ضرورت بازنگری در سیاستگذاری فصلنامه تعلیم و تربیت
تهران (پانا) - جلسه بررسی نشریات علمی پژوهشی سازمان با تمرکز بر موضوع فصلنامه «تعلیم و تربیت»، برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در ابتدای جلسه حسن ملکی معاون وزیر و ریاست سازمان از اعضای هیأت تحریریه‌ی نشریه‌ی فصلنامه «تعلیم و تربیت» تشکر کرد و گفت: جلسه‌ای که در آن حضور داریم، نخستین گردهمایی ما با اعضای هیأت تحریریه‌ی فصلنامه «تعلیم و تربیت» است، بنابراین لازم است که در جهت ارتقای کیفیت مجله و کار به بحث و تبادل نظر بپردازیم البته شاید لازم باشد که در این بخش، وارد مباحث سیاستگذاری شویم. بدیهی است که نقد و ارزیابی‌های ارائه شده در این جلسه می‌تواند به ما در ارتقای کیفیت مجموعه کمک کند.
تعیین محدوده‌ی دریافت مقالات در فصلنامه ضروری است
وی افزود: بدیهی است که مجله‌ی «تعلیم و تربیت» یک کار علمی است که در هر شماره‌ی آن، چندین مقاله‌ی علمی به چاپ می‌رسد، لذا کار واقعاً مهم و گسترده‌ای به‌شمار می‌رود اما لازم است که به نقاط قوت در کنار نواقص و کاستی‌ها توجه کنیم و در جلسه‌ی پیش رو به طرح این مباحث بپردازیم. البته به‌نظر می‌رسد که نشریات علمی سازمان رو به رشد قرار دارند تا جایی که شنیده‌ام به لطف خداوند، فصلنامه‌ی «تعلیم و تربیت» به لحاظ رنکینگ و جایگاه در رتبه‌ی B قرار دارد و مجله‌ی «نوآوری‌های آموزشی» نیز با اقدامات انجام شده به رتبه‌ی A نزدیک شده که باعث افتخار و خوشنودی ماست.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: بدیهی است که این رتبه‌بندی یک وجه کار است که می‌توان به آن توجه کرد اما سؤال اصلی این است که آیا ما باید بر شاخص‌های رتبه‌بندی تأکید داشته باشیم یا می‌توانیم به سمت نگاه درونی‌تری حرکت کنیم؟ بدیهی است که در این راستا، دیدگاه‌ها و سؤالات متعددی مطرح می‌شود که پاسخگویی به آن کمک شایانی به بهبود نشریه خواهد داشت.
ملکی خاطرنشان کرد: این نکته که آیا انتشار فصلنامه‌ی تعلیم و تربیت در سازمان آموزش و پژوهش، تأثیری در روند کار آن دارد یا نه؟ مسئله‌ی مهمی است؛ زیرا این سؤال مطرح می‌شود که آیا ما می‌توانیم، این نشریات را با نگاه مأموریت مدار، دنبال کنیم؟ به‌عنوان مثال دانشگاه فرهنگیان، یک حوزه‌ی مأموریت‌محور است که وظیفه‌ی تربیت معلمان را بر عهده دارد، لذا ما باید به این مسئله فکر کنیم که آیا ما می‌توانیم یک نگاه شبیه به این بحث را در نشریات پژوهشی سازمان نیز دنبال کنیم؟ سؤال دیگر این است که اگر مجله‌ی «تعلیم و تربیت»، در نقطه‌ای به جز سازمان پژوهش منتشر می‌شد، وضعیت به همین شکل بود؟
وی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد که در این راستا، ما نیازمند جهت‌گیری‌های متناسب با ضرورت‌ها و نیازهای سازمان پژوهش هستیم. البته ممکن است، این نکته مطرح شود که تمام مقالات منتشر شده در این مجلات، توسط مخاطبان و خود سازمان پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد اما چیزی فراتر این بخش‌ها مورد توجه ماست.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: به‌نظر می‌رسد که مقالات متعددی به دبیرخانه‌‌ی این مجله ارسال می‌شود که عملاً در بخش‌هایی دارای همخوانی موضوعی و کارکردی با نشریه نیست. من فکر می‌کنم این موضوع، به‌دلیل علاقه‌ی وافر پژوهشگران به مجله و یا شاید عدم اطلاع دقیق آنان از کارکرد نشریه است که سبب شده حجم بالایی از مقالات به دست ما برسد، لذا به‌نظر می‌رسد که لازم است برای فصلنامه یک حد و حدود تعریف کرده و سپس آن را به جامعه‌ی علمی معرفی کنیم تا افراد بدانند که چه مقالاتی و با چه هویت‌هایی مورد پذیرش است زیرا بالا بودن میزان مقالات باعث افزایش کار دبیرخانه و داوران می‌شود.
ملکی تصریح کرد: نکته‌ی دیگر این است که ارزیابی کلی شما به‌عنوان اعضای هیأت تحریریه، از این نشریه و فصلنامه چیست و در این باره چه فکر می‌کنید؟ یا به‌عبارتی اساساً چه پیشنهاداتی در راستای بهبود این بخش مد نظر دارید؟ بدیهی است که مقالاتی در این نشریه وجود دارد که دارای طبقه‌بندی‌های متعددی است، لذا لازم است که برای سامان‌دهی این بخش نیز به بحث و تبادل نظر بپردازیم اما آنچه که من بیشتر مد نظر دارم، مباحث سیاستگذاری و مبنایی است.
فصلنامه تعلیم و تربیت یک نشریه‌ی شناسنامه‌دار است
در ادامه محمود مهرمحمدی نیز ضمن تسلیت ایام فاطمیه در این بخش، گفت: فصلنامه تعلیم و تربیت یک نشریه‌ی شناسنامه‌دار، هویت‌محور و بسیار مهم است. برای این نشریه خون دل‌ها خورده شده تا توانسته این موقعیت را در جامعه‌ی علمی تعلیم و تربیت به‌دست آورد، لذا امیدوارم که با تعامل و تبادل نظرات بتوانیم این بخش را به سمت بهبود بیشتر سوق دهیم.
وی افزود: بدیهی است که تبادل اطلاعات کمک می‌کند که شرایط را برای حفظ موقعیت این مجله در میان مجلات علوم تربیتی کشور فراهم کنیم و شاهد اتفاقات مبارکی در انتشار نشریه در آینده نیز باشیم. در واقع این جلسه‌ی مبارک می‌تواند سبب اعتلای هر چه بیشتر کیفیت کار مجله نیز شود.
تغییر شرح وظایف و مأموریت‌های مجلات مورد نیاز است
حیدر تورانی نیز در ادامه‌ی جلسه گفت: نشریه‌ی تعلیم و تربیت از یک گذشته درخشان برخوردار است و تحت تأثیر تلاش‌ها به این‌جا رسیده، لذا یکی از معتبرترین نشریات در تعلیم و تربیت کشور است و به‌طور عموم جایگاه خوبی دارد، لذا ما باید برای بهبود این جایگاه تلاش کنیم.
وی خاطرنشان کرد: به‌نظر من مجله در گام نخست باید در حد آموزش و پرورش وارتقا پیدا کند نه نویسندگان. در بُعد دیگر مسئله، اگر چه کار به‌صورت غیرمستقیم به ارتقای سازمان می‌انجامد، اما به نظر من کافی نیست لذا ما باید کارهایی انجام دهیم تا به سمت بهبود روند گام برداریم. به‌نظر من لازم است که اقدامات مؤثر را گسترش دهیم و به خلاءها بپردازیم. در واقع باید تلاش کنیم که مقالاتی دریافت شود که بتواند آموزش و پرورش کشور را ارتقا دهد.
تورانی از تشکیل جلسه تشکر کرد و گفت: نام این مجله در سال ۷۲ انتخاب شد، زیرا در آن زمان عملاً مجله‌ای در زمینه‌ی تعلیم و تربیت نبود، لذا بسیار نام گویا و مشخصی به‌شمار می‌رفت اما امروز با توجه به نشریات هم ردیف که هم در سازمان و هم در خارج از آن بسیار زیاد است، نام کنونی کلیت پیدا کرده است، لذا هر کسی ممکن است بیندیشد که مقاله‌ی او ممکن است به این مجله مرتبط باشد. در این راستا، شاید لازم باشد که درباره‌ی این بخش درست فکر کنیم، زیرا داوری مقالات بی‌شمار بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر هستند.
وی ادامه داد: به‌نظر من شرح وظایف و مأموریت‌های مجلات می‌تواند در این راستا اندکی دچار تغییر شود. بدیهی است که کارکرد مجله باید به مقالات جهت دهد، اما به‌نظر می‌رسد که امروز مسیر کاملاً بالعکس است، لذا لازم است که درباره‌ی این روند فکر کنیم. به‌نظر من برگزاری مداوم جلسات می‌تواند به بهبود روند کمک کند و ما می‌توانیم کارها را به شکل بهتری مدیریت کنیم.
تعیین حدود و ثغور مقالات دریافتی الزامی است
گویا نیز در ادامه از تشکیل جلسه ابراز خرسندی کرد و گفت: در چند سال گذشته، تعداد مقالات ارسالی به فصلنامه به شکلی غیرطبیعی زیاد شده است که نشانه‌ی خوبی نیست زیرا به‌نظر می‌رسد که حدود و ثغور مأموریت‌های مجله در بین مردم کمرنگ شده است. در واقع این امر باعث افزایش زحمات دبیرخانه در راستای طبقه‌بندی مقالات شده است.
وی خاطرنشان کرد: همان‌طور که می‌دانید، طبقه‌بندی مقالات امری زمان‌بر و هزینه‌بر است، لذا شاید لازم باشد که ما مجدداً به معرفی و تبیین حدود و ثغور مجله بپردازیم، زیرا در این صورت دبیرخانه می‌تواند به طبقه‌بندی درست دست پیدا کند و روند کار با سرعت بیشتری شکل گیرد.
گویا تأکید کرد: به‌نظر من، طبقه‌بندی درست باعث می‌شود که ما با راحتی بیشتر بتوانیم موارد خارج محدوده را از پروسه خارج کنیم، لذا در این راستا من به مأموریت‌محوری معتقد هستم، زیرا با توجه به اینکه فصلنامه‌ی تعلیم و تربیت در تداوم ماهنامه‌ی آموزش و پرورش قدیم به وجود آمده دارای یک هویت تعلیم و تربیت عمومی است که باید به آن توجه کرد.
وی ادامه داد: متأسفانه سیاست‌زدگی مجلات تربیتی، صدمات بسیاری به این عرصه وارد کرده است، لذا لازم است که ما بتوانیم هویت مورد توجه سازمان را برای این مجله تعریف کنیم، زیرا با توجه به این مشکلات، من فکر می‌کنم که لازم است مقالاتی که روح تعلیم و تربیتی ندارند، زودتر تعیین تکلیف شوند.
گویا خاطرنشان کرد: بسیاری از مقاله‌های ارسالی به این مجله، روح تعلیم و تربیتی ندارند و بیشتر تمرکز آنها بر مسایل سیاسی روز است، لذا عملاً کارکردی برای جامعه‌ی تعلیم و تربیت ندارند. همچنین تعداد زیادی از مقالات نیز، ترجمه‌های ناگوار هستند که کمکی به این عرصه نمی‌کنند. برخی دیگر نیز رونویسی یا مبتنی بر پایان‌نامه‌هایی هستند که عمق کافی را برای ارائه ندارند، لذا باید به این بخش یک سامان جدی دهیم.
قدسی احقر نیز در ادامه بیان کرد: یکی از دلایل اینکه مقالات بسیار بالایی به این مجله ارسال می‌شود کیفیت و شناخته شدن آن است. در این راستا، مرحله‌ی اول ارزیابی آثار مجله، همان بحث تشخیصی است، لذا برخی از مقالات ضعیف یا نامناسب در مرحله‌ی نخست از دور خارج می‌شوند.
وی افزود: متأسفانه گاهی مقالات ارسالی به فصلنامه برای چند مجله‌ی دیگر نیز ارسال می‌شوند که باعث صرف زمان و انرژی بیشتر از سوی دبیرخانه می‌شود.
ملکی نیز در ادامه جلسه گفت: گزینش اولیه‌ی مقالاتی که شایستگی ورود به پروسه‌ی داوری را دارند توسط بخش‌هایی انجام می‌شوند، زیرا اگر قرار بود که همه‌ی آنها به دبیرخانه ارسال شود، کار چندین برابر حال حاضر بود. در واقع به قدری در ورودی مجله فراخ است که من فکر می‌کنم باید در عنوان و جهت‌گیری مجله، یک بازنگری اساسی داشته باشیم، زیرا عنوان تعلیم و تربیت اجازه می‌دهد که افراد هر مقاله‌ای برای ما ارسال کنند، بنابراین لازم است که بر روی ابعاد مختلف این موضوع فکر کنیم.
پیشینه فصلنامه یک پتانسیل قابل توجه است
مهر محمدی در ادامه جلسه بر لزوم توجه به پیشینه‌ی مجله تأکید کرد و گفت: لازم است که در مسیر کنونی به پیشینه‌ی مجلات نیز توجه داشته باشیم. در این راستا به‌نظر می‌رسد که می‌توانیم مأموریت‌محور بودن را به مسئله‌محوری تعبیر کنیم، بنابراین لازم است که مجله پاسخگوی مسائل سیاستگذاری آموزش و پرورش باشد.
وی افزود: کاری که ما می‌توانیم برای عینیت بخشیدن به این مأموریت داشته باشیم انتشارات مجلات مسئله‌محور است، البته در این زمینه پیشینه‌ی بسیار گسترده‌ای نیز در فصلنامه‌ی تعلیم و تربیت وجود دارد و ما عملاً پیشگام بوده‌ایم. در این راستا ساعت‌ها در جلسات هیأت تحریریه بحث انجام می‌شد تا به یک مسئله‌ی اساسی در آموزش و پرورش دست پیدا کنیم. در مرحله‌ی بعد و پس از شناخت مسئله برای آن موضوع، یک شماره‌ی ویژه ترتیب داده می‌شد که متعاقب آن نیز فراخوان‌هایی منتشر می‌شد. بنابراین من فکر می‌کنم که هر چه بیشتر این سنت را احیا کنیم شانس اینکه مأموریت‌محوری در مجله تبلور و تجلی پیدا کند بیشتر خواهد شد.
رضوان حکیم‌زاده نیز در ادامه جلسه گفت: قدمت مجله یکی از مسائل بسیار مهم است که نتیجه‌ی سابقه‌ی طولانی این بخش به‌شمار می‌رود. با توجه به اینکه، در دو دهه‌ی اخیر، نشریات زیادی در این راستا شکل گرفته است. من فکر می‌کنم که فصلنامه‌ی تعلیم و تربیت به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین بنیان‌های علمی و پژوهشی بسیار مهم است، زیرا در این فصلنامه در همه‌ی دوره‌ها سعی داشته که جامعه علمی را تغذیه کند، لذا در نوع خود منحصر به فرد است.
وی تأکید کرد: من فکر می‌کنم که اعتبار فصلنامه به دلیل قدمت تاریخی آن است و عملاً مسئله‌ی قدمت باعث پیشکسوت بودن این فصلنامه شده است، لذا باید از این ظرفیت استفاده کنیم تا مرجعیت علمی پررنگتری را به‌دست آوریم.
حکیم‌زاده ادامه داد: در یک دوره‌ی زمانی نسخه‌های نشریه به موضوعات خاص و بی‌نظیری می‌پرداخت تا جایی که حتی به‌عنوان منابع آموزش در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، بنابراین من فکر می‌کنم که این نوع اقدامات همچنان جای کار دارد و می‌تواند تمایز را برای نشریه در کنار پیشرو بودن به‌وجود آورد.
نیلی در این بخش از جلسه گفت: به‌نظر من دیدگاه مأموریت‌محوری در سیاستگذاری مجلات بسیار مهم است، زیرا سبب می‌شود که خروجی کار و پژوهش‌های انجام شده مورد استفاده‌ی سازمان قرار گیرد. بدیهی است که نشریات و مقالاتی که در حوزه‌ی کلی تعلیم و تربیت هستند نمی‌توانند این کارکرد را برای سازمان ایجاد کنند، لذا برخورد ویژه و تخصصی در انتخاب مقالات فصلنامه عنصر بسیار مهمی در راستای تحقق این امر است.
وی تأکید کرد: بدیهی است که کیفیت هر نشریه‌ای به داوری مرتبط است، لذا دلسوزی و صرف زمان در این بخش بر روی خروجی کار بسیار تأثیرگذار است. در این راستا باید بحث شرایط پذیرش مقالات نیز مشخص باشد البته نباید چندان حوزه را گسترده کنیم که کارها با حجم بالا و بی ربط ارسال شوند، اما محدودیت کار نیز سبب از دست رفتن آثار با ارزش زیادی می‌شود، لذا سیاست‌گذاری‌های این بخش، حساس و مهم است.
ضرورت بازنگری در سیاستگذاری فصلنامه تعلیم و تربیت
ملکی در بخش پایانی جلسه به جمع‌بندی مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: طبیعی است که اقدامی در راستای تغییر نام مجله انجام نخواهد شد، زیرا عنوان این فصلنامه دارای ریشه و اصالت خاصی است اما باید به این نکته فکر کنیم که چگونه، ضمن حفظ عنوان، کار را به شکل بهتری بتوانیم دنبال کنیم. به‌عنوان مثال اگر ما واژه‌ی تعلیم و تربیت را معادل علوم تربیتی بدانیم، منطقی را شامل می‌شود که می‌توانیم به آن استناد کنیم. بر این مبنا ما باید مقالاتی که مربوط به این حوزه است را بپذیریم، اما گستردگی حوزه‌ی علوم تربیتی سبب می‌شود که باز هم شاهد تراکم بالای مقالات باشیم، لذا لازم است که در این باره فکر کنیم و بیندیشیم. نکته‌ی اصلی این است که آیا با اولویت‌های نگارشی و بازنگری این بخش یا موضوع‌محوری می‌توان این امر را مدیریت کرد و عرصه‌ی وسیع تعلیم و تربیت را در راستای گزینش مقالات، اندکی محدود کنیم.
وی افزود: من فکر می‌کنم دستور جلسه‌ی بعدی را بر روی این موضوع قرار دهیم تا به این مسئله فکر کنیم. به عبارت دیگر باید بدانیم که سیاستگذاری ما، اولویت‌های نگارشی یا ... باید به چه شکلی مدون شود تا نشریه هم دارای بُعد علمی باشد و هم معطوف به مسائل آموزش و پرورش حرکت کند و بتواند معیارهای وزارت علوم را نیز به‌دست آورد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: مشکل ما در این نشریه تعیین در مصداق است زیرا عرصه‌ی وسیعی در تعلیم و تربیت وجود دارد، لذا لازم است که بر روی این بخش متمرکز شویم تا بتوانیم در کنار حفظ اصالت نام مجله بتوانیم مشکلات عرصه را نیز مدیریت کنیم.
در ادامه جلسه بخشی از مقالات مجله توسط کارشناسان حاضر در جلسه مورد بررسی و طبقه‌بندی قرار گرفت.
