جاذبه های طبیعی استان زنجان

چشمه آب معدنی وننق

این چشمه در بیست و یک کیلومتری جاده زنجان‌ ـ میانه، در دهکده «وُننق»، بر تپه‌ای با ارتفاع حدود دویست متر قرار دارد و راه آن از میان کشتزارها و تپه‌های متعدد می‌گذرد. چشمه دو مظهر دارد: مظهر اول حوضچه‌ای کم‌عمق با طول دو متر و عرض یک متر است که آب آن از شمال‌غربی حوضچه خارج شده و در مجرای باریکی سرازیر می‌شود و آبدهی آن در حدود هفت متر در دقیقه است. مظهر دوم یک حوضچه مربع شکل در ابعاد 5/2 × 5/2 متر و عمق آن در حدود یک متر است و اطراف آن را لنگ‌چین کرده‌اند. قسمت اعظم آب در سمت جنوبی این حوضچه از زمین خارج می‌شود و در مجرای کوچکی سرازیر می‌شود و آبدهی آن در حدود ده لیتر در دقیقه است. آب جویبار تنگة بالایی چشمه سطحی است و از نظر شیمیایی در ردیف آب‌های بیکرنباته و سولفاته کلسیک منیزیم سرد و نسبتاً سنگین است.

چشمه‌های دیگر آب گرم و آب معدنی استان زنجان عبارتند از:

چشمه آبگرم روستای آرکوین در بخش ایجرود جاده بیجار چشمه آبگرم روستای ابدال در جنوب غربی جاده زنجان‌- تبریز چشمه آبگرم روستای سرگاب درجنوب شرقی قیدار چشمه آبگرم روستای میانج و حلب در انگوران چشمه آبگرم روستای الله بلاغی در نزدیکی روستای ماهان ، بخش طارم چشمه آبگرم روستای ینگجه در بخش ماه‌نشان

آبشار شارشار

یکی از جاذبه‌های طبیعی و زیبای شهر زنجان آبشار شارشار است که در جوار روستای «تهم »، در شمال شرقی زنجان قرار دارد. این آبشار در ایام بهار و تابستان مورد توجه بازدیدکنندگان است و از تفرجگاه‌های مهم شهر زنجان به شمار می رود.

دودکش جن

سطح زمین همواره تحت تأثیر عوامل و عناصر آب و هوایی و جوی قرار دارد و این امر باعث تغییرات فیزیکی و شیمیایی و ایجاد ساختارهای جدید در روی زمین می‌شود. یکی از این ساختارهای ژئومورفولوژیکی (تأثیرات هوا زدگی) در این منطقه، «دودکش‌های جن» است که به علت قرار گرفتن یک لایة کنگلومرایی (جوش سنگ) با سیمان آهکی مقاوم بر روی لایه‌های رسی مارنی و آبرفتی، مقاومت کم‌ در برابر فرسایش، شیب تند منطقه و فرسایش شدید رودخانه‌ها و آبراهه‌های منتهی به رودخانه قزل اوزن، شکل گرفته است. ستون‌های موسوم به دودکش جن مرتفع‌تر از سطوح مجاور است و به لحاظ شکل، ارتفاع و قطر بسیار متنوع است. در دامنه‌های منتهی به رودخانة قزل اوزن در منطقه ماهنشان، تعداد متنابهی دودکش جن وجود دارد که شماری از آن‌ها به طور کامل و برخی به صورت ناقص شکل گرفته‌اند. بلندترین و شاخص‌ترین آن‌ها دودکش جن معروف ماهنشان در کنار جاده زنجان ـ ماهنشان، نرسیده به روستای ایلی بلاغ است‌. وجود کنگلومرایی در رأس آن، تناوب لایه‌های رسی و ماسه سنگ‌های سست در بدنه و قسمت‌های زیرین آن به سهولت قابل مشاهده است. این اثر تاریخی ـ طبیعی یکی از دیدنی‌های جالب این منطقه محسوب می‌شود.

منطقه حفاظت شده انگوران

منطقه حفاظت شده انگوران با مساحت نزدیک به صد و یازده هزار هکتار، از سال 1350 ش منطقه حفاظت شده اعلام شده است. این منطقه در گذشته زیستگاه بیش از هزار قوچ، میش، کل و بز بود، اما متأسفانه در سال‌های 1357 و 1358 ش، عده‌ای سودجو و فرصت طلب جانوران آن را به تاراج بردند. در حال حاضر با تدوین برنامه‌های احیایی و حفاظتی، تعداد جانوران وحشی آن تا حدود قابل توجهی افزایش یافته است. منطقه ... یکی دیگر از مناطق حفاظت شده استان زنجان می‌باشد که می‌توان از آن یاد کرد.

منطقه حفاظت شده سرخ آباد

این منطقه به مساحت یکصد هزار هکتار در سی کیلومتری شمال غرب زنجان، در بخش‌های طارم علیا و قره پشتلو قرار دارد و در سال 1375 ش در شورای عالی حفاظت محیط زیست به تصویب رسیده است.

پناهگاه حیات وحش انگوران

این پناهگاه به مساحت سی و پنج هزار هکتار در یکصد کیلومتری جنوب غرب زنجان، در حوزه شهرستان ماه نشان قرار دارد.

منطقه ممنوعه شکار خرمنه سر

این منطقه ادامه منطقه حفاظت شده باشگل تاکستان است.

منطقه ممنوعه شکار جدید «خراسانلو»

این منطقه به مساحت یکصد هزار هکتار در پانزده کیلومتری شمال شهر ابهر و خرمدره قرار دارد و از سال 1375 ش تحت حفاظت قرار گرفته است.

منطقه ممنوعه شکار قیدار

مجموع مساحت مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست در استان زنجان به سیصد و شصت هزار هکتار می‌رسد و این رقم در مقایسه با استان‌های هم‌جوار نظیر کردستان، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، گیلان، همدان و استان‌های دیگر مانند هرمزگان، کهگیلویه و بویر احمد، ایلام، سیستان و بلوچستان، لرستان، کرمانشاه، کرمان، یزد مقام اول را کسب کرده است. در سه منطقه امن و ممنوعه التألیف به نام‌های «قره بوق» به مساحت سه هزار هکتار، «گرده تاج» به مساحت شش هزار هکتار و «بلقیس» به مساحت سه هزار هکتار در داخل منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش انگوران به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان مرتعی ایجاد شده و از هر گونه تجاوز و تخریب‌های انسانی مصون مانده است. این سه منطقه در تکثیر و پرورش و زادآوری گونه قوچ و میش وحشی ارمنی نقش به سزایی دارند.

غار کتله خور

غار کتله خور در اصطلاح محلی معروف به کل هور خور یکی از زیباترین غارهای جهان است و در یکصد و چهل کیلومتری جنوب غربی زنجان، در جنوب روستای گرماب از توابع شهرستان خدابنده قرار دارد. دسترسی به این غار از طریق دو جادة زنجان ـ سلطانیه و زنجان ـ بیجار میسر است. نام این غار برگرفته از یک واژه فارسی باستان و به معنای جایگاه خورشید است. غار کتله خور در دامنة جنوبی کوه «ساقیزلو» که بلندترین قلة آن در حدود دو هزار متر ارتفاع دارد، واقع شده است. بلندی این کوه در منتهی‌الیه شرقی آن کاهش می‌یابد و در دماغه باریک به هشتصد متر می‌رسد. دهانة غار شش تا هشت متر بالاتر از رودخانه قرار دارد. دهانة غار ابتدا به شکل طاق مثلثی و کوچکی بود که در عملیات بعدی حاشیه‌های آن را تراشیده و در فلزی بلندی به ارتفاع 5/1 متر بر روی آن قرار داده‌اند. زیبایی این غار بیشتر به علت بافت‌های کلسیتی از جمله استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های موجود در آن است که بیشتر درکنار دیوارها، دهلیزها و گذرگاه‌های آن دیده می‌شوند. در تمام دهلیزها و گذرگاه‌های این غار قندیل‌های مخروطی رنگارنگ معلق از سقف و بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می‌شود. در گذرگاه‌های کم ارتفاع و تونل‌های فرعی بن بست که راه به جایی ندارند، بلورهایی به شکل‌های گوناگون از کربنات‌های دانه‌ای ریز و سوزنی، سقف و دیوارها را پوشانده‌اند و به طور پراکنده، در کف غار نیز دیده می‌شوند. در گذرگاه‌های بزرگ نیز ریزش مداوم آب، شکل‌های بسیار زیبایی از توده‌های کلسیتی گل کلمی در رنگ‌های گوناگون پدید آورده است. در انتهای یکی از دالان‌های طبقة اول، دهلیز بزرگی دیده می‌شود که «تولکی اولن» یا «روباه کش» نام دارد. این حیوان پاهایی بلند و دمی دراز و سری بزرگ دارد. این غار به لحاظ تنوع پدیده‌های شگفت اعماق زمین، از منحصر به فرد‌ترین غارهای ایران است و در طبقات گسترده شده است و در صورتی که هفت طبقه داشته باشد، متعلق به دوران دوم زمین‌شناسی است. عمر این غار در آخرین بررسی‌ هفتاد میلیون سال تخمین زده شده است.

غار گُلجیک

این غار در سی وپنج کیلومتری جنوب غربی شهرستان زنجان، در ارتفاعات مشرف به روستای «حاج ارش» از توابع شهرستان زنجان قرار دارد و در حال حاضر راه سواره رو ندارد. این غار عظیم که به طور طبیعی از فرسایش سنگ‌های آهکی موجود در آن پدید آمده است، با داشتن آب و هوای مناسب، پناهگاه و مسکن انسان‌های دوران پیش از تاریخ بوده است. ابعاد این غار 100*700 متر و ارتفاع تقریبی آن پنجاه متر است. درون غار آثاری از زندگی انسان‌های دورة «آشولین» تا «بردوستین» متعلق به شانزده تا سی هزار سال ق.م کشف شده است. این آثار شامل ابزار، ادوات، تیغه‌های سنگی و استخوان حیوانات شکاری است. آن‌چه بیشتر از همه درخور بررسی و اهمیت است، آثار معماری درون غار است که نشان از محصور نمودن فضاهای زیستی و تعیین حریم‌ها دارد و تعیین حدود مالکیت را در آن دوره نشان می‌دهد.

غار خرمنه سر

غارخرمنه سر در روستای «شاه نشین»، در بلندای کوه خرمنه سر که هزار و ششصد متر ارتفاع دارد، قرار دارد و به غار«‎ شانشین» نیز معروف است. سنگ‌های خارا و سنگ‌های سفید آهکی به صورت ستون‌های استالاکتیت و آویزه‌های استالاگمیت مانند چلچراغ‌های زیبا از سقف این غار آویزان است و زیبایی خاصی به آن بخشیده است. در این غار چاه‌های بسیار و دره‌های خطرناک و لغزنده‌ای وجود دارد و برای بازدید از آن حتماً باید از وسایل غارنوردی و کوهنوردی بهره گرفت. با توجه به فضاهای تالار مانند دهلیزهای زیبا و دخمه‌ها، این غار احتمالاً از زیستگاه‌های انسان‌های نخستین بوده است. برای رسیدن به دهانة این غار ابتدا باید از بستر رودخانه‌ای که از کوه‌های شمالی شانشین سرچشمه می‌گیرد، گذشت و از میان درختان سر سبز زیتون و انجیر عبور کرد و به سوی ارتفاعات شمالی پیش رفت. در نزدیکی قله کوه خرمنه سر، دهانة مشبک و پنجره مانند وسیع غار دیده می‌شود. این دهانه ربطی به غار اصلی ندارد. بالای در غار حفرة بزرگ و تنور مانندی شبیه اتاق ـدر میان حفره‌های کوچک احاطه شده است. بالا رفتن از میان سنگ‌ها نیاز به دقت و مهارت لازم دارد. درون این اتاق‌ها، آثاری از زندگی انسان شامل ظرف‌های سفالی شکسته و پیه‌سوزهای قدیمی شکسته دیده می‌شود. در حفره‌های اطراف خفاش‌ها و شب پره‌های بسیاری لانه کرده‌اند. با ادامة راه‌پیمایی یک فضای نسبتاً وسیع و سپس برکة آب صاف و زلالی پدیدار می‌شود. در فاصلة پنجاه متری این غار، سوراخی شبیه به دهانة چاه وجود دارد که برای ورود به آن باید به حالت خزیده و درازکش حرکت کرد. به محض ورود به این حفرة پر رمز و راز، زیبایی دیدنی و پر از شگفتی در برابر چشمان حیرت زدة دیدارکننده پدیدار می‌شود. پس از آن دهانة چاه بزرگ دیگری دیده می شود که انتهای آن مشخص نیست و پیمودن آن نیاز به مهارت ویژه دارد. بعد از خروج از این چاه، دخمه‌ای قرار دارد. سپس تالار بزرگ به ابعاد 80*80 متر با سقفی بسیار بلند که در زیر کوه سر به فلک کشیده است، دیده می‌شود. در کنار پایانة غار شعبة عمیق و طولانی دیگری دهان می‌گشاید. کف و سقف این دهلیز شباهت بسیار به بنای بازار‌های قدیمی دارد و در چند نقطة آن در فاصله‌های بیست تا سی متری طاقچه‌های کوچکی با دست کنده شده است. در کف دهلیز چاهی عمیق و ظلمانی دهان باز کرده است و به انتهای دهلیز منتهی می شود. برای رسیدن به این نقطه از غار باید حداقل شش ساعت تلاش و راهپیمایی کرداست تا بتوان آخرین شاخة غار را که محوطه‌ای وسیع و مملو از سنگ‌های معلق و بزرگ است. بر اساس مطالعات و بررسی‌های اولیه، این غار در دو دوره، زیستگاه انسان بوده است در دورة نخست مردمان پیش از تاریخ و در دورة دوم مردمان سدة چهارم هـ .ق این تاریخ به بررسی سفالینه‌ها و وسایل زندگی آنان که در اتاق‌ها و دهلیزها به دست آمده‌اند، متکی است. این غار قدیمی و تاریخی با قلعة شمیران یا سمیران که امروزه به نام مجموعة تاریخی قاسم آباد معروف است و در ساحل راست رودخانة قزل اوزن قرار دارد، مرتبط است و به نظر می رسد سرکردگان حکومت کنگریان از این غار به عنوان پناهگاهی امن در مقابله با فشارهای سیاسی حکومت بغداد استفاده می‌کرده‌اند. از این غار فقط کوهنوردان حرفه‌ای می‌توانند دیدن کنند.

سد کرسف

سد کرسف یا سد «امیر» در غرب روستای کرسف از توابع شهرستان خدابنده قرار دارد. تاریخ ساخت این سد مشخص نیست، اما مشرف به آن بقایای شکارگاه «امیر جهانشاه خان افشار»، سرکرده ایل افشار در اواسط دوره قاجار در ناحیه خمسه بر جای مانده است. سد کرسف از نوع سدهای وزنی و سنگی است و با ارتفاع پانزده متر دارای ظرفیت حدود پنج میلیون متر مکعب آب برای مصارف کشاورزی است.

یخچال

در فاصله سیصد و پنجاه متری شمال غرب پل حاج سلمان (سید محمد)، تپه‌ای در میان باغ‌ها خودنمایی می‌کند. در زیر این تپه مجموعه‌ای شامل چهار تالار طویل و عمیق وجود دارد که در زمانی نه چندان دور، محل تأمین یخ مورد نیاز اهالی زنجان بود. کاربری و نوع معماری این بنا باعث شده تا این اثر در سطح استان شاخص باشد. این یخچال از دو قسمت، ‌حوضچه‌ها و تالارها تشکیل شده است. حوضچه‌ها در دو طرف شرق و غرب یخچال قرار دارند. وسعت حوضچه شرقی تقریباً یک و نیم برابر حوضچه غربی است. مساحت دقیق، شکل هندسی و نوع مصالح به کار رفته در حوضچه‌ها به دلیل تغییرات و تخریب‌هایی که به مرور زمان در آن‌ها ایجاد شده است، مشخص نیست. تالارهای یخچال تقریباً بیست درصد تخریب شده‌اند و با اجرای عملیات مرمتی و استحکام‌ بخشی‌ قابل احیا هستند. تالار اول به طول 80/19 متر و عرض 40/7 متر دارای یک راه‌پله ورودی به تالار و دو روشنایی در ضلع شرقی است. دیوارهای داخلی تا ارتفاع 20/4 متر از مصالح سنگ و ساروج ساخته شده‌اند و بعد از آن طاق آجری اجرا شده و ارتفاع بنا از داخل 40/7 متر است. این تالار بر خلاف سه تالار دیگر بنا رو به شمال احداث شده و طول آن به طرف شرق است. تالار دوم در مجاورت ضلع شمالی تالار اول و عمود بر آن احداث شده و از دو قسمت ورودی و تالار تشکیل شده است. طول تالار 70/17 متر و ارتفاع آن از داخل 20/7 متر است. تالارهای سوم و چهارم چسبیده به هم است. طول دو تالار 50/25 متر، عرض آن‌ها 90/13 متر و ارتفاع آن‌ها به ترتیب 30/7 و 20/7 متر است. راه‌پله ورودی در ضلع شرقی قرار دارد. مصالح به کار رفته در تالارها سنگ، ساروج و آجر است. کل مجموعه تالارها در زمینی به طول 56/38 متر و عرض 70/32 متر احداث شده است. این مجموعه در اوایل دوران پهلوی و در زمان مرحوم علی اکبر توفیقی ـ شهردار وقت زنجان ـ احداث شد.

آق زوج چای طارم

یک رود فصلی به طول 20 کیلومتر و شیب متوسط 11 درصد است که در روستای دستجرده از بخش چورزق در محدوده شهرستان طارم جاری است. رودخانه آب لار از دامنه جنوبی کوه فشم و دامنه باختری کوه چیلاوی در 66 کیلومتری شمال خاوری شهر زنجان سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2500 متر است.

ابهر رود

مهم ترین رودخانه جاری در سرتاسر شهرستان ابهر و شریان حیاتی این منطقه است. این رود شاخه ‌ای از رودخانه شور فشاپویه بوده و در شهرستان‌های ابهر، تاکستان، قزوین، کرج، تهران و قم جریان دارد و از دو شاخه فصلی و دایمی تشکیل شده است. سرچشمه شاخه فصلی آن از کوه سرآهند در حوالی گردنه الله اکبر سلطانیه است. شاخه دایمی آن به نام کینه ورس نیز از کوه های رستم، سالارداغی و سندان سرچشمه می گیرد. این شاخه از شعبات متعددی تشکیل شده و با جهت شمال باختری به جنوب خاوری در نزدیکی ابهر به شاخه فصلی می پیوندد و با نام ابهررود جریان می یابد.

چمل گین

یک رود دایمی به طول 20 کیلومتر و شیب متوسط 4/9 درصد است که دارای مسیر جنوب باختری بوده و در محدوده شهرستان طارم جریان دارد. این رودخانه از کوه ولان در 16 کیلومتری باختر شمالی ماسوله سرچشمه می گیرد و تا محدوده شهرستان طارم ادامه پیدا می کند. ارتفاع سرچشمه رودخانه چمل گیر 2350 متر و ارتفاع ریزشگاه آن 480 متر است.

خررود

ازبلندی های خدابنده سرچشمه می گیرد و پس از گذشتن از زمین های محمودآباد و نورآباد به رود آوج می پیوندد.

سجاس رود

یک رودخانه فصلی به طول 60 کیلومتر است که در دهستان سجاس رود از بخش سجاس رود شهرستان خدابنده جریان دارد. این رودخانه از دامنه های جنوبی کوه آق داغ در 28 کیلومتری شمال خاوری خدابنده سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن1900 متر است.

رود خانه شور سهرورد

یک رودخانه فصلی به طول تقریبی 45 کیلومتر و شیب متوسط 3/1 درصد است که در دهستان های حومه و سهرورد از بخش مرکزی شهرستان خدابنده جریان دارد. این رودخانه از دامنه شمالی ارتفاعات خاوری روستای حسام آباد در 25 کیلومتری جنوب قیدار سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2050 متراست.

رود شور همدان خدابنده

یک رود فصلی به طول 120 کیلومتر و شیب متوسط 7/0 درصد است که در دهستان مهربان (شهرستان همدان) و دهستان گرماب از بخش افشار (شهرستان خدابنده) جریان دارد. این رودخانه از دامنه باختری کوه های سید مزار و سوباشی در شش کیلومتری جنوب خاوری گل‌ تپه و در 52 کیلومتری شمال باختری همدان سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2300 متر است.

رودخانه اقبلاغ چای خدابنده

یک رود فصلی به درازای 17 کیلومتر و شیب متوسط سه درصد است که در شهرستان خدابنده، در روستاهای شیوانات و گرماب از بخش افشار جریان دارد. رودخانه آقبلاغ چای از دامنه های شمالی کوه چنگ الماس در64 کیلومتری جنوب باختری شهرستان خدابنده سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2030 متر است.

رودخانه ایجرود

رودخانه ایجرود از با اهمیت ترین رودخانه های این منطقه است که در مسیر عبوری آن آبادی ها و باغ های فراوانی به چشم می خورند و در فصل های بهار و تابستان، چشم اندازهای زیبایی را فراهم می آورند. این رودخانه از کوه های جنوب، سرچشمه می گیرد و پس از سیراب کردن روستاها و شهرهای مسیر خود،‌ در نزدیکی «ینگی کند جامع السرا» به قزل اوزن می پیوندند.

رودخانه بیزینه رود

یک رود فصلی به درازای 75 کیلومتر و شیب متوسط 3/1 درصد است که در محدوده شهرستان خدابنده جریان دارد. این رودخانه از دامنه های باختری کوه خرقان در60 کیلومتری جنوب خاوری خدابنده سرچشمه گرفته و در دهستان بزینه رود شهرستان خدابنده جریان می یابد. ارتفاع سرچشمه این رودخانه 2500 متر است.

رودخانه چسب ایجرود

چسب یک رودخانه‌فصلی به طول 32 کیلومتر و شیب متوسط دو درصد است که در شهرستان ایجرود جریان‌ دارد. این رودخانه از دامنه شمالی کوه های قراول و سریال در 58 کیلومتری ‌جنوب ‌زنجان‌سرچشمه ‌گرفته و رو به سوی باختر جریان پیدا می‌کند. ارتفاع سرچشمه این رودخانه 2100 متر است و پس از مشروب کردن روستاهای بسیار سرانجام به رودخانه قزل اوزن می ریزد.

رودخانه خویین ایجرود

یک رود دایمی و از جمله رودخانه های مهمی است که در شهرستان ایجرود جریان دارد. این رودخانه به طول 30 کیلومتر و شیب متوسط 3/0 درصد از تلاقی رودخانه‌های اوزون دره و سُجاس رود در 48 کیلومتری جنوب باختری زنجان پدید می‌آید و ارتفاع سرچشمه آن 1550 متر است.

رودخانه زنجان رود

یکی از مهم ترین رودخانه های استان است که در شهرستان های ابهر و زنجان جاری می باشد. این رودخانه دایمی که 142 کیلومتر طول داشته و ارتفاع سرچشمه آن 1780 متر است، از آبخیزهای دهستان سلطانیه در 38 کیلومتری خاور زنجان سرچشمه گرفته و دره پهناور زنجان رود را به سوی شمال باختری طی می کند. این رودخانه از جنوب شهر زنجان عبور می کند و پس از مشروب کردن روستاهای مشک آباد، نیماور، بناب، دیزج، خانه بران و سالیان از جنوب شهر زنجان گذشته و به موازات راه اتومبیل رو و راه آهن زنجان - میانه به سوی شمال باختری به جریان خود ادامه می دهد. در این مسیر روستاهای کوشکان والارود، خرم پی و برخی روستاهای دیگر را سیراب کرده و در نهایت به روستای سرچم پایین می رسد. در این روستا به سوی باختر تغییر مسیر داده و پس از سیراب کردن روستاهای چوروک، الوارلو، گوگلان و رجین در سه کیلومتری باختر روستای رجین به قزل اوزن می ریزد. ارتفاع ریزشگاه این رودخانه 1100 متر، شیب متوسط آن 5/0 درصد و حوزه آن دریای خزر است.

ودخانه شور چای خدابنده

یک رودخانه فصلی به درازای حدود 35 کیلومتر و شیب متوسط 9/1 درصد است که در محدوده شهرستان خدابنده جریان دارد. این رودخانه از دامنه جنوبی و باختری کوه سیاه در 27 کیلومتری شمال خاوری دهستان گرماب از بخش افشار و 26 کیلومتری جنوب باختری قیدار سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2150 متر است.

رودخانه شور فشاپویه

یک رودخانه دایمی به طول تقریبی 420 کیلومتر، شیب متوسط 4/0 درصد و مسیر کلی جنوب خاوری است که در استان های قم، تهران، مرکزی، قزوین، زنجان و شهرستان های قم، تهران، ساوه، کرج، قزوین و خدابنده جریان دارد. این رودخانه از دامنه باختری کوه قره داغ در30 کیلومتری شمال خاوری قیدار سرچشمه گرفته و با نام خررود از دهستان سجاس رود عبور می کند.

رودخانه قره قوش ایجرود

رودخانه قره قوش ایجرود که یک رود فصلی به درازای 40 کیلومتر و شیب متوسط 6/1 درصد است، در شهرستان ایجرود جریان دارد. این رودخانه از دامنه کوه های قیدار، کولتان و سریال در 59 کیلومتری جنوب زنجان سرچشمه می ‌گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2100 متر است. مسیر کلی رودخانه قره قوش باختری می باشد این رودخانه در طول راه روستاهای چپقلو ، عباسلو ، ابراهیم آباد و یارمجه را سیراب می کند و در یک کیلومتری باختر روستای یارمجه به قزل‌اوزن که ارتفاع ریزشگاه آن نیز 1450 متر است، می ریزد.

رودخانه قزل اوزن

رودخانه قزل اوزن علاوه بر اهمیت اقتصادی بالایی که دارد به دلیل پرآبی، زیبایی و طولانی بودن مسیر خود یکی از مهم ترین روخانه های زنجان است که در زمینه جاذبه های گردشگری نیز اهمیت زیادی دارد. سفیدرود یا قزل اوزن یکی از مهم ترین، بزرگ ترین و مشهورترین رودخانه های ایران و یک رود دایمی به درازای 765 کیلومتر و شیب متوسط 3/0 درصد است که از آبخیزهای 30 کیلومتری شمال باختری سنندج، دهستان مارال (استان کردستان) سرچشمه می گیرد.

رودخانه لارطام

سیاوه رود

یک رود دایمی به طول 25 کیلومتر و شیب متوسط 5/7 درصد است که در روستای درام در محدوده شهرستان طارم جریان دارد. این رودخانه از کوه شاه معلم در شش کیلومتری شمال باختری ماسوله سرچشمه می گیرد و ارتفاع سرچشمه آن 2350 متر است.

فلات رود

یک رودخانه فصلی به درازای 33 کیلومتر و شیب متوسط شش درصد است که در محدوده شهرستان طارم جریان دارد. این رودخانه از دامنه شمالی کوه های اقلید و بنارود در 17 کیلومتری شمال خاوری زنجان سرچشمه گرفته و رو به شمال سرازیر می شود. ارتفاع سرچشمه این رودخانه 2400 متر است.

کوه

زنجان یک استان کوهستانى است که مطالعه ارتفاعات متعدد آن اطلاعات زیادی به دست می دهد. شهرها و روستاهاى این استان؛ در دامنه ها و دشت هاى بین رشته کوه ها قرار گرفته اند و اغلب با آب هایی که از این کوه ها جاری می شوند، آباد شده اند. رشته کوه هاى محدوده استان زنجان از نظر زمان پیدایش به دوران سوم زمین شناسى منسوب مى شوند که فرسایش دوران چهارم سبب تغییر چهره آن ها شده است. جهت و امتداد عمومى کوه هاى استان، شمال باخترى، جنوب خاوری و در بعضى نقاط خاوری، باختری است. این استان به طور متوسط حدود 1500 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. پست ترین نقطه داخل آن با ارتفاع 300 متر در منطقه طارم و بلندترین قله آن با ارتفاع بیش از 3000 متر در کوه هاى تخت سلیمان در ارتفاعات شهرستان ماه نشان واقع شده است. حدود60 درصد از ارتفاعات منطقه در شهرستان زنجان، طارم و ماه نشان قرارگرفته اند و برخى از ارتفاعات مهم نیز در شهرستان هاى ابهر و خرم دره واقع شده اند. ارتفاعات بیش از 3000 متری منطقه در باخترى ترین بخش استان (شهرستان ماه نشان) قرار گرفته است. قیز قالاسى با ارتفاع 3214 متر در بخش انگوران شهرستان ماه نشان واقع شده و از بلند ترین قله هاى استان زنجان به شمار می آید. بیش از 274 کوه در استان زنجان شناسایى شده اند که قسمتى از این ارتفاعات به طور سلسله وار دامنه های حاصلخیزی دارند. ترکیب قرار گرفتن آن ها عبارتند از: رشته شمالى (رشته کوه هاى البرز) که در قسمت شمال رودخانه قزل اوزن قرار گرفته و جهت خاوری، باختری دارد. کوه هاى مهم آن از خاور به باختر عبارتند از: کوه هاى طالقان، سیالان و الموت. مرتفع ترین نقطه این رشته کوه تخت سلیمان به ارتفاع 4400 متر است که دارای یخچال طبیعى نیز است. رشته دیگر موازى با رشته اول و در قسمت جنوبى رودخانه واقع شده و خط الراس آن حد طبیعى طارم، زنجان و ابهر را تشکیل می دهد. رشته سوم تقریباً موازى رشته دوم و در جنوب شهر زنجان کشیده شده که خط الراس آن حد طبیعى قیدار با بخش حومه زنجان و ابهر محسوب مى شود. رشته چهارم تقریباً موازى با رشته سوم، بین دهستان هاى ایجرود، سجاس رود، قشلاقات و شهرها واقع شده و به کوه ققدار معروف است. رشته پنجم در قسمت باختری شهرستان زنجان و موازى با رودخانه قزل اوزن واقع شده و جهت آن از جنوب خاوری به شمال باختری کشیده شده است خط الراس آن حد طبیعى تکاب و همدان بوده و این رشته بین زنجان و میانه به قافلانکوه مشهور است.

قافلان کوه

قافلان کوه کوه جوانی است که در دوران سوم زمین شناسی به علت فشارهای زیر زمینی به وجود آمده است. این کوه به علت واقع شدن در جنوب و جنوب خاوری میانه و هم چنین جریان داشتن رود قزل اوزن در خاور آن دارای اهمیت ویژه ای است. این کوه با ارتفاع 1535 متر در محدوده شهرستان میانه بخش مرکزی، دهستان قافلان کوه باختری و در نه کیلومتری جنوب خاوری مرکز شهرستان میانه واقع شده است.

ابدال

این کوه که از کوه های بلند استان به شمار می رود، در شمال روستای خورجهان، از توابع دهستان انگوران واقع شده است و 3099 متر ارتفاع دارد. رودخانه های انگوران چای، تخته یورد و دربند از این کوه سرچشمه می گیرند.

باباگیلدر

این کوه با ارتفاع 2850 متر، در 95 کیلومتری جنوب غربی زنجان و در غرب روستای حلب از توابع دهستان انگوران واقع شده و سرچشمۀ اصلی رود حلب است.

بلقیس

این کوه در 12 کیلومتری روستای یاستی قلعه، از توابع دهستان انگوران قرار گرفته است و 3332 متر ارتفاع دارد. این کوه سرچشمه رودخانه های بالاجوجه و انگوران چای، و بلندترین قله کوهستان قرخ بلاغ (چهل چشمه) است.

چال

این کوه در قسمت شمال غربی روستای خورجهان، از توابع دهستان انگوران واقع شده است و 3050 متر ارتفاع دارد. این کوه سرچشمه رودخانه های انگوران چای و تخته یورد است.

صندوق سندران

این کوه با ارتفاع 3214 متر، در جنوب روستای علم کندی، از توابع دهستان اوریاد واقع شده است و سرچشمه رودخانه های انگوران چای، قلعه چای، تخته یورد و بالاجوجه است. این کوه، از نظر ارتفاع، دومین قله مرتفع کوهستان قرخ بلاغ (چهل چشمه) محسوب می شود.

قبله داغ

این کوه با ارتفاع 3205 متر، در غرب روستای زرین آباد از توابع دهستان اوریاد واقع شده است و سرچشمه رود قلعه چای است.

لعل کان

این کوه با ارتفاع 3050 متر، در جنوب غربی روستای یاستی قلعه، از توابع انگوران واقع شده است و سرچشمه رودخانه های کاکا، انگوران چای و قره قیه است.

سایر کوه ها

کوه های یان بلاغ (2972 متر)، داغی (2861 متر)، سندان داغ (2850 متر)، آرگون (2924 متر)، جانقورتاران (2850 متر)، چال خاتـون (2993 متر)، چنوباشی (2950 متر) و سفید (2933 متر) از دیگر کوه های موجود در استان زنجان می باشد.