جاذبه های تاریخی-فرهنگی استان آذربایجان غربی

مسجد جامع ارومیه

این‌ مسجد که‌ در وسط‌ بازار قدیمی‌ شهر ارومیه‌ قرار دارد، بارها مورد مرمت‌ قرار گرفته‌ و شامل‌ آثاری‌ از دوره‌های‌ مختلف‌ است‌. شبستان‌ گنبددار قدیمی‌ آن‌ به‌ احتمال‌ قریب‌ به‌ یقین‌ به‌ دوره‌ سلجوقیان‌(قرن‌ ششم‌ به‌ بعد) تعلق‌ دارد.

مسجد سردار ارومیه

مسجد سردار یا ساعتلو در خیابان‌ امام‌ و در امتداد راسته‌ غلام‌ خان‌ واقع‌ شده‌ است‌. این ‌مسجد در دوره‌ قاجار ساخته‌ شده‌ است‌. وی‌ در سال‌ 1330 هـ.ق‌ ساعت‌ بزرگی‌ را بالای‌ ورودی‌ آن‌ نصب‌ کرد و لذا این‌ مسجد به نام‌ مسجد ساعتلو نیز معروف‌ شد.

مسجد مناره

این مسجد بنایی است با مناره ای بلند که در دوره قاجار ساخته شده و در شهر ارومیه قرار دارد.

مسجد جامع مهاباد

به مسجد سرخ نیز معروف است. این مسجد به دستور حاکم مهاباد ساخته شد و در زمان شاه سلیمان صفوی تکمیل شد .

مسجد مطلب خان خوی

مسجد مطلب‌ خان‌ خوی‌ در مرکز شهر خوی‌ واقع‌ شده‌ است‌. این‌ مسجد در دوره ‌ایلخانی‌ ساخته‌ شده‌ و پس‌ از ویرانی‌ در اوایل‌ دوره‌ قاجار تجدید بنا شده‌ است.

مسجد جامع بوکان

معمار این مسجد مرحوم «علی اصفهانی» است و در بخش مرکزی و قدیمی شهرستان بوکان قرار دارد.

مسجد حمامیان

این مسجد در بوکان قرار دارد و معمار آن مرحوم معمار باشی مراغه ای است.

چورس

این مسجد در روستای چورس از توابع چی پاره خوی قرار دارد.

مسجد داش آغلیان

در شهرستان خوی قرار دارد و سقف این مسجد بدون ستون چوب پوش است.

مسجد اعظم ارومیه

این‌ مسجد در خیابان‌ عسگر آبادی‌، جنب‌ بازار و میدان‌ گندم‌ فروشان‌ واقع‌ شده‌ است‌ نام‌ قبلی‌ این‌ مسجد، بازار باش‌ بود.

مسجد ملاحسن

در خوی واقع است و توسط حاج آقا حسن فرند ملاحسن در دوره قاجاریه ساخته شده است.

مسجد سید الشهدا خوی

مسجد سید الشهدا خوی در ضلع‌ شمالی‌ خیابان‌ انقلاب‌ واقع‌ شده‌ و از آثار دوره‌ قاجار است.

مسجد شیخ

در شهرستان خوی قرار داشته و توسط حسین خان بیات ماکویی و حاج شیخ محمد نمازی خویی ساخته شد.

عمارت کلاه فرنگی

این بنا قسمتی از یک مجموعه بزرگ متعلق به علی قلی خان بیات ماکو می باشد و قدمت آن به اواخر دوره قاجار باز می گردد. این بنا در دو طبقه احداث شده است. پلان آن از داخل به فرم صلیب و از بیرون هشت ضلعی می باشد. دور تا دور بنا به صورت بالکن می باشد. این بالکن که دارای 20 ستون چوبی است، جلوه خاصی به بنا بخشیده. تزئینات بنا شامل ستون ها و نرده های چوبی خراطی شده، بالکن، گچبری ها، آینه کاری ها، نقاشی و ...است.

ساختمان شهربانی

در میدان انقلاب ارومیه به فاصله حدود دو سه سال بعد از احداث ساختمان شهرداری، ساختمان شهربانی (نظمیه سابق) توسط ملا اوستا در ضلع شرقی میدان اجرا شد و به فاصله چند سال بعد ساختمان ستاد لشکر توسط اوستا قلی حنیف زاده در ضلع غربی میدان اجرا شد. مصالح عمده بکار رفته در این دو بنا آجر، چوب و سنگ، و ملات به کار رفته در آن ها شفته آهک و استراکچر سقف آنها چوبی و پوشش بیرونی سقف، شیروانی است.

کاخ باغچه جوق ماکو

این بنا به فاصله حدود 2 کیلومتری سمت غرب جاده ماکو بازرگان در روستای باغچه جوق واقع شده است. این بنا توسط اقبال السلطنه ماکویی از حکام مقتدر اواخر دوره قاجار و یکی از سرداران مظفر الدین شاه قاجار (1324 هـ.ق. 1313) احداث شده است. این مجموعه اعیانی با شکوه با زیر بنای 2500 کیلومتر مربع در داخل باغ مصفایی واقع شده و شامل هشتی ورودی، ساختمان مرکزی و ساختمان سنگی است. تزئینات این بنا که شامل گچبری ها، آینه کاری ها، طاق نما های تزئینی، ارسی ها، کاغذ دیواری ها، نقاشی های رنگ و روغن، مجسمه های گچی، نرده های چوبی و... هستند در نوع خود منحصر به فرد می باشند.

مناره شمس تبریزی

مناره شمس تبریزی یا دنبلی در گوشه شمال غربی شهر واقع شده است. این بنا در زمان شاه اسماعیل صفوی ساخته شده و تزئینات آن که با شاخ بز کوهی انجام گرفته، روز شکار این پادشاه می باشد (قرن دهم هجری). این برج استوانه ای شکل که حدود 12 متر ارتفاع دارد تا ارتفاع 50 سانتی متر با سنگ، و بقیه قسمت ها با آجر ساخته شده است تزئینات بنا محدود به شاخ های بز کوهی نصب شده بر بدنه برج است.

ساختمان شهرداری ارومیه

در میدان انقلاب ارومیه قرار دارد و با طراحی معماری آلمانی در حدود سال 1310 شمسی توسط ملا اوستا ساخته شد.

قلعه تخت سلیمان تکاب

مجموعه تاریخی تخت سلیمان در 45 کیلومتری شمال شرقی شهر تکاب واقع شده است. این مجموعه شامل آثاری از دوره های هخامنشی، ساسانی و ایلخانی است. کسی نمی داند وجه تسمیه تخت سلیمان چیست ولی از آنجا که بناها و آثاری به اسم حضرت سلیمان در بسیاری از نقاط کشور وجود دارند می توان چنین توجیه کرد که هر کجا بنایی عظیم و با شکوه دیده اند آن را به سلیمان نبی منصوب کرده اند. این مجموعه محل آتشکده آذرگشسب بوده که خسرو دوم نیز کاخی در جوار آن بنا نموده بود. معبد و کاخ ساسانی در حمله هراکلیوس امپراتور بیزانس به سال 624 میلادی منهدم شد. گرچه آثار بازسازی و نمونه سفال های اندکی از دوره خلفای عباسی در این مجموعه می بینیم اما دوره رونق و عمران مجدد آن مربوط به زمان حکمرانی دومین ایلخان مغول و برادر زاده هلاکو خان یعنی آباقاخان (680-663 هـ.ق.) است که آن را به عنوان اقامتگاه تابستانی خود مناسب تشخیص داده بود و عمارت خود را روی خرابه های قصر خسرو پرویز و آتشکده آذرگشسب بنا نهاده بود. این مجموعه تاریخی با شکوه و دریاچه زیبای آن اکنون در سکوت و خلوت کوهستان های سرسبز منطقه به حیاط آرام و خسته خود ادامه می دهد.

قلعه بردوک

این مکان در محال صومای برادوست و در مجاورت روستای بردوک واقع شده است. در این روستا قبرستان قدیمی وجود دارد که از یک دوره آبادانی و پیشرفت مربوط به اواخر صفویه حکایت می کند. قلعه مزبور در 6 کیلومتری غرب روستا و روبروی پرتگاه های بخش مرکزی دره سلطانی واقع شده است. اشراف کامل قلعه به معابر ورودی و خروجی دره و دشت های اطراف بیانگر اهمیت و ارزش این منطقه در این دوره بوده است. این قلعه از سه بخش حصار تدافعی، دیوار میانی، و ابنیه مرکزی تشکیل شده است.

قلعه بسطام

دژ بسطام در جوار روستای بسطام واقع شده است و توسط روسای دوم (645-685 پ.م.) ساخته شده و یکی از مهم ترین شهر های اورارتویی زمانه خود بوده است. این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به صورت متروک مانده و فقط در دوران قرون وسطی (همزمان با دوره مغول) توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صلیب هایی بر روی صخره ها باقی مانده است. آثار دوره اورارتویی شامل: ساختمان شرقی، محله مسکونی، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرسانی است.

دروازه سنگی

این بنا در منتها الیه جنوبی بازار خوی واقع شده است. قدمت این بنا که باقیمانده حصار تدافعی شهر می باشد، به احتمال زیاد به دوره قاجاریه می رسد. این بنا با دو نوع مصالح مختلف ساخته شده است. ضلع شمالی که در امتداد بازار قرار دارد با آجر ساخته شده ولی قسمت جنوبی از سنگ های تراش خاکستری و سیاه ساخته شده است. تزئینات بنا محدود به نقش دو شیر حجاری شده و همچنین ردیف چینی یک در میان سنگ های خاکستری و سیاه در ضلع جنوبی است.

بازار ارومیه

قدمت مجموعه بازار ارومیه به دوره صفویه باز می گردد. آثار این مجموعه در حال حاظر در مرکز شهر و در بین خیابان های امام، بعثت، اقبال و منتظری واقع شده است. این بازار حدوداً 60هزار متر مربع مساحت داشته و تنها در قسمت بافت قدیمی آن که تحت مراقبت و به سازی است حدود 1000 باب مغازه وجود دارد. این بازار پس از بازار تبریز از جمله بازار های سرپوشیده و وسیع کشور به شمار می رود و هنوز هم به عنوان یک قطب اقتصادی مهم ایفای نقش می کند.

بازار خوی

مجموعه بازار خوی که قدمت آن به دوره صفویه باز می گردد شامل مجموعه آثار مختلفی است از جمله این آثار می توان به سرای میرهاشم، سرای خان، مسجد حاجی بابا، دروازه سنگی و غیره... اشاره نمود. این مجموعه هنوز هم به عنوان یک قطب اقتصادی در شهر ایفای نقش می کند.

امامزاده برکشلو ارومیه

این‌ مقبره‌ در روستای‌ امامزاده‌ در 12 کیلومتری‌ شهرستان‌ ارومیه‌ واقع‌ شده‌ است‌. قدمت‌ تاریخی‌ این‌ مقبره‌ به‌ دوره‌ زندیه‌ یا اوایل‌ دوره‌ قاجاریه‌ می‌رسد.

امامزاده سید بهلول

این امامزاده در سه کیلومتری مرکز شهر خوی قرار دارد و مدفن یکی از نوادگان امام علی النقی (ع) است.

امامزاده آقا میر هادی

در شمال (شرق) امامزاده سید بهلول خوی قرار دارد و مدفن آقا میرهادی می باشد.

امامزداده سید یعقوب

در شهرستان خوی واقع است بنای مقبره احتمالاً به دوره صفویه تعلق دارد.

امامزاده تازه شهر

در پنج کیلومتری شهر سلماس واقع است و مدفن چهار تن از فرزندان امام علی نقی (ع) است. این امامزاده از سده های گذشته زیارتگاه مردم شهر بوده است.

بقعه دیزج تکیه

این مقبره مدفن یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است و در 15 کیلومتری جنوب شرقی ارومیه واقع شده است.

کاروانسراهای خوی

دو کاروانسرا در شهرستان‌ خوی‌ وجود دارد، یکی‌ در 24 کیلومتری‌ غرب‌ خوی‌ با پلان ‌متفرقه‌ و با مصالحی‌ از سنگ‌ ساخته‌ شده‌ از دوره‌ صفوی‌ و دیگری‌ در 41 کیلومتری‌ غرب‌ خوی با پلان‌ متفرقه‌ و با مصالحی ‌از خشت‌ از دوره‌ قاجار به‌ یادگار مانده‌ است.

کاروانسرای ارومیه

این کاروانسرا در داخل شهر ارومیه قرار دارد و به دوره قاجاریه تعلق دارد.

کاروانسرای خان

این بنا در مجموعه بازار قدیمی شهرستان خوی قرار دارد.

کاروانسرای میرزا هاشم

در مجموعه بازار قدیمی خوی قرار دارد و در دوره قاجاریه ساخته شده است.

کاروانسرای چیت سازان

این کاروانسرا که در خوی قرار دارد، در حقیقت یک کارگاه ماهوت بافی در خوی بوده است که عباس میرزا نایب السلطنه آن را ساخته است.

کاروانسرای شاه عباسی

در فاصله 30 کیلومتری شهرستان خوی در ابتدای جاده ورودی روستای قوردیک علیا قرار دارد. این کاروانسرا در یک موقعیت مناسب در جاده ابریشم از کاروانسرا های مهم منطقه به شمار می رفت.

کاروانسرای قطور

این کاروانسرا در 41 کیلومتری شهرستان خوی، در نزدیکی روستای آلمالو در کنار رودخانه قطور چای قرار دارد. این کاروانسرا احتمالاً به دوره صفویه تعلق دارد.

نقش برجسته ساسانی خان تختی

نقش برجسته ساسانی خان تختی در 16 کیلومتری شهر سلماس قرار دارد و متعلق به دوره ساسانی است.

سنگ نبشته بسطام

این سنگ نبشته از بالای دروازه قعله بسطام شهرستان خوی کشف شده است. این کتیبه به خط اورارتوری است.

سنگ نبشته کلاشین

این سنگ نوشته قبلاً بر سر راه رواندوز به اشنویه قرار داشت و اکنون در موزه ارومیه قرار دارد. این کتیبه به فرمان ایشپویینی کنده شده است.

کتبیه موانا

در 35 کیلومتری غرب ارومیه تپه روستای موانا قرار دارد. این کتیبه متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است و به خط میخی اورارتوری و آشوری است. این کتیبه نیز در موزه ارومیه نگهداری می شود.

کتیبه عین الروم

این کتیبه در دره قاسملو در جنوب غربی ارومیه قرار دارد. کتیبه متعلق به منوآ 810 تا 780 قبل از میلاد است.

کتبیه محمودآباد

در روستای محمودآباد در حومه ارومیه کشف شد. این کتیبه به دوره اورارتوها تعلق دارد و هم اکنون در موزه ارومیه نگهداری می شود.

سنگ نگاره صخره هنجیران

در 28 کیلومتری جنوب شهر مهاباد، در دره ای به نام هنجیران قرار دارد. حکاکی موجود بر سنگ حکایت از تاریخ هزاره سوم قبل از میلاد دارد.

حمام آخوند

در خیابان امام واقع در بازار مرکزی شهر ارومیه قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است.

حمام خان بیگ

در حومه شهر قره ضیاءالدین قرار دارد و در دوره قاجار ساخته شده است.

سایر حمام ها

از دیگر حمام های استان آذربایجان غربی می توان به حمام ماکو، حمام میرزا رسول مهاباد، حمام شیخ در سلماس، حمام ایل در خوی، حمام قیان در شاهین دژ، حمام پور نادر پلدشت، حمام تجلی در ارومیه، حمام امامزاده در خوی و حمام قراچه در ارومیه اشاره کرد.

پل خاتون خوی

پل‌ خاتون‌ در دو کیلومتری‌ جنوب‌ شرقی‌ شهرستان‌ خوی‌ بر روی‌ رودخانه‌ پرآبی‌ در 40 کیلومتری‌ سمت‌ چپ‌ جاده‌ آسفالته‌ خوی سلماس‌ در سال ‌های‌ 1170-1200 هـ.ق‌ به‌ دستور احمد خان ‌دنبلی‌ ساخته ‌ شده‌ است.

پل قطور خوی

این‌ پل‌ که‌ بر روی‌ دره‌ای‌ وسیع‌ و با تکنولوژی‌ جدید جهت‌ عبور راه‌آهن‌ و قطار احداث‌ شده‌است‌، یکی‌ از پل‌های‌ مهم‌ و شناخته‌ شده‌ خاورمیانه‌ محسوب‌ می‌شود. طول‌ آن‌ 448 متر، ارتفاع‌ آن‌ 128 متر و قطر دهانه‌ آن‌ 232 متر است‌.

پل باراندوز

این پل نیز بر روی رودخانه باراندوز در حدود 15 کیلومتری جاده اشنویه–ارومیه قرار دارد و در دوره قاجار ساخته شده است.

پل ممیند

بر روی رودخانه گدار در کنار روستای سمینه شهرستان نقده قرار دارد. قدمت این پل به دوره قاجار و صفویان برمی گردد.

پل کیسان

این پل در سه کیلومتری بسطام بر روی رودخانه آق سو در سال 1317 شمسی بنا شده است.

پل پنج چشمه ماکو

این‌ پل‌ در پنج کیلومتری‌ ماکو بر روی‌ رودخانه‌ پر آب‌ زنگمار ساخته‌ شده‌ است‌. پل‌ پنج‌ چشمه‌ از آثار دوره‌ صفوی‌ است‌ و به‌ منظور ایجاد ارتباط‌ بین‌ تبریز-ماکو و همچنین‌ روستاهای‌ اطراف‌ ساخته ‌شده‌ است‌.

پل میرزا رسول

بر روی رودخانه سیمینه رود در سه کیلومتری جاده میاندوآب به مهاباد در اوایل دوره قاجار ساخته شده است.

پل قلعه جوق

پل قلعه جوق در جنوب شهرستان ماکو بر روی رودخانه زنگهار در دوره صفوی ساخته شده است.

پل قالاتاسیان

پل قالاتاسیان در مسیر جاده پیرانشهر–سردشت و در مسیر فرعی روستای بی بی آوا به سپیدار قرار دارد. این پل به دوره قبل از اسلام تعلق دارد.

سایر پل ها

از دیگر پل های استان آذربایجان غربی می توان به پل ساروق تکاب و پل لیلان چای در میاندوآب اشاره کرد.

محوطه تاریخی تخت سلیمان

این بنا که ثبت جهانی شده است در 45 کیلومتری شمال شرق تکاب میاندوآب قرار دارد. در این محوطه آتشکده های دوره ساسانی معبد کاخ ساسانی و بنا های ایلخانی وجود داشته است. تخت سلیمان بر روی صفه ای طبیعی از رسوبات آب دریاچه، که ٢٠ متر ارتفاع دارد قرار گرفته است.

تپه حاجی فیروز

در بخش شرقی دره سلدوز در دو کیلومتری جنوب شرقی تپه حسنلو قرار دارد. واحد های ساختمانی این تپه به هزاره ششم قبل از میلاد برمی گردد.

تپه هفتوان

این تپه در 15 کیلومتری دریاچه ارومیه در جلگه حاصلخیز سلملس قرار دارد. این تپه به هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره ساسانی تعلق دارد.

محوطه برد کنته

این مجموعه مربوط به قبل از دوره هخامنشی و شاید قبل از دوره ماد و زمان حکومت مانا در هزاره قبل از میلاد است و در هفت کیلومتری شهر مهاباد قرار دارد.

تپه باستانی قلایچی

در 12 کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان قرار دارد. این مجموعه به دوره حکومتی مانا متعلق است.

تپه حسنلو نقده

این‌ تپه‌ در 12 کیلومتری‌ شمال‌ شرقی‌ نقده‌ و در مجاورت‌ دهکده‌ حسنلو قرار دارد. این‌ تپه ‌حدود 20 متر از بستر رودخانه‌ گدار (که‌ در پای‌ آن‌ جاری‌ است‌) ارتفاع‌ دارد و قطر آن‌ حدود 250 تا 280 متر است. در نتیجه‌ کاوش‌های‌ به‌ عمل‌ آمده‌ مشخص‌ شده‌ است‌ که‌ در این‌ تپه‌ 10 دوره‌ متمایز سکونت‌ وجود داشته.

تپه اهرنجان

در دشت سلماس، در شمال غرب دریاچه ارومیه قرار دارد. بر اساس اطلاعات موجود قطعات کشف شده مربوط به دوره نوسنگی است.

محوطه تاریخی کوه زندان سلیمان

این محوطه در پنج کیلومتری تخت سلیمان واقع شده است و در کمر کش آن آثار معماری هزاره اول قبل از میلاد از سنگ و ملات و ساروج وجود دارد.

تپه گوی

در شش کیلومتری جنوب شرقی شهر ارومیه در دره ای به همین نام واقع شده و از آثار هزاره های سوم و دوم و قبل از میلاد در آن وجود دارد.

تپه دالما

در جنوب غربی دریاچه دالما قرار دارد و مربوط به هزاره های چهارم و پنجم قبل از میلاد است.