جاذبه های طبیعی استان اردبیل

شورابیل

این دریاچه قبلاً بسیار شور بوده است ولی امروزه با افزوده شدن آب شیرین از شوری آن کاسته شده ، بطوریکه نوعی ماهی در آن پرورش داده می شود . این دریاچه دارای امکانات تفریحی ، ورزشی و فرهنگی بسیاری از جمله قایق رانی ، پیست دو و میدانی ، دوچرخه سواری ، باغ وحش ، هتلهای مجهز و زیبا، مجموعه شهر بازی برای بچه ها ، رستوران در وسط دریاچه و ... است . این دریاچه در 48 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل بطرف خلخال در یکی از دره های کوهستان با غیروو در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا با مساحتی بالغ بر 210 هکتار و عمق متوسط پنج متر یکی از زیباترین و دیدنی ترین دریاچه های ایران می باشد . در حال حاضر نوعی ماهی قزل آلای رنگین کمان که از زمره بهترین نوع ماهیان دنیا می باشد در آن پرورش داده می شود که هر ساله تعداد زیادی از مردم جهت ماهیگیری و کوهنوردی و استفاده از مناظر بدیع و بی نظیر منطقه و هوای خنک و مطبوع آن به دریاچه روی می آورند .

دریاچه نئور

این دریاچه در فاصله 42 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل در ارتفاع 2480 متری از سطح دریا قرار دارد. راه اصلی دسترسی دریاچه جاده روستائی آسفالته به طول 13 کیلومتر می باشد که از کیلومتر 29 جاده بین شهری اردبیل – خلخال در محل قریه بودالالو بطرف شرق منشعب می شود . این دریاچه با متوسط 257 هکتار مساحت بزرگترین دریاچه آب شیرین استان می باشد . در حال حاضر نوعی ماهی قزل آلای رنگین کمان که از زمره بهترین نوع ماهیان دنیا می باشد . در آن پرورش داده می شود که هر ساله تعداد زیادی از مردم جهت ماهیگیری و کوهنوردی و استفاده از مناظر بدیع و بی نظیر منطقه و هوای خنک و مطبوع آن به دریاچه روی می آورند. گونه های جانوری آن شامل: خرس قهوه ای – گرگ – روباه – خوک – مار – مارمولک – قورباغه – اردک – خوتکا – آنقوت – کبک – چکاوک – چنگر – بلدرچین – عقاب طلایی – زاغ و انواع پرندگان گنجشک سان می باشد.

چشمه بولاغلار

بولاغلار در شمال شهر نیر و به فاصله حدود 400-300 متری خارج از محدوده آن شهر و ار تفا ع متوسط منطقه حدود 1610متر از سطح دریا سیما ی طبیعی آن کوهستانی و مشجر واز فضای سبز دلنشین و چشم انداز بدیعی برخوردار است.رودخانه آغلاغان یکی از مهمترین زیستگاه های طبیعی ماهی قزل آلای خال قرمز می باشد.

چشمه ازناو

ازناو یا ازنو منطقه ای کوهستانی است که در جنوب شهر خلخال واقع شده است.بلندترین نقطه این محدوده قله ازنو می باشد که در 2350 متر از سطح دریا ارتفاع دارد واز دامنه ضلع غربی این قله و از ارتفاع حدود 1900متری چشمه آبی گوارا و خنک با دبی بسیار بالا خارج می شود که به چشمه از ناو شهرت دارد به سبب وجود 5غار طبیعی بزرگ و کوچک در سازه های آهکی،شرایط زیستگاهی بسیار مناسب برای کبک و کل و بز وحشی وجود یک پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان،موقعیت کوهستانی،پوشش گیاهی مرتعی و درختچه ای و راه ارتباطی مناسب این منطقه از قابلیت های توسعه مناسبی برخوردار است.

چشمه میر عدیل

چشمه میر عدیل یا میر عادل از جمله چشمه های پرآب و گوارا و با مناظر و چشم انداز های بدیع شهرستان خلخال است که در شمال شرقی روستای اندبیل قرار دارد.چشمه میر عدیل در ارتفاع حدود 2000متری ضلع غربی رشته باغرو می باشد.

چشمه شاه بلاغی

شاه بلاغی یکی از روستاهای شهرستان نیر است که در فاصله 7 کیلومتری شرق شهر نیر و25 کیلومتری جنوب غربی اردبیل در مسیر جاده اردبیل-تبریز واقع شده است ناحیه وسیعی از جنوب غربی روستا که در مسیر جاده بین شهری فوق قرار دارد.مجتمعی از چشمه های کو چک و بزرگ با آب خنک و گوارا فراگرفته و اراضی را با چمن زارهای طبیعی همراه با درختان بید کهنسال در حواشی به وجود آورده است.

چشمه های معروف استان اردبیل

لنگان بولاغی، شاه بولاغی، آقبلاغ، داشطی بولاغ، قاشقا بولاغ، دلی آلی بولاغی، اطاقلی بولاغ، گوزه بولاغ، قارا بولاغ، ترشو، چشمه قوتور سویی چایی(گوگردی سرد)، داغ بولاغ، تکله بولاغی، آلا بولاغ، قانلی بولاغ، جینی بولاغ، آجی بولاغ، قیرخ بولاخ، گورگور بولاغ، سسلی بولاغ، بوکموش بولاغ، حاج زال بولاغ، کلخوران فولادلو، قوتور بولاغی، باتمان بولاغی، عیسی باتمان بولاغی، نیره گر، شیران چشمه، شاه بولاغی، بولاغلار، گوئر چین، آیرانلی بولاغ، داشبلاغ، آقبلاغ کرد، پیر آغاج بولاغی، از نو بولاغ، میر عدیل، خرناب، آقبلاغ

کوه کوهستان ارسبالان(قراداغ(

این کوهستان از سوی غرب به دره رودخانه «خال پیلرچای»، از جنوب به دره رودخانه اهرچای و قره سو ، از شرق به مرز ایران و جمهوری آذربایجان و از شمال به رودخانه ارس محدود است . کوهستان ارس را می توان دنباله رشته کوه های قفقاز به شمار آورد که دره ارس آن ها را از هم جدا می کند. این کوهستان که 9500 کیلومتر مربع وسعت دارد، از کوه های به نسبت بلند تشکیل یافته است که بلندترین قله آن ، کوه "سورجر تپه" به ارتفاع 2946 متر است .

رشته سبلان – جلفا

این رشته ، از کوهپایه های غرب آغاز می شود و رو به غرب تا شمال تبریز ادامه می یابد و از آن جا به سوی شمال غربی منحرف می شود و سرانجام به دره آغ چای می انجامد . رشته کوه سبلان – جلفا بیش از 260 کیلومتر درازا دارد و عرض آن در باریک ترین محل (جنوب اهر) به 31 کیلومتر و در پهن ترین محل به حداکثر 70 کیلومتر (شمال سراب) می رسد . مساحت آن نیز 12900 کیلومتر مربع است . این رشته کوه ، از شرق به غرب به ترتیب از کوه های مهم تشکیل می شود که بلندترین آن ها قله سبلان به ارتفاع 4811 متر است که در 41 کیلومتری غرب اردبیل است . سبلان در غرب شهر اردبیل، 4811 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. ارتفاع نسبی آن نسبت به دره قره سو در حدود 3400 متر است . رشته کوه آتشفشانی خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبیل آغاز می شود و در جهت شرقی – غربی به طول 60 کیلومتر و عرض تقریبی 48 کیلومتر تا کوه قوشاداغ درجنوب اهر امتداد می یابد . سبلان پس از دماوند معروف ترین کوه آتشفشانی خاموش ایران است که بر اثر فعالیت های آتشفشانی ، مخروط قله آن شکل گرفته است و در دهانه مخروطی آتشفشان ، دریاچه ای بسیار زیبا به وجود آمده است که در طول سال پوشیده از برف و یخ است . بلندترین قله سبلان «سلطان ساوالان» نام دارد و دومین قله آن را «حرم داغی» می گویند که نوکی تیز و غیرقابل صعود دارد . قله سوم که ارتفاع آن نسبت به سلطان ساوالان کم تر است، کوه «جنوار داغی» نام دارد. یکی از ویژگی های بارز منطقه سبلان، وجود ده ها چشمه معدنی آب گرم است که در اطراف این کوهستان از سرعین گرفته تا «قوتورسو» پراکنده اند. این آب ها، بیشتر در سرعین متمرکزاند. سبلان از دیدگاه زیست محیطی، منطقه ای پربار است. وجود زیستگاه های حیات وحش، دریاچه ها، برکه های آب به عنوان زیستگاه پرندگان و گیاهان متنوع، مراتع گسترده، رودخانه های پرآب، چشمه های زلال و گوارا، آب و هوای مطبوع همه و همه حکایت از باروری منطقه با اکولوژی بی مانند دارد . زیستگاه های وحوش در ارتفاعات پایین شمال و شمال شرقی سبلان است که تا جاده مشگین شهر به اردبیل را در بر می گیرد و گذار اصلی مهاجرت و ییلاق – قشلاق قوچ و میش ارمنی محسوب می شود و دارای وضعیت زیستگاهی مناسب است

رشته کوه باغرو (تالش)

باغرو طولانی ترین رشته کوه در استان اردبیل می باشد. این رشته امتداد سلسله جبال البرز است که از خراسان تا قفقاز کشیده شده است. رشته کوه باغرو در موازات کناره دریای خزر سرتاسر شرق استان را فرا گرفته و خط الرأس آن حوزه خزری را از استان اردبیل جدا میکند. این رشته کوه از منتهی الیه شرقی کوههای صلوات (برزند) آغاز و در سرتاسر حدود شرقی استان با افزایش تدریجی ارتفاع به طرف جنوب کشیده شده است و در خارج حدود استان، سرانجام به رشته کوه البرز می پیوندد. رشته کوه باغرو در قسمتهای مختلف خود به نامهای پشته سارا ، تالش ، پلنگا نیز نامیده می شود . رشته پلنگا در حوالی دریاچه نئور از رشته اصلی منشعب و در سراسر شهرستان خلخال کشیده شده است . بلندترین نقطه این شاخه فرعی قله 3322 متری آق داغ و کوههای پلنگا (2886 متر)، سهدی (2715 متر) و ازنو (2412 متر)، از دیگر قلل آن می باشند .

صلوات داغی

از شمالی ترین نقطه استان ادامه رشته کوه قره داغ (سیاه کوه) که از استان آذربایجان شرقی به سمت شرق کشیده شده است،گذشته و به دره رودخانه قره سو و دره رود ختم می شود. شاخه ای از این رشته کوه در آنسوی دره رود که به کوههای خروسلو و شاخه ای دیگر به کوههای برزند (صلوات داغ) می پیوندد .

قله سرجرتپه - قله سلطان ساوالان - حرم داغی - جنوارداغی - گوی داغ - کسری داغ - آغان داغ - قزل گل داغی

در ایران برطبق تعریف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی وزارت صنایع آب معدنی به آبهائی گفته می شود که دارای املاح معدنی، عناصر جزئی یا دیگر ترکیبات باشد و مستقیماً از چشمه یا نقاط حفر شده از طبقات زیرزمینی بدست آمده و دارای خواص بهداشتی و درمانی باشد و سرانجام مورد تائید و بررسی متخصصان ذیصلاح قرار گرفته باشد . چشمه های معدنی یا آبهای معدنی معمولاً به آبهایی گفته می شود که از تشکیلات زمین ساخت خارج و دارای اثرات بیولوژیک و خواص درمانی بوده و توسط مجامع علمی و پزشکی تأیید شده باشند . استان اردبیل بویژه منطقه توده آتشفشانی سبلان از نظر تعداد فراوانی چشمه های معدنی در سطح کشور بی نظیر و معروف می باشد .

رودخانه ارس

ارس مهمترین و پرآب ترین رودخانه شمالی ایران در منطقه آذربایجان است که از غرب جلفا تا اصلاندوز مغان (استان اردبیل) در طول نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان جریان دارد . ارس که در زبان آذربایجانی "آراز" گفته می شود پس از طی مسافتی سرانجام به دریای خزر می ریزد . دو سد بزرگ یکی در محل قزل قشلاق ماکو و دیگری سد انحرافی میل مغان در غرب اصلاندوز و سد خدآفرین در ناحیه خمارلو که روی این رودخانه ساخته شده است . در بستر رودخانه ارس 805 جزیره کوچک و بزرگ خالی از سکنه وجود دارد که به زبان محلی به آن "شام" می گویند .

رودخانه بالخلی

بالخلی از جمله رودخانه های دائمی استان می باشد که از گردنه بالخلی "جنوب غربی شهر نیر" حد فاصل دو رشته بزقوش و سبلان سرچشمه می گیرد ، سرشاخه های مهمی نظیر برجلو چای ، سقزچی چای ، آغلاغان ، جوراب چای ، درویش چای ، لاطران چای و... در مسیر به این رودخانه پیوسته و آنرا پرآب می سازند . این رودخانه از وسط شهر اردبیل می گذرد و سرانجام در شمال اردبیل به رودخانه قره سو تخلیه می شود.

رودخانه قره سو

رودخانه قره سو از رشته کوههای تالش (باغرو) در شرق اردبیل سرچشمه می گیرد و در مسیر خود ضمن عبور از دشت اردبیل آبهای جاری این قسمت از جمله بالخلی چای را جمع آوری می نماید . این رودخانه دامنه های شمالی توده سبلان را دور زده و در شمال غرب شهر مشکین شهر در محل کوجنق آب رودخانه اهر چای را نیز دریافت کرده و سپس با یک انحراف قائم به سمت شمال جریان می یابد و نام درود (دره رود) می گیرد و سرانجام در محل اصلاندوز به رودخانه مرزی ارس تخلیه می شود .

رودخانه خیاو

خیوچای یا خیاوچای از سرشاخه های مهم رودخانه قره سو در شهرستان مشکین شهر است. این رودخانه از ارتفاعات هزار میخ ، آیی قاری ، دلی آلی ، جنوار داغی سرچشمه می گیرد و سرتاسر دره موئیل را طی نموده و به قره سو می ریزد . این رودخانه مهم ترین زیستگاه ماهی قزل آلای خال قرمز در استان اردبیل می باشد.

رودخانه هروآباد

هروچای در شهرستانهای خلخال و کوثر که جنوبی ترین شهرستانهای استان اردبیل محسوب می شوند ، جریان دارد . این ناحیه وسیع توسط چندین روخانه بزرگ و کوچک زهکشی شده و تمامی آبهای سطحی آن از طریق قزل اوزن و سفیدرود به دریای خزر می ریزد . هروچای از ارتفاعات جنوب شهر خلخال سرچشمه گرفته و بسوی شمال می رود . آرپا چای تقریباً در همان امتداد ولی در جهت مخالف ازشمال به جنوب جاری است .

جنگل و مناطق حفاظت شده

مساحت جنگل ها وبیشه زار های طبیعی استان اردبیل بالغ بر 6/61968 هکتار برآورد می گردد که در سه ناحیه رویشی خزری ( هیرکانی ) – ارسبارانی و ایران- تورانی واقع شده است . گونه های غالب جنگل های استان اردبیل را فندق ، ارس ، بلوط ، زبان گنجشک ، افرا تشکیل می دهند . سرانه جنگل در استان اردبیل حدود 04/0 هکتار ( 400 متر مربع ) می باشد . برای رسیدن به سطح سرانه جنگل در کشور استان اردبیل به بیش از 200 هزار هکتار جنگل کاری نیاز دارد . در حال حاضر برای دو ناحیه رویشی ( خزری و ارسبارانی ) جنگل های استان اردبیل طرح مطالعاتی تهیه شده است . ناحیه ی رویشی هیرکانی در اردبیل ، مناطق فندقلو را شامل می شود که سطحی در حدود 6/5723 هکتار را در بر می گیرد . این ناحیه دارای تیپ های مختلف الف ) تیپ خالص فندق ب) تیپ راش- ممرز ستان ج) تیپ بلوط – ممرزستان د) تیپ فندق – ممرزستان می باشد که گونه های همراه آن عباتند از : ازگیل ، زالزالک ، شیر خشت ، هفت کول ، سیاه اربه ، ال اسبی جنگل های این منطقه دارای تاج پوشش متفاوت در مناطق مختلف می باشد که حدود متوسط تاج پوشش 60-50 درصد می باشد . ناحیه ایران تورانی در استان اردبیل مناطق جنگلی شهرستان های کوثر و خلخال را شامل می شود که در دو منطقه ی ارسستان و پهن برگان واقع شده است . در منطقه ارسستان گونه غالب ارس بوده که گونه های همراه عبارتند از : بنه ، بادام وحشی ، کیکم ، آلوچه وحشی ، تنگرس ، زالزالک و ... در منطقه پهن برگان در بخش اندبیل خلخال گونه غالب بلوط به همراه گونه های : افرا، زبان گنجشک ، ولیک و ... می باشد . مساحت این جنگل ها در حدود 15/43029 هکتار می باشد . ناحیه رویشی ارسباران شامل مناطقی در شهرستان های مشگین شهر ، پارس آباد و مغان و گرمی میباشد . گونه ی غالب دراین مناطق گونه بلوط بوده که همراه با گونه های زبان گنجشک افرا ، فندق ، ولیک ، آلوچه و زالزالک به وفور یافت میشود مساحت این جنگل ها در شهرستان مشگین شهر 25/5212 هکتار ، در شهرستان گرمی هکتار4/722 ودر پارس آباد مغان 5/455 هکتار و در شهرستان بیله سوار 2/502 هکتار برآورد می گردد . این جنگل ها به صورت پراکنده در این مناطق قرار دارند که خود دلیل بر نابودی این جنگل ها می باشد . از جمله عوامل دیگر تخریب این جنگل ها وجود دام در داخل جنگل ، استفاده بی رویه مردم از درختان ، تخریب اراضی جنگلی به منظور ایجاد اراضی زراعی و ... می باشد .

آمار وضعیت جنگلها و بیشه زار های طبیعی استان اردبیل به تفکیک شهرستان ها

نام شهرستان	مساحت (هکتار)	انواع گونه های مهم
مشگین شهر	25/5212	بلوط و فندق
پارس آباد	5/455	گز،بید،سنجد
گرمی	4/722	بلوط،ون،افرا
بیله سوار	2/502	ارس،گز،بید،سنجد
خلخال	15/43029	ارس،بنه،بادامکوهی

زیستگاه آقابابا

در 83 کیلومتری شمال شرق مشگین شهر ، در کوههای آقابابا واقع شده است . این زیستگاه 70 کیلومتر مربع وسعت و 1200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . این منطقه محل زیست وحوشی مانند کل و بز ، گرگ ، خرگوش ، خوک و کبک است .

زیستگاه ارباب کندی

این زیستگاه در 42 کیلومتری شمال شرق مشگین شهر و 55 کیلومتری شمال غرب اردبیل واقع شده است. زیستگاه ارباب کندی 70 کیلومتر مربع وسعت دارد و در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا قرار گرفته است . کل و بز ، خوک ، گرگ ، روباه ، خرگوش ، کبک و مرغابی از جمله وحوشی هستند که این منطقه را مأمن زیست خود ساخته اند .

زیستگاههای آزاد

دو جاق ، قزل یره ، ملا احمد ، اوچی دره سی ، قره باغلار ، کناره های رود ارس ، ازناو ، فیروزآباد مشگول ، پارس اباد و پیرآغاجی ، شیروان دره ، دره موئل ، پرزند ، منطقه مرزی موران ، اولاغان و یوزداغ از جمله زیستگاه های آزاد استان اردبیل است .

زیستگاه حاجیلو

این زیستگاه در 22 کیلومتری شمال مشگین شهر در کوههای حاجیلو واقع شده است. زیستگاه حاجیلو دارای 70 کیلومتر مربع وسعت و ارتفاعی حدود 1900 متر از سطح دریا است و حیواناتی مانند کل و بز ، خوک ، گرگ ، خرگوش ، روباه و کبک این منطقه را به عنوان محل زیست خود برگزیده اند . زیستگاه حسن دره سی : این زیستگاه در حدود 60 کیلومتر مربع وسعت دارد و در کوههای زیوه در ارتفاع 1700 متری از سطح دریا واقع شده است. موقعیت مکانی این زیستگاه ، 80 کیلومتری شمال شرق مشگین شهر است و حیواناتی مانند کل و بز ، خوک ، خرگوش ، گرگ ، روباه و کبک در آن زندگی می کنند. زیستگاه هوشنگ میدانی و قره گؤل : این میدان ، منطقه ای مسطح است که در دامنه شمال غربی سبلان به ارتفاع 2725 متر واقع شده است . تالاب قره گؤل نیز به قطر تخمینی 300 متر در قسمت شمال غربی دامنه های هرم و جنوب شرقی زیستگاه هوشنگ میدانی ، در ارتفاع 2820 متری از سطح دریا واقع شده است . حیوانات و پرندگان وحشی در هوشنگ میدانی و تالاب قره گؤل متنوع اند علاوه بر کبک معمولی و کبک دری که شمارش آنها ناممکن است ، این منطقه زیستگاه قوچ و میش ارمنی است .

زیستگاه خروسلو

در 95 کیلومتری شمال شرق مشگین شهر کوههای خروسلو واقع شده است و محل زیست انواع وحوش مانند آهو ، کل و بز ، گرگ ، روباه ، خرگوش ، باقرقره و هوبره است .

رودخانه آغلاغان

آن بخش از رودخانه بالخلی که در این محدوده واقع است و کمتر در معرض آلودگیهای زیست محیطی قرار دارند از زیستگاههای مهم ماهی قزل آلای خال قرمز و دیگر ماهیان رودخانه ای محسوب می شوند .

زیستگاه سروان دره سی

زیستگاه سروان دره سی به فاصله 25 کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر قرار گرفته است و در حدود 105 کیلومتر مربع است . در این زیستگاه که200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد ، کل و بز ، خرس قهوه ای ، قوچ و میش ، گرگ ، خرگوش ، روباه ، کبک و کبک دری زندگی میکنند .

زیستگاه ها شیروان دره سی

"شیروان دره سی" زیستگاهی است که در 20 کیلومتری جنوب شرق مشگین شهر قرار دارد . ارتفاع سطح آن 2200 متر و مساحت آن را 75 کیلومتر مربع برآورد کرده اند . زیستگاه "شیروان دره سی" ، محل زندگی دایمی وحوش مانند کل و بز ، خوک ، روباه ، گرگ ، قوچ و میش ارمنی ، خرگوش ، کبک ، کبک دری ، قمری ، فاخته و شماری از پرندگان مهاجر است .

زیستگاه تنبق

این زیستگاه در شمال غرب مشگین شهر واقع شده است و 18 کیلومتر با آن فاصله دارد . در حدود 70 کیلومتر مربع مساحت دارد و محل زیست کل و بز ، خوک ، خرگوش ، گرگ و کبک است . این منطقه در ارتفاع 1800 متری از سطح دریا قرار گرفته است .

زیستگاه موویل

این زیستگاه درند موویل در جنوب مشگین شهر و در غرب کوههای هرم سبلان واقع است. ارتفاع این منطقه از سطح دریا 3200 متر است و استراحتگاه قوچ و میشهای منطقه است . در این زیستگاه ، قوچ و میش ارمنی ، کل و بز از نوع سفید طوقدار ، کبک دری ، خرس قهوه ای و خاکستری ، گرگ ، خوک ، خرگوش ، انواع پرندگان شکاری و لاشخور زندگی می کنند .

زیستگاههای خشکی

زیستگاههای خشکی یا خاکی یا زمینی در جهان حدود 80 درصد انواع رستنی ها و جانوران را در خود جای می دهند و از آنها حمایت می کنند . موجودات جاندار در این زیستگاهها به نهایت درجه تنوع و تکامل رسیده اند .

نئور

زیستگاه نئور با وسعتی حدود هزار هکتار در 30 کیلومتری شهرستان اردبیل قرار دارد .

آبشار گورگور خیاوچای

این آبشار در مسیر رودخانه خیاو (خیوچای) بوده و بلندی آبشار حدود 10-12 متر می باشد و از نظر حجم جریان قابل توجه می باشد . حوضچه ای دایره ای شکل درمحل ریزش آب ایجاد شده است. آبشار گورگور به علت منظره جالب طبیعی و وجود ماهی قزل آلای قرمز در رودخانه و حوضچه و برخورداری از موهبت آبگرم معدنی ملک سوئی و چشم اندازی از کوهستان سبلان (ارتفاعات دلی آلی، آیتار، هرم و کسری) جذاب و دیدنی است.

آبشار سردابه

این آبشار در نزدیکی آبگرم معدنی سردابه (24 کیلومتری غرب اردبیل) در دامنة شرقی کوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20-15 متر و حجم جریان آن نسبتاً کم و محدود به خروجی چند چشمه بالادست می باشد. شایان ذکر است حجم جریان این آبشار در مواقع بارش و پیوستن جریانهای سطحی حوزه آبخیز افزایش می یابد. این آبشار از محلهای دیدنی مجتمع آبگرم سردابه که از نقاط گردشگری اردبیل است، می باشد.

آبشار گورگور آلوارس

چشمه گورگور از جمله چشمه های مشهور منطقه سبلان می باشد. این چشمه در دره آلوارس یا قزل گوللر که یکی از عریض ترین و باصفاترین دره های سبلان است ، در ارتفاع 2420 متری از سطح دریا واقع شده است . آبدهی این چشمه بسیار بالا بوده و آب از خلل و فرج دیواره صخره ای مشرف به دره با فشار بیرون می آید.

آبشار آقبلاغ

این آبشار در خلخال و در کوه آق داغ (سفیدکوه) قرار دارد. وجود گونه های متنوع گیاهی، درختی و علفی در پیرامون این آبشار زیبائی آن را دوچندان می نماید. نزدیکترین راه ارتباطی به آقبلاغ از طریق یک راه پیاده رو از روستای لرد بخش شاهرود خلخال میسر است. در دامنه این رشته کوه چشمه سارهای فراوانی وجود دارد که تأمین کننده آب جریانهای چون میانرودان ، گلبند رود ، رودخانه زال و... می باشد . مهمترین چشمه این ناحیه که آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه آق بلاغ است . این چشمه در دامنه شرقی قله مرکزی آق داغ قرار دارد . این چشمه بلافاصله پس از خروج ، آبشار بسیار زیبا و با دورنمای جالب و دیدنی و سفیدرنگ تشکیل می دهد.

چشمه گوز سوئی (آب چشم)

این چشمه در کنار قهوه خانه ممتاز واقع شده است . دمای آب 21 درجه سانتی گراد و تقریباً اسیدی است. هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت 900 است. مزه آب گس و بی بو است . از آب آن برای درمان بیماریهای چشم استفاده می کنند. این چشمه در شهر سرعین و در ارتفاع 1940 متری از سطح دریا، بر روی کف دره واقع شده است . آبدهی آن 140 لیتر در ثانیه و یکی از پرآب ترین چشمه های این ناحیه است . آب آن به صورت دائمی و جوشان در جریان است . دهانه آن پراکنده و دمای آب در حوض 46 درجه سانتیگراد است . خاصیت درمانی : آب آن بعلت داشتن ترکیب کلروبیکربناته سدیک و کلسیک برای درمان بیماریهای عمومی، بیماریهای سیتم حرکتی (دردهای مزمت روماتیسمی) و بیماریهای زنان ، خنازیر و بیماریهای قلبی و نیز تقویت عمومی بدن استفاده می شود .

چشمه گل علی

دو چشمه آب معدنی به فاصله 50 متر از کف حوض کوچکی به اندازه 4×5 متر به عمق یک متر از چندین شکاف با گاز فراوان خارج می شود و به سوی پایین دره جریان می یابند .

چشمه اسد

این چشمه در حدود 100 متری چشمه اول گل علی واقع شده و آب آن بسیار زلال است . حرارت این آب 20 درجه می باشد .

چشمه سردابه

این چشمه در یک کیلومتری شمال دهکده وکیل آباد در دره ای گسترده قرار دارد و فاصله آن تا اردبیل تقریباً 24 کیلومتر است . آب چشمه دارای بوی بد اما زلال است. اهالی منطقه آب تنی در این چشمه را برای درمان بیماری های جلدی و پادرد می دانند . چشمه های بوشلی این چشمه ها به فاصله 5/4 کیلومتری جاده اردبیل به سراب در 45 کیلومتری غرب اردبیل واقع شده است . از این چشمه برای استحمام استفاده می شود و حرارت آن 49 درجه است و آب آن صاف و زلال و مزه اش نمکی و گزنده است . اهالی محل برای درمان رماتیسم و درد مفاصل و رفع خستگی از آن استفاده می کنند.

چشمه های قوتورسو

در60 کیلومتری جاده اردبیل- مشکین شهر و در 25 کیلومتری مشکین شهر روستائی وجود دارد که به لاهرود معروف است . در 24 کیلومتری این آبادی،چشمه قورتور واقع شده است . اهالی محل از شستن لباس در آب این چشمه خودداری می کنند و می گویند این کار باعث سوراخ شدن پوشاک آنها می شود .

چشمه خلخال

چشمه آب گرم خلخال در 22 کیلومتری شمال غربی هروآباد به فاصله 96 کیلومتری میانه از زمین خارج می شود . آب گرم خلخال از دسته آب های بی کربناته سدیک گرم و گاز دار است که در درمان بیماری های مفصلی ، رماتیسم مؤثر است .

چشمه قینرجه

این چشمه در جنوب غربی مشکین شهر و به فاصله تقریبی 22 کیلومتری آن واقع شده است. آب این چشمه از دسته آب های کلره سدیک گازدار خیلی گرم است و برای درمان لنفاتیسم ، راشیتیسم، بیماری های زنانه و برخی از رماتیسم های مزمن استفاده می شود و همچنین به سبب دارا بودن گاز، در زمینه بیماری های تنفسی کاربرد دارد . چشمه ایلاوند ، گاومیش گلی ( پر آب ترین چشمه آب گرم سرعین است( چشمه در حیاط قهوه خانه همت واقع شده و مقدار آب آن خیلی کم است ، قهوه خانه همت ، قهوه خانه ممتاز و ایلاوند از دیگر چشمه های آبگرم استان اردبیل به شمار می رود .

چشمه های بیله دره

چشمه های آب معدنی سرد بیله دره در سه کیلومتری شمال سرعین در دره ای واقع شده که از نقاط مختلف زمین خارج می شود . آب این چشمه شبیه به آب چشمه کاشا- اویان فرانسه است که خواص درمانی آن بر روی قسمت های مختلف بدن به قرار درمان بیماری های کلیه ، دستگاه تغذیه ای و کبد ، بافت ها ، مجاری ادرار و ... است .

چشمه ویلا دره گازدار (ویلادرق)

این چشمه در روستای ویلادرق و در ارتفاع 1800 متری از سطح دریا واقع شده است . دبی آن 18 لیتر در ثانیه و بصورت دائمی و سرریز در جریان است . دمای آن 18 درجه سانتیگراد و مزه ای کمی ترش و ظاهری شفاف و بی بو می باشد . کاتیون و آنیونهای موجود در آن بی کربنات و کلسیم است . هدایت الکتریکی آن برای 25 درجه حرارت 600 است . PH آن 2/5 و ترکیب آن بیکربنات کلسیم است . از آب این چشمه برای مداوای سنگ کلیه و تقویت اعصاب و درمان عوارض دستگاه گوارش استفاده می شود .

آب پهن

از کف حوضی به اندازه 5/5× 20/5 متر خارج می شود و درجه حرارتش 5/37 درجه است.

آب یل سویی

این آب از آب حوضی به طول 7/4 و عرض 5/3 متر بیرون می آید و از مجرایی در ضلع غربی حوض به خارج جریان می یابد . حرارت آب در حوض 41 درجه است .

آب معدنی ارجستان

روستای ارجستان در 21 کیلومتری غرب اردبیل واقع است . در مرکز روستا و نیز در حومه آن چند چشمه آب معدنی سرد و گاز دار وجود دارد . از این آب معدنی به دو صورت آبمعدنی بسته بندی شده در قالب بطریهای یک و نیم لیتری توسط کارخانه آب معدنی مس کو و همچنین بصرت چشمه ای دائمی که روی مظهر آب حوضچه ای سیمانی سرپوشیده ساخته شده که آب ان بعد از پرشدن حوضچه بوسیله لوله ای در قسمت شرقی به بیرون سرازیر شده و مورد استفاده اهالی و گردشگران قرار می گیرد. آب معدنی دارای آب سرد بی بو با مزه گس گازدار بوده، که بصورت نوشیدنی طبیعی و مفید از آن استفاده می کنند . دمای آب در حدود 10 الی 15 درجه سانتی گراد و آنیونهای آن کلرور، بیکربنات ،... و کاتیونهای مهم آن کلسیم ، منیزیم و پتاسیم می باشد . دارای گاز کربنیک بوده و دارای منشاء آب معدنی نیمه عمیق می باشد .