نکاتی در مورد املا
دربسیاری ازمدارس ابتدایی ما درس املا آموزش داده نمی شود.در زنگ املا آموزگار محترم کلاس متنی راازکتاب درسی آماده نموده وباچندبار تکرارنمودن دانش آموزان می نویسند.به نظرمی رسد معلّمان به دلیل نا آشنایی بامفهوم واقعی املا که البته همه فرض می کنند،یک درس است.آن رابرای دانش آموزان به هیولایی تبدیل کرده اند. اساساً دانش آموزان املا رابه طورواقعی وجدّی دوست ندارند.املا یک درس نیست بلکه نوعی آزمون درست نویسی است.معمولاًبعد از املاء، اتفّاق جدّی برای آموزش درست نویسی نمی افتد.بسیارضروری است که قبل ازهرامتحانی،آموزش خوب ومناسب ارایه شود.اما متأسّفانه درخصوص املاء آموزشی صورت نمی گیرد.غلط نویسی دراملا:تحقیقات نشان می دهد،میزان غلط نویسی کلمات فارسی با افزایش سن کاهش می یابد.بنابراین غلط نویسی دانش آموزان دبستانی امری است کاملا طبیعی.فراگیران بابزرگ ترشدن،تعدادلغات زیادی را به حافظه می سپارند ودارای گنجینه ی مناسبی ازکلمات ولغات فارسی می شوند.پس اگر این روند را به پذیریم،می توانیم رویکرداملاء راتغییردهیم.وجایگزین خوبی برای املاء معرفی کنیم وآن درسی نیست جزنوشتن یا(انشا) برخی علل غلط نویسی دراملا آسیب های زیستی یا ژنتیکی:مانند آینه نویسی ووارونه نویسی- ناتوانی جسمی: گوش ،چشم و توان دست (بد خطی از ناتوانی جسمی ناشی می شود) - نبود هماهنگی بین مغزوچشم ودست- نبود هماهنگی کامل درگوش دادن، صحبت کردن،خواندن ونوشتن-وجود تفاوت بین زبان مادری و زبان نوشتاری-آموزش ناکافی، نا صحیح و غیر روشمند-نداشتن دقّت وتمرکزدانش آموزدرنوشتن ویادگیری مفهوم کلمات نوشتن درحفظ(املا)که عملی ترکیبی است وبسیاردشوار.دانش آموزان ابتدایی هنوزبه مرحله ای از رشد نرسیده اند که چند کار پیچیده راکامل انجام دهند.درچنین حالتی،گوش،دست،حافظه،وضعیت جسمی،اراده ی نوشتن و...بایدباهم هماهنگ باشند.
راهکارهایی برای افزایش مهارت نوشتن یا درست نویسی :
1-رونویسی دانش آموزان ازمطالبی که به آنها علاقه دارند.
2-خواندن برنامه ای وهدفدار
3-بازنویسی با ایجاد تغییرات جزیی
4-نوشتن آگاهانه ازروی حافظه
5-نوشتن خودبه خودی وبدون تلاش فکری(تمرین هر چه می خواهی بنویس)راهبردهایی برای تقویت درست نویسی(هدف املا)1-انجام تمرینات تقویت شنیداری(حافظه ی صوتی)2-انجام تمرینات دیداری(حافظه ی بصری)3-بهره گیری ازروش چند حسی(دیدن.شنیدن.لامسه.فهم کلمه.ادای کلمه وتصویر کلمه).انگشت نویسی درفضا.کارت های مخصوص نوشتن.گروه نویسی .ببین وبنویس.لغت نامه ی دانش -آموز.نوشتن نفربه نفر.روش آموزش وافزایش مهارت درست نویسی(فرنالد)دادن اطمینان به دانش آموزان دراین باره که این روش موّفقیتّش راتضمین می کند(اثرروانی مثبت)1-انتخاب کلمه ای توسط دانش آموز(براساس علاقه ی دانش آموز)2-نوشتن کلمه توسط معلّم روی کارتی10در15سانتی متری مقابل چشم دانش آموزوتلفظ کلمه توسط معلّم.3-ردگیری انگشتی توسط دانش آموزان .تلفظ کلمه ونوشتن آن توسط دانش آموزان روی کاغذبه صورت فردی.انواع املاهای قابل اجرا درکلاس رابرای پربارترکردن این درس.وایجادرقابت وانگیزه ی سالم دردانش آموزان. 1-کارتی:معلّم دانش آموزان راگروه بندی میکندوبه هرگروه یک کارت کلمه می دهد.دراین کارت کلمات زیادی نوشته شده اند که ارزش املایی دارند.پس از مدت زمان مشخص.معلّم کارتهاراجمع می کند.سپس از گروه هامی خواهد.هرچه رادرذهن دارندداخل دفتراملای گروهی بنویسند.درپایان یک نفربه نمایند گی ازگروه.کلمات نوشته شده دردفتررابلندمی خواند.
2- رقابتی:فراگیران رابه چند گروه تقسیم می کنیم وازآنهامی خواهیم درهرگروه اشکالات املایی خودرادرنظربگیرند.سپس با آن کلمات یک متن املا تهیّه کنند.هرگروهی که زودترمتن راآماده سازد نماینده ای تعیین می کند تا متن را برای تمام دانش آموزان بگوید.3-بی صدا:این نوع املارابه صورت لب خوانی(کتابها)یاباصدای بسیارپایین برای دانش آموزان می- خوانیم.لازم به ذکراست که متن املاء باید کوتاه باشد. 4-تصویری:چندتصویر ازکلماتی که ارزش املایی دارند را روی تخته می چسبانیم وازدانش آموزان می- خواهیم در مدت معین شده نام آن تصاویر را دردفترشان بنویسند.بااین روش.ضمن این که در می یابیم دانش آموزان نام ومعنی کدام یک ازشکل ها رانمی دانند متوّجه می شویم که آن ها درنوشتن کدام حرف یا کلمه مشکل دارند.5-پرکردنی: معلّم باهمکاری دانش آموزان یک کلمه ی مشکل درس راانتخاب می کند .سپس به تعداد حروف آن کلمه یک جدول روی تخته می کشد.بعدازبچّه هامی خواهدکه حرفی رابه صورت تصادفی بگویند.اگرحرف گفته شده درجدول جای داشت.یک امتیاز به فراگیرمی دهدوحرف رادرجای مناسبش می نویسداین روش ادامه می یابدتاجدول کامل شود.6-پنهان:به شکل جای خالی اجرامیشود.ابتداجمله ای روی تخته می نویسیم که درآن جای یک کلمه خالی است.سپس چندتصویرکنارجای خالی می چسبانیم.دانش آموزان بایدنام تصویرمناسب رادرجای خالی بنویسند.7-املای ذهنی:معلّم ازچند روز قبل به فراگیران می گوید بخشی ازدرس را بخوانند.سپس درساعت املاء از آنها می خواهد یک باردیگرمتن رابادّ بخوانندودرنهایت کتاب ها راببندند.حالا فراگیران باید هرچه رادرذهن دارند.بارعایت تمام علایم ونشانه ها.دردفترشان بنویسند.متن انتخابی.بایدبسیارکوتاه باشد.
8 - کامل کردنی:
ابتدامتن راتهیّه وپس ازتکثیربه تعداد دانش آموزان آن رادراختیارآن ها قرارمی دهیم(دراین متن کلماتی راکه ارزش املایی دارند.نمی نویسیم وجایشان راخالی می گذاریم) سپس ازبچّه ها
می خواهیم به متنی که دراختیاردارند بادّقت نگاه کنند وهنگام قرائت متن توسط معلّم.فقط جاهای خالی راپرکنند.
9 --ترکیبی:
بعدازاین که دانش آموزان دویاچند درس راخواندند .می توانند براساس کلمات آن درس ها جمله های جدیدی بسازند وآن هارا به دانش آموزان املاء بگویند.
- راهبردهای دیگری هم برای رفع ضعف املایی فراگیران وجوددارد:
ازجمله انتخاب متن های خنده داروفکاهی کمک زیادی دررفع این مشکل می نماید.
مانند:کرم شب تاب درهنگام شب چراغ های خودراروشن می کندتاخرگوش هویج هارا پیداکندوحلزون به راحتی ازگلهاوبوته های نازک وظریف بالارود!
ویاجاجول نظم رارعایت نمی کند.مادرباچوب کبریت دامن می دوزد!ویا آشغال ها ازکیسه ی زباله فرارمی کنند....
این نوع دیکته،علاوه براین که شیوه ای است برای پرورش ذوق ادبی وخلاقیّت،باعث می شود دانش آموزان ازشنیدن ونوشتن متن آن لذّت ببرندوبخندند.اضطراب وترس فراگیران کاهش
می یابد،روابط وجوّعاطفی مثبت درکلاس درس به وجود آید وبچّه ها به دیکته علاقمند شوند.
مثبت اندیشی دراملاء راهبرد دیگری است که دراین زمینه می تواند مؤثرباشد.درکلاس مادانش -آموزانی وجوددارندکه دریک متن املاء بیشتر کلمات را اشتباه می نویسند.بیشترهمکاران ارجمند ، موقع تصحیح این گونه املاهاازعباراتی همچون(عیر قابل اصلاح)استفاده می نمایند.درحالیکه
می توان باخط کشیدن دور کلمات صحیح واختصاص دادن نمره ی 10ومثبت اندیشی اورادرمسیررشدقراردهیم.
البته هزاران تجربه ی ارزشمندی دراین زمینه وجوددارد که همکاران محترم پایه ی سوم ابتدایی می تواننداین تجارب ارزنده را دراختیاردبیرخانه وسایرهمکاران قراردهند.تاانتقال تجارب سازنده صورت گیرد.
اگربه دنبال منابع خواندنی برای افزایش اطلاّعات ودانش حرفه ای خوددرزمینه ی املای فارسی هستید،مواردذیل توصیه می گردد:
آموزش املاءبه شیوه ی بازی ومسابقه درکلاس درس:
آموزش ازطریق بازی ،فرایندیاددهی ویادگیری را سریع وآسان می کند.پس بهتراست ،همکاران گرامی درامرتدریس ازاین شیوه ی مؤثر استفاده نمایند.چند نمونه ازبازی هایی راکه دربرطرف کردن ضعف املایی دانش آموزان کمک می کنند راذیلاً بررسی می کنیم:
روش کار: درکلاس یا حیاط مدرسه جدول حروف الفبا رابه شکل های دلخواه نقاشی می کنیم.مثلاًبه شکل دایره یا مارپیچ ویا به شکل جدول معمولی.
1- فراگیرنده راتشویق می کنیم تاحرفی را که روی تخته کلاس یا روی دایره ی رسم شده درحیاط می بیند، مثلاًحرف(ص)پیدا کند وروی آن بایستد (تقویت حافظه ی دیداری)
2- معلّم اسم حرفی یا حروفی ازالفبا راتلفظ می کند.فراگیرنده ضمن پیداکردن آن حرف در جدول،روی آن می ایستد(تقویت حساسیّت شنوایی)
3- فراگیرنده چندحرف ازحروف الفبا راپشت سرهم می شنود.سپس بایدبه ترتیبی که شنیده است،روی آن حروف حرکت کند.(تقویت حافظه ی شنوایی وتوالی شنوایی)
4- یکی ازفراگیران آرام آرام روی حروف راه می رود.دانش آموزان دیگر،اسم آن حروف را تکرار می کنند (شناخت حروف ازطریق حافظه ی بصری)
5- کلمات مشکل درس برای دانش آموزان دیکته می شود.مثلاًدرموردکلمه ی (مخصوص) فراگیرنده روی حروف سازنده ی آن به ترتیب حرکت می کند وسایر دانش آموزان صحت آنرا تأیید می کنند.(استفاده از الگوی قضاوت عملکرد روی شاگردانی که تأیید می کنند ونوشتن املای کلمات برای فراگیرنده ای که روی حروف کلمه حرکت می کند.)
6- معنی ومفهوم کلمات مشکل درس گفته می شودوفراگیرنده شکل صحیح کلمه را می نویسد. مثلا املاءومعنی کلمه ی وسیع راروی دایره یا جدول مشخص کنید(معنی و املای لغات)
روش بازی دیگر دراملاء:
آموزگارپس ازتدریس درس جدید بخوانیم،کلمات مشکلی راکه ازلحاظ تلفظ،حروف به هم شبیه هستند،مانند (ق-غ)،(ز-ظ-ض- ذ)،و....ویاحروفی راکه هنگام نوشته شدن دراول،آخرووسط کلمه ، شکلشان تغییرمی کند،علامت می زند ودرگروه های چندتایی،روی تخته می نویسد)طبق نمونه های داده شده) منت....ر - مری.... - زل.....له س- ظ- ز- ض – ط ب....-ار –نام..... - .....لو(انواع ه)
سپس دانش آموزانی را که درنوشتن املاء مشکل دارند،جدا می کندوبه عنوان مسابقه ازهرکدام می خواهد،واژه های گروه خودرا بخوانندوحروف موردنظررادرجای خالی بنویسد.برنده کسی است که درزمان کم تر،کلمات درست تر بیشتری بنویسد.
نتیجه:
- دانش آموزمی داندکه بعدازخواندن درس جدید،مسابقه وبازی اجراخواهدشد،بنابراین ضمن خواندن درس سعی می کند بادّقّت کلمات جدید را بیاموزد.
- روی کلمات دارای صداهای شبیه به هم ،بیشتردقّت می کند.
- چون صداها وحروف هم مخرج، باگچ یاماژیک رنگی نوشته می شود،تمرکزدانش آموزان برآن هابیشترخواهدبود.
- آموزش املاءدرمحیطی شادوبه شیوه ی بازی،دفعات تکرار غیرضروری درس راکم می کند.
- یادگیری ماندگارتر می شود،چون تشویق درکاراست.
