جاذبه های طبیعی استان همدان

بوستان سیفیه و مقبره سیف الدوله

یکی از قدیمی ترین بوستان های طبیعی غرب کشور، بوستان سیفیه ملایر است که در شمال شرقی این شهر و در دامنه کوه گرمه، در مساحتی نزدیک به 10 هکتار واقع گردیده است این سبوستان در دوره قاجاریه و در سال 1304 هجری، توسط سیف الدوله ( نوه فتحعلیشاه ) احداث شده است. وی در همین سال از جانب ناصر الدین شاه قاجار به سمت حکومت ملایر و توسرکان منصوب شده بوده، وجود درختان چنار کهنسال، حوضچه ها، آب نماها، و جنگل مصنوعی احداث شده بر روی تپه های اطراف، منظره ای زیبا و آب و هوای مطبوعی را به وجود آورده است. این بوستان دارای دو استخر است، که آب آن از طریق آب جاری تامین می شود. و نیز دارای مسجدی است، که توسط سیف الدوله احداث شده و ساختمانی که ظاهرا" محل سکونت بانی آن بوده ، و سالن غذا خوری، سکوهای نشیمن، اتاقکهایی برای اسکان موقت، و وسایل بازی کودکان از امکانات دیگر آن است. مسجد مذکور در تاریخ 15/12/1377 و به شماره 2258 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. ضمنا" مقبره سیف الدوله و همچنین تعداد دیگری از افراد خاندان قاجار نیز در حاشیه این بوستان واقع است.

باغات دربند

بوستان جنگلی چشم انداز

نام	آدرس
شهر بازی و بوستان مردم	خیابان مهدیه میدان دانشگاه
بوستان کودک خیابان تختی	میدان فردوسی
آریا	نرسیده به میدان آزادی کوچه شهیدحسین مردی
بوستان سیفیه	چهار باغ پاسداران میدان قدس
آسیا	ملت سه راه اکباتان جنب بانک ملی پلاک 51
بوستان جنگلی ومجموعه ورزشی تفریحی انقلاب	مقابل بوستان سیفیه

دریاچه پشت سد اکباتان

تنها دریاچه استان دریاچه سد اکباتان است که در نه کیلومتری جنوب شرقی شهر همدان واقع شده است . وسعت این دریاچه حدود 60 هکتار و حداکثر و حداقل عمق آن به ترتیب 32 و 18 متر گزارش شده است .

تالاب کرد خورد نهاوند

تالاب کرد خورد «آق گل» در جوار روستای کرد خورد و در جنوب دشت نهاوند قرار گرفته است . این تالاب که در حوزه آبریز رودخانه قره چای واقع شده ، پنج کیلومتر طول ، 5/3 کیلومتر عرض و 5/0 متر عمق متوسط دارد . ژرفای عمیق ترین نقطه تالاب در فصل پر آبی 80 سانتی متر است . طبق گزارش های زمین شناسی منطقه، این تالاب که موجب پیدایش و استقرار روستاهای پیرامون خود شده است ، قدمتی بالغ بر 40 هزار سال دارد. پوشش گیاهی دل انگیز و هم جواری آن با کوه ، منظره زیبایی را به ویژه در اواخر زمستان و اوایل بهار ایجاد می کند . این زمان فصل مهاجرت پرندگانی است که از نقاط دوردست و بسیار سرد روسیه ، قفقاز و کشورهای اسکاندیناوی به لحاظ وجود مواد غذایی مناسب، به این تالاب مهاجرت می کنند . عمده‌ترین این پرندگان عبارتند از : انواع اردک ، غاز ، فلامینگو ، مرغ باران ، حواصیل ، آب چیلک ، کاکایی و غیره . طبق عمر این تالاب بیش از 40 هزار سال برآورد شده است .

کوه

رشته کوه الوند،از ویژگی های طبیعی و جذاب استان همدان به شمار می رود.این رشته کوه در جنوب شهر همدان و شمال شهر تویسرکان قرار دارد.الوند،بلندترین قله آن،با ارتفاع 3574متر از سطح دریا،حد طبیعی بین این دوشهر است.جهت این کوهستان از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده و استان همدان را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می کند.این کوهستان، بادره های عمیق و سرسبز،چشمه سارها،چمن زارها،قله ها و پوشش گیاهی و... میعادگاه هزاران انسان شیفته طبیعت است. معروف ترین قله های الوند از شمال غربی به جنوب شرقی عبارتند از: آلماقلاغ 2997 متر،کرکس 2959 متر،قزل ارسلان 3250 متر،دائم برف 3450 متر،کلاغ لان 3480 متر،الوند 3584 متر،تاریک دره 3314 متر،کمر لرزان 3338 متر،چهار قله (3170،3166،3172،3184 متر)،یخچال صاحب (گاوبره) 3486 متر،شاه نشین 3496 متر،سرخ بلاغ 3124 متر و کلاه قاضی 3125 متر. قله های کوهستان الوند دشت های رشته کوه الوند دره های شمالی وجنوبی الوند چشمه های الوند

قله های کوهستان الوند

قله آلما قلاغ

این قله در شمال غربی رشته کوه الوند قرار داردو مجاور روستاهای اختاچی،همه کسی و ملهمدره واقع است.فاصله این کوه تا شهر همدان 46 کیلومتر است و به خاطر دارا بودن معادن سنگ آهن با درجه خلوص بالا،اهمیت زیادی دارد.بهترین مسیر صعود به این قله، از طریق روستای باباعلی و نیز از طریق روستاهای تاج آباد و اختاچی امکان پذیر است.آلما قلاغ در فصل بهار بسیار زیباست وبه علت صخره ای بودن می تواند مورد استفاده سنگ نوردان قرار گیرد.ازگیاهان معروف آن،لاله ساقه کوتاه یاگل حسینی است.

قله کرکس (کرکسین)

آخرین قله کوهستان الوند،درجهت شمال غربی تا گردنه اسدآباد و پناهگاه حیواناتی از قبیل قوچ ومیش است.صعود به این قله،به علت صخره ای بودن از سمت شمال و دیواره بودن از سمت غرب، با امکانات فنی ممکن است.نزدیک ترین و ساده ترین راه صعود آن از طریق روستای وهنان است. چشمه پرآب و خنکی نیز به نام "چهل چشمه" در این مسیرقرار دارد.نزدیک قله کرکس،قله دیگری به نام "قراول خانه" قرار گرفته است. قله قزل ارسلان:از فراز این قله،چشم انداز وسیعی از مسیرجاده همدان- اسدآباد دیده می شود.بهترین مسیر صعود به این قله روستای وهنان است که پس از سه ساعت کوه پیمایی به قله قزل ارسلان می رسد.کوهنوردان از مسیر تویسرکان و نیز روستای شهرستانه که در جنوب قرار دارد،می توانند به این قله صعود نمایند.راه دیگر از طریق روستای برفین است،که از پایین دست قله قزل ارسلان می گذرد.در زمستان هادر این منطقه احتمال ریزش بهمن نیز وجود دارد.این قله، یکی از زیباترین قله های رشته کوه الوند وحتی ایران است.

قله دایم برف

این قله درغرب قله الوند قرار دارد و با شهر همدان،حدود 20 کیلومتر فاصله دارد و اغلب ایام سال پوشیده ازبرف و به همین دلیل دائم برف نامیده شده است.این قله از دامنه های شمالی و جنوبی دارای شیب تندی است.راه صعود به این قله،از طریق روستای برفین و امامزاده کوه و راه دشوارتراز مسیرکلاغ لان و مخصوص کوه نوردان حرفه ای است. قله کلاغ لان(لانه کلاغ):قله ای است کله قندی برفرازکوهی صخره ای و مشرف به دوزخ دره،یک راه صعود به این قله از گنج نامه و کیوارستان است، که از دو مسیر قابل دسترسی است:مسیر اول از میدان میشان به تخته نادر و سپس به یک دوراهی می رسد که یکی از آن ها به قله الوند ودیگری به کلاغ لان ختم می شود.مسیر دوم ازدره کیوارستان به سمت چپ است.طول هردو مسیرتقریباً یکسان است.راه دیگری نیز برای صعود به کلاغ لان وجود دارد و آن روستای برفین (در مریانج)است که با سه ساعت کوه پیمایی به قله می رسد.

قله الوند

الوند بلندترین قله این کوهستان در رأس،کمی هموارو مسطح است.در فاصله صخره بزرگ قله الوند و دیوار جنوبی آن که رو به تویسرکان است،شکافی کوچک و گود،سنگچین شده است.کوهنوردان عقیده دارند که این شکاف آرامگاه سام پسر نوح(ع) است.یک راه رسیدن به قله الوند از مسیردره گنج نامه،کیوارستان،میدان میشان و تخته نادر است.در میدان میشان دو پناهگاه برای استراحت کوهنوردان وجود دارد.راه دیگر دست یابی به قله الونداز ضلع جنوبی قله از شهر سرکان است.

قله تاریک دره

جاده قدیمی همدان- تویسرکان(معروف به جاده شاهی)،ازطریق گنج نامه به پیست اسکی تاریک دره،قلعه تاریک دره،چهارقله و گردنه تویسرکان ختم می شود.یال شمالی گردنه به کلاغ لان ویال جنوبی آن به قله تاریک دره و چشمه فرشه می رسد.بهترین راه صعود به این قله گردنه تویسرکان و با دو ساعت کوهنوردی امکان پذیر است.علت نامگذاری تاریک دره،به علت جهت شمالی – جنوبی بودن دره و طلوع دیر هنگام و غروب زودهنگام خورشید در این دره است.همین امرموجب می شود تابرف های این دره در سایه بیشتری قرارداشته باشند.

قله کمر لرزان

ادامه یال تاریک دره به سمت مشرق،ابتدا به قله کمرلرزان وسپس به چهار قله می رسد و از سوی دیگر به دره مراد بیگ مشرف است.بنابراین،یکی از راه های صعود به این قله،دره مرادبیگ است.این دره شیبی 40 درجه دارد و درهمین دره چشمه ای از دل کوه می جوشد،که قسمتی ازآب آشامیدنی اهالی روستای دره مراد بیگ راتأمین می کند.شمال کمرلرزان،تاریک دره و جنوب آن،چشمه فرشه است که از فراز قله نیز قابل رویت است.روستای دیویجین و دره گرگ نیز در ادامه به چهار قله و کمرلرزان می رسند.

چهارقله

چهار قلۀ نزدیک به هم و تقریباً هم ارتفاع،در جنوب شرقی قله الوند و بر فراز دره دیوین قرار دارند.در جنوب این کوه ها،قله کمرلرزان – مشرف به پیست اسکی تاریک دره- واقع است.در دامنه شمالی،چشمه ملک و چشمه قاضی در جریان هستند.کوتاهترین راه دسترسی به چهار قله از طریق دره گوساله است و ازدره دیوین و دره مرادبیگ هم می توان به این قله ها صعود کرد.

قله یخچال صاحب (گاوبره)

تابش خورشید به این قله که به یخچال صاحب الزمان (ع) نیز شهرت دارد،به صورت مایل است.به همین دلیل برف های این قله دیرتر ذوب می شود و به آن یخچال نیز اطلاق می شود.اولین برف پاییزی این کوه را سفیدپوش می کند و حتی در تابستان نیز دارای هوای بسیار سردی است.بیشترین آب ورودی به سد اکباتان همدان از طریق همین قله تأمین می شود.راه صعود به این قله،از دره مرادبیگ به چشمه سنگ سفید،هزار پیچ و سپس یخچال است.فاصله این قله از شهر همدان17 کیلومتر است.

قله شاه نشین

در جنوب غربی قله کلاه قاضی،قله شاه نشین بزرگ قرار دارد.مسیر صعود به این قله از روستای ابرو است.این قله پس از الوند مرتفع ترین قلل کوهستان الوند به حساب می آید.دسترسی به قله شاه نشین از کلاه قاضی به سمت یخچال،با حدود نیم ساعت کوه پیمایی میسر است.

قله کلاه قاضی

در ادامه رشته کوه الوند به سمت جنوب شرقی و بعد از قله یخچال صاحب،قله کلاه قاضی در فاصله 15 کیلومتری جنوب شهر همدان قرار دارد.راه صعود به این قله از طریق شاه نشین،راه خاکی روستای سیمین ورده عرب خان است.

دشت های رشته کوه الوند

در کوهستان الوند،علاوه بر قلل مرتفع و شیب دار،دشت های کوچکی وجود دارد،که سطح آن ها از چمن زارپوشیده شده و چشمه های بسیار در آن ها جریان دارد.با توجه به این که این دشت ها نسبتاً مسطح هستند،به صورت جایگاه های مناسبی برای استراحت و اطراق کوهنوردان مورد استفاده قرار می گیرند.مهم ترین این دشتک ها عبارتند از:میدان میشان،تخت نادر،چمن شاه نظر و تخت رستم.

میدان میشان

این میدان در مسیر اصلی صعود به قله الوند قرار داردو وسعت آن حدود یک هکتار و ارتفاع آن از سطح دریا2600 متر است.عشایری که دورۀ ییلاق خود رادردامنه شمالی الوند می گذرانند،در میدان میشان که دارای آب های روان،چمن زار و مناظر زیبای طبیعی است،چادر می زنند. میدان میشان در صبح روزهای جمعه،میزبان بیشترین ورزشکاران و علاقه مندان به طبیعت و کوهنوردی است،و عدۀ بسیاری را در خود جای می دهد.

تخت نادر

در ادامه مسیرصعود به قله الوند قرار دارد و محوطه ای به مساحت تقریبی 5/1 هکتار،با شیب کم و پوشش گیاهی چمن زارکوهستانی را دربرمی گیرد.تخت نادر2900 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

دره های شمالی وجنوبی الوند

در دامنه های شمالی الوند دره های پرآبی چون دره برفین،دره گنج نامه،دره عباس آباد،دوزخ دره،دره گوساله،دره کیوارستان،دره سیمین،دره مرادبیگ،دره دیوین،دره قز،دره حیدره،و...وجود دارد.دره های مصفایی نیز در دامنه جنوبی الوند واقع است که ازجمله آن ها می توان از دره سرکان،دره آرتیمان،دره فاران،دره گزندر،دره شهرستانه و...نام برد.

دره حیدریه

درحاشیه غربی شهر همدان،بین دره عباس آباد و دره وسیع و کم عمقی به نام دره فخرآباد قرار دارد و از دره های خوش آب و هوا و باصفای استان همدان است.مسیر دسترسی به دره حیدریه،از طریق میدان مدرس به سمت دانشکده کشاورزی و در ادامه به دره حیدریه از طریق مسیر آسفالته است.این مکان به دلیل نزدیکی به همدان به نام "حیدره پشت شهر" شهرت دارد.در ابتدای این دره برروی شیب دامنه غربی، روستایی به همین نام بامنظره پلکانی قرار دارد. دره حیدریه از باغات میوه و زمین های زراعتی پوشیده شده ودر کف دره رودخانه ای در جریان است که به قره چای متصل می پیوندد.سرچشمه رودخانه حیدره چشمه سارهای یال ها و دامنه ها اطراف دره است.انتهای دره که به دامنه ها و شیب های تند کوهستان الوند محدود می شود،بسیار باصفا است و چشم انداززیبایی دارد و به "ایسیلان حیدره" مشهور است. روستاییان حیدره به دامداری و زنبور داری نیز اشتغال دارند و عسل حیدره در همدان از شهرت خاصی برخوردار است.دامنه مقابل روستا از گونه های گیاهی ویژه ای پوشیده شده و به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گشته است.در این منطقه،عملیات آبخیزداری به دو شکل مکانیکی و بیولوژیکی انجام می شود. دره دیوین (دیویجین):این دره در حاشیه جنوبی شهر همدان و غرب دره مرادبیگ و به موازات آن قرار دارد.امتداد دره از شمال غربی به جنوب شرقی و انتهای آن به دامنه کوه های معروف به چهار قله می رسد.دوچشمه ازچشمه های معروف رشته کوه الوند به نام های چشمه قاضی و چشمه ملک،در چمن زارهای مشرف به این دره جاری هستند.در دامنه این دره،دهکده قدیمی نیزبه همین نام روستای "دیوین" قرار دارد.کار اصلی روستاییان دره باغداری است و پرورش درختان میوه مانند زردآلو،گیلاس،آلبالو،گردو،بادام و...رایج است. شغل دیگر آن هاگاوداری است و بعضی هم به استخراج سنگ لاشه و سیاه رنگی به نام سنگ فولای از معادن دامنه غربی دره اشتغال دارند که به علت استحکام و زیبایی آن از بهترین سنگ های ساختمانی محسوب می شود.

دره شهرستانه

این دره از زمین های آبرفتی روستای اشتران آغاز و در امتداد جاده قدیمی همدان به تویسرکان (از طریق گنج نامه)،به روستاهای سی سانه،قلعه آستیجان و قلعه تیمیجان ودرانتها در بلندترین قسمت به روستای شهرستانه ختم می شود.امتداد این دره درجهت شمال شرقی به جنوب غربی است.بر فراز دره شهرستانه،دوقله معروف کلاغ لان و دائم برف قرار گرفته اند و شیارهای متعددی از دامنه های دره به عمق آن کشیده شده و هریک دره ای با صفا و پرآب وعلف راشکل داده اند.رودخانه خرم رود در این دره باصفا جریان دارد.ارتفاعات بالادست مشرف به انتهای دره، اززیستگاه های عمده کبک محسوب می شود.غار شهرستانه در انتهای این دره واقع شده است.اهالی روستاهای دره شهرستانه بیشتر به زراعت وباغداری می پردازند و خشکبار از جمله فرآورده های باغات این دره است.

دره سرکان

در دامنه جنوبی کوهستان الوند و در دامنه شیب های تندی که به قله یخچال "گاوبره" ختم می شود،دره سرکان به وسعت حدود 1000 هکتار قرار دارد.در گستره دره،ابتدا روستای آرتیمان وبعد از آن شهر سرکان واقع است.این دره ازخوش آب وهواترین دره های الوند است.رودخانه پرآب سرکان در طول دره جاری است و سبب به وجود آمدن باغات و انواع درختان میوه شده است.

دره گزندر وسرابی

این دره با صفا در شرق شهر تویسرکان و در ابتدای ورودی این شهر از سمت جوکار قرار دارد.این دره با حدود 500 هکتارمساحت،به دلیل فراوانی آب و وجود خاک مناسب و نسبتاً عمیق از استعداد بالایی در زراعت و باغداری برخوردار است.رودسرابی در این دره جاری است. در ارتفاعات مشرف به دره،یقایای سنگرهای سپاهان نادرشاه به شکل سنگ چینی دیده می شود واهالی آن را"طرنادری"می نامند.این سنگرهادر جنگ با عثمانی ها مورد استفاده توپخانه پیاده نظام سپاه نادری بود.این دره دارای منظری زیبا و چشم نوازو آب و هوایی دلپذیر و از گذشته های دور از تفریحگاههای مورد توجه اهالی بوده است. از دیگر دره های استان همدان می توان از دره دارستان،دره فاران ودره آرتیمان و...نام برد.

دره زینا همدان

دره زینا مشتمل بر دو دره حیدره و کیوارستان است که اولی به دامنه های کوه میدان میشان منتهی می شود و روستای حیدره را مانند نگینی در خود جای می دهد و دومی همراه رودخانه های پشت کوه های الوند و کلاغ لان به دامنه آن کوه ها ختم می شود . از ویژگی های چشم‌گیر این دره ، چشم انداز زیبای میدان میشان در آن سوی الوند است . این دره با چشمه سارهای زیبا و پوشش گیاهی مناسب از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است .

دوزخ دره

این دره از دره های صخره ای و ریزشی است که به امامزاده کوه منتهی می شود . آبشار این دره که حدود 15 متر ارتفاع دارد ؛ معروف است . این دره که عناصر زیبای طبیعی و چشم اندازهای بدیعی دارد ، علاقه‌مندان زیادی را ، به ویژه در فصل تابستان ، به سوی خود جلب می کند . وجود بیشه زار و رودخانه در عمق دره های رشته‌کوه‌های الوند زیبایی های گردشگاهی آن را دو چندان کرده است .

چشمه های الوند

حوض نبی

از مشهورترین چشمه های الوند است که از زیر صخره ای بزرگ در زیر قله الوند سرچشمه گرفته و در جهت شمال به سمت تخت نادر سرازیر می شود وآبی بسیار خنک و گوارا دارد.

چشمه تخت نادر

در ابتدای تخت نادر واقع و چشمه ای نسبتاً پرآب است.

چشمه کلاغ لان

چشمه ای دایمی است که در چمن زارکلاغ لان جریان می یابد.

چشمه قاضی

در دره مرادبیگ جاری است و آب مصرفی روستای دره مرادبیگ راتأمین می کند.

چشمه ملک

سرچشمه رودخانه ای است که در دره دیوین جریان دارد.

هفت چشمه

در دامنه جنوبی چهارقله و در جاده منتهی به تویسرکان جاری است.

چشمه خسرو

در مسیر یخچال به کلاه قاضی درجریان است.

بهشت آب

در سمت دره کیوارستان و جنوب قله الوند،چشمه کوچکی است که از شکاف صخره ای بیرون می آید.

چشمه افعی

در دامنه دوزخ دره واقع است.

چشمه آب مروارید

چشمه ای پرآب و بسیار گوارا است که آب آن همراه آب چشمه افعی از مسیر رودخانه وفرجین می گذرد.در حوالی چشمه مروارید،نوعی درخت بید به نام "مروار"می روید.شاید به این دلیل و یا به خاطر زلال بودن آب چشمه،نام مروارید برآن نهاده اند.

رودخانه

رودخانه های استان، عموماً ازبرف و باران فصول مرطوب تغذیه می شوند.این رودها درفصل تابستان به استثنای چند رود ازجمله گاماسیاب و"سیمینه رود"،خشک شده یا به حداقل میزان آب دهی می رسند.مهمترین رودهای استان عبارتند از:

سیمینه رود

از مجموعه رودخانه های کوچک وخشک رودهایی که در مواقع بارندگی دارای آب هستند تشکیل می شود.این رود در بخش مرکزی همدان جاری است.

رودخانه قره چای (قوریچای)

از گردنه زاغه و دره های آبادی الفاوت و آبهندو سرچشمه گرفته و در اراضی امزاجرد به سیمینه رود می ریزد.

رودخانه های دمق و ایده لو

از ارتفاعات شمالی دهستان "سرد رود" و ارتفاعات "خدابنده لو" سرچشمه می گیردو به رودخانه سیمینه رود ملحق می شود.

رودخانه وفرجین

ز قله " کلاغ لان" الوند سرچشمه گرفته و به چراگاه آبادی "گنج تپه" بهار منتهی می شود. رودخانه دره مراد بیگ:ازکوه الوند سرچشمه می گیردو به رودخانه خاکو می ریزد.

رودخانه سیمین

ازقله "کلاغ لان" الوند سرچشمه می گیردو پس از ملحق شدن به رودخانه هایی که از گردنه اسدآباد و"همه کسی" سرچشمه دارند به طرف آبادی امزاجردجاری می شود.

رودخانه عباس آباد

از دره های گنج نامه و تاریک دره سرچشمه گرفته و به رود خانه خاکو منتهی می شود.

رودخانه " همه کسی"

از گردنه "همه کسی" سرچشمه می گیرد و پس از عبور ازچندین دهستان به رودخانه قره چای منتهی می شود.

رودخانه درجزین

از دره های جنوبی کوه خرقان سرچشمه گرفته پس از گذشتن از دهستان درجزین،به رودخانه قره چای می ریزد.

رودخانه شهاب

ازکوه های شرقی و غربی دهستان چهار دولی سرچشمه می گیرد و پس از گذشتن از کنار آبادی خسروآباد، به خرم رود ملحق می شود.

رودخانه گاماسیاب

یکی از طویل ترین رودخانه های ایران به شمار می رود.گاماسیاب از جنوب غرب شهرستان نهاوند سرچشمه می گیرد و پس ازعبور ازدشت نهاوند درکنارآبادی "لیلی یادگار" شاخه رود ملایر (حرم آباد) به آن می ریزد ودرکنارآبادی "گردیان" تویسرکان،"قلقل رود" به آن متصل می شود.گاماسیاب ازشاخه های اصلی رود "کرخه" به شمار می آید.رودخانه گاماسیاب در طول شهرستان خرم آباد " سیمره" نامیده می شودو رودخانه های شرقی کبیرکوه و رودخانه های لرستان به آن می پیوندد و پس از گذشتن از لرستان در غرب خوزستان کرخه نامیده شده و درنهایت به باتلاق "هورالعظیم"می ریزد. علاوه براین می توان از رود ملایر که از ارتفاعات جنوب شرق ملایر سرچشمه می گیرد و به طرف نهاوند ادامه یافته و به گاماسیاب می ریزد،خرم رود که از دره های شمال شرقی آبادی"شهرستانه"و ارتفاعات الوند سرچشمه می گیرد و پس از عبور از تویسرکان وارد شهرستان کنگاور می شود،رودخانه "گردنه" اسدآباد که از گردنه اسدآباد سرچشمه گرفته و از کنار آبادی های رسول آباد فعلی و گنده جین گذشته و نزدیک آبادی "مالک اشتر "بارودخانه "همه کسی" یکی شده و به سیمینه رود می ریزد،رودخانه خاکو که از کوه الوند سرچشمه می گیرد وپس از عبور از کنار آبادی های خاکو،چشین،مزدقینه،گراچقا و ده پیاز در اراضی آبادی امزاجرد به سیمینه رود می ریزد،کرزان رود که از علیای دره آبادی "گشانی" و "سنجوزان" سرچشمه می گیرد و در حدود آبادی "اریکان" با دو شعبه از رود سرابی و سرکان یکی شده و به نام قلقل رود،آبادی های اطراف خود را مشروب نموده و سپس به رودخانه گاماسیاب می پیوندد،نام برد.

رود قره‌چای (سیاه‌رود)

از پیوستن آب‌های روان از دره‌های شمال الوند (رودک‌های خاکو ، الوسجرد ، زربار ، برفجین ، سیمین و ... ) تشکیل می‌شود و در حدود شهر بهار به نام سیمینه‌رود است در عهد باستان ، کتیبه‌های آشوری از حوزه‌ رودک‌ها به عنوان "شانارته" و در متون اوستایی به اسم "زرمند" یاد کرده‌اند و در حدود کوریجان به نام "قره‌چای یا قوریچای" به سمت شرقی جریان یافته و با عبور از دشت‌های شرا و ساوه از استان همدان بیرون رفته و سرانجام به مثابه خشک‌رودی (در تابستان‌ها) به دریاچه‌ حوض سلطان قم می‌ریزد .

رود قره‌سو

در سمت جنوب‌غربی به اسم گاماسیاب و با عبور از دشت نهاوند و در پیوند با (شهاب‌رود) اسد‌آباد (قلقل‌رود) تویسرکان به مثابه یکی از شاخه‌های اصلی رود کرخه ، سرانجام به خلیج‌فارس می‌ریزد . رود تلوار این رودخانه از ارتفاعات کوه سفید در شمال استان سرچشمه می‌گیرد و جزو شاخه‌های قزل‌اوزن می‌باشد و سرانجام در ناحیه‌ی گیلان به نام سفیدرود معروف است و به دریای خزر می‌ریزد .

رود سیمینه‌رود

از دره‌های غربی قله‌ الوند سرچشمه می‌گیرد بین (آرومند و روان) راه کرمانشاه را قطع می‌کند و پس از مشروب ساختن اراضی صالح‌آباد و حسام‌آباد به رودخانه‌ای که از گردنه‌ی اسدآباد جاری است، می‌پیوندد و به طرف امزاجرد جاری می‌گردد . رود خاکو از قله‌ی الوند سرچشمه می‌گیرد و در روستاهای مجاور امزاجرد به سیمینه‌رود منتهی می‌شود .

رود گردنه‌ اسدآباد

از گردنه مذکور سرچشمه می‌گیرد و پس از گذشتن از کنار تاج‌آباد و اراضی گندم‌چین در اراضی بهادرآباد با رودخانه‌ همه‌کسی ، یکی می‌شود و در اراضی حسام‌آباد به سیمینه‌رود می‌پیوندد .

رودخانه ها و چشمه ها نهاوند

مهم‌ترین منبع آبی و رودخانه شهرستان نهاوند گاماسیاب است که سرچشمه اصلی و اولیه آن در شهرستان نهاوند و ارتفاعات گرین است . هم چنین منطقه نهاوند دارای سراب های زیادی است که باعث رونق کشاورزی در منطقه شده است . مهم ترین سراب های موجود در این منطقه عبارتند از : گاماسیاب ، کنگاور ، کهنه ، بنفشه ، وشت ، فارسبان ، ماران ، کیان ، ملوسان ، بارود آب ، بابا علی ، گنبدکبود ، گردکانه و ورزانه . هم‌چنین در حدود 142 چشمه در منطقه برای مصارف کشاورزی و آشامیدنی موجود است .

سایر رودخانه ها

دیگر رودخانه‌های همدان عبارتند از ابوک ، ارزانفود ، وفرجین و رودهای دیگری که در حوزه‌ شهرهای تابعه‌ استان جاری می‌باشند . سرآب فارسیان و سراب گیان نهاوند و از گردشگاه های مهم استان همدان محسوب می شوند . در حواشی این دو سرآب ها درختان کهنسال با بیش از 500 سال عمر (یادگاری از جنگل این سرآب ها از دامنه های کوه های زاگرس در جنوب نهاوند می جوشند های زاگرس) هنوز هم بر جای مانده‌اند . این دو سرچشمه شگفت آور از گردشگاه های مردم منطقه به شمار می روند .

جنگل

استان همدان فاقد جنگل های انبوه و گسترده است و پوشش گیاهی آن منحصر به رویش استپی و رویش برخی از انواع گیاهان و درختان است . این استان در گذشته دارای جنگل های وسیع بوده، اما در حال حاضر فقط قسمتی از کوه های شهرستان نهاوند (حدود 100 هکتار) دارای پوشش گیاهی جنگلی است که بیش تر آن را درختان بلوط تشکیل می دهد . درختان استان همدان را بنه ، ارژن ، زبان گنجشک و زالزالک به همراه گیاهان دارویی مثل گل گاو زبان ، شیرین بیان ، عناب ، آویشن ، خاکشیر ، رازیانه ، کاسنی ، کاکوتی ، گون و کتیرا تشکیل می دهند که در نقاط مختلف این استان می رویند . در شیارهای فرسایش یافته در بستر رودخانه های فصلی ، گونه های درختچه ای به صورت تک درخت یا گروه های درختی (مانند گز) دیده می شود و در بعضی از نواحی مرطوب درختچه های سیاه تلو بیشتر نمایان است . به طور کلی دوره رویشی در استان همدان کوتاه است و فقط حدود چهار ماه در سال طول می کشد . البته برخی از گیاهان و درختان مقاوم به سرما مانند : تیره بیدها مثل بید سفید و بید مجنون ، انواع صنوبرها مانند نارون ، زبان گنجشک ، اقاقیا ، ارغوان و چنار نیز در همدان دیده می شوند ، اما روی هم رفته آب و هوای این استان برای رویش بسیاری از گیاهان حتی گیاهان مناطق استپی مناسب نیست . این استان همچنین گونه های مختلفی از حیات وحش را در خود جای داده است . این گونه ها شامل پستانداران ، پرندگان ، آبزیان و خزندگان می شوند . قوچ ، میش، کل و بز پستاندارانی هستند که در ارتفاعات استان همدان زندگی می کنند . نژاد این حیوانات دو رگه است و از مخلوط قوچ و میش اصفهانی و قوچ و میش ارمنی به وجود آمده اند . در این استان ؛ پلنگ و گرگ نیز زندگی می کنند . پستانداران دیگر این استان عبارت اند از : روباه ، شغال ، گراز ، سمور ، بز کوهی ، آهو ، کفتار و خرگوش . پرندگان زیادی نیز در این استان زندگی می کنند که از جمله این پرندگان می توان به کبک ، تیهو ، درنا ، بلدرچین ، قرقاول ، کرکس ، قمری ، لک لک ، حواصیل خاکستری ، عقاب تالابی ، عقاب شاهی ، بحری ، صعوده ابر و سفید ، سینه سرخ ، آنقوت ، شاهین ، قرقی و چکاوک اشاره کرد . مهم ترین خزندگان منطقه را نیز مارها و مارمولک ها تشکیل می دهند که مارها به سه دسته ی غیر سمی مثل مار درختی ، مار شلاقی ، مار چلیبر ، مار آتش ، مار پلنگی ، تیرک مار ، نیمه سمی مثل سوسن مار و ویله مار و سمی مثل افعی تقسیم می شوند . منطقه حفاظت شده لشگردر : منطقه حفاظت شده لشگردر با وسعتی در حدود 16000 هکتار در شرق و جنوب شرقی ملایر قرار دارد . این منطقه به سبب ویژگیهای طبیعی دارای تنوع گیاهی و جانوری مناسبی بوده و از اکوسیستمهای پویا و کمتر دست خورده استان همدان محسوب می شود . بلندترین ارتفاع منطقه 2758 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . این منطقه به جهت برخوردار بودن از شرایط لازم ابتدا در بهمن ماه سال 1363 به عنوان منطقه شکار ممنوع و سپس به جهت بهبود شرایط اکو لوژیکی و خصوصا زیستی در اسفندماه سال 1369 با جهد کوشش مجموعه پرسنل اداره کل حفاظت محیط زیست همدان با تصویب شورایعالی حفاظت محیط زیست عنوان « منطقه حفاظت شده را از آن خود کرد . این منطقه به لحاظ موقعیت طبیعی و توپوگرافی دارای سه وضعیت کوهستانی ، تپه ماهوری و نسبتا دشتی می باشد . مناطق کوهستانی زیستگاه کل و بز و مناطق تپه ماهوری زیستگاه گونه حمایت شده قوچ و میش ارمنی می باشد و مناطق دشتی نیز به سبب تغییر نوع کاربری زمین از جانب روستائیان به صورت کشت باغات انگور درآمده است . (گونه های جانوری ) منطقه حفاظت شده لشگردر به سبب سیمای کوهستانی عدم دسترسی سهل و آسان به تپه ماهورهای قابل توجه و پوشش گیاهی نسبتاً مناسب از دیرباز وحوش قابل ملاحظه ای بوده است . گرچه جمعیت آنان در سالیان اخیر سیر نزولی شدید را طی کرده است اما پس از اعلام به عنوان حفاظت شده و حفظ و حراست آن احیای جمعیت وحوش روند مطلوبی را طی نموده است . از پستانداران منطقه می توان پازن ، گوسفند وحشی ، گرگ ، شغال ، روباه ، تشی ، خرگوش ، گورکن ، کفتار و رودک و از پرندگان کبک ، تیهو ، باقرقره ، عقاب طلایی ، فاخته ، دلیجه ، کمر کلی ، پری شاهرخ و چکچک و از خزندگان انواع مار را می توان نام برد .