توجه به سرمایه اجتماعی وظیفه ذاتی صندوق ذخیره فرهنگیان است

از نظر دکتر شریف کاظمی، یکی از کارکردها و رسالت های موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان، توجه ویژه به ارتقای معیشت فرهنگیان است لذا این موسسه در حال مطالعه جهت ارائه راه حل های رفاهی همه جانبه برای فرهنگیان و بازنشستگان محترم است. متن کامل مصاحبه این رسانه با وی را در ادامه می خوانیم.

سوال: نظر شما در باره تقویت سرمایه اجتماعی چیست؟

پاسخ: به قول اندیشمندی، باید بدانیم در این عالم که ما زندگی می کنیم هیچ چیز بی هزینه نیست، حتی چیزهای خوب هم هزینه دارد. این هزینه گاهی به صورت هزینه تولید است و گاهی هم به صورت پیامدهای منفی چیزهای خوب ظاهر می شود، مثلاً اتومبیل. آیا بدون اتومبیل امکان زندگی در دنیای مدرن وجود دارد؟

سرمایه اجتماعی سنگ بنای اصلی اقتصاد است. اعتماد به هم،  توانایی کار گروهی، و صداقت و راستگویی  از شاخص های مهم سرمایه اجتماعی است. بدون اینها، نمی توان یک بنگاه یا یک دستگاه را خوب مدیریت کرد. نمی توان کالا یا خدمات با ارزش خوب ارایه کرد. تلاش برای ارایه خدمت خوب مانند تعمیر صادقانه اتومبیل و ارایه فاکتوری صحیح، سرمایه اجتماعی است. متاسفانه از این نظر جامعه ما در وضع مناسبی نیست. به همین دلیل، هزینه های معاملاتی افزایش پیدا می کند.  

اگر در چارچوب هزینه- فایده به موضوع سرمایه اجتماعی بپردازیم، در می یابیم که برای تقویت سرمایه اجتماعی نیازمند هزینه هستیم اما یکی از تفاوت های اصلی هزینه برای سرمایه اجتماعی این است که نوعی سرمایه گذاری است. اینجاست که به فرمایشات مقام معظم رهبری درباره آموزش و پرورش می رسیم که می فرمایند، هرگونه هزینه در آموزش و پرورش سرمایه گذاری است زیرا ارزش افزوده ایجاد می کند و بازده دارد.

بنابراین چرخه بازدهی سرمایه اجتماعی از هزینه کردن برای تقویت آن آغاز می شود و در مراحل بعد است که این سرمایه اجتماعی به تقویت خود و در نهایت بازتولید ثروت اجتماعی کمک می کند.

سوال: چرا آموزش و پرورش در این دوره به دنبال حفظ سرمایه اجتماعی معلمان است؟

پاسخ: اجازه دهید در ابتدا به این نکته اشاره کنم که یکی از کارکردهای مهم آموزش و پرورش تقویت سرمایه اجتماعی است. در اینجاست که دانش آموزان کار گروهی و اعتماد به هم و رقابت صحیح را می آموزند. در  نظرسنجی صورت گرفته  در سال 94 اعلام می شود اولین گروه مرجع در کشور معلمین هستند. این یعنی رویکرد مثبت جامعه به گروه معلمین. به هرحال با این پتانسیل، آموزش و پرورش خود را مقید و مکلف می داند هم برای تکالیف ذاتی خودش در حوزه آموزش و پرورش و هم در حوزه اقتصادی، سند تنظیم کند. با این تفاوت که در بخش اقتصادی تکلیفی برای دولت نیز معین می کند.

با وجود این  نمی شود ما معلم را به عنوان منبع اصلی شکل دهنده سرمایه اجتماعی در نظر بگیریم و بی توجه به خواسته ها و مطالبات و انتظارات او باشیم. برای تقویت سرمایه اجتماعی،  باید هزینه کرد و به کمک این منبع اصلی شتافت. بنابراین یکی از اقدامات زیربنایی که باید در آموزش و پرورش تقویت شود، توجه به سرمایه اجتماعی معلمان است. این توجه می تواند از طریق تمرکز بر ارتقای معیشت فرهنگیان در گام نخست و تقویت جایگاه اجتماعی و ارج نهادن به مقام معلم در گام بعدی باشد.

به طور نمونه موضوع نظام رتبه بندی معلمان می تواند به تقویت سرمایه اجتماعی معلمان بیانجامد زیرا هم دغدغه های اقتصادی آنها را مدنظر دارد و هم دغدغه های علمی آنان را. بر اساس جایگاه و رتبه آنان، می توان مبالغی به حقوق آنها اضافه کرد. در عین حال،  با ارتقای رقابتی رتبه معلمان می توان  جایگاه آنها در میان اقشار مختلف جامعه را برجسته تر کرد. به این صورت،  شور و نشاط خاصی در میان جامعه معلمان شکل می گیرد و رقابت سالم برای ارتقای جایگاه افزایش می یابد که لازمه تقویت سرمایه اجتماعی است.

سوال: نقش دولت در تقویت سرمایه اجتماعی معلمان چیست؟

پاسخ: ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی نیازمند همکاری و همگرایی آحاد جامعه است. در این میان دولت به عنوان بزرگ ترین کارگزار، نقش بسیار مهمی دارد. اشاره مقام معظم رهبری و نامگذاری امسال به عنوان سال «همدلی و همزبانی دولت و ملت» می تواند گویای نقش دولت در این شبکه و چرخه اعتمادسازی و تقویت سرمایه اجتماعی باشد. از آنجایی که نقش دولت در اقتصاد کشور همچنان پررنگ است، بنابراین انتظارات از دولت برای حمایت از معلمان بسیار بالاست. در واقع هزینه سرمایه اجتماعی، حمایت است.  لذا از دولت انتظار می رود که در تخصیص بودجه نهایت همکاری را داشته باشد و به تعهد خود عمل کند و بیشترین کمک را در بودجه 94 اعمال داشته است.

البته توجه به معلمان در برنامه ششم توسعه می تواند به بخشی از دغدغه های معلمان پاسخ بدهد. در این میان نقش مجلس شورای اسلامی نیز در تصویب برنامه ششم بسیار قابل توجه است. لازم به ذکر است که حمایت دولت از فرهنگیان به افزایش بودجه آموزش و پرورش و حتی افزایش حقوق معلمان خلاصه نمی شود بلکه حمایت از این قشر باید همه جانبه باشد.

سوال: نتیجه کارگروه اقتصاد آموزش و پرورش برای معیشت فرهنگیان چه خواهد بود؟

پاسخ: در صندوق ذخیره فرهنگیان،  به فکر هستیم با مراجعه به اسناد بالادستی و همفکری با اندیشمندان حوزه اقتصاد یک سند راهبردی برای ارتقای معیشت فرهنگیان تنظیم کنیم. این کارگروه، می تواند نقطه عطفی در  روند ارتقاء معیشت فرهنگیان محسوب شود؛ که دغدغه وزیر محترم می باشد. همانطور که مستحضر هستید  بخشی از برنامه اقتصاد آموزش و پرورش و به ویژه برنامه مرتبط با صندوق ذخیره فرهنگیان  از طریق مسئولین ذیربط،  در همایش اخیر به بحث گذاشته شد و مدیران و روسای محترم  ادارات آموزش و پرورش سراسر کشور آن را نقد کردند. در این همایش،  تعدادی از کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی نیز بر این نکته تأکید کردند که بدون تأمین عدالت توزیعی، نمی توان از آموزش و پرورش انتظار خاصی در تقویت سرمایه اجتماعی داشت. 

همچنین در فعالیت های اقتصادی مؤسسه صندوق ذخیره فرهنگیان نیز می توان از دیدگاه های سرمایه گذاری و ارتقای معیشتی در حوزه خدمات رفاهی بهره گرفت. البته موسسه در تمام طول سال با فرهنگیان سراسر کشور در ارتباط مؤثر بوده است و از خلاقیت ها و همفکری های آنها استفاده کرده و می کند.  اما این کارگروه با استفاده از ظرفیت مدیران و روسای آموزش و پرورش کشور است، فرصتی ویژه را مهیا می کند.

نکته پایانی اینکه، در حال دریافت مجوز نشر کتاب «اقتصاد آموزش و پرورش» هستیم.  امیدواریم با همت متخصصین و مسئولین آموزش و پرورش و صندوق ذخیره فرهنگیان و دانشگاهیان و فرهیختگان، این کتاب  به سندی مهم و کارآمد تبدیل شود تا بتوان از نتایج آن در تصمیم گیری های اقتصادی و رفاهی برای ارتقای وضعیت معیشتی فرهنگیان بهره مند شد.