قلعه چهل دختر (مه ولات)

بقایای این اثر تاریخی بر فراز ارتفاعات مشرف بر روستای احمدآباد شهرستان مه ولات و از نظر موقعیت در 12 کیلومتری شمال غربی روستا قرار دارد.