تکنیک ھای پرورش خلاقیت (4)
الف- تکنیک توفان ذھنی(مغزی)
« طوفان ذھنی که یکی از شیوه ھای برگزاری جلسات و مشاوره و دستیابی به انبوھی از ایده ھا برای حل خلاق مسایل می باشد در سال ١٩٣٨ توسط « الکس اس. اسبورن » ابداع شد. این واژه ھم اکنون در واژه نامه بین المللی وبستر این گونه تعریف می شود:
اجرای یک تکنیک گردھمایی که از طریق آن گروھی می کوشند راه حلی برای یک مسأله ی به خصوص یا انباشتن تمام ایده ھایی که به طور خود به خود و درجا به وسیله ی اعضا ارایه می شود بیابند.»
«طوفان ذھنی روشی است جھت پیدا کردن راه حل به صورت فردی یا گروھی که در آن فرد یا تمام اعضای یک گروه به طور ھمزمان در یک جلسه ایده ھایی را ارایه می دھند.»
در دانشنامه ی آزاد ویکیپدیا توفان ذھنی را این طور تعریف کرده اند:
«تکنیکی است برای ایجاد و ابراز نظرھا و ایده ھای متعدد و گوناگون گروھی از افراد مختلف در مورد یک موضوع خاص در حداقل زمان (خلق حداکثر ایده ھا در حداقل زمان.»
تفاوت ھای توفان ذھنی فردی و گروھی
طوفان ذھنی فردی با تولید طیف گسترده تری از ایده ھا ھمراه است و کمتر منجر به ایده ھایی کارا و عملی می شود . نکته ی جالب توجه این است که فرد به ھنگام انزوا از گروه دیگر ترسی از انتقاد ندارد و بدون ھیچگونه محدودیتی از طرف اعضا برای تجزیه ایده ھا آزاد می باشد . اما مزیت توفان گروھی این است که مشکلات ایده ی فرد به وسیله ی تجربه و خلاقیت افراد دیگر حل می شود و از بین می رود. اگر بخواھیم نتیجه مطلوب تری از توفان ذھنی داشته باشیم می توانیم این دو نوع توفان ذھنی را ترکیب کنیم.
کاربرد و اھداف توفان مغزی
١) توانمندسازی نیروی انسانی و آموزش
٢) اولویت بندی مسائل و مشکلات (افزایش تولید، کاھش ھزینه ھا، افزایش کیفیت، انگیزه، فروش و ... )
٣) انتخاب بھترین راه حل
۴) افزایش قدرت ابتکار و خلاقیت در نیروی انسانی
۵) افزایش انگیزه در دانش آموزان
۶) ایجاد کار تیمی و مدیریت مشارکتی
٧) به دست آوردن ایده ھای بزرگ
قواعد انجام توفان مغزی
١- آزادی ذھن و بیان
٢- تمسخر افراد و ایده ھا ممنوع
٣- انتقاد ممنوع
٤- پرھیز از خود سانسوری
٥- ایجاد حداکثر تعداد نظرھای ممکن
٦- اختصار در بیان نظرات و پرھیز از ھر گونه شرح و بسط
نحوه انجام توفان مغزی
١- ثبت موضوع مورد نظر بر روی تخته و توضیح در مورد آن برای افراد توسط تسھیل کننده (بھتر است این موضوع چند روز زودتر به اطلاع افراد برسد).
٢- یادآوری قواعد و اصول اجرای کار برای شرکت کنندگان توسط تسھیل کننده
٣- ارایه ی ایده ھا و نظرات بصورت گردشی: در ھر نوبت فقط یک ایده باید بیان گردد و در صورت عدم وجود ایده ای با گفتن واژه « بعدی » نوبت به دیگری واگذار می شود.
٤- ثبت کلیه ایده ھا توسط دبیر جلسه
٥- اتمام مرحله ثبت عقاید در صورت گفتن کلمه « بعدی » توسط تمام افراد
٦- دسته بندی و جمع بندی نتایج
زمانی توفان مغزی (بارش افکار) مورد استفاده قرار می گیرد که :
- قصد تعیین علل یا راه حل ھای احتمالی مسأله ای را داشته باشیم.
- تصمیم داشته باشیم گامھای اجرایی یک طرح را تعیین کنیم.
- تصمیم به انتخاب مسأله ای گرفته ایم که باید در مورد آن، اقدامی عملی صورت پذیرد. (در شرایطی که باید طی یک مدت کوتاه بیشتر نظرات جمع آوری گردد، از این روش میتوان استفاده نمود).
بررسی نظرات ارائه شده در جلسه توفان مغزی چگونه انجام می شود؟
بررسی و تحلیل نظرات مذکور در جلسه دیگری صورت خواھد گرفت به این منظور رھبر گروه افراد را به جلسه دیگری دعوت و در آنجا نظرات نقد و بررسی می شوند و کاراترین آنھا برای رفع مشکل انتخاب خواھد شد. فاصله ی بین دو جلسه بستگی به اھمیت موضوع و سرعت برخورد با آن دارد و می تواند از چند ساعت تا چند روز متفاوت باشد.
جمع بندی
توفان مغزی یک فرآیند تولید نظرات، پیشنھادھا و ایده ھای جدید در شرایط آزاد است. افراد بدون ھیچ مانعی مجاز ھستند ایده ھا و راه حلھای خود را آزادانه مطرح نمایند. تمام نظرات و پیشنھادھا مورد توجه قرار می گیرد و ھیچ کس مجاز به انتقاد نمی باشد. در پایان جلسه، بررسی نظرات و جمع بندی صورت میگیرد و بھترین پیشنھادھا و راه حل انتخاب می شود.
ب- تکنیک توفان مغزی معکوس
این تکنیک بسیار شبیه تکنیک توفان ذھنی است، با این تفاوت مھم که در این روش، انتقاد و ارزیابی نه تنھا بد نیست، بلکه اساس این تکنیک است. در واقع پایه ی این تکنیک پرسیدن سؤال ھای مختلف است. مھم این است که در ذھن افراد این سؤال شکل بگیرد که:
- ایده ی مطرح شده در کجاھا جواب نمیدھد؟
- چه مسائلی موفقیتش را تھدید میکند؟
- و این که واقعاً چه قدر کارایی دارد؟
در حقیقت این تکنیک بر پایه ی منفی بینی گذاشته شده است. تکنیک توفان ذھنی معکوس روش خوبی است، به شرطی که قبل از روشھای دیگر به کار گرفته شود.
ت- تکنیک توھم خلاق
خیلی اوقات آنچه را که فکر میکنیم واقعیت است، واقعیت نیست. واقعیتھا با پنج حس انسان درک می شوند. چیزھایی که چشم میبیند و طوری که مغز آن را تفسیر می کند باعث این خطا می شود. چشم می بیند ، اما وظیفه ی ذھن چیز دیگری است. کار ذھن مرتب کردن، دسته بندی و قابل فھم کردن جرقه ھایی است که پس از دیدن، مغز آن را ایجاد میکند بنابراین تصاویری که در ذھن است، کپی مستقیم اشیاء نیست بلکه کدھای خلاصه ای است که از طریق شبکه ی عصبی مغز می رسد. منظور و ھدف این تکنیک این است که شما بتوانید با قدرت توھم بعضی از اوقات با خطاھای عمدی طور دیگری به مسائل نگاه کرده تا بدین وسیله اصل و واقعیت موضوع را دریابید . این سعی باعث می شود مقداری اطلاعات از شکاف ھای موجود در بافتھای عصبی ، آزاد شده و به وسیله پیوند با اطلاعات قبلی ، الگوی ذھنی جدیدی ساخته شود و یا موضوع از الگوی ذھنی قبلی به الگوی دیگری انتقال یابد.
ث- تکنیک دلفی
این تکنیک در سال ١٩٦٤ توسط داکلی و ھلمر معرفی شد. بسیار شبیه به تکنیک توفان ذھنی است با این تفاوت که افراد ھیچ گاه به صورت گروه در یک جلسه و دور یک میز جمع نمی شوند و در واقع رویارویی مستقیم رخ نمیدھد . اساس و فلسفه ی این تکنیک این است که افراد در تکنیک توفان مغزی به علت شرم و خجالت نمی توانستند بعضی از ایده ھایشان را مطرح نمایند لذا در این روش افراد به صورت کلامی و رودر رو درگیر بحث نمی شوند. بلکه رییس گروه موضوع را به ھمه اعلام میکند و سپس ھریک از افراد به طور جداگانه ایده ھایشان را به صورت کتبی (حتی میتواند بدون ذکر نام باشد، برای رئیس گروه ارسال می کنند).
سپس رییس گروه تمام ایده ھای پیشنھادی را برای تک تک اعضا ارسال می کند و از آنھا میخواھد که نسبت به ایده ھای پیشنھادی دیگران فکر کنند و اگر ایده ی جدیدی به نظرشان میرسد به آنھا اضافه کنند . این عمل چندین بار تکرار می شود تا درنھایت اتفاق آرا بدست آید. فن دلفی شامل دعوت به مشورت و مقایسه ی قضاوت ھای بی نام چند نوبتی اعضای یک تیم درباره ی تصمیم یا مسأله می شود .
چه موقع از فن دلفی استفاده میشود؟
١- ھنگامی که میخواھید نظر اعضای یک تیم را در مورد شخصی به دست آورید بی آنکه روبه رو شدن آنان سبب احتمال خطا در قضاوت شود.
٢- ھنگامی که اعضای یک تیم در یک جا مستقر نباشند.
٣- زمانی که لازم است اعضای تیم نسبت به تصمیمی که میگیرند و عواقب آن به طور کامل آگاه و مسؤول باشند.
٤- ھنگامی که حضور چھره ھای بالادست و فشار ھمتایان بر تصمیم گیری اثر می گذارد.
روش افزایش ایده بر اساس BAMMA
این ایده که در اثنای تمرین ھای آن کاملاً توضیح داده خواھد شد براساس خلق ایده ھای بسیار بر اساس تبدیل ھر موضوع به موضوع ھای فرعی دیگر و نوشتن توصیفات و جملاتی که در مقاطع بالاتر و در حالات جھشی کاملاً بی ربط به موضوع و موضوع ھای فرعی ھستند.
