جاذبه های طبیعی استان قم

باغ و پارک ملی کویر :

پارک ملی کویر مجموعه با ارزشی است که نشان دهنده نمونه های تقریباً بکر و دست نخورده ای از طبیعت است که به دلیل داشتن ذخایر با ارزش گیاهی، جانوری و سایر ویژگی های استثنایی و متنوع از مجموعه های میراث فرهنگی و ملی کشور محسوب می شود . این پارک نمونه ای از اکوسیستم های خشک و بیابانی است که مقدار باران ناچیز آن ، اجازه فعالیت های کشاورزی را نمی دهد ولی امکان رشد و گسترش پاره ای از گیاهان را دارد و به همین دلیل زیست برخی از جانوران ، در آن مقدور است .

دریاچه نمک :

این دریاچه که در واقع بخشی از کویر نمک ایران است ، در شرق قم قرار دارد . دریاچه نمک تنها در فصل زمستان دارای آب است و در فصل تابستان به جای آب ، ورقه های نمک در آن جلب نظر می کند . شکل هندسی نمک های پف کرده در این دریاچه به خصوص به هنگام طلوع و غروب خورشید ، مناظر دیدنی و زیبایی را برای بازدیدکنندگان به تصویر می کشد .

دریاچه حوض سلطان :

این دریاچه با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع ، در حاشیه بزرگراه قم- تهران و شمال استان قم قرار دارد . دریاچه حوض سلطان شامل دو چاله جدا از هم به نام "حوض سلطان" و "حوض مرده" است که آن دو را بیشتر حوض سلطان می نامند . آبهایی که به این دریاچه می ریزد دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی ، بی نهایت شور است . این دریاچه بعد از اسلام تا حدود قرن 19 میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوان را گذرانده و با توجه به تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور ، به صورت دریاچه و باتلاق و کویر درآمده است . از زمان صوفیه به بعد به سبب بنای سدی در بالای پل دلاک ، که آب رود قره چای را به دریاچه نمک هدایت می کرد ، ارتباط بین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک قطع یا ضعیف شده است . در سال 1262 ه.ق دو نیمه دریاچه حوض سلطان به هم متصل و دریاچه بزرگی را تشکیل داد .

سد پانزده خرداد :

سد پانزده خرداد در مسیر جاده قم – دلیجان واقع شده و در سال 1373 افتتاح شد .

سد سنجگان :

بر روی رود سلفچگان از شعبات قمرود در استان احداث شده است .

سد کبار :

این بنا در 25 کیلومتری جنوب قم ، بر روی رودخانه کبار قرار گرفته و ظاهراً از آثار دوره ایلخانی (قرن 7و8 هـ .ق) است که در دوره های بعد ، از جمله در دوره اخیر تعمیر و باز سازی شده است . علی رغم نوشته بیشتر محققان داخلی ،" والفرام کلایس" سد کبار را ، با اطمینان ، از آثار دوره صفوی می داند . سد کبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است که طول تاج آن به 55 متر وارتفاع آن از کف رودخانه به 24 متر می رسد . ضخامت دیواره سد در پایین10 و در بالا حدود 6 متر است .

سد مخزنی امامزاده اسماعیل :

یکی دیگر از سدهای ارزشمند استان قم ، سد مخزنی امامزاده اسماعیل.

کوهستان اردهال :

کوهستان اردهال که در حقیقت دنباله شمالی کوهستان کرکس محسوب می شود ، در شهرستان های قم، کاشان و محلات واقع شده و قسمت جنوب استان قم را در بر می گیرد . این کوه از سوی خاور به جاده قم – کاشان ، از جنوب به جاده کاشان - ورکان، از باختر به جاده اصفهان - قم و از شمال به دامنه های مشرف به شهرستان قم محدود می شود و ناحیه های نیزار ، راونج ، کهک و قنوات را در بر می گیرد .

کوه اسکندر قلندر :

این کوه با ارتفاع 2130 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش خلجستان ، دهستان قاهان و در 61 کیلومتری شمال باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 14 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 49 دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه الوند :

این کوه با ارتفاع 2182 متر در شهرستان قم، بخش نوفل لوشاتو، دهستان فردو و در 41 کیلومتری جنوب مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 59 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 15 دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه تخت گرشاوه :

این کوه با ارتفاع 2045 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش خلجستان ، دهستان قاهان و در 47 کیلومتری شمال باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 9 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 48 دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه چال :

این کوه با ارتفاع 2671 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان فردو و در 42 کیلومتری جنوب مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه باختری - خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 53 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 15 دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه زاقر :

این کوه با ارتفاع 2142 متر در محدوده شهرستان قم، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان کهک و در 37 کیلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 50 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 17دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه سخته :

این کوه با ارتفاع 2475 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان نیزار و در 57 کیلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 22 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 20دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه شمشک :

این کوه با ارتفاع 2584 متر در محدوده شهرستان قم ، در 55 کیلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 23 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 19دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه گوجه :

این کوه با ارتفاع 3071 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش جعفرآباد ، دهستان قاهان و در 70 کیلومتری باختر مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 6 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 39دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه ماهو :

این کوه با ارتفاع 2970 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان نیزار و در 42 کیلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 47 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 15دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه پلنگابی :

کوه پلنگابی (پلنگ آبی) که 3154 متر ارتفاع دارد ، در 48 کیلومتری جنوب باختری قم و در 8 کیلومتری جنوب باختری روستای کرمجگان واقع شده است . این کوه از شمال به مامو و از خاور به ارتفاعات غلیق متصل می شود . رودخانه های راونج ، دره باغ و ازنا از این کوه سرچشمه می گیرند .

کوه خستک :

کوه خستک در 54 کیلومتری جنوب باختری قم و در جنوب روستای سنجگان قرار گرفته است . این کوه 2777 متر ارتفاع دارد و سرچشمه رودخانه های زواریان

کوه سلطان سعد شاه :

کوه سلطان سعد شاه که 2930 مترارتفاع دارد ، در 46 کیلومتری جنوب قم و در جنوب روستای خاوه قرار گرفته است . این کوه از جنوب به کوه لارها متصل است و رودخانه های فردو و وشنوه از آن سرچشمه می گیرد .

کوه هلیل :

این کوه با ارتفاع 2276 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان کهک و در 35 کیلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافیایی در 50 درجه و 48 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 20دقیقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه لارها :

کوه لارها که3109 متر ارتفاع دارد ، در 51 کیلومتری جنوب قم و در شمال روستای رهق قرار گرفته است . رودخانه وشنوه قسمت عمده ای از آب خود را از این کوه می گیرد . کوه لارها از شمال به کوه سلطان سعدشاه و از جنوب باختری به کوه گرگ متصل می شود .

کوه جهارلی :

کوه جهارلی که در بخش شمال خاوری شهرستان قم قرار گرفته از سطح دریا 1094 متر ارتفاع دارد . جهت این کوه از شمال باختر به جنوب خاور می باشد .

کوه مره :

کوه مره که در واقع بخشی از مرز مشترک بین این استان با استان تهران است ، این کوه در شمال استان قم قرار گرفته است .

رودخانه ابهر رود :

رود شور یا ابهررود از کوه های سلطانیه قزوین سرچشمه گرفته و از به هم پیوستن دو رودخانه خزر رود و ابهر رود و برخی از رودهای کوچک فرعی دیگر تشکیل می ‌شود و با جهت کلی شمال باختری به جنوب خاوری از شش کیلومتری جنوب باختری حسن آباد (مرکز بخش فشاپویه) گذشته و بر شوره‌ زار خاور حوضی سلطان جذب می ‌گردد و پس از آبیاری ابهر ، قزوین ، ساوجبلاغ و تهران به رودخانه کرج می پیوندد . این رودخانه به دلیل داشتن نمک در پایین دست ، برای کشاورزی مناسب نیست ولی شاخه هایی از آن از امکانات گردشگاهی برخوردار است .

رودخانه قم رود :

این رودخانه که به نام های گل افشان ، اناربار ، لهل رود و لعل بار نیز معروف است ، از زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد و پس از طی 288 کیلومتر به دریاچه نمک می ریزد . این رودخانه در ابتدا به نام دربند معروف بود و در محل اخته خون در جنوب باختری گلپایگان سدی بر روی آن احداث شده است . قم رود در محدوده شهرستان های گلپایگان ، خمین ، محلات ، دلیجان ‌و قم جاری است و اراضی این نواحی را آبیاری می کند .

رودخانه قره چای :

رودخانه قره چای از سراب های هفت عمارت ، باغ جم ، عباس آباد و پنجه علی در منطقه سربند اراک سرچسمه می گیرد . این رود بعد از مشروب کردن دهستان شراء از استان همدان ، وارد شهرستان اراک می شود . قره چای پس از آبیاری نمودن اراضی کشاورزی شهرستان اراک ، در مسیر خاوری– باختری وارد شهرستان تفرش می شود و پس از دریافت آب رودخانه های گذار و هزلفان و با عبور از جنوب ساوه ، ‌درناحیه ای به نام پل دلاک به قم رود پیوسته و به دریاچه قم می ریزد .

رودخانه دره باغ :

دره باغ رودخانه ای فصلی به طول 45 کیلومتر است که در دهستان کهک ، شهرستان قم جریان دارد . سرچشمه این رودخانه دامنه شمالی کوه های پلنگابی و قلیق، 45 کیلومتری جنوب قم می باشد . این رودخانه در طول مسیر از روستاهای مسیر کرمیگان ، بیرهند ، ابرجس ، کهک ، سیرو و ورجان عبور می کند و رودخانه فردو به آن می ‌ریزد . رود دره باغ از ریزابه های قم رود و حوزه آن دریاچه نمک قم است . شیب متوسط این رود 5/3 درصد و مسیر کلی آن شمالی است .

رودخانه شورفشاپویه :

رود شور فشاپویه رودخانه ای دایمی است که 420 کیلومتر طول دارد . این رود در شهرستان های قم ، تهران ، ساوه ، کرج ، قزوین و خدابنده لو جریان داشته و از دامنه باختری کوه قره داغ واقع در دهستان سجاس رود ، در 30 کیلومتری شمال خاوری قیدار سرچشمه می ‌گیرد و به نام خر رود از دهستان سجاس رود عبور کرده و به دهستان حومه از شهرستان قیدار (خدابنده) وارد می ‌شود و ضمن آمیختن با ریزابه‌های بسیار از10 کیلومتری خاور شهر قیدار عبور می ‌کند و به نام چای خر رود به دهستان خرقان باختری از شهرستان قزوین وارد می ‌گردد . در این دهستان با رودخانه شور خرقان مخلوط می ‌شود و پس از قطع راه اتومبیل رو قزوین ـ همدان وارد دهستان خرقان خاوری می ‌گردد و با رودخانه‌های آوج و کلنجین در هم می ‌آمیزد و به سوی شمال خاوری جریان می ‌یابد. پس از عبور از روستای سکزناب از دره خاوری کوه قره قرقان عبور می ‌کند و به دهستان افشاریه وارد می ‌شود . در این دهستان نخست با رودخانه اورونگاش مخلوط می ‌شود و سپس به صورت خشکرودی به دهستان رامند جنوبی و سپس به دهستان دشت آبی وارد می ‌گردد و پس از آمیختن با ابهر رود به رود شورفشاپویه تغییر نام می ‌دهد . در این جا به سوی جنوب متوجه می ‌شود و از باختر روستای قشلاق حسین خانی می ‌گذرد و پس از طی حدود هشت کیلومتر به خاور منحرف می ‌گردد و از میان شوره ‌زار دامنه جنوبی ارتفاعات حلقه ور عبور می ‌کند و پس از گذشتن از دامنه خاوری کوه کردها به دهستان زرند از شهرستان ساوه داخل می ‌گردد و به سوی جنوب خاوری خط آهن تهران – قم ، همچنین راه اتومبیل رو تهران ـ ساوه را قطع می ‌کند و به دهستان فشاپویه از شهرستان تهران وارد می ‌گردد . در این دهستان نخست با قشلاق هفت تپه با رودخانه سرود مخلوط می ‌شود و سپس به موازات رودخانه کرج و به فاصله متوسط 10 کیلومتر به سوی جنوب خاوری روان می ‌گردد و با طی یک قوس بزرگ راستگرد از دهستان فشاپویه خارج و به دهستان قمرود از شهرستان قم وارد می ‌شود و سرانجام در 75 کیلومتری خاور قم به دریاچه نمک می ‌ریزد . شیب متوسط این رود 4/0 درصد و مسیر کلی آن جنوب خاوری است .

رودخانه زواریان :

زواریان رودخانه ای فصلی است که در دهستان راهجرد خاوری ، شهرستان قم جریان دارد . این رود از دامنه خاوری کوه خستک ،51 کیلومتری جنوب باختری قم سرچشمه می گیرد . این رودخانه پس از سیراب ساختن روستاهای زواریان ، سلفچکان ، عنایت بیگ ،‌ حسین آباد به طرف جنوب منحرف می گردد و با دو پیچ نسبتاً بزرگ در دو کیلومتری شمال روستای بخشایش به تلخه رود می ‌ریزد .

رودخانه سولقان :

رودخانه فصلی سولقان در شهرستان های تفرش و قم ، استان های مرکزی و قم جریان دارد . این رودخانه از ارتفاعات 19 کیلومتری خاور تفرش طی ریزابه‌های متعدد سرچشمه گرفته و ضمن عبور از دهستان قاهان با رودخانه وزوا مخلوط می ‌شود و پس از ورود به شهرستان قم در حدود روستای آوه محو و ناپدید می شود . مازاد آب این رودخانه در فصل های پر باران به قره سو می ‌ریزد .

رودخانه شورراهجرد :

رودخانه شورراهجرد یک رودخانه فصلی به طول 28 کیلومتر است که در دهستان راهجرد خاوری ، شهرستان قم جریان دارد . این رود از دامنه کوه خستک 48 کیلومتری جنوب باختری قم سرچشمه می گیرد . شورراهجرد از ریزابه های قره سو و حوزه آن دریاچه نمک قم است .‌ شیب متوسط این رود 6/1درصد و مسیر کلی آن خاوری است .

رودخانه شورقم رود :

رودخانه شور قم رود رودی فصلی با طول 15 کیلومتر است . این رود در دهستان قمرود ، شهرستان قم جریان دارد و از 16 کیلومتری شمال باختری قم سرچشمه می گیرد . شور قم رود از ریزابه های رودخانه لک شور و حوزه آن دریاچه نمک قم است . شیب متوسط این رود یک درصد و مسیر کلی آن شمال خاوری است .

رودخانه سیاه آب آدران :

رودخانه سیاه آب آدران شاخه‌ای از رودخانه کرج است . این رودخانه در شهرستان های کرج ،‌ تهران و قم ، استان های تهران و قم جریان دارد .

رودخانه چای خر رود :

این رودخانه شاخه‌ای از رودخانه شور فشاپویه است که در شهرستان های قم ، تهران ،‌ ساوه ، کرج و قزوین جریان دارد.

رودخانه شاه چای :

رودخانه شاه چای شاخه‌ای از رودخانه کرج است که در شهرستان های کرج ، تهران ، قم و در استان های تهران و قم جریان دارد.

جنگل و مناطق حفاظت شده

استان قم گونه های مختلفی از حیات وحش را در خود جای داده است . این گونه ها شامل پستان داران ، خزندگان و پرندگان می شود . زمین های مسطح پارک ملی کویر با پوشش گیاهی کویری و نیمه کویری ، زیستگاه پستاندارنی مانند جبیر ، آهو و گونه های با ارزش حمایت شده و کم یابی مانند پوزپلنگ و گورخر است . بخش های کوهستانی آن نیز با پوشش گیاهان استپی دارای تعداد قابل توجهی وحوش کوه زی مانند کل ، بز ، قوچ و میش است . محدوده استان قم از نظر تنوع پرندگان نیز اهمیت ویژه ای دارد ، کبک و تیهو که از پرندگان بومی به شمار می آیند و انبوهی از پرندگان مهاجر چون فلامینگو ، آنقوت ، سرسبز و خوتکا به آب بندها و شوراب های اطراف این استان روی می آورند .

منطقه ییلاقی کهک :

شهر کهک با روستاهای اطراف آن ، آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و از مناطق ییلاقی استان قم به شمار می رود . وجود باغهای زیبا ، کوه های مرتفع و آب شیرین از ویژگی های منطقه است و وجود مجتمع های توریستی و تفریحی باعث جذب توریست می شود .
روستاهای بالادست شهر کهک مانند : فردو ، وشنوه ، کرمجگان ، اول ، خاوه ، بیدهند و ... از روستاهای ییلاقی و زیباترین روستاهای ایران هستند .

منطقه ییلاقی خلجستان :

خلجستان نیز با روستاهای اطراف آن ، آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و از مناطق ییلاقی استان قم به شمار می رود .

منطقه قاهان :

دهستان قاهان دارای دو دره است . یکی دره کهندان در روستان ونان (عروس خلجستان) و دره دیگر که از آغلک شروع و بعد از روستای زیبای بنابر و روستاهای جمیزقان ، قاهان به کاسوا و انجیله ختم می شود . وجود باغ های زیبا ، مجموعه گلخانه کوثر ، کوه های مرتفع ، آب شیرین و قرار گرفتن در مسیر بزرگراه های قم- ساوه و قم- تفرش ، سبب شده تا گردشگران داخلی و خارجی از این منطقه دیدن کنند .